Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology

Transkrypt

1 Vol. 1/2002 Nr 1 Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Badania przesiewowe noworodków w kierunku wrodzonej niedoczynności a monitorowanie niedoboru jodu w środowisku w Polsce południowo-wschodniej w latach Neonatal screening of congenital thyroid deficiency and monitoring of iodine deficiency in south-east Poland ( ) 1,2,3 Dorota Tylek-Lemanska, 3 Maria Rybakowa, 1 Małgorzata Kumorowicz-Kopiec, 4 Ryszard Ratajczak, 1 Hanna Dziatkowiak, 1 Jerzy Starzyk 1 Klinika Endokrynologii Dzieci i Młodzieży, Katedra Pediatrii, Polsko-Amerykański Instytut Pediatrii Collegium Medicum UJ Kraków 2 Pracownia Badań Przesiewowych i Błędów Metabolicznych, Uniwersytecki szpital dziecięcy w Krakowie 3 Polska Komisja ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu, Kraków 4 Poradnia Endokrynologiczna dla Dzieci, Niepubliczny zakład Opieki Zdrowotnej, Kraków Adres do korespondencji: Dr n. biol. Dorota Tylek-Lemanska, Klinika Endokrynologii Dzieci i Młodzieży, Polsko-Amerykański Instytut Pediatrii, Coll. Med. UJ, Krakow, Wielicka 265, Fax: (48-12) , dotta@gd.ipl.net Słowa kluczowe: TSH, przesiew noworodków, IDD, niedobór jodu. Key words: TSH, neonatal screening, IDD, iodine deficiency. STRESZCZENIE/ABSTRACT Wstęp. Hormony tarczycy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. W strefach niewielkiej endemii zaburzeń z niedoboru jodu zaobserwowano niższy ogólny poziom inteligencji całej populacji. W Polsce Południowo-Wschodniej masowe badania przesiewowe noworodków w kierunku wykrycia hipotyreozy rozpoczęto w roku Materiał i metody. Obszar objęty badaniem to trzy województwa, a populacja badana to rocznie (do roku ). W latach przebadano noworodków. Poziom TSH w kropli krwi na bibule oznaczano kolejno trzema metodami: RIA, FIA i LIA. Wyniki. W latach wykryto 0,5% noworodków z wartością TSH powyżej 20 miu/l, u których obserwowano hipertyrotropinemię w częstości 1:365, hipertyrotropinemię z wolem 1:563, a przejściową hipotyreozę 1:4289. Potwierdzono to badaniami epidemiologicznymi wola u dzieci szkolnych. W roku 1981 zaprzestanio profilaktyki jodowej. Od momentu jej wznowienia (1992) obserwowany jest spadek IDD u noworodków. Od roku 1992 do 2000 obserwowano 0,14% IDD (do roku ,5%). Częstość hypertyrotropinemii uległa obniżeniu do 1:7934, a częstość przejściowej niedoczynności tarczycy do 1: Od roku 1998 nie obserwowano u noworodków hipertyrotropinemii występującej z wolem. Vol. 1/2002, Nr 1 37

2 Prace oryginalne Endokrynol. Ped., 2002;1(1):37-46 Wnioski: 1. Analiza poziomów TSH u noworodków w badaniu przesiewowym może być wykorzystana do monitorowania niedoboru jodu w środowisku i prawidłowej jego suplementacji. 2. W latach widoczny jest wyraźny spadek częstości występowania chorób z niedoboru jodu u noworodków. 3. Wyniki badania przesiewowego w kolejnych latach wskazują, iż nawet niewielka suplementacja jodowa obniża poziom TSH u noworodków. 4. Odsetek poziomów TSH u noworodków poniżej 5 miu/l wskazuje, iż obecnie w rejonie Polski Południowo- Wschodniej może występować łagodny niedobór jodu. Introduction. Thyroid hormones are very important for the child s mental and physical development. Mild or moderate iodine deficiency lowers the IQ level of a population living in an iodine deficient area. In southeastern Poland screening for congenital hypothyroidism detection was established in 1985 and this region is an iodine deficient area. Material and methods. During , newborns were tested. TSH levels in blood spots on filter paper were estimated using consecutively three methods: RIA, FIA and LIA. Results. In the first five years the incidence of permanent hypothyroidism was 1:4000, but IDD was 1:272. Thanks to that it was recognized that iodine prophylaxis had been interrupted in 1981 and reintroduced in 1992 and from that time the incidence of IDD in neonates has been evidently lower. During , we observed 0.14% of IDD, while until 1991 it had been 0.5%. The incidence of hyper TSH changed from 1:590 in 1991 to 1:2551 in During , the respective value was 1:5420. The incidence of transient hypothyroidism also dropped from 1:3920 to 1: Conclusions: 1. Based on screening studies carried out since 1985 the analysis of TSH levels may be regarded as a tool for iodine deficiency monitoring and proper iodine supplementation. 2. Between , a drop in the incidence of IDD in newborns is clearly seen. 3. Investigations carried out in particular years show that even low-grade iodine supplementation leads to TSH level decrease in newborns. 4. Based on the screening program the degree of iodine deficiency in the region monitored by the Cracow center is presently mild. Wstęp Hormony tarczycy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka, szczególnie w okresie jego wzrastania i rozwoju. Czynność tarczycy płodowej oraz poziom hormonów tarczycy u matki, szczególnie we wczesnym okresie ciąży (8-16 tydzień), są czynnikami decydującymi o rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, drogi słuchowej i dojrzewaniu kostnym. Hormony tarczycy spełniają również bardzo ważną rolę w okresie okołoporodowym, w momencie przystosowania organizmu płodu do życia pozałonowego [1-4]. Głównym czynnikiem termoregulacji jest hormon tyreotropowy (TSH), którego zawartość w organizmie wzrasta w pierwszych kilkunastu minutach po urodzeniu, osiągając w 30 minucie stężenie najwyższe, wynoszące 160 miu/l (dziesięciokrotnie wyższe aniżeli we krwi pępowinowej). Następnie stężenie to gwałtownie się obniża, aby w trzeciej dobie osiągnąć poziom występujący we krwi pępowinowej. Mniejsze wahania widoczne są w poziomach tyroksyny i trójjodotyroniny, które po urodzeniu wzrastają o około 20% i w okresie kilku tygodni obniżają się stopniowo do poziomu charakterystycznego dla krwi pępowinowej. Pełne sprzężenie zwrotne osi podwzgórzowo-przysadkowo-tarczycowej wykształca się po upływie tygodnia życia dziecka, a wkrótce potem następuje wyrzut TSH we własnym rytmie dobowym. Wymienione cechy biochemiczne czynności tarczycy noworodka zostały wykorzystane do wczesnej diagnostyki pierwotnej wrodzonej niedoczynności tarczycy oraz zaburzeń związanych z niedoborem jodu [5-9]. Dla ustroju człowieka jod jest pierwiastkiem egzogennym, jedynie niewielka jego ilość jest uwalniana wewnątrzustrojowo. Dzienna podaż jodu w pożywieniu zależy od występowania jodu w środowisku naturalnym, rodzaju diety i ewentualnej suplementacji jodowej w terenie niedoboru tego pierwiastka. Jego dzienne zapotrzebowanie waha się od 100 do 200 μg, a dostateczną podaż można stwier- 38

3 Tylek-Lemanska D. i inni Badania przesiewowe noworodków... dzić za pomocą stężenia jodków w surowicy, a także jego wydalania z moczem. Wychwyt jodków przez gruczoł tarczowy jest regulowany przez hormon tyreotropowy oraz ilość jodków zawartych w tarczycy. W roku 1985, dzięki powstałej w Instytucie Pediatrii w Krakowie, przy Klinice Endokrynologii Dzieci i Młodzieży, Pracowni Badań Przesiewowych, rozpoczęto badania w kierunku wykrywania wrodzonej niedoczynności tarczycy w rejonie Polski Południowo-Wschodniej [10, 11]. Wyniki podjętych badań były jednocześnie pierwszym sygnałem niedostatecznej profilaktyki jodowej w tym regionie. Badanie poziomu hormonu tyreotropowego, jako testu przesiewowego noworodków, pozwala bowiem nie tylko na wykrycie wrodzonej trwałej i przemijającej niedoczynności tarczycy, ale także różnych postaci niedoboru jodu: hipertyreotropinemii przebiegającej z wolem lub bez wola, a także hipotyroksynemii i wola z eutyreozą lub hipotyreozą biochemiczną [12, 13]. Schorzenia powyższe mogą prowadzić do niedorozwoju umysłowego, związanego z zaburzeniem prawidłowego rozwoju w zakresie zarówno struktury, jak i czynności ośrodkowego układu nerwowego. Niedobór jodu powoduje nieodwracalne zmiany, proporcjonalne do stopnia deficytu jodu. Znany jest również fakt, iż nawet niewielki niedobór jodu w środowisku prowadzi do obniżenia sprawności umysłowej całej populacji [14, 15]. Ponadto uważa się, że występujący we wczesnym okresie rozwoju nawet niewielki niedobór jodu może mieć wpływ na rozwój i funkcję aparatu mowy lub słuchu [16, 17]. W krajach o średnim lub lekkim stopniu niedoboru jodu opóźnienie rozwoju może być minimalne, niemniej wykrywalne przy stosowaniu badań szczegółowych. Wiele raportów z badań przesiewowych noworodków w kierunku wrodzonej niedoczynności tarczycy, prowadzonych w różnych regionach świata stwierdza, że poziom TSH badany u noworodków jest jednym z najlepszych, czułych wskaźników informujących o prawidłowej suplementacji jodowej [18, 19]. W roku 1994 wskaźnik ten został uznany przez WHO, UNICEF oraz ICCIDD (Międzynarodowa Komisja ds. Kontroli Chorób z Niedoboru Jodu) za jeden z podstawowych czynników informujących o występowaniu chorób z niedoboru jodu oraz o poziomie deficytu jodu w środowisku. Przyjęto, że w przypadku, gdy mniej niż 3% wyników badania TSH noworodkowego osiąga wartość powyżej 5 miu/l w pełnej krwi (co jest równoważne 10 miu/l w surowicy), nie mamy do czynienia z niedoborem jodu. Jeśli poziom ten zawiera się w przedziale 3-19,9%, wówczas występuje w środowisku łagodny niedobór jodu, 20-39,9% informuje o niedoborze średnim, a ilość wyników powyżej 5 miu/l przekraczająca 40% o wysokim stopniu niedoboru tego pierwiastka. Wytyczne te zostały potwierdzone przez dokument WHO, UNICEF i ICCIDD wydany w roku 2001 [20, 21]. Badanie przesiewowe noworodków w kierunku niedoczynności tarczycy, wykorzystujące poziom TSH, stosowane w większości krajów, służy również do monitorowania występowania chorób z niedoboru jodu [22]. Prowadząc taką analizę należy pamiętać o możliwości wystąpienia podwyższonych poziomów TSH u noworodków wystawionych na ekspozycję środków dezynfekcyjnych zawierających jod. Oddziaływanie miejscowe takich antyseptyków może niekiedy wywołać przejściową niedoczynność tarczycy u noworodków poddawanych zabiegom operacyjnym [23-25]. Dlatego przy monitorowaniu niedoboru jodu w środowisku poprzez zastosowanie badania przesiewowego w kierunku niedoczynności tarczycy trzeba wnikliwie analizować stosowanie jodowych środków dezynfekujących na różnych etapach postępowania przed i po porodzie. Cel pracy Celem pracy jest obserwacja zmian rozkładu poziomu TSH i określenia odsetka wyników świadczących o niedoborze jodu wg wytycznych WHO i ICCIDD. Materiał i metody Częstość występowania chorób z niedoboru jodu, tzn. hipertyrotropinemii z wolem i bez wola oraz przemijającej niedoczynności tarczycy w la- 39

4 Prace oryginalne tach przedstawiono na podstawie materiału Kliniki Endokrynologii Dzieci i Młodzieży Polsko-Amerykańskiego Instytutu Pediatrii oraz we współpracy z Poradniami Endokrynologicznymi w Rzeszowie i Kielcach. Materiał badań stanowiły noworodki z regionu Polski Południowo-Wschodniej, poddane badaniu przesiewowemu w kierunku wrodzonej niedoczynności tarczycy, w okresie Ogółem przebadano noworodków, z czego do weryfikacji wyniku wezwano 2205 dzieci (tab. I). Rutynowego badania przesiewowego dokonuje się poprzez oznaczenie poziomu TSH z krwi pobranej z pięty noworodka po ukończonej trzeciej, a przed zakończoną siódmą dobą życia dziecka, optymalnie w czwartej lub piątej dobie. W latach tzw. punkt odcięcia ( cut off ) dla TSH w badaniu przesiewowym wynosił 20 miu/l w kropli krwi na bibule. W celu zmniejszenia ryzyka zgubienia dziecka z hipotyreozą, w roku 1999 obniżono wartość progową TSH w teście przesiewowym wrodzonej niedoczynności tarczycy Endokrynol. Ped., 2002;1(1):37-46 do 15 miu/l. Noworodki, u których wartość TSH w badaniu przesiewowym spełniała przedstawione powyżej kryteria, wzywano do Poradni Endokrynologicznej w celu oznaczenia poziomu hormonów tarczycy w surowicy krwi, postawienia wstępnego rozpoznania (tzw. pierwsza weryfikacja) i rozpoczęcia właściwego leczenia. W dalszej analizie nie brano pod uwagę podwyższonych wyników TSH uzyskanych u niektórych noworodków urodzonych w oddziałach stosujących jodowe środki dezynfekcyjne. Dodatkowo, w celu oceny niedoboru jodu w populacji noworodków na tle endemii wola, przeanalizowano rozkład wyników TSH powyżej 5 miu/lw kropli krwi na bibule w kolejnych latach Do oznaczenia TSH w kropli krwi na bibule stosowano kolejno następujące metody: 1) metodę radioimmunometryczną; 2) 1990 pierwsza połowa 1995 metodę fluoroimmunometryczną (DELFIA); 3) od drugiej połowy 1995 metodę luminoimmunometryczną (Byk-Sangtec Diagnostica). Tabela I. Liczba przebadanych noworodków, skuteczność przesiewu oraz liczba wyselekcjonowanych z przesiewu noworodków. Number of screened newborns, the so-called screening efficiency index for neonates from south-east Poland screened for congenital hypothyroidism and the number of positive newborns Rok Year Liczba urodzonych Number of live births Liczba przebadanych noworodków Number of screened newborns Skuteczność przesiewu Screening efficiency index Liczba wyselekcjonowanych noworodków Number of positive newborns Odsetek wzywanych Percentage of positive newborns ,3% 814 0, ,8% % 288 0, ,7% 180 0, ,9% 143 0, ,8% 72 0, ,99% 55 0, ,99% 35 0, % 27 0, % 27 0, % 29 0,04 Razem ,5% ,3 40

5 Wyniki W tabeli I zamieszczono dane dotyczące liczby przebadanych noworodków w kierunku wrodzonej niedoczynności tarczycy (WNT) oraz odsetek noworodków spełniających kryteria ustalone w badaniu przesiewowym. Wśród noworodków do dalszych badań wyselekcjonowano 2205 dzieci, co stanowi 0.3%. Skuteczność przesiewu w całym okresie objętym badaniem wynosiła średnio 96,5%. Tabela II przedstawia częstość występowania chorób wywołanych niedoborem jodu sumarycznie Tylek-Lemanska D. i inni Badania przesiewowe noworodków... w latach W okresie tym hipertyreotropinemia, hipertyreotropinemia z towarzyszącym wolem oraz przemijająca niedoczynność tarczycy, występowały odpowiednio z częstością 1:304, 1:568 i 1:4289. Dodatkowo wyodrębniono grupę noworodków z wolem jako jedynym objawem niedoboru jodu. Izolowane powiększenie tarczycy było obecne u 1 na żywo urodzonych noworodków. Ogółem, częstość występowania chorób z niedoboru jodu określono w tym okresie na poziomie 0,5%. Od roku 1991 rozpoczęto wnikliwe monitorowanie chorób z niedoboru jodu u noworodków. W tabeli Tabela II. Częstość występowania chorób z niedoboru jodu w Polsce Południowo-Wschodniej w latach na podstawie przesiewu w kierunku wrodzonej niedoczynności tarczycy. Incidence of thyroid biochemical abnormalities (IDD) in south-east Poland in years based on screening for congenital hypothyroidism Rok Year Częstość hipertyrotropinemii Incidence of hyperthyrotropinemia Częstość hipertyrotropinemii z wolem Incidence of hyperthyreotropinemia and goiter Częstość przemijającej niedoczynności tarczycy Incidence of transient hypothyroidism Częstość wola u noworodków Incidence of neonatal goiter : : : : Tabela III. Częstość występowania chorób z niedoboru jodu (IDD) u noworodków w Polsce Południowo-Wschodniej w latach na podstawie badań przesiewowych. Incidence of thyroid biochemical abnormalities (IDD) in south-east Poland in years based on screening for congenital hypothyroidism Rok Year Częstość hipertyrotropinemii Incidence of hyperthyrotripinemia Częstość hipertyrotropinemii z wolem Incidence of hyperthyrotripinemia and goiter Gęstość przemijającej niedoczynności tarczycy Incidence of trasient hypothyroidism : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

6 Prace oryginalne Endokrynol. Ped., 2002;1(1):37-46 III zamieszczono dane dotyczące częstości występowania poszczególnych postaci chorób spowodowanych niedoborem jodu w latach Jak wynika z przedstawionych danych, od roku 1991 nie obserwowano już izolowanego powiększenia tarczycy, a częstość występowania pozostałych chorób z niedoboru jodu systematycznie się zmniejszała. Od roku 1998 w populacji niemowlęcej nie poziomu TSH nastąpiło w czasie optymalnym, tzn. w czwartej lub piątej dobie życia dziecka. W kolejnych latach stwierdzono stopniowe obniżanie się odsetka poziomów TSH powyżej 5 miu/l z 20,12% w roku 1991 do 4,2% w roku 1996 (tab. IV). W latach obserwowany jest nieznaczny wzrost tego odsetka. Rozkład TSH przedstawiono na ryc. 1 w postaci Tabela IV. Odsetek wyników TSH 5 miu/l obserwowanych u noworodków w badaniu przesiewowym w latach Incidence of TSH levels 5 miu/l observed in the uniform area included into the screening program in the years Rok Year Liczba przebadanych Number of screened subjects Liczba wyników TSH 5 miu/l Number of TSH results 5 miu/l Odsetek wyników TSH 5 miu/l % of TSH results 5 miu/l , , , , , , , , ,7 zanotowano żadnego przypadku hipertyreotropinemii z wolem, a częstość występowania hipertyreotropinemii w roku 1991 i 2000 wynosiła odpowiednio 1:145 i 1:7934. Podobną tendencję obserwowano w przypadku przemijającej niedoczynności tarczycy, która w 1991 roku występowała z częstością 1:3920, a w latach była rozpoznawana tylko w jednym lub dwóch przypadkach rocznie na całą badaną populację noworodków. Uzyskane w latach w badaniu przesiewowym noworodków wyniki poziomu TSH wykorzystano dodatkowo do stwierdzenia stopnia niedoboru jodu w środowisku. W tym celu analizie poddano wyniki badań uzyskanych od donoszonych, zdrowych noworodków, o masie ciała powyżej 2500 g, u których pobranie krwi na oznaczenie procentu skumulowanego uzyskanych wyników w badanej populacji, dla lat 1991 i Stosując nieparametryczny test chi 2 potwierdzono istotność różnicy pomiędzy nimi (p < 0,05). Dyskusja Pojawiające się we wczesnym okresie życia zaburzenia funkcji tarczycy, będące często jedynymi objawami niedoboru jodu, mogą mieć decydujący wpływ na rozwój mózgu w jego krytycznym okresie [14, 26, 27]. Niedobór jodu u noworodka jest ściśle związany z niedoborem jodu u matki, stąd też konieczność monitorowania stanu jodowego ustroju kobiety w okresie prokreacji. Z badań Kletta i wsp. pro- 42

7 Tylek-Lemanska D. i inni Badania przesiewowe noworodków... Ryc. 1. Rozkład TSH u noworodków w latach 1991 i TSH distribution in newborns in the years 1991 and 2000 wadzonych w roku 1996 wynika, iż wielkość tarczycy u niemowląt matek, które w czasie ciąży otrzymywały suplementację preparatami jodowymi, jest mniejsza niż w grupie niepodlegającej dodatkowemu dowozowi jodu. Jednak pomimo rekomendacji WHO, wskazujących na konieczność spożycia przez kobiety ciężarne i karmiące 240 µg jodu na dobę, autorzy niemieccy wykazali, że tylko około 20% objętych ich badaniami kobiet przyjmowało regularnie preparaty jodowe [28]. Podczas spotkania w Genui 17 grudnia 1993 roku, które dotyczyło zagrożenia chorobami z niedoboru jodu, zajęto stanowisko w sprawie monitorowania tego zjawiska w środowisku. Jako czułe wskaźniki niedoboru jodu wskazano: odsetek ludności spożywającej sól jodowaną, wielkość tarczycy mierzoną ultrasonograficznie w grupie dzieci szkolnych, wydalanie jodu w moczu u dorosłych i dzieci szkolnych oraz poziom hormonu tyreotropowego w badaniu przesiewowym noworodków. Na podstawie wstępnego dokumentu w roku 1994 Światowa Organizacja Zdrowia opracowała szczegółowe kryteria monitorowania niedoboru jodu w środowisku. Eliminacja chorób wywołanych niedoborem jodu jest bowiem niezwykle istotna ze względu na ogromne znaczenie tego pierwiastka w prawidłowym rozwoju psychofizycznym człowieka. Kolejne opracowanie z roku 2001 raz jeszcze podkreśla fakt, iż poziom TSH u noworodków jest wartościowym kryterium określenia niedoboru jodu w środowisku, bowiem czułość metod laboratoryjnych pozwala na wykrycie poziomów TSH na bibule tak niskich, jak 1-2 miu/l [20, 21]. Od roku 1985, w kolejnych latach prowadzenia badań przesiewowych noworodków i rozszerzania ich na cały region Polski Południowo-Wschodniej, stwierdzono występowanie znacznego odsetka podwyższonych wartości stężeń hormonu tyreotropowego (czasami współistniejących z powiększeniem tarczycy) u noworodków niespełniających kryteriów rozpoznania wrodzonej niedoczynności tarczycy. Dostępne dane sugerowały, iż przyczyną dysfunkcji tarczycy u tych noworodków może być w większości przypadków niedobór jodu, co jednak wymagało dalszej wnikliwej analizy [29-31]. Porównanie wyników oznaczeń hormonu tyreotropowego z różnych, krajowych i zagranicznych pracowni z wynikami własnymi wykazywało niewielkie różnice, które dotyczyły głównie wysokich wartości TSH. Weryfikowano je na bieżąco poprzez kontrolę jakości w ośrodku w Bonn (Niemcy) i Center of Disease Control (CDC) w Atlancie (USA). Uzyskiwane wyniki były więc pierwszym sygnałem niedostatecznej profilaktyki jodowej w regionie Polski Południowo-Wschodniej [29]. W latach punkt odcięcia kwalifikujący do wezwania dziecka nie odbiegał od stosowanego w innych krajach i wynosił 20 miu/l w pełnej krwi (40 miu/l w surowicy). W tym okresie prowadzone badania przesiewowe przeszły z fazy pilotażu do badań masowych. Częstość przemijającej niedomogi tarczycy była podobna jak w przypadku trwałej niedoczynności tarczycy (1:4289), hiperty- 43

8 Prace oryginalne reotropinemia zaś występowała w jednym przypadku na 368 urodzonych noworodków. Szczegółowe badania, dotyczące przyczyn tej sytuacji, wskazały na zaprzestanie profilaktyki jodowej w Polsce w roku 1981 [32]. Przywrócenie jodowania soli spożywczej, początkowo w ograniczonym zakresie, a od roku 1992 znacznie lepiej dystrybuowanej i obejmującej cały region Polski Południowo-Wschodniej, zaowocowało zwiększeniem odsetka prawidłowych wartości hormonu tyreotropowego w badaniach przesiewowych noworodków. Znalazło to odzwierciedlenie w mniejszej częstości pojawiania się chorób z niedoboru jodu u noworodków w latach Przypadki łagodnych postaci IDD z niewielkim podwyższeniem poziomu TSH są obecnie możliwe do wykrycia dzięki stosowaniu czułych metod oznaczania TSH w kropli krwi na bibule. Analiza rozkładu stężeń hormonu tyreotropowego u noworodków pozwala więc na określenie, czy i jakiego stopnia niedobór jodu występuje w danym regionie. Wzorując się na przesłankach zawartych we wspólnych ustalenia WHO, UNICEF i ICCIDD przeprowadzono analizę rozkładu TSH u noworodków w rejonie Polski Południowo-Wschodniej począwszy od roku Stwierdzono 20,1% wyników TSH powyżej 5 miu/l, co informowało o umiarkowanym niedoborze jodu w środowisku. W kolejnych latach zanotowano znaczny spadek odsetka podwyższonych wyników TSH. W roku 1992 wynosił on już 12,6% Na uwagę zasługuje fakt, iż w tym okresie dystrybucja soli jodowanej uległa znacznej poprawie, a kampania na rzecz jej używania zaczęła odnosić sukcesy. Po wprowadzeniu w roku 1997 obligatoryjnego systemu jodowania soli kuchennej w ilości 30±10 mg jodku potasu na kilogram soli, odsetek wartości TSH powyżej 5 miu/l w roku 1996 i 1997 obniżył się do 4,2%, a w latach kształtował się w granicach 5,2-5,7%. Tak więc od roku 1991 analizowany region Polski Południowo-Wschodniej utrzymuje się w sferze łagodnego niedoboru jodu. W okresie obserwowano także znaczny spadek występowania chorób z niedoboru jodu. Można więc stwierdzić, iż analiza rozkładu poziomów hormonu tyreotropowego u noworodków, prowadzona przez nasz Zespół w kolejnych latach od roku 1991, potwierdziła nie tylko zmniejszenie występowania chorób z niedoboru jodu u noworodków, ale także prawidłową suplementację jodową [33, 34]. Metoda analizy stężenia hormonu tyreotropowego u noworodków podczas masowego przesiewu wykonywanego w kierunku wykrycia wrodzonej niedoczynności tarczycy weszła do Narodowego Programu Eliminacji Niedoboru Jodu w Polsce obok oceny częstości występowania wola i stężenia jodu w moczu u dzieci szkolnych, dorosłych i kobiet w ciąży. Rozpoczęto również prowadzenie rejestru indukowanej jodem nadczynności tarczycy i raka tarczycy [35]. Wnioski Endokrynol. Ped., 2002;1(1): Analiza poziomów TSH u noworodków w badaniu przesiewowym może być wykorzystana do monitorowania niedoboru jodu w środowisku i prawidłowej jego suplementacji. 2. W latach widoczny jest wyraźny spadek częstości występowania chorób wywołanych niedoborem jodu u noworodków. 3. Wyniki badania przesiewowego w kolejnych latach wskazują, iż nawet niewielka suplementacja jodowa obniża poziom TSH u noworodków. 4. Odsetek poziomów TSH u noworodków poniżej 5 miu/l wskazuje, iż obecnie w rejonie Polski Południowo-Wschodniej może występować łagodny niedobór jodu. PIŚMIENNICTWO/REFERENCES [1] Burrow G. N., Fisher D. A., Larsen P. R.: Maternal and fetal thyroid function. New England Journal of Medicine 1994:331, [2] Hetzel B. S.: Historical development of the concepts of the brain thyroid relationships. [w:] The Damaged Brain of Iodine Deficiency. Red. Stanbury J. C.C.C., New York 1994,

9 Tylek-Lemanska D. i inni Badania przesiewowe noworodków... [3] Morraeale de Escobar G., Obregon M. J., Calvo R.: Effects of iodine deficiency on thyroid hormone metabolism and the brain in rats: the role of the maternal transfer of thyroxine. American Journal of Clinic Supl. 1993:57, [4] Franklin R. C., Carpenter L. M. O Grady C. M.: Neonatal thyroid function: influence of perinatal factors. Achives of Disease in Childhood 1985:60, [5] Delange F., Beckers C., Hofer R. et al.: Progress report on neonatal screening for congenital hypothyroidism in Europe. [w:] Neonatal Thyroid Screening. Red. Burrow G. N., Dussault J. H. Raven Press, New York 1980, [6] llig R., Torresani T.: TSH determination in dried blood: a reliable, efficient, and inexpensive method for neonatal screening. [w:] Neonatal Thyroid Screening. Red. Burrow G. N., Dussault J. H. Raven Press, New York 1980, [7] Vulsma T., Gons M. H., de Vijlder J. J. M.: Maternal-fetal transfer of thyroxine in congenital hypothyroidism due to a total organification defect or thyroid agenesis. New England Journal of Medicine 1989: [8] Rybakowa M.: Wpływ tarczycy na rozwój i czynność ośrodkowego układu nerwowego. Polish Journal of Endocrinology 1979:6, [9] Delange F., Fisher D. A., Glinoer D.: Research in Congenital Hypothyroidism. Plenum Press, New York 1989, [10] Rybakowa M., Tylek D., Ratajczak R.: Organizacja i wyniki masowych badań przesiewowych wrodzonej niedomogi tarczycy u noworodków w województwie miejskim krakowskim. Polish Journal of Endocrinology 1989:40, 4, [11] Tylek-Lemańska D., Szczepaniak B., Dziatkowiak H. et al.: Mass screening programme for Congenital Hypothyroidism in Southeastern Poland and possitive effects of bar codes introduction. Journal of Pediatric Endocrinology & Metabolism 1999:12, [12] Delange F., Bourdoux P., Ermans A. M.: Neonatal thyroid screening used an index of an extraphysiological supply of iodine. [w:] Thyroid Disorders Associated with Iodine Deficiency and Excess. Red. Hall R., Kobberling. Raven Press, New York 1985, [13] Delange F.: Screening for congenital hypothyroidism used as a indicator of the degree of IDD control. Thyroid 1998:8, [14] Delange F., Bourdoux P., Laurence M.: Neonatal thyroid function in iodine deficiency. [w:] Iodine Deficiency in Europe: a Continuing Concern,. Red. Delange F., Dunn J. T., Glinoer D. Plenum Press, New York 1993, [15] Morreale de Escobar G., de Ana C. R., Obregon M. J. K., Escobar del Rei F.: Models of fetal iodine deficiency. [w:] Iodine and Brain. Red. DeLong R., Robbins J., Condiffe P. G. Plenum Press, New York 1989, [16] Rovet J., Walker W., Bliss B. et al.: Long-term sequelae of hearing impairment in congenital hypothyroidism. Journal of Pediatrics 1996:128, 6, [17] Vanderschueren-Lodeweyckx M., Debruyne F., Dooms L. et al.: Sensorineural hearing loss in sporadic congenital hypothyroidism. Archives of Disease in Childhood 1983:58, [18] Nordenberg D., Sullivan K., Maberly G. et al.: Congenital hypothyroidism and the sensitive thyrotropin assay: strategies for the surveillance of iodine drficiency disorders. [w:] Iodine Deficiency in Europe: a Continuing Concern. Red. Delange F., Dunn J. T., Glinoer D. Plenum Press, New York 1993, [19] Delange F.: Serum TSH in the neonates as an indicator of iodine deficiency and its control. Polish Journal of Endocrinology 1998:49, 3, suppl. 1, 1-8. [20] World Health Organization, United Nations Children s Fund, International Council for Control of Iodine Deficiency Disorders: Indicators for Assessig Iodine Deficiency Disorders and Their Control trough Salt Iodination. Publication WHO/NUT/94.6 World Health Organization, Geneva 1994, [21] World Health Organization, United Nations Children s Fund, International Council for Control of Iodine Deficiency Disorders: Assessment of Iodine Deficiency Disorders and Monitoring their Elimination. A guide for programme managers. Second edition. WHO/NHD/ , [22] Stoeva I., Peneva L., Grogorowa R. et al.: Neonatal TSH screening an instrument of iodine supplementation monitoring in Bulgaria in comparison to Berlin a preliminary report. Experimental and Clinical Endocrinnology end Diabetes 1997: 105, suppl. 4, [23] L Allemand D., Grüters A., Heidemann P., Schürnbrand P.: Iodine-induced alterations of thyroid function in newborn infants after prenatal and perinatal exposure to povidone iodine. Journal of Pediatrics 1983:102, 6, [24] Linder N., Davidovitch N., Reichman B. et al.: Topical iodine-containing antiseptics and subclinical hypothyroidism in preterm infants. Journal of Pediatrics 1997:131, 3, [25] Mei-Jy J., Ching-Yuang L., Wen-Jue S. et al.: Neonatal thyroid function is unaffected by maternal topical iodine disinfection for cesarean section or vaginal delivery, Clinical Pediatrics Feb. 1997, [26] Connolly J. K., Pharoah P. O. D.: Subclinical effects of iodine deficiency: problems of Assessement. [w:] The Damaged Bra in of Iodine Deficiency. Red. Stanbury J. C.C.C., New York 1994, [27] Delange F.: The disorders induced by iodine deficiency. Thyroid 1994:4, [28] Klett M., Ohlig M., Manz F. et al.: Effect of iodine supply on neonatal thyroid volume and TSH. Acta Paeditrica 1999: suppl 432, [29] Rybakowa M., Tylek D., Ratajczak R. et al.: Thyroid status in newborns in the Krakow district. Aktuelle interdisciplinare 45

10 Prace oryginalne Endokrynol. Ped., 2002;1(1):37-46 probleme des Jodmangels, Iodprophylaxe, Iodexzess und antithyreoidale Substanzen. Proceedings, Karl-Marx-Stadt 1989, [30] Rybakowa M., Lemańska D., Ratajczak R.: An aproach to the tramnsient neonatal hypothyroidism of iodine deficiency: studies in Southeast Poland. IDD Newsletter 1996:12, 4, [31] Rybakowa M., Ratajczak R., Tylek D.: Thyroid disfunction in newborns and infants living in iodine deficient area. Folia Medica Cracoviensis 1993:34, [32] Szybiński Z., Żarnecki A.: Prevalance of goiter, iodine deficiency and iodine prophylaxis in Poland. The results of nationwide study. Polish Journal of Endocrinology 1993:44, 3, [33] Ołtarzewski M., Tylek-Lemańska D., Szymborski J. et al.: Preliminary evaluation of changes in blood spot TSH levels based on the neonatal screening programme in Poland. Polish Journal of Endocrinology 1998:49, 3, suppl. 1, [34] Rybakowa M., Tylek-Lemańska D., Ratajczak R.: Iodine deficiency disorders (IDD) in newborns in Southern Poland , monitoring with TSH on filter paper. Polish Journal of Endocrinology 1998:49, 3, suppl. 1, [35] Szybiński Z., Lewiński A.: National Programme for the Elimination of Iodine deficiency Disorders in Poland ( ). Polish Journal of Endocrinology 1998:49, 3, suppl. 1,