ISSN ROBERT ŻÓRALSKI*, ŁUKASZ EMIL MIELCZAREK, BOGUSŁAW SOSZYŃSKI. *ul. Brzechwy 5/40, Reda

Transkrypt

1 Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN Tom 32: Akceptacja: Wrocław 31 XII 2016 Sprawozdanie z VI Warsztatów Dipterologicznych Polskiego Towarzystwa Entomologicznego, Wigry, Przyczynek do poznania bzygowatych (Diptera: Syrphidae) Wigierskiego Parku Narodowego Report of the 6th Dipterological Workshop of the Polish Entomological Society, Wigry, Contribution to our knowledge of the hoverflies (Diptera: Syrphidae) of Wigry National Park ROBERT ŻÓRALSKI*, ŁUKASZ EMIL MIELCZAREK, BOGUSŁAW SOSZYŃSKI *ul. Brzechwy 5/40, Reda robert@insects.pl ABSTRACT. A faunistic survey of hoverflies was conducted in the Wigry National Park during the 6th Dipterological Workshop (May 21-27, 2016) of the Polish Entomological Society. In total 132 species of Syrphidae were found. A small population of the species Sphecomyia vespiformis (GORSKI, 1852) was rediscovered. KEY WORDS: Diptera, Syrphidae, faunistics, Wigry National Park, Sphecomyia Z inicjatywy dr. BOGUSŁAWA SOSZYŃSKIEGO, w okresie od do zorganizowane zostały doroczne, szóste już, Warsztaty Dipterologiczne. Tym razem miłośnicy i pasjonaci muchówek spotkali się na terenie jednego z najcenniejszych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym zakątków kraju w Puszczy Augustowskiej, a konkretnie w Wigierskim Parku Narodowym. Dzięki uprzejmości pracowników Wigierskiego PN, uczestnikom udostępniona została baza noclegowa w miejscowości Krzywe, na terenie Dyrekcji WPN (Fot. 1). 123

2 FOT. 1. Budynki dyrekcji Wigierskiego Parku Narodowego w miejscowości Krzywe PHOT. 1. The head office of the Wigry National Park in Krzywe Głównym celem warsztatów, oprócz integracji środowiska polskich dipterologów i wymiany doświadczeń, było potwierdzenie w terenie niezwykle rzadkiego gatunku Syrphidae: Sphecomyia vespiformis (GORSKI, 1852), znanego z Polski jak dotąd wyłącznie z 3 stwierdzeń: w 1989 i 1990 roku z Wigierskiego PN (SOSZYŃSKI 1991) oraz 2002 r. z Biebrzańskiego PN (SOSZYŃSKI 2004). Gatunek został opisany z terenu obecnej Litwy, a także zilustrowany kolorową ryciną (GORSKI 1852) przez jednego z pierwszych polskich entomologów, prof. STANISŁAWA BATYSA GORSKIEGO. GORSKI, mieszkając i pracując w Wilnie przez znaczną część swojego życia, był jednym z pierwszych badaczy Puszczy Białowieskiej oraz systematykiem, który opracował fragmenty historycznej kolekcji owadów królewskiego kartografa KAROLA HERMANNA PARTHÉESA. Lista tegorocznych uczestników warsztatów była krótsza niż w latach ubiegłych: RAFAŁ KAŹMIERCZAK, ŁUKASZ MIELCZAREK (Fot. 2), BOGUSŁAW SOSZYŃSKI, ANDRZEJ SZLACHETKA oraz ROBERT ŻÓRALSKI. Głównie ze względu na lokalizację północnowschodni kraniec Polski nie udało się zachęcić do uczestnictwa kolejnych polskich dipterologów i członków Polskiego Towarzystwa Entomologicznego. Pierwszego dnia uczestnicy warsztatów przygotowali i uzbroili w sprzęt optyczny pomieszczenie do pracy oraz zakreślili grafik terenowej części warsztatów. Ambitny plan obejmował odwiedzenie najciekawszych przyrodniczo siedlisk Wigierskiego PN oraz przeprowadzenie badania muchówek z rodziny bzygowatych (Syrphidae) występujących o tej porze roku na terenie parku. Nieocenioną pomoc w kwestiach logistycznych zaoferował mgr MACIEJ ROMAŃSKI, który był naszym przewodnikiem terenowym w trakcie całego pobytu. 124

3 Uczestnicy otrzymali niezbędne informacje na temat parku, w szczególności jego walorów przyrodniczych i celów ochronnych: 42 naturalnych zbiorników wodnych i terenów przyległych do naturalnych rzek, strumieni i źródlisk. Warto zaznaczyć, że MACIEJ jest doświadczonym, wieloletnim obserwatorem flory, śluzowców oraz wilków obecnych na terenie Wigierskiego PN. FOT. 2. Ł. Mielczarek oraz okazała sosna w okolicy miejscowości Cimochowizna PHOT. 2. Ł. Mielczarek and Scots Pine near Cimochowizna Drugiego dnia warsztatów zorganizowano wycieczkę do Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Uczestnicy podziwiali niezwykłe walory krajobrazowe terenu wyrzeźbionego przez lądolód skandynawski. Odwiedzono okolice Cisowej Góry, Sidorówki i Smolników. Stwierdzono tu pięć gatunków bzygowatych, których nie obserwowano w trakcie trwania warsztatów na obszarze Wigierskiego PN: Orthonevra erythrogona (MALM), Neoascia interrupta (MEIG.), Neoascia geniculata (MEIG.), Neoascia podagrica (F.) oraz Xylota segnis (L.). Kolejne dni przebiegały już wytyczonym rytmem w ciągu dnia, korzystając z ładnej pogody, prowadzono obserwacje terenowe, a wieczorami odbywano długie i owocne dyskusje na temat muchówek, ich biologii i systematyki, studiując przy tym materiał przygotowany przez uczestników na potrzeby warsztatów. W trakcie pobytu odwiedzono łącznie 14 stanowisk, niektóre wielokrotnie: CH tereny leśne nad rzeką Czarna Hańcza; Ci okolice Cimochowizny (Fot. 2); 125

4 Ga leśniczówka Gawarzec; Kr Krzywe, tereny leśne w pobliżu Dyrekcj WPN, w tym śródleśne jeziorka dystroficzne zwane sucharami ; Li leśniczówka Lipowe; Ma łęg nad rzeką Maniówką niedaleko miejscowości Lipniak; NW tereny nad rzeką Maniówką, z obfitymi płatami Petasites hybridus (Fot. 3), zlokalizowane w niedużej odległości od miejscowości Nowa Wieś; FOT. 3. Lepiężnik różowy Petasites hybridus nad brzegiem rzeki Maniówki. Na jego liściach odpoczywało wiele gatunków Syrphidae PHOT. 3. Common Butterbur on the banks of the river Maniówka. Many species of Syrphidae were recorded resting on the leaves of this plant Sa bór z dużym udziałem świerka przyległy do wsi Sarnetki; SB rezerwat Suche Bagno obejmujący torfowisko wysokie oraz bezpośrednio przyległy bór; Ta Tartak; Wa uroczysko leśne Walik, z dużą ilością starodrzewia dębowego oraz topoli osiki; W3 rezerwat Wiatrołuża III, w okolicy Czarnego Mostu; Wi rezerwat Wiatrołuża, zlokalizowany w północnej części parku (Fot. 4); Wt torfowiska wokół rzeki Wiatrołuża w północnej części parku (Fot. 5). 126

5 FOT. 4. Tama na rzece Wiatrołuża, zbudowana przez bobry. Siedlisko Chalcosyrphus eunotus PHOT. 4. A dam on the river Wiatrołuża built by beavers. Habitat of C. eunotus FOT. 5. Torfowisko przy rzece Wiatrołuża. Siedlisko Anasimyia lineata, Cheilosia pubera i Neoascia tenur PHOT. 5. Peatland near the river Wiatrołuża. Habitat of A. lineata, C. pubera and N. tenur Mimo całodniowych obserwacji licznie kwitnących jarząbów i głogów przez uczestników warsztatów, gatunek Sphecomyia vespiformis przez kolejne dni pozostawał tylko nieuchwytną legendą i obiektem pożądania ciekawych świata badaczy. Większość warsztatowiczów straciła już wiarę w to, że gatunek przetrwał w Polsce, szczególnie, że przez ostatnie lata klimat nieco się ocieplił, a to nie sprzyja obecności gatunków borealnych na terenie naszego kraju. Chyba tylko dzięki determinacji, wiedzy i umiejętnościom ŁUKASZA MIELCZARKA oraz BOGUSŁAWA SOSZYŃSKIEGO udało się znaleźć właściwy biotop i w ostatnich trzech 127

6 dniach warsztatów potwierdzić wątłą, choć raczej stabilną populację tego gatunku na terenie Wigierskiego PN (Fot. 6). FOT. 6. Sphecomyia vespiformis (GORSKI, 1852) obserwowana 25 maja 2016 na terenie Wigierskiego PN; fot. R. KAŹMIERCZAK PHOT. 6. S. vespiformis observed on May 25, 2016 in Wigry National Park; photo R. KAŹMIERCZAK W trakcie warsztatów, na terenie Wigierskiego Parku Narodowego stwierdzono występowanie aż 132 gatunków bzygowatych (Tab. 1), czyli prawie 1/3 gatunków znanych w kraju. Biorąc pod uwagę fakt, że badanie terenowe trwało tylko ok. 1 tygodnia, można stwierdzić, że bogactwo fauny bezkręgowej obecnej na terenie Wigierskiego PN jest duże. Obrazowo rzecz ujmując, jak dotąd tylko wieloletnie badania bzygowatych w różnych obszarach Polski dawały porównywalne lub lepsze wyniki jeśli chodzi o liczbę wykazywanych gatunków. Unikatowe przyrodniczo tereny znajdujące się w północno-wschodniej części Polski noszą miano Zielonych Płuc Polski. Należy kontynuować i intensyfikować starania w kwestii kompleksowej ochrony i ekorozwoju tego regionu, ale ze szczególnym naciskiem na ochronę cennej przyrody tu występującej. To jedyne miejsce w kraju, w którym gatunki bardzo rzadkie, o północnym typie rozmieszczenia, np: muchówka Sphecomyia vespiformis oraz motyl Oeneis jutta mają szansę przetrwać na granicy swojego naturalnego zasięgu występowania. 128

7 TAB. 1. Gatunki bzygowatych (Syrphidae) obserwowane na terenie Wigierskiego Parku Narodowego podczas VI Warsztatów Dipterologicznych. ŁM - Ł. MIELCZAREK, RŻ - R. ŻÓRALSKI. Symbole stanowisk jak w treści artykułu. TAB. 1. Hoverfly species recorded in the the Wigry National Park during the 6th Dipterological Workshop. L.p. Gatunek / Species Stanowisko / Locality Wykazał / Recorded by 1. Anasimyia lineata (FABRICIUS, 1787) CH, W3, Wi, Wt ŁM, RŻ 2. Baccha elongata (FABRICIUS, 1775) Sa RŻ 3. Blera fallax (LINNAEUS, 1758) Ma, SB, Sa, Wa, Wi ŁM, RŻ 4. Brachyopa bicolor (FALLÉN, 1817) Ga ŁM 5. B. dorsata ZETTERSTEDT, 1837 Ci, Ga, Kr ŁM, RŻ 6. B. insensilis COLLIN, 1939 Ga, Kr, Wi ŁM, RŻ 7. B. pilosa COLLIN, 1939 Ci ŁM 8. B. testacea (FALLÉN, 1817) SB, Sa ŁM, RŻ 9. B. vittata ZETTERSTEDT, 1843 Ci ŁM 10. Brachypalpoides lentus (MEIGEN, 1822) Ci, Ga, Wa, Wi ŁM, RŻ 11. Brachypalpus laphriformis (FALLÉN, 1816) Ci, Ga, Kr, NW, W3, Wa, Wi ŁM, RŻ 12. Chalcosyrphus eunotus LOEW, 1873 NW, Wi ŁM, RŻ 13. C. nemorum (FABRICIUS, 1805) Ga, Kr, Ma, Sa, Wa, Wi ŁM, RŻ 14. C. valgus (GMELIN, 1790) Ga, Li, Sa ŁM 15. Cheilosia sp. Kr ŁM 16. C. bergenstammi BECKER, 1894 CH ŁM 17. C. carbonaria EGGER, 1860 CH, Ci, Ma, NW, Sa, W3, Wi ŁM, RŻ 18. C. chloris (MEIGEN, 1822) Ma, Sa, W3, Wi, Wt ŁM, RŻ 19. C. flavipes (PANZER, 1794) NW, Wi ŁM 20. C. fraterna (MEIGEN, 1830) Li, Sa, Wi RŻ 21. C. frontalis LOEW, 1857 NW RŻ 22. C. gigantea (ZETTERSTEDT, 1838) CH, Wi ŁM, RŻ 23. C. illustrata (HARRIS, 1780) Wi RŻ 24. C. impressa LOEW, 1840 Kr, Ma, NW, Sa, W3, Wi ŁM, RŻ 25. C. lasiopa KOWARZ, 1885 Kr ŁM 26. C. laticornis RONDANI, 1857 Wi RŻ 27. C. nigripes (MEIGEN, 1822) CH, Ma, W3, Wi ŁM, RŻ 28. C. pagana (MEIGEN, 1822) W3, Wi ŁM, RŻ 29. C. pubera (ZETTERSTEDT, 1838) Kr, Wi, Wt ŁM, RŻ 30. C. rufimana BECKER, 1894 Kr, NW, W3 ŁM, RŻ 31. C. variabilis (PANZER, 1798) CH, Ga, Kr, Sa, W3, Wa, Wi ŁM, RŻ 32. C. vernalis (FALLÉN, 1817) Kr ŁM 33. C. vicina (ZETTERSTEDT, 1849) SB, Sa RŻ 34. C. vulpina (MEIGEN, 1822) Kr ŁM 35. Chrysotoxum cautum (HARRIS, 1776) Ci, Ga, Kr, Ma, NW, Wi ŁM, RŻ 36. C. festivum (LINNAEUS, 1758) Ci, Ga, Li, SB, Wa, Wi ŁM, RŻ 37. C. vernale LOEW, 1841 Li, NW, W3, Wi ŁM, RŻ 38. Criorhina asilica (FALLÉN, 1816) CH, Ci, Kr, Ma, Sa, Wa ŁM, RŻ 39. C. berberina (FABRICIUS, 1805) Ci, Ga, Kr, Ma, NW, Sa, Wa, Wi ŁM, RŻ 40. C. ranunculi (PANZER, 1804) Ci ŁM 41. Dasysyrphus albostriatus (FALLÉN, 1817) Kr, Wa ŁM, RŻ 42. D. hilaris (ZETTERSTEDT, 1843) Wa ŁM 43. D. neovenustus SOSZYŃSKI & MIELCZAREK, 2013 Ci, Li, Ma, SB, Wa, Wi ŁM, RŻ 44. D. venustus (MEIGEN, 1822) Ci, Ga, Kr, Li, Sa, Wa, Wi ŁM, RŻ 45. Didea fasciata MACQUART, 1834 Li, SB, Sa, Wi ŁM, RŻ 46. D. intermedia LOEW, 1854 Sa ŁM 47. Epistrophe sp. CH, Kr ŁM 48. E. cryptica DOCZKAL & SCHMID, 1994 Kr ŁM 129

8 49. E. eligans (HARRIS, 1780) Kr, SB ŁM 50. E. flava DOCZKAL & SCHMID, 1994 Li RŻ 51. E. melanostoma (ZETTERSTEDT, 1843) Kr, NW, Sa ŁM, RŻ 52. E. nitidicollis (MEIGEN, 1822) Ga, Kr, Li, SB, Sa ŁM, RŻ 53. E. obscuripes (STROBL, 1910) SB, Wi ŁM, RŻ 54. Eristalis horticola (DE GEER, 1776) Ma ŁM 55. E. nemorum (LINNAEUS, 1758) Ci, Kr, Wi ŁM, RŻ 56. E. obscura LOEW, 1866 Ga, Kr, Ma, NW, Wa, Wi ŁM, RŻ 57. E. pertinax (SCOPOLI, 1763) Sa, W3, Wa ŁM, RŻ 58. E. picea (FALLÉN,1817) Li RŻ 59. E. rupium FABRICIUS, 1805 Kr, Li, NW, W3, Wa ŁM, RŻ 60. E. tenax (LINNAEUS, 1758) Kr RŻ 61. Eupeodes corollae (FABRICIUS, 1794) CH, Kr ŁM 62. E. nitens (ZETTERSTEDT, 1843) Kr, Sa ŁM 63. Fagisyrphus cinctus (FALLÉN, 1817) Li ŁM, RŻ 64. Ferdinandea cuprea (SCOPOLI, 1763) CH, Ga, Sa, Wa ŁM, RŻ 65. Hammerschmidtia ferruginea (FALLÉN, 1817) Ci ŁM 66. Helophilus affinis WAHLBERG, 1844 Wi RŻ 67. H. pendulus (LINNAEUS, 1758) CH, Ci, Kr, Li, Ma, NW, SB, W3, Wi ŁM, RŻ 68. Heringia heringi (ZETTERSTEDT, 1843) Ci, Kr ŁM, RŻ 69. Lapposyrphus lapponicus (ZETTERSTEDT, 1838) Li, SB, Wa ŁM, RŻ 70. Lejota ruficornis (ZETTERSTEDT, 1843) Kr, Li, Sa ŁM, RŻ 71. Leucozona inopinata DOCZKAL, 2000 CH ŁM 72. L. lucorum (LINNAEUS, 1758) Ma, NW, Wi ŁM, RŻ 73. Megasyrphus erraticus (LINNAEUS, 1758) Li ŁM, RŻ 74. Melanogaster aerosa (LOEW, 1843) Wt RŻ 75. M. nuda (MACQUART, 1829) Ma, NW, Wt ŁM, RŻ 76. M. parumplicata (LOEW, 1840) Li, Wt ŁM, RŻ 77. Melanostoma mellinum (LINNAEUS, 1758) Wt ŁM, RŻ 78. M. scalare (FABRICIUS, 1794) Kr ŁM 79. Meligramma triangulifera (ZETTERSTEDT, 1843) Kr ŁM 80. Meliscaeva cinctella (ZETTERSTEDT, 1843) Ci, Sa ŁM, RŻ 81. Microdon analis (MACQUART, 1842) CH ŁM 82. M. myrmicae SCHÖNROGGE et al CH, SB ŁM, RŻ 83. Myathropa florea (LINNAEUS, 1758) Ci, Ga, Kr, Ta, Wa, Wi ŁM 84. Neoascia meticulosa (SCOPOLI, 1763) Kr, Sa, W3, Wt ŁM, RŻ 85. N. obliqua COE, 1940 NW RŻ 86. N. tenur (HARRIS, 1780) CH, Kr, Wt ŁM, RŻ 87. Neocnemodon latitarsis (EGGER, 1865) Li ŁM 88. N. pubescens (DELICCHI & PSCHORN-WALCHER, 1955) CH, Ci, Ga, Li, Ma, NW, SB, Sa, Wa, Wi ŁM, RŻ 89. Orthonevra brevicornis LOEW, 1843 NW, W3 ŁM, RŻ 90. O. geniculata (MEIGEN, 1830) Kr RŻ 91. Paragus haemorrhous MEIGEN, 1822 Ci ŁM 92. P. pecchiolii RONDANI, 1857 CH, Kr ŁM, RŻ 93. Parasyrphus sp. Li ŁM 94. P. annulatus (ZETTERSTEDT, 1838) CH, Ci, Kr, Ma, SB, Sa, Wi ŁM, RŻ 95. P. lineolus (ZETTERSTEDT, 1843) SB RŻ 96. P. macularis (ZETTERSTEDT, 1843) Li, SB, Sa, Wi ŁM, RŻ 97. P. malinellus (COLLIN, 1952) SB, Sa ŁM, RŻ 98. Parhelophilus consimilis (MALM, 1863) Ta ŁM 99. P. frutetorum (FABRICIUS, 1775) Li, Ma, NW, Ta, Wi ŁM, RŻ 100. Pipiza austriaca MEIGEN, 1822 Kr, Ma, NW, Wi ŁM, RŻ 101. P. lugubris (FABRICIUS, 1775) Ci, Kr, Wi ŁM 102. P. noctiluca (LINNAEUS, 1758) Kr, Li ŁM, RŻ 130

9 103. P. notata MEIGEN, 1822 Ga, Kr ŁM, RŻ 104. P. quadrimaculata (PANZER, 1804) CH, Li, Ma, NW, SB, Sa, Wa, Wi ŁM, RŻ 105. Pipizella viduata (LINNAEUS, 1758) Ci, Kr, Ma, Wi ŁM, RŻ 106. Platycheirus albimanus (FABRICIUS, 1781) Ci, Kr, Li, Ma, NW, SB ŁM, RŻ 107. P. angustatus (ZETTERSTEDT, 1843) Kr ŁM 108. P. peltatus (MEIGEN, 1822) Kr ŁM 109. Psilota atra (FALLÉN, 1817) SB ŁM, RŻ 110. Rhingia campestris MEIGEN, 1822 Kr, NW, W3, Wi ŁM, RŻ 111. Sericomyia lappona (LINNAEUS, 1758) Kr, Ma ŁM 112. Sphaerophoria chongjini BAŃKOWSKA, 1964 Kr ŁM 113. S. scripta (LINNAEUS, 1758) Kr, Li ŁM, RŻ 114. Sphecomyia vespiformis (GORSKI, 1852) Ci, Wa ŁM 115. Sphiximorpha subsessilis (ILLIGER in ROSSI, 1807) Wi ŁM 116. Syritta pipiens (LINNAEUS, 1758) Ga, Li, Wa ŁM, RŻ 117. Syrphus ribesii (LINNAEUS, 1758) CH, Kr, Sa ŁM, RŻ 118. S. torvus OSTEN-SACKEN, 1875 Kr, Ma, NW ŁM, RŻ 119. S. vitripennis MEIGEN, 1822 Ga, Kr, Li, SB ŁM, RŻ 120. Temnostoma apiforme (FABRICIUS, 1794) Wa ŁM 121. T. bombylans (FABRICIUS, 1805) Ta, Wi ŁM, RŻ 122. T. meridionale KRIVOSHEINA & MAMAYEV, 1962 Ma ŁM 123. T. vespiforme (LINNAEUS, 1758) CH, Ci, Kr, Ma, Ta, Wa ŁM, RŻ 124. Trichopsomyia joratensis GOELDLIN, 1977 CH, Wi ŁM, RŻ 125. Triglyphus primus LOEW, 1840 Ga, Kr, Li, Sa, Wa, Wi ŁM, RŻ 126. Tropidia scita (HARRIS, 1780) NW, W3 RŻ 127. Volucella bombylans (LINNAEUS, 1758) Kr ŁM 128. V. pellucens (LINNAEUS, 1758) Ci ŁM 129. Xanthandrus comtus (HARRIS, 1780) Ci ŁM 130. Xanthogramma citrofasciatum (DE GEER, 1776) NW RŻ 131. X. dives (RONDANI, 1857) Kr RŻ 132. Xylota caeruleiventris ZETTERSTEDT, 1838 Kr, Li, SB ŁM, RŻ PODZIĘKOWANIA Składamy serdeczne podziękowania dla dr. LECHA KRZYSZTOFIAKA, kierownika Pracowni Naukowo Edukacyjnej Wigierskiego Parku Narodowego za pomoc w organizacji warsztatów na terenie parku, dla MACIEJA ROMAŃSKIEGO za bezcenne informacje i opiekę w terenie, oraz dla dr ANNY KRZYSZTOFIAK za obdarowanie uczestników publikacjami i materiałami edukacyjnymi na temat Wigierskiego PN. LITERATURA GORSKI, S.B Analecta ad entomographiam provinciarum occidentali-meridionalium Imperii Rossici. Berolini pp. 3 pls. SOSZYŃSKI B Syrphidae. [W:] Wykaz zwierząt Polski, T. 2. J. RAZOWSKI (red.). Ossolineum, Wrocław: SOSZYŃSKI B Sphecomyia vittata (WIEDEMANN, 1830). [W:] GŁOWACIŃSKI Z., NOWACKI J. (red.). Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu, Oficyna Wydawnicza TEXT, Kraków. 131