Współczesne migracje zagraniczne Polaków Aspekty lokalne i regionalne

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Współczesne migracje zagraniczne Polaków Aspekty lokalne i regionalne"

Transkrypt

1 Współczesne migracje zagraniczne Polaków Aspekty lokalne i regionalne 1

2 2

3 3 Współczesne migracje zagraniczne Polaków Aspekty lokalne i regionalne Pod redakcją Pawła Kaczmarczyka Warszawa 2008

4 4 Projekt okładki Anna Tyrakowska Pod redakcją Pawła Kaczmarczyka Korekta Dorota Śrutowska Publikacja jest współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Sektorowego Programu Rozwoju Zasobów Ludzkich Zawarte w tej publikacji poglądy i konkluzje wyrażają opinie autorów i nie muszą odzwierciedlać oficjalnego stanowiska Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Copyright by Uniwersytet Warszawski Wydział Nauk Ekonomicznych Ośrodek Badań nad Migracjami 2008 ISBN Wydawca: Ośrodek Badań nad Migracjami UW, Warszawa, ul. Banacha 2b migration.cmr@uw.edu.pl Łamanie i druk: ZWP. MPiPS. Zam. 1138/08.

5 5 Spis treści Wprowadzenie... 7 Rozdział 1 Współczesne migracje z Polski próba statystycznej oceny zjawiska Polskie migracje przed 1 maja 2004 roku wybrane aspekty Mobilność Polaków po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej Wzorce selektywności migracji na poziomie krajowym i regionalnym Podsumowanie Rozdział 2 Metodologia badania migracji z Polski podejście etnosondażowe: doświadczenia badawcze a projekt MPLM Wprowadzenie Podejście etnosondażowe koncepcja Douglasa Masseya Zastosowanie podejścia etnosondażowego w badaniach nad emigracją z Polski Zalety i wady podejścia etnosondażowego Aplikacja etnosondażu do badań nad migrantami z Polski na unijnym rynku pracy Struktura badania Definicje i założenia Opis próby stopień realizacji i ocena reprezentatywności Podsumowanie Rozdział 3 Strukturalne uwarunkowania migracji zarobkowych na poziomie lokalnym i regionalnym demograficzno-ekonomiczne profile społeczności wysyłających Potencjał demograficzny badanych jednostek terytorialnych Potencjał ekonomiczny Tradycje migracyjne w badanych jednostkach terytorialnych Charakterystyka migracji w badanych jednostkach terytorialnych w świetle danych spisowych Podsumowanie Rozdział 4 Próba oceny natężenia migracji w regionach wysyłających przez pryzmat gospodarstw domowych Przeciętna liczba migrantów w obecnych i rozszerzonych gospodarstwach domowych Odsetek gospodarstw migranckich wśród obecnych gospodarstw domowych migrujących w latach Podstawowe cechy demograficzne i ekonomiczne gospodarstw migranckich ( rozszerzonych ) i niemigranckich Podsumowanie

6 6 Rozdział 5 Regionalne aspekty zróżnicowania mobilności Polaków w świetle wyników sondażu Feminizacja czy maskulinizacja migracji? Poziom wykształcenia a mobilność Wiek jako determinanta mobilności Regionalne zróżnicowania sytuacji migrantów na polskim rynku pracy Status migranta na polskim rynku pracy Podsumowanie Rozdział 6 Migracja strategia przeżycia czy strategia rozwoju? Mikrospoleczne uwarunkowania najnowszych wyjazdów zagranicznych Polaków Uwarunkowania migracji pracowniczych wybrane wnioski Uwagi metodologiczne Mechanizmy współczesnych migracji z Polski perspektywa lokalna i regionalna Wzorce selektywności migracji na poziomie regionalnym podobieństwa i różnice Podsumowanie Rozdział 7 Nowi Europejczycy na rynkach pracy UE Kierunki współczesnych migracji Sektory zatrudnienia Cechy demograficzno-społeczne migrantów Finansowanie wyjazdu Wyjazdy bez ryzyka? Znajomość języka kraju przyjmującego Warunki pracy i płacy Polaków Podsumowanie Rozdział 8 Ekonomiczny wymiar współczesnych wyjazdów zagranicznych skutki mobilności na poziomie makro-i mikrospołecznym Migracja jako szansa czy zagrożenie? Kilka refleksji teoretycznych Skutki współczesnych migracji Polaków perspektywa krajowa i regionalna Wpływ migracji na procesy rynku pracy Podsumowanie Rozdział 9 Wnioski i rekomendacje Wnioski Rekomendacje Aneks Bibliografia

7 7 Wprowadzenie Od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej mobilność zagraniczna Polaków stała się jednym z najgorętszych oraz najszerzej dyskutowanych tematów w debacie publicznej i medialnej. Zjawisko to wydaje się nie do końca uzasadnione, choćby ze względu na fakt, iż wyjazdy zagraniczne nie są w Polsce czymś nowym wręcz przeciwnie, to nieodłączny składnik społeczno-ekonomicznej historii naszego kraju od wielu dziesięcioleci. Problem stanowią mity i nieporozumienia, które towarzyszą wspominanym dyskusjom. Częściowo wynikają one z faktu, że ze względu na amorficzny charakter i specyfikę samego procesu mobilności zagranicznej, współczesne migracje z Polski z trudem poddają się rygorom opisu statystycznego. Jest to skutkiem nieadekwatności wykorzystywanych definicji (tak w Polsce, jak i poza jej granicami), ale i jakości baz danych na temat przepływów zasobów pracy. W konsekwencji stan wiedzy na temat mobilności Polaków jest wielce niezadowalający. Dotyczy to zarówno informacji o charakterze ogólnym umożliwiających choćby ocenę skali zjawiska, czy identyfikację podstawowych trendów, jak i danych niezbędnych do bardziej zaawansowanych analiz. Z punktu widzenia badacza migracji, ale i osoby zajmującej się polityką migracyjną, ten drugi wymiar jest szczególnie istotny. Analiza mechanizmów migracji, identyfikacja strategii migracyjnych oraz określenie skutków mobilności w różnych wymiarach jest bowiem czymś innym, niż określenie przybliżonej liczby Polaków przebywających poza granicami kraju (czym uparcie zajmują się media). U źródeł projektu badawczego Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i ograniczania bezrobocia (MPLM) legło przekonanie, że pierwszym krokiem do stworzenia podwalin polskiej polityki migracyjnej powinno być rzetelne rozpoznanie problemu i sformułowanie syntetycznej jego oceny, uwzględniającej skalę zjawiska, jego strukturę, mechanizmy oraz skutki. W obecnej sytuacji Polski oczywistym było przy tym, że istotną rolę w procesie badawczym powinny odegrać działania koncentrujące się na analizie wyjazdów zagranicznych Polaków, zarówno ze względu na skalę tego fenomenu, jak i jego ekonomiczne i społeczne konsekwencje. Działania te zostały przeprowadzone w ramach jednego z trzech podstawowych modułów projektu poświęconego współczesnym migracjom zagranicznych Polaków (Moduł I Migranci z Polski na unijnym rynku pracy ). Punktem wyjścia dla prowadzonych prac badawczych było przekonanie, że kluczem do zrozumienia fenomenu mobilności zagranicznej jest komplementarne wykorzystanie możliwie dużej ilości zróżnicowanych danych.

8 8 Z jednej strony, wydaje się, że istniejące źródła danych (o charakterze wtórnym), jeśli zostaną potraktowane w sposób świadomy i z pewną wiedzą na temat procesu migracyjnego, mogą mieć charakter komplementarny i pozwalają uzyskać, przynajmniej do pewnego stopnia spójny, obraz mobilności Polaków w trzech wymiarach: skala zjawiska, trendy (dynamika) oraz struktura. Trudno byłoby jednak na ich podstawie zrozumieć istotę problemu oraz stworzyć założenia polityki kontroli czy zarządzania migracjami z Polski. Z drugiej więc strony, konieczne było zaproponowanie takiej metodologii, która zaowocowałaby danymi mogącymi dostarczyć podstaw do udzielenia odpowiedzi na bardziej złożone pytania odnoszące się do uwarunkowań i skutków migracji. Zaproponowano, by w tej fazie badań posługiwać się metodą etnosondażu z powodzeniem wykorzystywaną wcześniej zarówno na gruncie światowych (por. m.in. Massey i inni 1987), jak i polskich badań migracyjnych (Jaźwińska i Okólski 2001). Jak wskazują dotychczasowe doświadczenia, jest to metoda badawcza, która w pewnych warunkach pozwala uzyskać walor reprezentatywności (choć ogranicza się on do przekrojów regionalnych). Przede wszystkim jednak daje szansę na zbadanie procesu migracyjnego w całej złożoności. Podstawowym celem prac badawczych podejmowanych w ramach modułu I było zbadanie procesów migracyjnych zachodzących we współczesnej Polsce. W centrum zainteresowania umieszczono następujące aspekty: ciągłość i zmiana we współczesnych migracjach z Polski, powiązania mobilności zarobkowej z polskim rynkiem pracy oraz skutki migracji międzynarodowych (ponownie, z naciskiem na zagadnienia rynku pracy). Ze względu na specyfikę badanego procesu i metodologię, badacze realizujący projekt nie stawiali sobie za cel określenia rzeczywistej skali odpływu czy też mobilności Polaków, choć problem ten był obecny w analizach. Za kluczowe uznano identyfikację mechanizmów migracji z Polski, określenie modeli zachowań migracyjnych (w odniesieniu do cech strukturalnych migrantów, regionów wysyłających itp.) i przeprowadzenie dyskursu na temat związków między procesami migracyjnymi a rozwojem społeczno-ekonomicznym w kraju wysyłającym migrantów. W konsekwencji, analiza koncentrowała się wokół kilku obszarów badawczych, które znajdą odzwierciedlenie w rozdziałach niniejszego opracowania: Po pierwsze, zadawano pytania dotyczące elementów ciągłości i zmiany we współczesnych migracjach z Polski. Aby odpowiedzieć na tego typu kwestie, konieczna była analiza skali i struktury migracji (w odniesieniu do zmiennych demograficznych i społeczno-ekonomicznych), zarówno na poziomie całego kraju, jak i na poziomie regionów wybranych do badań terenowych. W dalszej kolejności spróbowano określić kluczowe czynniki sprawcze mobilności i zbadać ewentualną zmianę w zakresie wzorców selektywności migracji na poziomie regionalnym, lokalnym i jednostkowym.

9 Po drugie, obszarem szczególnego zainteresowania była sfera związków między procesami mobilności międzynarodowej a zjawiskami rynku pracy (zwłaszcza w sensie przyczynowo-skutkowym). W tej mierze analizie poddano lokalne i regionalne rynki pracy, koncentrując się na ich cechach strukturalnych. Celem było w szczególności określenie nadwyżkowej podaży siły roboczej oraz identyfikacji edukacyjnych i demograficznych czynników nierównowagi na rynkach pracy. Zasadniczym zadaniem było zbadanie, na ile sytuacja na rynku pracy powinna być traktowana jako czynnik wypychający, i jaki jest związek między strategiami migracyjnymi a pozycją/sytuacją na polskim rynku pracy. Następnie, podjęto próbę określenia mechanizmów alokacji polskich zasobów pracy w krajach przyjmujących, badając w szczególności różne aspekty warunków pracy i pobytu Polaków za granicą. Po trzecie, zadano wiele pytań odnoszących się do skutków migracji zagranicznych. W tej mierze analiza objęła zarówno kwestie powiązane z transferami środków finansowych do kraju, jak również ponownie aspekty dotyczące wpływu mobilności (zarówno wewnętrznej, jak i zagranicznej) na aktywność zawodową i pozycję poszczególnych osób na polskim rynku pracy, a w konsekwencji także na sytuację na lokalnych i regionalnych rynkach pracy. Rozważaniom tym towarzyszyło pytanie wynikające wprost z przesłania teorii migracji, a mianowicie, czy mobilność siły roboczej może niwelować nierównowagę na rynkach pracy. Po czwarte, należy pamiętać, że migracje zagraniczne nie są fenomenem stricte ekonomicznym. Wręcz przeciwnie, bardzo dużą rolę odgrywają w nich instytucje społeczne (rodzina, szkoła, społeczność lokalna), a także aspekty kulturowe. W badaniach uwzględniono zarówno społeczno-kulturowe uwarunkowania, jak i skutki wyjazdów zagranicznych. Ważnym zadaniem, jakie stawiali sobie badacze, było określenie, na ile migracja (masowa) może zagrażać integralności społecznej i ekonomicznej, oraz czy mobilność międzynarodowa może być (i jeśli tak, to w jaki sposób) składnikiem zmiany społecznej. W ramach każdego z obszarów sformułowano kilkanaście hipotez i pytań badawczych, które będą przedmiotem weryfikacji w niniejszym opracowaniu. Struktura książki jest następująca. Rozdział pierwszy zawiera próbę całościowego spojrzenia na współczesne migracje Polaków i stworzenia w miarę spójnego ich obrazu w oparciu o dostępne dane statystyczne. Celem było nie tylko przybliżone określenie skali zjawiska (o ile to w ogóle możliwe), ale i jego dynamiki oraz cech strukturalnych. Dodatkowo, bazując na danych Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności, przedstawiono analizę odnoszącą się do zmian wzorców selektywności migracji w odniesieniu do podstawowych cech społeczno-demograficznych w przekrojach regionalnych. Założeniem wyników prezentowanych w tym rozdziale było stworzenie swoistego tła dla dalszych rozważań. 9

10 10 Rozdział drugi zawiera uwagi o charakterze metodologicznym, niezbędne do pełnego zrozumienia zalet i wad materiału statystycznego, który stał się podstawą analiz prezentowanych w tym opracowaniu. W szczególności, dyskusji poddana została metoda etnosondażu, kryteria wyboru badanych jednostek terytorialnych oraz szczegóły realizacji badania. Kolejny rozdział ma ponownie charakter w dużej mierze użytkowy i służebny w stosunku do pozostałych części. Zawiera bowiem ekonomicznospoleczne profile czterech powiatów, w których realizowano badanie etnosondażowe. Celem tej części było nakreślenie ram strukturalnych wyjazdów za granicę, zwłaszcza zaś tych, które bezpośrednio wiążą się z procesami rynku pracy. Uzupełnieniem tych danych są informacje na temat tradycji migracyjnych w badanych regionach. Rozdział czwarty analizuje procesy migracyjne przez pryzmat gospodarstw domowych. W szczególności, autorzy podjęli próbę zanalizowania, jak intensywne były dotychczasowe zjawiska migracyjne w badanych regionach Polski. Wykorzystano przy tym kilka wskaźników intensywności i odwołano się do dwóch koncepcji gospodarstwa domowego. Dodatkowo, analizie poddane zostały wybrane cechy strukturalne migranckich i niemigranckich gospodarstw domowych. Rozdział piąty zawiera kompleksową analizę migrujących osób. Zostały one przedstawione przez pryzmat cech społeczno-ekonomicznych (w tym odnoszących się do rynku pracy) i zaprezentowane na tle osób bez doświadczeń migracyjnych. Tym samym, część ta stanowi punkt wyjścia do analizy mechanizmów migracji i wzorców selektywności. Temu problemowi poświęcono rozdział szósty. Tym razem jednak rozważania poddane zostały rygorom analizy modelowej, która pozwala na bardziej pogłębioną dyskusję nad czynnikami selektywności migracji. Z założenia, czynniki te odnosiły się zarówno do poziomu gospodarstw domowych, jak i poszczególnych osób. Rozdział siódmy to wynik rozważań dotyczących pozycji migrantów z Polski na rynkach pracy w krajach docelowych. Dysponując unikalnym materiałem badawczym, możliwe było zweryfikowanie szeregu hipotez i pytań badawczych, z których najważniejsze jest zapewne to, na ile wzorce i mechanizmy funkcjonowania Polaków za granicą zmieniły się po akcesji naszego kraju do UE. Logicznym podsumowaniem wcześniejszych rozważań jest rozdział ósmy, w którym podjęto kwestię konsekwencji mobilności Polaków. Jest to temat tyleż ważny, co kontrowersyjny, a jednocześnie relatywnie słabo zbadany nie tylko na gruncie polskim, ale i światowym. Rozdział zawiera analizę na dwóch kluczowych, jak się wydaje, poziomach, odnosząc się do transferów środków finansowych z zagranicy oraz skutków migracji dla procesów rynku pracy. Oba aspekty zostały poddane dyskusji zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym oraz lokalnym.

11 Rozdział ostatni zawiera wnioski z prowadzonych prac badawczych oraz rekomendacje odnośnie do polityki migracyjnej Polski. Ze względu na fakt, że ten ostatni temat obejmuje również kwestie, które nie były przedmiotem szczególnego zainteresowania w prezentowanym opracowaniu (np. kwestia migracji powrotnych), rekomendacje te wykraczają poza proste wnioski z badań, ale odnoszą się raczej do wizji polskiej doktryny migracyjnej. 11

12 12

13 1. 13 Współczesne migracje z Polski próba statystycznej oceny zjawiska Paweł Kaczmarczyk Migracje przez wiele lat temat nieobecny w debatach publicznych powróciły na pierwsze strony gazet w 2004 roku i od tego czasu stały się ważnym elementem codziennych wiadomości. W odpowiedzi na niezaprzeczalne umasowienie procesów mobilności media stworzyły obraz wędrówki ludów czy wielkiej ucieczki, przekazując informacje o wielu milionach osób, które opuszczają Polskę w poszukiwaniu lepszego życia. Z punktu widzenia badacza migracji, tego typu wizja jest nie tylko uproszczeniem, ale również wyrazem dalekiego od rzeczywistości przekonania, że we współczesnym świecie migracje są zjawiskiem nietypowym. Przede wszystkim jednak, wizja ta wielokrotnie nie jest zgodna z obrazem, który powstaje dzięki analizie dostępnych danych statystycznych. Celem poniższego rozdziału jest stworzenie w miarę rzetelnego obrazu współczesnych migracji z Polski. Będzie on bazował na istniejących danych statystycznych (o charakterze wtórnym), a także na dostępnych wynikach badań naukowych. Obraz ten może służyć jako swoisty punkt odniesienia do analiz prezentowanych w kolejnych rozdziałach tego opracowania, które wykorzystują dane dotyczące wybranych regionów kraju, a zebrane zostały w ramach badań prowadzonych przez OBM UW w 2007 roku. W badaniu tym postawiono wiele hipotez na temat współczesnych migracji Polaków. Część z nich może być weryfikowana już na wstępnym etapie analizy, przez wykorzystanie danych o charakterze wtórnym. Pierwsza z hipotez głosiła, że zmiany instytucjonalne związane z przystąpieniem Polski do UE w 2004 roku miały ograniczony wpływ na zachowania migracyjne. Wynika to z faktu, że w najważniejszych regionach wysyłających migrantów mieliśmy do czynienia z relatywnie dojrzałymi instytucjami migracyjnymi (sieci migracyjne), a także z ograniczonego przynajmniej w pierwszej fazie dostępu Polaków do unijnego rynku pracy. Hipoteza ta wynikała w dużej mierze z założenia (popartego wynikami wcześniejszych badań), że we współczesnych migracjach z Polski wyraźnie widoczne są fazy cyklu migracyjnego, a od 1998/1999 roku znajdujemy się w fazie wznoszącej cyklu. Tym samym, o ile akcesja Polski do UE mogła zmienić dynamikę zjawiska, to nie powinna drastycznie wpływać na zmianę trendów. Hipoteza kolejna mówiła jednak, że istotnym efektem akcesji do UE było poszerzenie puli osób, które podejmują mobilność zagraniczną. Zmiana ta wyni-

14 14 kała głównie z uwarunkowań instytucjonalnych. One właśnie, po pierwsze, sprzyjają zmianom na migracyjnej mapie Polski nasyceniu migracji w miejscach o długotrwałych tradycjach migracyjnych (Podlasie, Śląsk) towarzyszy pojawianie się nowych miejsc o dużym potencjale migracyjnym (Podkarpacie, Świętokrzyskie). Po drugie, ze względu na uwarunkowania instytucjonalne (charakter otwartych dla Polaków rynków pracy, mechanizmy rekrutacji, aktywny werbunek ze strony krajów docelowych) oraz strukturę populacji (współczynnik skolaryzacji) wzrosła skala migracji osób z wyższym wykształceniem. Powyższe efekty wpłynęły na zwiększenie różnorodności zachowań miracyjnych w odniesieniu do takich aspektów, jak: kraje docelowe, modele funkcjonowania w krajach docelowych, czy wspominane już regiony wysyłające. Wreszcie, postawiono hipotezę, że migracje z Polski po 1 maja 2004 roku łączą w sobie elementy ciągłości i zmiany w porównaniu z mobilnością okresów poprzednich. Najważniejszym elementem ciągłości jest dominacja czasowych form migracji oraz zarobkowych motywów mobilności. Struktura rozdziału, w którym podjęta zostanie próba weryfikacji przytoczonych powyżej hipotez, jest następująca. Po krótkim opisie zachowań migracyjnych w okresie przedakcesyjnym (zwłaszcza w okresie transformacji systemowej), przedstawiona zostanie analiza migracji najnowszych, tj. tych, które stają się udziałem Polaków po 1 maja 2004 roku. Szczególną wagę położono na strukturalne cechy mobilności, które będą przedmiotem zainteresowania także w kolejnych rozdziałach. Ostatnia część zawiera analizę regionalnego zróżnicowania migracji Polaków. Polskie migracje przed 1 maja 2004 roku wybrane aspekty Polska jest powszechnie traktowana jako tzw. tradycyjny kraj emigracji. W istocie, poczynając od XIX stulecia Polska była jednym z najważniejszych krajów emigracji netto w Europie, co więcej, sytuacja ta nie zmieniła się nawet w okresie transformacji systemowej. Migracje przełomu XIX i XX wieku miały bardzo zróżnicowany charakter, ale już wówczas kluczową rolę odgrywały wyjazdy zarobkowe. Duża część z nich przekształcała się w migracje osiedleńcze (np. w przypadku większości z 1 miliona 700 tysięcy migrantów, którzy w latach zdecydowali się na wyjazd do Stanów Zjednoczonych (Kaczmarczyk 2005)). Nie można jednak zapominać o licznej grupie osób, które wyjeżdżały z kraju czasowo, często na zaledwie kilka miesięcy, zwykle do takich krajów, jak Niemcy czy Francja (zwłaszcza przypadek migracji sezonowych, por. Kaczmarczyk 2005, Korczyńska 2003). Druga wojna światowa stanowiła, bez wątpienia, istotną cezurę w zachowaniach migracyjnych Polaków. Po pierwsze, w momencie zakończenia dzia-

15 15 łań wojennych około 5 milionów osób, czyli 20% tych, którzy przeżyli wojnę, przebywało poza terytorium Polski i musiało (lub zostało do tego zmuszone) podjąć decyzję o wyborze przyszłego miejsca pobytu. Dodatkowo, w okresie kolejnych kilku lat masowe przesiedlenia objęły nawet do 4 milionów osób (Kersten 1974, 1986). Wydarzenia te są o tyle istotne, że na trwałe ukształtowały społeczno-ekonomiczne cechy wielu polskich regionów. Po okresie masowych przemieszczeń ludności w latach nastąpiła całkowita zmiana polityki migracyjnej Polski Ludowej, typowa zresztą dla państw tej części świata. Polityka ta była najbardziej widoczna w pierwszej połowie lat 50., w drugiej zaś głównie za sprawą wydarzeń międzynarodowych oraz zmian personalnych w PZPR pojawiły się pierwsze oznaki odwilży, także w odniesieniu do migracji międzynarodowych. Bezpośrednim wyrazem tej zmiany była choćby polityka władz PRL wobec osób narodowości niemieckiej ( wysiedleńców, etnicznych Niemców 1 por. Kaczmarczyk 2005). Na przykład, liczba osób, które wyjechały z Polski w 1956 roku, wzrosła w porównaniu z okresem ponad 27-krotnie, co świadczy o jakościowej zmianie zjawiska (Latuch 1996 por. rys. 1.1). W okresie tym skalę migracji determinowały pozycja i możliwości wyjazdów ludności pochodzenia niemieckiego, ale już wówczas zaczęły się pojawiać choć na niewielką jeszcze skalę migracje o innym charakterze, głównie czasowe i zarobkowe. Rysunek 1.1. Zarejestrowane migracje z Polski (w tys.), Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz Kępińska Wysiedleńcy ( etniczni Niemcy ) to osoby, które z racji pochodzenia bądź zamieszkiwania na terenach należących do Niemiec przed 1939 rokiem, miały prawo do niemieckiego obywatelstwa, a tym samym swobodny dostęp do niemieckiego rynku pracy.

16 16 Lata 60. XX wieku, a zwłaszcza kolejna dekada, to okres powolnego wzrostu skali migracji i intensyfikacji wyjazdów o charakterze zarobkowym. Zdaniem obserwatorów, tę fazę w polskiej historii migracyjnej można z powodzeniem określić jako czas swoistej gry między obywatelami a władzami państwowymi, gry z systemem (Stola 2001). Polegało to na tym, że oficjalnie polityka migracyjna była bardzo restrykcyjna, ale podejmowano szereg działań, dyktowanych względami politycznymi lub praktycznymi, otwierających lub zamykających potencjalne drogi do mobilności zagranicznej. Jak pokazała między innymi Wasilewska-Trenkner (1973), furtki te były bardzo skwapliwie i umiejętnie wykorzystywane (np. casus tzw. wyjazdów prywatnoczasowych do krajów socjalistycznych). Wraz z działaniami liberalizacyjnymi skala mobilności międzynarodowej dynamicznie rosła: by posłużyć się przykładami państw socjalistycznych w 1971 roku liczba wyjazdów do NRD wyniosła 200 tysięcy, a rok później już 9 milionów 500 tysięcy, w przypadku Czechosłowacji liczba wyjazdów wzrosła z 290 tysięcy do 1 miliona 100 tysięcy (w 1977 roku). Wiele spośród tych wyjazdów miało charakter turystycznohandlowy oraz, jak wynikało z późniejszych badań, wpłynęło na zachowania migracyjne w kolejnych dekadach. Niezależnie od migracji wewnątrz Bloku Wschodniego, ocenia się, że w latach do krajów Europy Zachodniej wyjechało łącznie ponad 4 miliony 200 tysięcy osób, z czego około 3 miliony w latach (Kaczmarczyk 2005). Oczywistym jest, że nie wszystkie te wyjazdy należałoby traktować jako migracje per se. Przykładowo, w myśl oficjalnie przyjętej definicji migranta, liczba osób migrujących nawet się zmniejszyła: w latach z Polski wyemigrował nieco ponad 271 tysięcy osób (por. rys. 1.1). Lata 80. XX wieku dekada Solidarności i powolnego rozpadu systemu socjalistycznego to także faza umasowienia mobilności zagranicznej Polaków: w 1984 roku zanotowano 588 tysięcy wyjazdów na Zachód, w milion 1 tysięcy, w miliony 800 tysięcy, a w 1989 roku za granicę wyjechało aż 19 milionów osób 2 (Stola 2001). Okólski (1994) posługując się dostępnymi danymi, oszacował łączną skalę migrantów zagranicznych w latach na 2,2 2,35 miliony osób. Rekordowy pod względem skali emigracji z Polski był rok W samej tylko Republice Federalnej Niemiec zarejestrowano przybycie około 250 tysięcy wysiedleńców z Polski. Dla porównania, dane oficjalne publikowane przez GUS (por. rys. 1.1) wskazują, że w latach Polskę opuściło w celu osiedlenia się za granicą około 270 tysięcy osób. O tym, że do danych tych należy podchodzić z dużą rezerwą, świadczą choćby prace badawcze Sakson (2002), która wykorzystując między innymi milicyjne rejestry ruchu granicznego, pokazała, że 2 Choć jasne jest, że mowa tutaj o liczbie wyjazdów z kraju, a nie o migracjach.

17 dużą część mobilności dekady lat 80. stanowiły migracje niewidzialne, nierejestrowane w klasycznych systemach statystycznych. Zmiany, jakie nastąpiły po 1989 roku, wpłynęły bez wątpienia także na sfery związane z mobilnością. Wbrew oczekiwaniom wielu zachodnich ekspertów nie doprowadziły one jednak do nasilonych migracji osiedleńczych (takie procesy wieszczono na początku lat 90.), ale raczej do zmian w zakresie form i struktury migracji. Przede wszystkim wzrosła skala wyjazdów krótkookresowych, trwających często kilka tygodni bądź kilka miesięcy. Tego typu transformacja form mobilności przestrzennej była konsekwencją kilku czynników natury politycznej oraz ekonomicznej. Po pierwsze, liberalizacja zasad ruchu granicznego wykreowała nieznaną wcześniej sytuację, w której Polacy mogli z kraju nie tylko wyjeżdżać, ale i do niego powracać, bez obaw o negatywne konsekwencje polityczne. Wielu rodaków z tej opcji korzystało. Po drugie, o wzroście znaczenia migracji krótkookresowych zadecydowały czynniki stricte ekonomiczne, a zwłaszcza relacja kosztów i korzyści związanych z migracjami (relacje stawek płac i kosztów utrzymania w kraju i zagranicą) oraz potrzeby rynków pracy krajów przyjmujących (często ograniczone do sektorów oferujących pracę o sezonowym charakterze). Wreszcie, wraz ze zniesieniem ograniczeń w ruchu międzynarodowym (zwłaszcza w sferze polityki paszportowej i wizowej) zmalały szanse statystycznej oceny zjawiska mobilności i jest to bez wątpienia jeden z powodów, dla których obraz migracji Polaków wyłaniający się z analizy dostępnych danych jest konstrukcją obarczoną licznymi niedoskonałościami. Według danych rejestrowych oficjalnych statystyk migracyjnych w Polsce, w latach Polskę opuściło około 338 tysięcy emigrantów (por. rys. 1.1). Trudno byłoby uznać te dane za w pełni wiarygodne, gdyż są one prostą konsekwencją przyjętych rozwiązań metodologicznych. W myśl oficjalnych statystyk, za emigranta uznaje się w Polsce osobę, która opuszcza kraj z zamiarem osiedlenia się za granicą i, dodatkowo, wymeldowuje się z pobytu stałego. O tym, że dane oficjalne przedstawiają tylko niewielki wycinek zjawiska, przekonują dane spisowe. Zrealizowany tuż przed zmianą systemową Powszechny Spis Ludności z 1988 r. wykazał nieobecność w Polsce ponad 900 tysięcy stałych mieszkańców Polski, którzy przebywali poza granicami kraju. Według Mikrospisu z 1995 roku, liczba ta została oceniona ponownie na około 900 tysięcy osób, czyli 2% populacji. Według najbardziej aktualnego Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 roku za granicą przebywało czasowo 786 tysięcy osób (1,8% populacji). Podkreśla się przy tym, że dane te nie odzwierciedlają w pełni skali zjawiska, w istocie rzeczywista emigracja w tym okresie była większa, bowiem dane spisu ludności nie ujęły osób, które opuściły Polskę po wymeldowaniu się z pobytu stałego (czyli około 300 tysięcy). Warto jednak podkreślić, że dane spisowe wskazują na ciekawą prawidłowość w całym okresie transformacji systemowej liczba 17

18 18 osób przebywających poza granicami kraju była względnie stabilna i oscylowała w okolicach 800 tysięcy 1 milona osób. O tym, że miały miejsce pewne zmiany w sferze dynamiki procesów migracyjnych, świadczą dane pochodzące z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) 3 (rys. 1.2). Rysunek 1.2. Stali mieszkańcy Polski przebywający za granicą powyżej 2 miesięcy (w tysiącach) wg BAEL, >12 Migranci ogółem II.94 IV.94 II.95 IV.95 II.96 IV.96 II.97 IV.97 II.98 IV.98 II.99 IV.99 II.00 IV.00 II.01 IV.01 II.02 IV.02 II.03 IV.03 II.04 IV.04 II.05 IV.05 II.06 IV.06 II.07 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BAEL, za Kępińska W oparciu o te dane, liczbę osób przebywających za granicą dłużej niż 2 miesiące w okresie między II kwartałem 1994 roku a I kwartałem 2004 roku można było ocenić na około tysięcy (choć trzeba pamiętać, że BAEL nie pozwala ocenić skali migracji, a jedynie dynamikę zjawiska). Co istotne, jak pokazują dane przedstawione na powyższym rysunku, lata 90., a zwłaszcza ich druga połowa, to faza powolnego spadku rozmiarów migracji z Polski (według BAEL, rozmiary migracji czasowych zmniejszyły się z około 200 tysięcy w 1994 roku do około 100 tysięcy w 1998 roku). Dodatkowo, w całym tym okresie względnie zrównoważona była relacja między wyjazdami trwającymi krócej i dłużej niż 12 miesięcy (czyli krótko- i długoterminowymi). Tendencja spadkowa zmieniła się jednak w końcu lat 90. Dane BAEL wskazują, że umasowienie migracji z Polski nastąpiło nie w maju 2004 roku, ale co najmniej kilka lat wcześniej w 1998 bądź 1999 roku, co wiązało się 3 Informacje na temat źródła danych por. poniżej.

19 19 głównie ze zmianami na polskim rynku pracy. Tendencja ta została jednak bez wątpienia wzmocniona po przystąpieniu Polski do UE. W 2004 roku przeciętnie 250 tysięcy Polaków przebywało za granicą przez co najmniej dwa miesiące i było to około 20% więcej niż w roku poprzednim oraz o 50% więcej niż w 2002 roku. Przytoczone powyżej dane pochodzące z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności obejmują osoby, które były członkami gospodarstw domowych w Polsce i przebywały za granicą powyżej dwóch miesięcy. Oznacza to, że w dużej mierze nie dostarczają one informacji na temat pracowników sezonowych zatrudnianych legalnie poza granicami kraju, w tym bowiem przypadku długość trwania kontraktu była zwykle krótsza niż 8 tygodni. Jest to 0 tyle istotne, że migracje sezonowe to jeden z najważniejszych strumieni migracyjnych z Polski w okresie transformacji zapewne największy w sensie ilościowym aż do umasowienia wyjazdów do Wielkiej Brytanii i Irlandii po 1 maja 2004 roku. Wyjazdy sezonowe do Niemiec odbywają się na podstawie oświadczenia polsko-niemieckiego, podpisanego w grudniu 1990 roku. Przewidywało ono, że Polacy mogli podejmować legalną pracę w wybranych sektorach niemieckiej gospodarki na czas do 3 miesięcy 4. Z czasem okazało się, że największą rolę odgrywało rolnictwo (zwłaszcza po wyłączeniu budownictwa z puli dostępnych sektorów), gdzie zatrudnienie znajdowało ponad 90% wszystkich pracowników sezonowych. Sam program okazał się spektakularnym sukcesem: już w roku 1993 liczba zezwoleń na pracę sezonową przekroczyła 140 tysięcy, w roku 2004 była bliska 300 tysięcy, a jak już zaznaczano, wyjazdy sezonowe stały się jedną z najważniejszych form migracji Polaków (por. Korczyńska 2003, Kaczmarczyk i Łukowski 2004). Oceniając skalę migracji Polaków, obok danych pochodzących z polskich źródeł można posiłkować się informacjami zbieranymi przez kraje docelowe. 5 Dane te wskazują, że na progu członkostwa Polski w UE najważniejszymi krajami docelowymi Polaków były Stany Zjednoczone oraz Niemcy. W tym pierwszym kraju przebywało (w 2000 roku) około 470 tysięcy migrantów z Polski a w drugim 327 tysięcy. Dalsze miejsca zajmowały: Wielka Brytania 76,7 tysięcy, Włochy 27,2 tysięcy, Hiszpania 25,3 tysięcy oraz Austria 22,5 tysięcy (Fihel, Kaczmarczyk i Okólski 2007). Wobec niedoskonałości danych statystycznych dotyczących procesów migracyjnych bardzo ważną rolę w procesie generowania wiedzy na temat 4 5 Z wyjątkiem wystawiennictwa, gdzie okres ten wydłużono do 9 miesięcy. Choć warto pamiętać, że zwykle ukazują one tylko niewielką, bo legalną i wiążącą się z faktem rejestracji, cześć napływu do danego kraju. Przytoczone dane pochodzą z Eurostatu oraz U.S. Census Bureau, dla krajów UE odnoszą się do 2004 roku, a dla USA do 2000 roku.

20 20 mobilności odgrywały badania prowadzone przez zespoły naukowe. Na szczególną uwagę zasługują przy tym badania prowadzone przez Jończego (2003, 2006) na Śląsku Opolskim, podejmujące tematykę masowej mobilności osób pochodzenia niemieckiego, a także badania zespołu OBM UW realizowane w latach w wybranych regionach kraju, przy zastosowaniu metody etnosondażowej (Jaźwińska i Okólski 2001). Te ostatnie są o tyle istotne w kontekście tego opracowania, że wykorzystano w nich bardzo zbliżoną metodologię do zastosowanej w omawianym projekcie. Co więcej, jedna z badanych jednostek terytorialnych (powiat moniecki) była przedmiotem badania również w toku poprzednich prac badawczych, realizowanych w latach Odnosząc się do wyników prac realizowanych przez zespół OBM UW, warto w tym miejscu wspomnieć o jednej z istotnych form migracji, która była wyróżnikiem Polski w latach 80. i 90. Mowa o tzw. migracjach niepełnych. Według autora tej koncepcji Marka Okólskiego, obserwowane w Polsce i w innych krajach regionu Europy Środkowo-Wschodniej migracje niepełne to w dużej mierze odrębny i specyficzny typ mobilności międzynarodowej. Jej cechy to relatywnie krótki okres pobytu za granicą (często zaledwie kilka tygodni, zwykle kilka miesięcy) oraz nielegalny charakter pobytu bądź pracy poza granicami kraju. Dodatkowo, Okólski wskazywał na źródła współczesnej mobilności Polaków, w szczególności zaś na tzw. niedokończoną urbanizację czy socjalistyczne wzorce industrializacji, które zaowocowały wykreowaniem pokaźnej grupy mobilnych, w sensie terytorialnym, chłoporobotników. Z prac OBM UW realizowanych w kilku regionach Polski wynikało, że migracje niepełne stanowiły istotny wymiar funkcjonowania gospodarstw domowych w Polsce. Okazało się, że w niektórych regionach kraju mobilność tego typu miała wręcz decydujące znaczenie dla funkcjonowania społeczności lokalnych (udział tego typu wyjazdów w ogóle mobilności przekraczał w kilku przypadkach 70% por. Jaźwińska i Okólski 2001). W kontekście tego opracowania bardzo istotne wydają się następujące cechy migrantów niepełnych. Po pierwsze, z reguły były to osoby o relatywnie płynnej, elastycznej pozycji społecznej w Polsce, wyróżniające się niskim poziomem wykształcenia i podobnym statusem zawodowym. Po drugie, pozycja migrantów niepełnych na rynkach pracy w krajach przyjmujących była, ogólnie rzecz biorąc, niepewna i wielce niekorzystna. Ze względu na uwarunkowania popytowe w najważniejszych krajach docelowych mogli oni liczyć jedynie na zatrudnienie w drugorzędnym (wtórnym) segmencie rynku pracy. Po trzecie, migracje niepełne to jak wynikało z badań przede wszystkim wynik realizacji strategii rodzinnych, a nie indywidualnych. Wyjeżdżano po to, by podreperować rodzinne budżety, zapewnić środki na remont domu bądź mieszkania, zakup samochodu czy też innych dóbr trwałego użytku. Dodatkowo, dla wielu osób wyjazdy te nie były tylko incydentalnym wydarze-

21 21 niem, ale elementem strategii życiowej, niezbędnym do funkcjonowania rodziny/gospodarstwa domowego. Wreszcie, po czwarte, cechą migracji niepełnych była wiążąca się z nimi tymczasowość i amorficzny układ życiowy. Ta formuła mobilności, wynikająca co prawda z racjonalnych przesłanek ekonomicznych, istotnie zwiększała zagrożenie utratą tożsamości oraz zmarginalizowaniem, i to niezależnie od transferów często pokaźnych kwot pieniędzy z zagranicy. W konsekwencji, w wielu regionach wysyłających migracje zaczęły być stopniowo kojarzone raczej z porażką niż sukcesem (Kaczmarczyk i Tyrowicz 2008). Jednym z celów stawianych przez autorów tego opracowania jest spojrzenie na najnowsze migracje z Polski przez pryzmat doświadczeń badawczych lat 90. Mobilność Polaków po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej Uwarunkowania instytucjonalne Ostatnie kilka lat to faza istotnych zmian w sferze mobilności, które objęły swoim zasięgiem dużą część kontynentu europejskiego. Po pierwsze, w maju 2004 roku do struktur Unii Europejskiej przystąpiło 10 nowych państw, w tym 8 krajów Europy Środkowo-Wschodniej, tj. Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Słowacja, Słowenia oraz Węgry. Niespełna trzy lata później, w styczniu 2007 roku, UE została rozszerzona o kolejne dwa kraje tym razem były to Bułgaria i Rumunia. Swoboda przemieszczania się oraz wyboru miejsca zamieszkania i pracy to jedna z fundamentalnych swobód UE. Tym niemniej, już w fazie negocjacji okazała się być też jedną z najbardziej kontrowersyjnych. Przedstawiciele krajów starej UE stali na stanowisku, że pełne otwarcie rynków pracy UE-15 dla obywateli nowych krajów członkowskich może zagrażać pozycji rodzimej siły roboczej i doprowadzić do spadku płac oraz wzrostu zagrożenia bezrobociem (Kaczmarczyk 2006). Niezależnie od tego, że większość analiz naukowych nie dawała podstaw do tego typu obaw (por. np. Boeri i Brücker 2000), podjęte decyzje odzwierciedlały raczej dynamikę wewnętrznych układów politycznych i stanowiły ukłon w stronę tych grup społecznych, które najbardziej obawiały się rozszerzenia. W konsekwencji, większość krajów UE-15 wprowadziło mniej lub bardziej restrykcyjne ograniczenia w dostępie do rynków pracy oraz systemów zabezpieczenia społecznego dla obywateli nowych krajów członkowskich. Wyjątkiem okazała się sfera usług, w której usługodawcy z krajów UE-8 zostali w pełni dopuszczeni do wspólnego europejskiego rynku. Jeśli chodzi o sferę rynku pracy, kraje starej UE można podzielić na trzy grupy:

22 22 1. Kraje, które od samego początku zadeklarowały otwarcie rynków pracy były to Irlandia, Szwecja oraz Wielka Brytania. Otwarcie to miało wymiar praktyczny, dodatkowo, we wszystkich przypadkach zastosowano istotne ograniczenia w dostępie do systemu zabezpieczenia społecznego. 2. Kraje, które zdecydowały się na wykorzystanie rozwiązań przejściowych w systemie , ale w większości zrezygnowały z nich w ciągu pierwszych 2 4 lat od momentu przystąpienia krajów UE-8 do UE. 3. Kraje, które utrzymały ograniczenia w dostępie do rynków pracy w okresie pierwszych pięciu lat i zamierzają się do nich odwoływać także po 1 maja 2009 roku. Kraje te to na dzień dzisiejszy Niemcy i Austria. Jak wynika z powyższych informacji, przystąpienie do Unii Europejskiej w maju 2004 roku zaowocowało nowymi rozwiązaniami instytucjonalnymi po raz pierwszy w nowożytnej historii Polacy mogą swobodnie podejmować zatrudnienie w wybranych krajach UE. Tym niemniej jednak, nie można zapominać, że skala tych zmian nie była tak duża, jak można było wcześniej oczekiwać. Zadecydowała o tym zwłaszcza decyzja władz niemieckich, które nie otworzyły rynku pracy dla Polaków i mieszkańców innych krajów regionu. Tym ciekawsze wydaje się pytanie, co w istocie zmieniło się w sferze mobilności po 1 maja 2004 roku. Punktem wyjścia do dalszych analiz powinno być spojrzenie na dostępność i jakość danych statystycznych, a następnie na wynikające z nich wnioski. Źródła danych na temat współczesnej mobilności Polaków Jedną z najważniejszych i krytycznych kwestii w badaniach migracji są dane statystyczne pozwalające oceniać skalę i dynamikę mobilności. Poniżej zaprezentowano krótką charakterystykę najważniejszych źródeł danych statystycznych, które odnoszą się do migracji mieszkańców Polski, i które będą wykorzystywane w dalszej części opracowania. 1. Dane urzędowe (rejestrowe) udostępniane przez GUS, a pochodzące z systemu rejestracji ludności. Dane te opisują populację osób, które zmieniły miejsce zamieszkania. W przypadku emigracji z Polski chodzi o tych mieszkańców kraju, którzy opuszczają Polskę z zamiarem osiedlenia się na stałe za granicą i, dodatkowo, wyrejestrowują się z pobytu stałego. Kluczowy jest więc fakt rejestracji zdarzenia. 2. Dane spisowe gromadzone i udostępniane przez GUS (NSP 1988, Mikrospis 1995, NSP 2002). Dane spisowe są powszechnie uważane za najlepsze źródło danych do oceny procesów demograficznych, w tym migracji. Ze względu na fakt, że mamy do czynienia z badaniem pełnym, a nie na próbie, nie ma problemów z reprezentatywnością. Może się oczywiście okazać, że dane spisowe mają pewne braki np. zwykle pojawiają się proble-

23 my z dotarciem do określonych grup ludności (choćby bezdomni), nie da się również wykluczyć problemów metodologicznych na etapie realizacji spisu. W warunkach polskich kluczowy jest jednak fakt, iż spisy realizowane są rzadko i nieregularnie, nie mogą więc dostarczać informacji o bieżących procesach migracyjnych. 3. Dane gromadzone oraz udostępniane (przynajmniej w pewnym zakresie) przez resorty i urzędy administracji publicznej, m.in. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Zdrowia, Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W tym wypadku podstawowym problemem jest to, że odnoszą się one zwykle do wąskiego wycinka problemu (np. dane o pracownikach programowych) lub też nie są udostępniane badaczom (zasoby ZUS). 4. Dane Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności. Badanie to, mające postać panelu, zostało wdrożone w 1993 roku, a od 1994 roku zawiera serię pytań odnoszących się do miejsca zamieszkania oraz pracy członków badanych gospodarstw domowych. Dane pochodzące z BAEL są uznawane za najlepsze źródło danych opisujące zachowania na polskim rynku pracy. W przypadku analiz migracji są one jednak obciążone pewnymi ograniczeniami. Po pierwsze, dostarczają informacji tylko na temat tych gospodarstw, w których co najmniej jeden członek pozostał w kraju, tracimy więc informacje na temat tych gospodarstw/rodzin, które w całości wyjechały za granicę. Po drugie, nie można zapominać, że BAEL zostało stworzone na potrzeby analiz rynku pracy, a nie migracji międzynarodowych. Dane pochodzące z tego badania nie mają więc waloru reprezentatywności i z tego też powodu nie są publikowane przez GUS. Nadają się natomiast dość dobrze, jak się wydaje, do opisu dynamiki procesu i przemian strukturalnych migracji. 5. Dane pochodzące z krajów docelowych, o mocno zróżnicowanym charakterze oraz jakości. Co prawda, analizy pokazują (Bijak i inni 2004), że pomimo wielu wysiłków nie udało się, jak dotąd, stworzyć zharmonizowanego systemu gromadzenia i weryfikacji danych na temat mobilności i migracji, i w konsekwencji dane odnoszące się do tego samego procesu, a pochodzące z kraju wysyłającego oraz przyjmującego, są zwykle mocno rozbieżne. Z drugiej jednak strony, systemy rejestracji wprowadzone zwłaszcza przez Wielką Brytanię oraz Irlandię po 1 maja 2004 roku dostarczają wielu cennych informacji na temat mobilności Polaków. 6. Dane gromadzone przez jednostki naukowe w ramach projektów badawczych na potrzeby konkretnych, zwykle specyficznych analiz (tego typu dane będą podstawą zaawansowanych analiz prezentowanych w kolejnych rozdziałach tego opracowania). 23

24 24 Skala i struktura najnowszych wyjazdów Polaków Jednym ze skutków liberalizacji w zakresie ruchu granicznego oraz podejmowania zatrudnienia za granicą jest zwykle istotne pogorszenie się jakości danych na temat mobilności. Jak starano się pokazać powyżej, tego rodzaju efekt miał miejsce już w latach 90. i był konsekwencją zniesienia restrykcyjnych zasad polityki paszportowej. Część danych na temat współczesnych migracji Polaków wyraźnie pokazuje, że nie są one adekwatne do nowej sytuacji politycznej, w jakiej znaleźli się obywatele Polski. Bardzo wyraźnie widać to na rys. 1.1, który w żadnym razie nie świadczy o drastycznym wzroście skali mobilności bezpośrednio po przystąpieniu do UE. Wręcz przeciwnie, w roku 2004, czyli już po przystąpieniu Polski do UE, wyemigrowało nieco ponad 19 tysięcy osób, o około 2 tysiące mniej niż w roku poprzednim. Za to w roku 2006 zanotowano bardzo duży, bo ponad 100-procentowy wzrost skali migracji liczba emigrantów wyniosła prawie 47 tysięcy. Oba te efekty wskazują na niewielką użyteczność danych rejestrowych. Z jednej strony, trudno byłoby się spodziewać, że od maja 2004 roku polscy migranci zaczną masowo wyrejestrowywać się z pobytu stałego w Polsce. Z drugiej strony, tak duża zmiana w 2006 roku nie była wynikiem nasilonych ruchów migracyjnych, a zamieszania związanego z polityką podatkową (kwestia tzw. podwójnego opodatkowania), które skłoniło dużą grupę osób do oficjalnej zmiany miejsca stałego zamieszkania. Z kolei dane BAEL wskazują na niezwykłą dynamikę zjawiska po 1 maja 2004 roku (por. rys. 1.2): w czasie dwóch pierwszych kwartałów 2005 roku liczba migrantów była wyższa niż w analogicznych okresach roku poprzedniego. W 2006 roku ponownie zanotowano wzrost skali migracji: w III kwartale tego roku liczba osób przebywających czasowo za granicą była o około 40% wyższa niż w odpowiednim kwartale 2005 roku. Tendencja ta była kontynuowana także w 2007 roku: w I kwartale tego roku liczba osób przebywających czasowo za granicą była o 33% wyższa niż rok wcześniej, w II kwartale zanotowano ponad 38-procentowy wzrost. Dopiero w II i III kwartale zanotowano spadek dynamiki odpowiednie przyrosty dla roku 2007 (w porównaniu z analogicznymi kwartałami w roku poprzednim) były niższe niż w 2006 roku (por. Kępińska 2007). 6 Na podobne zjawisko wskazują także np. dane pochodzące z brytyjskiego systemu rejestru pracowników (WRS por. poniżej). Jednak w tym momencie trudno jeszcze jednoznacznie określić, czy to początek tendencji spadkowej. 6 Podobny wniosek wynikałby z danych dotyczących migracji rejestrowanych odnoszących się do pierwszej połowy 2007 roku. choć ze względu na rozwiązania metodologiczne trudno traktować te dane jako źródło wiarygodne.

25 25 Dodatkowo, przynajmniej do 2006 roku, zwiększał się udział osób przebywających poza granicami kraju krócej niż 12 miesięcy (por. rys. 1.2). O ile jeszcze do 2000 roku liczba migrantów krótkookresowych była zbliżona do osób przebywających za granicą powyżej roku, to w okresie kilku następnych lat wzrasta znaczenie migracji krótkookresowych, trwających krócej niż rok. Z danych BAEL wynika, że o ile mieliśmy do czynienia ze wzrostem migracji w pierwszej połowie dekady lat 2000., to działo się lak wyłącznie za sprawą osób, które przebywały za granicą krócej niż 12 miesięcy. Liczba migrantów, którzy wyjechali na krótko, uległa podwojeniu między 2002 a 2005 rokiem. Na podobne tendencje wskazują dane pochodzące z krajów docelowych, zwłaszcza z Wielkiej Brytanii i Irlandii. Dzięki regulacji przyjętej w Wielkiej Brytanii Systemowi Rejestracji Pracowników (Workers Registration Scheme, WRS), wiemy, że w okresie między 1 maja 2004 roku a końcem września 2007 roku Polacy stanowili najliczniejszą grupę, odpowiedzialną za około 66% napływu z nowych krajów członkowskich w okresie tym zaaprobowano niemal 477 tysięcy aplikantów pochodzących z Polski (por. rys. 1.3). Rysunek 1.3. Aplikanci (zaaprobowani) do Systemu Rejestracji Pracowników, (III kwartał) II 2004 III 2004 IV 2004 I 2005 II 2005 III 2005 IV 2005 I 2006 II 2006 III 2006 IV 2006 I 2007 II 2007 III 2007 Czechy Estonia Węgry Łotwa Litwa Polska Słowacja Źródło: Home Office Jak wynika z przytoczonych danych, Polska to nie tylko najważniejszy kraj pochodzenia osób rejestrujących się w WRS, ale także jedyny spośród nowych krajów członkowskich, w przypadku którego dynamika napływu utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie. Warto jednak pamiętać, że dane te są dalekie od

26 26 doskonałości. Nie wszyscy migranci rejestrują się (chociaż dane sondażowe wskazują, że czyni tak około 60 70% migrantów do Wielkiej Brytanii por. m.in. Drinkwater, Eade i Garrapich 2006), nie wiemy, czy wciąż przebywają na emigracji i wreszcie, jak się ocenia, nawet do 1/3 osób składających podanie w pierwszym roku polskiego członkostwa w UE przebywało w Wielkiej Brytanii już przed akcesją. Pewne argumenty natury statystycznej wskazują wręcz, że dane WRS nie powinny być traktowane jako prosta metoda oceny skali migracji do Wielkiej Brytanii. W istocie, w 2004 roku, gdy brytyjski rynek pracy został udostępniony obywatelom krajów UE-8, na wyspach przebywały już tysiące obywateli tych krajów (o czym przekonują choćby dane cytowane powyżej). Odwołując się do danych brytyjskiego Labour Force Survey (LFS), w 2003 roku w Wielkiej Brytanii przebywało niemal 35 tysięcy migrantów z Polski (Salt i Millar 2006). Dla większości z nich aplikowanie o rejestrację w WRS było jedyną szansą na zalegalizowanie pobytu za granicą. Przykładowo, w maju 2004 roku zarejestrowało się około 6 tysięcy osób, ale tylko 25% z nich stanowili nowo przybyli migranci. Dopiero potem udział nowo przybyłych sukcesywnie wzrastał (Portes i French 2005). Na bardzo dużą skalę i dynamikę zjawiska wskazują także dane irlandzkie, tym razem pochodzące z systemu rejestracji numerów ubezpieczeniowych (Personal Public Service Numbers). Z danych tych wynika, że w okresie między 1 maja 2004 roku a końcem marca 2007 roku Polacy uzyskali blisko 200 tysięcy numerów, dla porównania, liczba ta dla obywateli krajów bałtyckich wyniosła nieco ponad 75,5 tysięcy (Grabowska-Lusińska 2007). Polacy stanowią około 56% wszystkich osób migrantów z nowych krajów członkowskich, z czego, jak się ocenia, około 60 70% podjęło faktyczne zatrudnienie. Dodatkowo, według różnych szacunków, w Irlandii może wciąż przebywać 75 80% osób, które uzyskały numery (Grabowska-Lusińska 2007). Oficjalne dane niemieckie wskazują na stabilizację liczby polskich rezydentów w tym kraju (por. Kaczmarczyk 2007). Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku migracji do Niemiec bardzo ważną rolę odgrywają wyjazdy sezonowe. Jak już zaznaczano, skala zjawiska w momencie przystąpienia Polski do UE była bliska 300 tysięcy osób rocznie (niemal 290 tysięcy w 2004 roku), ale od tego czasu stopniowo się zmniejsza: w 2005 roku liczba umów sezonowych wyniosła już 279 tysięcy, a w 2006 nieco ponad 230 tysięcy. Zaznaczmy jednak, że zmiana ta nie jest tylko, czy przede wszystkim, skutkiem akcesji Polski do UE i faktu, że Niemcy nie zdecydowały się otworzyć swojego rynku pracy, a raczej zmian w regulacjach niemieckich dotyczących obowiązku i zakresu ubezpieczenia pracowników sezonowych. Według Kępińskiej (2007), dostępne dane za 2007 rok wskazują na ponowny wzrost skali wyjazdów sezonowych do Niemiec, co potwierdza, że pozycja tego kraju na mapie migracyjnej Polaków jest wciąż wysoka, niezależnie od zmian instytucjonalnych.

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych Materiał na konferencję prasową w dniu 23 października 2007 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych Notatka informacyjna WYNIKI BADAŃ GUS Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji

Bardziej szczegółowo

Panel: Polska i hiszpańska polityka migracyjna cechy wspólne i różnice Tworzenie całościowej europejskiej polityki migracyjnej szanse i wyzwania

Panel: Polska i hiszpańska polityka migracyjna cechy wspólne i różnice Tworzenie całościowej europejskiej polityki migracyjnej szanse i wyzwania Panel: Polska i hiszpańska polityka migracyjna cechy wspólne i różnice Tworzenie całościowej europejskiej polityki migracyjnej szanse i wyzwania Paweł Kaczmarczyk Ośrodek Badań nad Migracjami Uniwersytet

Bardziej szczegółowo

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych. Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych. Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach Materiał na konferencję prasową w dniu 25 września 2012 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych Notatka informacyjna WYNIKI BADAŃ GUS Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji

Bardziej szczegółowo

Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004 2012

Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004 2012 GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY DEPARTAMENT BADAŃ DEMOGRAFICZNYCH I RYNKU PRACY Warszawa, październik 2013 roku Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004 2012 Wprowadzenie Główny

Bardziej szczegółowo

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych. Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004 2007

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych. Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004 2007 Materiał na konferencję prasową w dniu 25 lipca 2008 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych Notatka informacyjna WYNIKI BADAŃ GUS Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji

Bardziej szczegółowo

Najnowsze migracje z i do Polski. Demografia, 26.11.08

Najnowsze migracje z i do Polski. Demografia, 26.11.08 Najnowsze migracje z i do Polski Agata Górny Demografia, 26.11.08 Polska jako kraj emigracji Najważniejsze okresy/momenty w historii emigracyjnej Polski Okres międzywojenny: migracje za chlebem Okres powojenny:

Bardziej szczegółowo

SIGMA KWADRAT. Ruch wędrówkowy ludności. Statystyka i demografia CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY POLSKIE TOWARZYSTWO STATYSTYCZNE

SIGMA KWADRAT. Ruch wędrówkowy ludności. Statystyka i demografia CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY POLSKIE TOWARZYSTWO STATYSTYCZNE SIGMA KWADRAT CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY Ruch wędrówkowy ludności Statystyka i demografia PROJEKT DOFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO URZĄD STATYSTYCZNY W LUBLINIE

Bardziej szczegółowo

Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004 2013

Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004 2013 GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY DEPARTAMENT BADAŃ DEMOGRAFICZNYCH I RYNKU PRACY Warszawa, październik 2014 roku Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004 2013 Wprowadzenie

Bardziej szczegółowo

NOWA METODA SZACUNKU DOCHODÓW Z PRACY POLAKÓW ZA GRANICĄ BILANS PŁATNICZY

NOWA METODA SZACUNKU DOCHODÓW Z PRACY POLAKÓW ZA GRANICĄ BILANS PŁATNICZY N a r o d o w y B a n k P o l s k i Departament Statystyki 2008-04-07 NOWA METODA SZACUNKU DOCHODÓW Z PRACY POLAKÓW ZA GRANICĄ BILANS PŁATNICZY Dane bilansu płatniczego zostały zweryfikowane od I kwartału

Bardziej szczegółowo

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych. Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych. Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach Materiał na konferencję prasową w dniu 28 sierpnia 2009 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych Notatka informacyjna WYNIKI BADAŃ GUS Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji

Bardziej szczegółowo

Czy bezrobocie maleje, bo Polacy migrują?

Czy bezrobocie maleje, bo Polacy migrują? Czy da się mierzyć? nie liczba jest ważna 2 Czy bezrobocie maleje, bo Polacy migrują? Dr Paweł Kaczmarczyk Ośrodek Badań nad Migracjami UW Dr Joanna Tyrowicz Wydział Nauk Ekonomicznych UW Narodowy Bank

Bardziej szczegółowo

Czy bezrobocie maleje, bo Polacy migrują?

Czy bezrobocie maleje, bo Polacy migrują? Czy bezrobocie maleje, bo Polacy migrują? Dr Paweł Kaczmarczyk Ośrodek Badań nad Migracjami UW Dr Joanna Tyrowicz Wydział Nauk Ekonomicznych UW Institut zur Zukunft der Arbeit /Bonn/ Czy da się mierzyć?

Bardziej szczegółowo

WYNAGRODZENIA POLAKÓW ZA GRANICĄ W 2016 ROKU RAPORT EURO-TAX.PL

WYNAGRODZENIA POLAKÓW ZA GRANICĄ W 2016 ROKU RAPORT EURO-TAX.PL WYNAGRODZENIA POLAKÓW ZA GRANICĄ W 2016 ROKU RAPORT EURO-TAX.PL LIPIEC 2017 W 2016 ROKU ZAROBKI POLAKÓW ZA GRANICĄ WYNIOSŁY PONAD 119 MLD ZŁ Rok 2016 w porównaniu z rokiem poprzednim przyniósł nieznaczny

Bardziej szczegółowo

11 lat polskiej emigracji zarobkowej w Unii Europejskiej

11 lat polskiej emigracji zarobkowej w Unii Europejskiej 11 lat polskiej emigracji zarobkowej w Unii Europejskiej Raport Euro-Tax.pl Kwiecień 2015 W 11 lat Polacy zarobili 996 miliardów złotych w UE W ciągu 11 lat naszej obecności w strukturach Unii Europejskiej,

Bardziej szczegółowo

Migracje a rynek wewnętrzny UE. dr Judyta Cabańska

Migracje a rynek wewnętrzny UE. dr Judyta Cabańska Migracje a rynek wewnętrzny UE dr Judyta Cabańska Agenda o Swoboda przepływu pracowników w UE o Zakres przedmiotowy o Zakres podmiotowy o Przepływy migracyjne o Populacja migrantów o Sytuacja demograficzna

Bardziej szczegółowo

KOBIETY I MĘŻCZYŹNI NA RYNKU PRACY

KOBIETY I MĘŻCZYŹNI NA RYNKU PRACY KOBIETY I MĘŻCZYŹNI NA RYNKU PRACY Dane prezentowane w niniejszym opracowaniu zostały zaczerpnięte z reprezentacyjnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), z rejestrów bezrobotnych prowadzonych

Bardziej szczegółowo

Zmiany na polskim i wojewódzkim rynku pracy w latach 2004-2014

Zmiany na polskim i wojewódzkim rynku pracy w latach 2004-2014 WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY W KATOWICACH Zmiany na polskim i wojewódzkim rynku pracy w latach 2004-2014 KATOWICE październik 2014 r. Wprowadzenie Minęło dziesięć lat od wstąpienia Polski do Unii Europejskiej.

Bardziej szczegółowo

Romuald Jończy. Migracje zagraniczne z obszarów wiejskich województwa opolskiego po akcesji Polski do Unii Europejskiej

Romuald Jończy. Migracje zagraniczne z obszarów wiejskich województwa opolskiego po akcesji Polski do Unii Europejskiej Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Katedra Ekonomii i Gospodarowania Środowiskiem Politechnika Opolska Katedra Ekonomii Rozwoju i Polityki Ekonomicznej Romuald Jończy Migracje zagraniczne z obszarów

Bardziej szczegółowo

Polska polityka imigracyjna a rynek pracy

Polska polityka imigracyjna a rynek pracy Instytut Polityki Społecznej Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytet Warszawski 4 if a a/s" a 3 Maciej Duszczyk Polska polityka imigracyjna a rynek pracy Warszawa 2012 Spis treści Wprowadzenie

Bardziej szczegółowo

Migrant to osoba przybywająca (imigrant) lub opuszczająca (emigrant) pewne miejsce w inny sposób niż poprzez urodzenie bądź śmierć

Migrant to osoba przybywająca (imigrant) lub opuszczająca (emigrant) pewne miejsce w inny sposób niż poprzez urodzenie bądź śmierć Uwarunkowania migracji międzynarodowych w świetle wybranych koncepcji teoretycznych Zajęcia z Demografii 19.11.08 Agata Górny Definicje migracji Najprostsza geograficzno-demograficzna definicja Migrant

Bardziej szczegółowo

Migracja - wędrówka ludności mająca na celu zmianę miejsca pobytu

Migracja - wędrówka ludności mająca na celu zmianę miejsca pobytu Migracje Polaków Migracja - wędrówka ludności mająca na celu zmianę miejsca pobytu Podział migracji ze względu na zasięg: migracje wewnętrzne, czas trwania: Czasowe, trwałe cel: turystyka lecznictwo pielgrzymki

Bardziej szczegółowo

AKTUALNA SYTUACJA NA RYNKU PRACY MAŁOPOLSKI

AKTUALNA SYTUACJA NA RYNKU PRACY MAŁOPOLSKI AKTUALNA SYTUACJA NA RYNKU PRACY MAŁOPOLSKI INFORMACJE SPRAWOZDAWCZE stan na koniec maj 2011 r. (na podstawie miesięcznej sprawozdawczości statystycznej z Powiatowych Urzędów Pracy) W maju sytuacja na

Bardziej szczegółowo

Deficyt Mieszkaniowy w Polsce

Deficyt Mieszkaniowy w Polsce Jednym z ważniejszych czynników wpływających na rynek nieruchomości, poza możliwościami finansowymi i podażą na rynku, są potrzeby mieszkaniowe ludności. Ich powszechnie stosowanym miernikiem jest tzw.

Bardziej szczegółowo

Czy Polska może stać się krajem atrakcyjnym dla imigrantów? Rola polityki migracyjnej

Czy Polska może stać się krajem atrakcyjnym dla imigrantów? Rola polityki migracyjnej . Czy Polska może stać się krajem atrakcyjnym dla imigrantów? Rola polityki migracyjnej Dr Magdalena Lesińska Seminarium PISM Polityka imigracyjna w starzejącej się Europie Warszawa 28.10.2010 Czy Polska

Bardziej szczegółowo

Ruch wędrówkowy ludności

Ruch wędrówkowy ludności Trzeci Lubelski Konkurs Statystyczno-Demograficzny z okazji Dnia Statystyki Polskiej Ruch wędrówkowy ludności Statystyka i demografia Projekt dofinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego Urząd Statystyczny

Bardziej szczegółowo

Migracje w demografii

Migracje w demografii Migracje w demografii ze szczególnym uwzględnieniem emigracji i repatriacji Wykład z 14 lub 21 stycznia 2015 roku Definicje Migracja wędrówka ludności mająca na celu zmianę miejsca pobytu. Przyczyny migracji

Bardziej szczegółowo

Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w 2018 roku

Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w 2018 roku Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w 2018 roku Szczecin 2019 Według danych Eurostat zharmonizowana stopa bezrobocia 1 dla Polski w grudniu 2018 roku 2 wynosiła 3,5% tj. o 0,8 pkt proc.

Bardziej szczegółowo

Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w 2016 roku

Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w 2016 roku WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY W SZCZECINIE Wydział Badań i Analiz Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w 2016 roku Szczecin 2017 Według danych Eurostat zharmonizowana stopa bezrobocia 1 dla Polski

Bardziej szczegółowo

PŁACA MINIMALNA W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ

PŁACA MINIMALNA W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ 10.05.2018 Informacja prasowa portalu Pytania i dodatkowe informacje: tel. 12 423 00 45 media@sedlak.pl PŁACA MINIMALNA W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ Wysokość płacy minimalnej jest tematem wielu dyskusji.

Bardziej szczegółowo

Biuletyn Obserwatorium Regionalnych Rynków Pracy

Biuletyn Obserwatorium Regionalnych Rynków Pracy Biuletyn Obserwatorium Regionalnych Rynków Pracy Nr 12 Bezrobocie w Polsce na tle sytuacji w UE Dane Eurostatu pochodzą z badań LFS (Labour Force Survey, w Polsce LFS realizowanego jako BAEL Badanie Aktywności

Bardziej szczegółowo

Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w 2015 roku

Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w 2015 roku WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY W SZCZECINIE Wydział Badań i Analiz Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w 2015 roku Szczecin 2016 Według danych Eurostat zharmonizowana stopa bezrobocia 1 dla Polski

Bardziej szczegółowo

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ ZAINTERESOWANIE PODJĘCIEM PRACY W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ BS/47/2004 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MARZEC 2004

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ ZAINTERESOWANIE PODJĘCIEM PRACY W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ BS/47/2004 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MARZEC 2004 CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

KONTEKST DEMOGRAFICZNY INTERNACJONALIZACJI POLSKICH UCZELNI A POLITYKA IMIGRACYJNA. Prof. dr hab. Krystyna Iglicka-Okólska

KONTEKST DEMOGRAFICZNY INTERNACJONALIZACJI POLSKICH UCZELNI A POLITYKA IMIGRACYJNA. Prof. dr hab. Krystyna Iglicka-Okólska KONTEKST DEMOGRAFICZNY INTERNACJONALIZACJI POLSKICH UCZELNI A POLITYKA IMIGRACYJNA Prof. dr hab. Krystyna Iglicka-Okólska Polska polityka migracyjna rozumiana jest jako całokształt zasad i działań państwa

Bardziej szczegółowo

Źródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011)

Źródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011) Źródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011) Nie istnieje jedna, powszechnie uznana definicja niepełnosprawności. Definicja stosowana przez WHO przyjmuje, że do osób niepełnosprawnych

Bardziej szczegółowo

Dagmara Walada. Bezrobocie w UE na przykładzie Polski i wybranego kraju UE

Dagmara Walada. Bezrobocie w UE na przykładzie Polski i wybranego kraju UE Dagmara Walada Bezrobocie w UE na przykładzie Polski i wybranego kraju UE Plan prezentacji 1. Pojęcie bezrobocia 2. Stopa Bezrobocia i bezrobotni 3. Przyczyny bezrobocia 4. Bezrobocie w Unii Europejskiej

Bardziej szczegółowo

Zmiany koniunktury w Polsce. Budownictwo na tle innych sektorów.

Zmiany koniunktury w Polsce. Budownictwo na tle innych sektorów. Elżbieta Adamowicz Instytut Rozwoju Gospodarczego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Zmiany koniunktury w Polsce. Budownictwo na tle innych sektorów. W badaniach koniunktury przedmiotem analizy są zmiany

Bardziej szczegółowo

Aktywność zawodowa osób starszych w wybranych krajach Unii Europejskiej

Aktywność zawodowa osób starszych w wybranych krajach Unii Europejskiej Aktywność zawodowa osób starszych w wybranych krajach Unii Europejskiej dr Ewa Wasilewska II Interdyscyplinarna Konferencja Naukowa Społeczne wyzwania i problemy XXI wieku. STARZEJĄCE SIĘ SPOŁECZEŃSTWO

Bardziej szczegółowo

Warszawa, grudzień 2014 ISSN 2353-5822 NR 162/2014 POAKCESYJNE MIGRACJE POLAKÓW

Warszawa, grudzień 2014 ISSN 2353-5822 NR 162/2014 POAKCESYJNE MIGRACJE POLAKÓW Warszawa, grudzień 2014 ISSN 2353-5822 NR 162/2014 POAKCESYJNE MIGRACJE POLAKÓW Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 14 stycznia 2014 roku Fundacja Centrum Badania

Bardziej szczegółowo

Rozwój ekonomiczny regionów. Rynek pracy. Procesy migracyjne. Polska, Czechy, Niemcy.

Rozwój ekonomiczny regionów. Rynek pracy. Procesy migracyjne. Polska, Czechy, Niemcy. Rozwój ekonomiczny regionów. Rynek pracy. Procesy migracyjne. Polska, Czechy, Niemcy. Red.: Stanisława Golinowska Klaus von Stackelberg, Ulf Halne (przekład: Teresa i Piotr Broda-Wysoccy) TEORIE ROZWOJU

Bardziej szczegółowo

Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w 2017 roku

Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w 2017 roku WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY W SZCZECINIE Wydział Badań i Analiz Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w 2017 roku Szczecin 2018 Według danych Eurostat zharmonizowana stopa bezrobocia 1 dla Polski

Bardziej szczegółowo

MIGRACJE ZAROBKOWE POLAKÓW Agenda

MIGRACJE ZAROBKOWE POLAKÓW Agenda Agenda Migracje Zarobkowe Polaków Emigracja z Polski o o o o o o Skala emigracji Kierunki emigracji Profil potencjalnego emigranta Długość wyjazdów Bariery i motywacje Sytuacja geopolityczna Imigracja

Bardziej szczegółowo

Płaca minimalna w krajach Unii Europejskiej [RAPORT]

Płaca minimalna w krajach Unii Europejskiej [RAPORT] Płaca minimalna w krajach Unii Europejskiej [RAPORT] data aktualizacji: 2018.05.14 Wysokość płacy minimalnej jest tematem wielu dyskusji. Niektóre grupy społeczne domagają się jej podniesienia, z kolei

Bardziej szczegółowo

SYTUACJA NA RYNKU CONSUMER FINANCE

SYTUACJA NA RYNKU CONSUMER FINANCE SYTUACJA NA RYNKU CONSUMER FINANCE I kwartał 2019 INFORMACJA SYGNALNA Warszawa Gdańsk, luty 2019 SYTUACJA NA RYNKU CONSUMER FINANCE I KWARTAŁ 2019 ROKU OPRACOWANIE: DR SŁAWOMIR DUDEK NOWY BAROMETR RYNKU

Bardziej szczegółowo

CHARAKTERSTYKA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO POWRACAJĄCYCH Z EMIGRACJI ZAROBKOWEJ W 2013 ROKU

CHARAKTERSTYKA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO POWRACAJĄCYCH Z EMIGRACJI ZAROBKOWEJ W 2013 ROKU CHARAKTERSTYKA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO POWRACAJĄCYCH Z EMIGRACJI ZAROBKOWEJ W 2013 ROKU Kielce, 10.09.2014 r. - wyniki badania - Analiza danych zastanych Mieszkańcy

Bardziej szczegółowo

Konsultacje społeczne w sprawie unijnej polityki migracji pracowników i niebieskiej karty UE

Konsultacje społeczne w sprawie unijnej polityki migracji pracowników i niebieskiej karty UE Case Id: e5763634-546d-4689-83e2-bc4d1dd11f7f Date: 30/06/2015 13:08:07 Konsultacje społeczne w sprawie unijnej polityki migracji pracowników i niebieskiej karty UE Pola oznaczone * należy obowiązkowo

Bardziej szczegółowo

STAN I STRUKTURA BEZROBOCIA W POWIECIE CHRZANOWSKIM w lipcu 2008 roku

STAN I STRUKTURA BEZROBOCIA W POWIECIE CHRZANOWSKIM w lipcu 2008 roku STAN I STRUKTURA BEZROBOCIA W POWIECIE CHRZANOWSKIM w lipcu 2008 roku POZIOM BEZROBOCIA I STOPA BEZROBOCIA Tendencja spadkowa w kształtowaniu się poziomu bezrobocia w powiecie chrzanowskim jest zauwaŝalna

Bardziej szczegółowo

Liczba samochodów osobowych na 1000 ludności

Liczba samochodów osobowych na 1000 ludności GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICACH Wskaźniki Zrównoważonego Rozwoju. Moduł krajowy Więcej informacji: w kwestiach merytorycznych dotyczących: wskaźników krajowych oraz na poziomie

Bardziej szczegółowo

2.2 Gospodarka mieszkaniowa Struktura wykształcenia... 19

2.2 Gospodarka mieszkaniowa Struktura wykształcenia... 19 Spis treści Spis tabel... 5 Spis rysunków... 7 1.Wstęp... 10 2. Struktura społeczna ekonomiczna w Polsce... 11 2.1 Liczebność i udziały grup społeczno ekonomicznych... 11 2.2 Gospodarka mieszkaniowa...

Bardziej szczegółowo

Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO

Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO SAMOTNE OJCOSTWO Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2006 Copyright by Anna Dudak Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006 Recenzent: prof. zw. dr hab. Józef Styk Redakcja

Bardziej szczegółowo

Zatrudnienie w Polsce Iga Magda Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

Zatrudnienie w Polsce Iga Magda Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Iga Magda Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Trendy na polskim rynku pracy 80 75 Wskaźnik zatrudnienia Wskaźnik aktywności Stopa bezrobocia 20 18 70 16 65 60 14 55 12 50 10 45 8 40 35 6 30 4 Turcja

Bardziej szczegółowo

Raport cząstkowy - Migracje z województwa lubelskiego

Raport cząstkowy - Migracje z województwa lubelskiego Raport cząstkowy - Migracje z województwa lubelskiego Zebranie informacji na temat migrantów z danego obszaru stanowi poważny problem, gdyż ich nieobecność zazwyczaj wiąże się z niemożliwością przeprowadzenia

Bardziej szczegółowo

48,6% Turystyka w Unii Europejskiej INFORMACJE SYGNALNE r.

48,6% Turystyka w Unii Europejskiej INFORMACJE SYGNALNE r. INFORMACJE SYGNALNE Turystyka w Unii Europejskiej 16.02.2018 r. 48,6% Udział noclegów udzielonych turystom Według Eurostatu - Urzędu Statystycznego Unii Europejskiej, liczba noclegów udzielonych w turystycznych

Bardziej szczegółowo

Ewolucja rozwoju ludności Polski: przeszłość i perspektywy

Ewolucja rozwoju ludności Polski: przeszłość i perspektywy Rządowa Rada Ludnościowa Ewolucja rozwoju ludności Polski: przeszłość i perspektywy Zbigniew Strzelecki Janusz Witkowski Warszawa 1. 10. 2009 r. Od przyspieszonego rozwoju do ubytku liczby ludności spowolnienie

Bardziej szczegółowo

Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w I półroczu 2014 roku Porównanie grudnia 2013 i czerwca 2014 roku

Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w I półroczu 2014 roku Porównanie grudnia 2013 i czerwca 2014 roku WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY W SZCZECINIE Wydział Badań i Analiz Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w I półroczu 2014 roku Porównanie grudnia 2013 i czerwca 2014 roku Szczecin 2014 Według danych

Bardziej szczegółowo

PRZYSZŁOŚĆ DEMOGRAFICZNA POLSKI A MIGRACJE. DEBATA Fundacji Ośrodek Badań nad Migracjami 19 marca 2012

PRZYSZŁOŚĆ DEMOGRAFICZNA POLSKI A MIGRACJE. DEBATA Fundacji Ośrodek Badań nad Migracjami 19 marca 2012 PRZYSZŁOŚĆ DEMOGRAFICZNA POLSKI A MIGRACJE DEBATA Fundacji Ośrodek Badań nad Migracjami 19 marca 2012 Przyszłość demograficzna Polski a migracje GŁÓWNE TEZY W świetle prognoz ONZ i Komisji Europejskiej,

Bardziej szczegółowo

System monitorowania realizacji strategii rozwoju. Andrzej Sobczyk

System monitorowania realizacji strategii rozwoju. Andrzej Sobczyk System monitorowania realizacji strategii rozwoju Andrzej Sobczyk System monitorowania realizacji strategii rozwoju Proces systematycznego zbierania, analizowania publikowania wiarygodnych informacji,

Bardziej szczegółowo

MIGRACJE ZAROBKOWE POLAKÓW Agenda

MIGRACJE ZAROBKOWE POLAKÓW Agenda Agenda Migracje dziś Preferencje Migracyjne Polaków o o o o o o o Skala planowanych emigracji Kierunki wyjazdów Profil potencjalnego emigranta Długość emigracji Powody emigracji Branże, w których chcieliby

Bardziej szczegółowo

Przeciw wykluczeniu. Wsparcie Polaków przebywających i pracujących czasowo w Królestwie Niderlandów

Przeciw wykluczeniu. Wsparcie Polaków przebywających i pracujących czasowo w Królestwie Niderlandów Opinie i Rekomendacje OBMF Nr 2/2013 Przeciw wykluczeniu. Wsparcie Polaków przebywających i pracujących czasowo w Paweł Kaczmarczyk, Magdalena Lesińska, Renata Stefańska Na migracyjnej mapie mobilności

Bardziej szczegółowo

Warunki życia ludności Polski po akcesji do Unii Europejskiej

Warunki życia ludności Polski po akcesji do Unii Europejskiej Warunki życia ludności Polski po akcesji do Unii Europejskiej dr Marta Pachocka Katedra Administracji Publicznej Kolegium Ekonomiczno-Społeczne Szkoła Główna Handlowa w Warszawie (KES SGH) Polskie Stowarzyszenie

Bardziej szczegółowo

Szykuje się mocny wzrost sprzedaży detalicznej w polskich sklepach w 2018 r. [ANALIZA]

Szykuje się mocny wzrost sprzedaży detalicznej w polskich sklepach w 2018 r. [ANALIZA] Szykuje się mocny wzrost sprzedaży detalicznej w polskich sklepach w 2018 r. [ANALIZA] data aktualizacji: 2018.05.25 GfK prognozuje, iż w 2018 r. w 28 krajach członkowskich Unii Europejskiej nominalny

Bardziej szczegółowo

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ INSTYTUT SPRAW PUBLICZNYCH CBOS BRYTYJCZYCY I POLACY O ROZSZERZENIU UNII EUROPEJSKIEJ BS/46/2001 KOMUNIKAT Z BADAŃ

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ INSTYTUT SPRAW PUBLICZNYCH CBOS BRYTYJCZYCY I POLACY O ROZSZERZENIU UNII EUROPEJSKIEJ BS/46/2001 KOMUNIKAT Z BADAŃ CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ INSTYTUT SPRAW PUBLICZNYCH UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 http://www.cbos.pl sekretariat@cbos.pl SEKRETARIAT 629-35 - 69, 628-37

Bardziej szczegółowo

Wpływ nierejestrowanych migracji na liczbę ludności konsekwencje dla badań rynku i opinii

Wpływ nierejestrowanych migracji na liczbę ludności konsekwencje dla badań rynku i opinii Wpływ nierejestrowanych migracji na liczbę ludności konsekwencje dla badań rynku i opinii Jakub Bijak Środkowoeuropejskie Forum Badań Migracyjnych i Ludnościowych (CEFMR), Warszawa Wyniki wspólnych prac

Bardziej szczegółowo

Swobodny przepływ pracowników w dwa lata po akcesji

Swobodny przepływ pracowników w dwa lata po akcesji Swobodny przepływ pracowników w dwa lata po akcesji Dr Maciej Duszczyk Urząd d Komitetu Integracji Europejskiej Konferencja WUP w Toruniu, w ramach IW Interreg IIIC, Projekt ADEP, 12 maj 2006 rok. Sytuacja

Bardziej szczegółowo

Wizja rozwoju rolnictwa wg przedstawicieli nauki - aspekty środowiskowe -

Wizja rozwoju rolnictwa wg przedstawicieli nauki - aspekty środowiskowe - Wizja rozwoju rolnictwa wg przedstawicieli nauki - aspekty środowiskowe - IV KONGRES POLSKIEGO ROLNICTWA 1 XII 2018 Poznań dr hab. Mariusz Matyka prof. nadzw. Rolnictwo vs środowisko Problem nieracjonalnego

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

SPRAWOZDANIE KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY PL PL PL KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 12.1.2010 KOM(2009)713 wersja ostateczna SPRAWOZDANIE KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Monitorowanie emisji CO 2 z nowych samochodów osobowych w UE:

Bardziej szczegółowo

Przyjęcie wspólnej waluty euro

Przyjęcie wspólnej waluty euro Czerwiec 1 K.026/1 Informacje o badaniu W pierwszej połowie czerwca 1 roku Kantar Public (dawniej Zespół Badań Społecznych TNS Polska) przeprowadził cykliczny sondaż, w którym zapytał Polaków o opinie

Bardziej szczegółowo

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w I półroczu 2015 roku

Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w I półroczu 2015 roku WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY W SZCZECINIE Wydział Badań i Analiz Zmiany bezrobocia w województwie zachodniopomorskim w I półroczu 2015 roku Szczecin 2015 Według danych Eurostat zharmonizowana stopa bezrobocia

Bardziej szczegółowo

Sytuacja zawodowa osób z wyższym wykształceniem w Polsce i w krajach Unii Europejskiej w 2012 r.

Sytuacja zawodowa osób z wyższym wykształceniem w Polsce i w krajach Unii Europejskiej w 2012 r. 1 Urz d Statystyczny w Gda sku W Polsce w 2012 r. udział osób w wieku 30-34 lata posiadających wykształcenie wyższe w ogólnej liczbie ludności w tym wieku (aktywni zawodowo + bierni zawodowo) wyniósł 39,1%

Bardziej szczegółowo

Teorie migracji Ekonomiczno społeczne skutki migracji Otwarcie niemieckiego rynku pracy:

Teorie migracji Ekonomiczno społeczne skutki migracji Otwarcie niemieckiego rynku pracy: Łukasz Pokrywka 23.05.2011 Teorie migracji Ekonomiczno społeczne skutki migracji Otwarcie niemieckiego rynku pracy: o Emigracja Polaków po przystąpieniu do UE o Sytuacja społeczno-gospodarcza Niemiec o

Bardziej szczegółowo

Miejsce Polski w handlu zagranicznym produktami rolno-spożywczymi Unii Europejskiej. dr Łukasz Ambroziak mgr Małgorzata Bułkowska

Miejsce Polski w handlu zagranicznym produktami rolno-spożywczymi Unii Europejskiej. dr Łukasz Ambroziak mgr Małgorzata Bułkowska Miejsce Polski w handlu zagranicznym produktami rolno-spożywczymi Unii Europejskiej dr Łukasz Ambroziak mgr Małgorzata Bułkowska Zakład Ekonomiki Przemysłu Spożywczego Warszawa, 10 października 2014 r.

Bardziej szczegółowo

Co mówią liczby. Sygnały poprawy

Co mówią liczby. Sygnały poprawy EU27 Produkcja (9m2007): Tekstylia +1 % OdzieŜ +2 % Co mówią liczby. Raport. Tekstylia i odzieŝ w Unii Europejskiej.Trzy kwartały 2007 Produkcja Sygnały poprawy Po raz pierwszy od roku 2000 Unia Europejska

Bardziej szczegółowo

Warszawa, listopad 2011 BS/138/2011 PRACA POLAKÓW ZA GRANICĄ

Warszawa, listopad 2011 BS/138/2011 PRACA POLAKÓW ZA GRANICĄ Warszawa, listopad 2011 BS/138/2011 PRACA POLAKÓW ZA GRANICĄ Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 13 stycznia 2011 roku Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej ul.

Bardziej szczegółowo

PROGNOZY WYNAGRODZEŃ NA 2017 ROK

PROGNOZY WYNAGRODZEŃ NA 2017 ROK 07.06.206 Informacja prasowa portalu Pytania i dodatkowe informacje: tel. 509 509 56 media@sedlak.pl PROGNOZY WYNAGRODZEŃ NA 207 ROK Jak wynika z prognoz Komisji Europejskiej na 207 rok, dynamika realnego

Bardziej szczegółowo

W przypadku wykorzystywania danych prosimy o podanie źródła i pełnej nazwy firmy: TNS OBOP. Obawy Europejczyków

W przypadku wykorzystywania danych prosimy o podanie źródła i pełnej nazwy firmy: TNS OBOP. Obawy Europejczyków Informacja prasowa Kontakt: Urszula Krassowska t +48 22 598 98 98 f +48 22 598 99 99 e urszula.krassowska@tns-global.pl www.tns-global.pl 11 marca 2008 W przypadku wykorzystywania danych prosimy o podanie

Bardziej szczegółowo

Wyzwania polityki ludnościowej wobec prognoz demograficznych dla Polski i Europy

Wyzwania polityki ludnościowej wobec prognoz demograficznych dla Polski i Europy Wyzwania polityki ludnościowej wobec prognoz demograficznych dla Polski i Europy Grażyna Marciniak Główny Urząd Statystyczny IV. Posiedzenie Regionalnego Forum Terytorialnego, Wrocław 8 grudnia 215 r.

Bardziej szczegółowo

Działania stymulujące transgraniczną mobilność zawodową.

Działania stymulujące transgraniczną mobilność zawodową. SEMINARIUM nr 2 Działania stymulujące transgraniczną mobilność zawodową. Mobilność na transgranicznym rynku pracy wspierana przez samorządy - POWT Polska - Saksonia Zgorzelec, Hotel Pawłowski 17 października

Bardziej szczegółowo

Analiza praktyk zarządczych i ich efektów w zakładach opieki zdrowotnej Województwa Opolskiego ROK 2008 STRESZCZENIE.

Analiza praktyk zarządczych i ich efektów w zakładach opieki zdrowotnej Województwa Opolskiego ROK 2008 STRESZCZENIE. Analiza praktyk zarządczych i ich efektów w zakładach opieki zdrowotnej Województwa Opolskiego ROK 2008 STRESZCZENIE Marcin Kautsch Opracowanie dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego Kraków,

Bardziej szczegółowo

Charakterystyka przyjazdów cudzoziemców do Polski w 2015 roku

Charakterystyka przyjazdów cudzoziemców do Polski w 2015 roku Charakterystyka przyjazdów cudzoziemców do Polski w 2015 roku W 2015 r. badania statystyczne w zakresie zagranicznej turystyki przyjazdowej i wyjazdowej oraz krajowej prowadzone były przez Urząd Statystyczny

Bardziej szczegółowo

LUDNOŚĆ WEDŁUG EKONOMICZNYCH GRUP WIEKU W LATACH

LUDNOŚĆ WEDŁUG EKONOMICZNYCH GRUP WIEKU W LATACH W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, sytuacja kobiet na rynku pracy różni się od sytuacji zawodowej mężczyzn. Płeć jest więc jedną z najważniejszych cech uwzględnianych w statystyce rynku

Bardziej szczegółowo

Warszawa, październik 2009 BS/140/2009 ŚWIATOWA OPINIA PUBLICZNA O DEMOKRACJI

Warszawa, październik 2009 BS/140/2009 ŚWIATOWA OPINIA PUBLICZNA O DEMOKRACJI Warszawa, październik 00 BS/0/00 ŚWIATOWA OPINIA PUBLICZNA O DEMOKRACJI CBOS, wspólnie z ośrodkami badania opinii społecznej z innych państw, uczestniczy w programie World Public Opinion. Jest to program

Bardziej szczegółowo

Zakres badań demograficznych

Zakres badań demograficznych Zakres badań demograficznych wskaźnik rodności wskaźnik dzietności RUCH NATURALNY STAN I STRUKTURA LUDNOŚCI wskaźniki umieralności wskaźniki zgonów przeciętny dalszy czas trwania życia wskaźnik małżeństw

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI Wstęp... 9 Wykaz skrótów... 13 Rozdział 1. Prawo podatkowe w systemie prawa... 15 1.1. Uwagi wprowadzające... 16 1.2. Prawo podatkowe jako gałąź prawa... 16 1.2.1. Przesłanki uzasadniające

Bardziej szczegółowo

Summary in Polish. Fatimah Mohammed Furaiji. Application of Multi-Agent Based Simulation in Consumer Behaviour Modeling

Summary in Polish. Fatimah Mohammed Furaiji. Application of Multi-Agent Based Simulation in Consumer Behaviour Modeling Summary in Polish Fatimah Mohammed Furaiji Application of Multi-Agent Based Simulation in Consumer Behaviour Modeling Zastosowanie symulacji wieloagentowej w modelowaniu zachowania konsumentów Streszczenie

Bardziej szczegółowo

Ruchy migracyjne ludności a rynek pracy przypadek Polski

Ruchy migracyjne ludności a rynek pracy przypadek Polski Ruchy migracyjne ludności a rynek pracy przypadek Polski Paweł Kaczmarczyk Ośrodek Badań nad Migracjami WNE UW Konferencja inaugurująca Transgraniczne centrum wsparcia rynku pracy Lublin, 28 czerwca 2007

Bardziej szczegółowo

EUROBAROMETR przegląd wyników badań opinii publicznej nt. euro z lat 2004-2009 w zakresie wybranych zagadnień

EUROBAROMETR przegląd wyników badań opinii publicznej nt. euro z lat 2004-2009 w zakresie wybranych zagadnień BIURO PEŁNOMOCNIKA RZĄDU DS. WPROWADZENIA EURO PRZEZ RZECZPOSPOLITĄ POLSKĄ EUROBAROMETR przegląd wyników badań opinii publicznej nt. euro z lat 2004-2009 w zakresie wybranych zagadnień Ocena konsekwencji

Bardziej szczegółowo

PROGNOZY WYNAGRODZEŃ W EUROPIE NA 2018 ROK

PROGNOZY WYNAGRODZEŃ W EUROPIE NA 2018 ROK 29.2.207 Informacja prasowa portalu Pytania i dodatkowe informacje: tel. 509 509 536 media@sedlak.pl PROGNOZY WYNAGRODZEŃ W EUROPIE NA 208 ROK Końcowe miesiące roku to dla większości menedżerów i specjalistów

Bardziej szczegółowo

Rozdział 4. Profile regionalne małych i średnich przedsiębiorstw. Województwo dolnośląskie

Rozdział 4. Profile regionalne małych i średnich przedsiębiorstw. Województwo dolnośląskie Melania Nieć, Joanna Orłowska, Maja Wasilewska Rozdział 4. Profile regionalne małych i średnich przedsiębiorstw Województwo dolnośląskie Struktura podmiotowa przedsiębiorstw aktywnych W 2013 r. o ponad

Bardziej szczegółowo

PROGNOZA DEMOGRAFICZNA NA LATA DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

PROGNOZA DEMOGRAFICZNA NA LATA DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO PROGNOZA DEMOGRAFICZNA NA LATA 214-25 DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO Niniejsza informacja została opracowana na podstawie prognozy ludności na lata 214 25 dla województw (w podziale na część miejską

Bardziej szczegółowo

Turystyka Władysław W. Gaworecki

Turystyka Władysław W. Gaworecki Turystyka Władysław W. Gaworecki Przedmiotem rozważań zawartych w książce jest turystyka, jej rodzaje, uwarunkowania cywilizacyjne, tendencje rozwoju i konsekwencje społeczno-ekonomiczne dla różnych dziedzin

Bardziej szczegółowo

Raport miesiąca - Współczesna emigracja Polaków

Raport miesiąca - Współczesna emigracja Polaków Raport miesiąca - Współczesna emigracja Polaków Tematem wrześniowych badao Zielonej linii była współczesna emigracja Polaków. Postanowiliśmy poznad jej zasięg, kierunki oraz przyczyny wyjazdów. Zapytaliśmy

Bardziej szczegółowo

Statystyka społeczna Redakcja naukowa Tomasz Panek

Statystyka społeczna Redakcja naukowa Tomasz Panek Statystyka społeczna Redakcja naukowa Podręcznik obejmuje wiedzę o badaniach zjawisk społecznych jako źródło wiedzy dla różnych instytucji publicznych. Zostały w nim przedstawione metody analizy ilościowej

Bardziej szczegółowo

Obcokrajowcy i imigranci a język polski. Polacy a języki obce. Na podstawie Polskiego Sondażu Uprzedzeń 2013

Obcokrajowcy i imigranci a język polski. Polacy a języki obce. Na podstawie Polskiego Sondażu Uprzedzeń 2013 Obcokrajowcy i imigranci a język polski. Polacy a języki obce. Na podstawie Polskiego Sondażu Uprzedzeń 2013 Karolina Hansen Marta Witkowska Warszawa, 2014 Polski Sondaż Uprzedzeń 2013 został sfinansowany

Bardziej szczegółowo

Pozycja polskiego przemysłu spożywczego na tle krajów Unii Europejskiej

Pozycja polskiego przemysłu spożywczego na tle krajów Unii Europejskiej Pozycja polskiego przemysłu spożywczego na tle krajów Unii Europejskiej mgr Mirosława Tereszczuk dr inż. Robert Mroczek Sofia, 12-13 września 2017 r. Plan wystąpienia 1. Cel pracy, źródła danych 2. Porównawcza

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Przedmowa... 11. Strona internetowa książki... 14. Uwagi na temat statystyk migracyjnych... 15. Rozdział 1. Wprowadzenie...

Spis treści. Przedmowa... 11. Strona internetowa książki... 14. Uwagi na temat statystyk migracyjnych... 15. Rozdział 1. Wprowadzenie... Spis treści Przedmowa.............................................................. 11 Strona internetowa książki................................................. 14 Uwagi na temat statystyk migracyjnych......................................

Bardziej szczegółowo

Adaptacyjność gospodarki polskiej do szoków makroekonomicznych panelowa analiza SVECM

Adaptacyjność gospodarki polskiej do szoków makroekonomicznych panelowa analiza SVECM Adaptacyjność gospodarki polskiej do szoków makroekonomicznych panelowa analiza SVECM Piotr Lewandowski Instytut Badań Strukturalnych VII 2008 Wyzwania badawcze Gospodarki krajów naszego regionu od drugiej

Bardziej szczegółowo

HRE Index - Wskaźnik koniunktury na rynku nieruchomości za 1 kw HRE Think Tank Warszawa, 28 maja 2018 r.

HRE Index - Wskaźnik koniunktury na rynku nieruchomości za 1 kw HRE Think Tank Warszawa, 28 maja 2018 r. HRE Index - Wskaźnik koniunktury na rynku nieruchomości za kw. 28 HRE Think Tank Warszawa, 28 maja 28 r. HRE Index wprowadzenie HRE Index jest kompleksowym narzędziem oceny rynku nieruchomości w Polsce;

Bardziej szczegółowo

Warszawa, grudzień 2010 BS/160/2010 PRACA POLAKÓW ZA GRANICĄ

Warszawa, grudzień 2010 BS/160/2010 PRACA POLAKÓW ZA GRANICĄ Warszawa, grudzień 2010 BS/160/2010 PRACA POLAKÓW ZA GRANICĄ Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 4 lutego 2010 roku Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej ul.

Bardziej szczegółowo

Konkurencyjność polskiej gospodarki na tle krajów unijnych

Konkurencyjność polskiej gospodarki na tle krajów unijnych Konkurencyjność polskiej gospodarki na tle krajów unijnych Dr Magdalena Hryniewicka Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Zakład Ekonomii Plan wystąpienia Cel Definicje konkurencyjności w literaturze

Bardziej szczegółowo