Ruchy migracyjne ludności a rynek pracy przypadek Polski

Transkrypt

1 Ruchy migracyjne ludności a rynek pracy przypadek Polski Paweł Kaczmarczyk Ośrodek Badań nad Migracjami WNE UW Konferencja inaugurująca Transgraniczne centrum wsparcia rynku pracy Lublin, 28 czerwca 2007

2 Problemy Współczesne migracje Polaków stan wiedzy Migracje zarobkowe jako fenomen rynku pracy Migracje Polaków a potencjalne skutki dla rynku pracy Migracje jako szansa na likwidację nierównowagi na rynku pracy Migracje a utrata zasobów pracy DrenaŜ mózgów Czy Polska staje się krajem imigracyjnym? Co wynika z wiedzy o współczesnej mobilności zagranicznej dla polityki rynku pracy?

3 Współczesne migracje z Polski podstawowe informacje Dane rejestrowe 331 tys. migrantów łącznie w latach Dane spisowe: Mikrospis 1995: około 900 tysięcy osób przebywających czasowo za granicą (2% populacji) NSP 2002: za granicą przebywało 786 tysięcy osób (1,8% populacji) Dane resortowe tys. pracowników sezonowych ( ) Dane Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności tys. osób przebywających czasowo za granicą w okresie od II kwartału 1994 do III kwartału 2006

4 Stali mieszkańcy Polski przebywający za granicą czasowo, powyŝej 2 miesięcy wg BAEL, II.94 IV.94 II.95 IV.95 II.96 IV.96 II.97 IV.97 II.98 IV.98 II.99 IV.99 II.00 IV.00 II.01 IV.01 II.02 IV.02 II.03 IV.03 II.04 IV.04 II.05 Migranci ogółem Migranci zarobkowi Źródło: SOPEMI 2006

5 Zezwolenia dla polskich pracowników sezonowych w Niemczech, (w tys.) Źródło: SOPEMI 2006, w oparciu o dane ZAV

6 Wprowadzenie współczesne migracje Polaków Migracje Polaków: Co wiemy a czego nie wiemy o współczesnej mobilności Polaków? 500 tysięcy czy 2 miliony? Skala i struktura odpływu Mechanizmy mobilności Elementy ciągłości Kraje docelowe Elementy zmiany Nowe kraje docelowe Dominacja migracji czasowych? Wzorce selektywności migracji Strategie migracyjne Funkcjonowanie na rynkach pracy w krajach docelowych Rola sieci powiązań Legalność / nielegalność Mechanizmy mobilności rekrutacja

7 Migranci z Polski według długości pobytu za granicą (w tysiącach) wg BAEL, II.94 IV.94 II.95 IV.95 II.96 IV.96 II.97 IV.97 II.98 IV.98 II.99 IV.99 II.00 IV.00 II.01 IV.01 II.02 IV.02 II.03 IV.03 II.04 IV.04 II.05 IV.05 II.06 osoby przebyw ające za granicą dłuzej niŝ 12 miesięcy osoby przebyw ające za granicą poniŝej 12 miesięcy Źródło: Kepinska 2007

8 Stali mieszkańcy Polski przebywający za granicą powyŝej 2 miesięcy (w tysiącach) wg krajów docelowych, , II kwartał Niemcy USA Wielka Brytania Irlandia Włochy Hiszpania Pozostałe Źródło: Kepinska 2007

9 Współczesne migracje z Polski podstawowe informacje Migracje z Polski po 1 maja 2004: Wielka Brytania szacowana liczba Polaków przed akcesją: około 70 tys. (2003) Dane Workers Registration Scheme: liczba aplikantów między 1 maja 2004 a końcem grudnia ,000, z czego 307,670 osób to Polacy 245,000 numerów National Insurance w okresie Irlandia system Personal Public Service numbers 289,814 PPS numbers wydanych obywatelom krajów EU-8 między 1 maja 2004 a końcem października 2006

10 Wizyty w Wielkiej Brytanii mieszkańców nowych krajów członkowskich, (w tys.) Inne kraje akcesyjne 100 Polska Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Czechy Estonia Węgry Łotwa Litwa Słowacja Słowenia Polska Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IPS

11 Aplikanci do Systemu Rejestracji Pracowników, (III kwartał) II 2004 III 2004 IV 2004 I 2005 II 2005 III 2005 IV 2005 I 2006 II 2006 III 2006 Czechy Estonia Węgry Łotwa Litwa Polska Słowacja Źródło: Home Office 2006

12 NajwaŜniejsze 10 krajów z których pochodzili imigranci, którym nadano numer ubezpieczeniowy w Wielkiej Brytanii (w tysiącach), / / / /2006 Indie 25,0 Indie 31,3 Polska 62,6 Polska 171,4 Australia 18,9 RPA 18,4 Indie 32,7 Indie 46,0 RPA 18,6 Australia 17,1 Pakistan 20,3 Litwa 30,5 Pakistan 16,8 Pakistan 16,8 RPA 19,3 Słowacja 26,4 Francja 13,8 Portugalia 14,0 Australia 16,6 RPA 24,0 Filipiny 11,8 Chiny 13,3 Litwa 15,6 Australia 23,8 Hiszpania 11,7 Francja 13,1 Francja 13,3 Pakistan 22,3 Zimbabwe 10,3 Hiszpania 11,9 Chiny 12,6 Francja 17,2 Irak 10,1 Polska 11,2 Portugalia 12,2 Łotwa 14,2 Portugalia 9,8 Filipiny 10,7 Słowacja 10,5 Niemcy 13,3 Ogółem 349,3 Ogółem 370,8 Ogółem 439,8 Ogółem 662,4 Źródło: Salt i Millar 2006

13 Migracje jako fenomen rynku pracy Sytuacja na rynku pracy jako kluczowy czynnik wypychający (ale: selektywność migracji) Rola czynnika popytowego Mobilność zarobkowa a sytuacja na rynku pracy szanse i zagroŝenia: Migracje jako eksport bezrobocia Migracje a aktywność na polskim rynku pracy Mobilność zagraniczna a kariera zawodowa Efekty regionalne i lokalne Migracje a zasób kapitału ludzkiego trwała / czasowa utrata zasobów pracy

14 Liczba migrantów z Polski a stopa bezrobocia wg BAEL, Liczba migrantów (w tys.) Stopa bezrobocia (w %) /Q1 1994/Q3 1995/Q1 1995/Q3 1996/Q1 1996/Q3 1997/Q1 1997/Q3 1998/Q1 1998/Q3 1999/Q1 1999/Q3 2000/Q1 2000/Q3 2001/Q1 2001/Q3 2002/Q1 2002/Q3 2003/Q1 2003/Q3 2004/Q1 2004/Q3 2005/Q1 2005/Q3 2006/Q1 2006/Q3 Liczba migrantów Stopa bezrobocia Źródło: GUS, Kepinska 2007

15 Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Migracje sezonowe a rynek pracy Podlaskie Kujawsko-Pomorskie Lubuskie Wielkopolskie Mazowieckie Łódzkie Lubelskie Dolnośląskie Opolskie Świętokrzyskie Śląskie Małopolskie Podkarpackie Udział pracowników sezonowych w ogóle aktywnych zawodowo (w %) 4,01-8,71 (21) 3,01-4 (24) 2,01-3 (35) 1,01-2 (101) pon. 1 (163) Stopa bezrobocia (wrzesień 2001, w %) 37 18,5 3,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MPiPS

16 Migracje jako fenomen rynku pracy Sytuacja na rynku pracy jako kluczowy czynnik wypychający (ale: selektywność migracji) Rola czynnika popytowego Mobilność zarobkowa a sytuacja na rynku pracy szanse i zagroŝenia: Migracje jako eksport bezrobocia Migracje a aktywność na polskim rynku pracy Mobilność zagraniczna a kariera zawodowa Efekty regionalne i lokalne Migracje a zasób kapitału ludzkiego trwała / czasowa utrata zasobów pracy

17 Aktywność na polskim rynku pracy wg BAEL, _1 2000_2 2000_3 2000_4 2001_1 2001_2 2001_3 2001_4 2002_1 2002_2 2002_3 2002_4 2003_1 2003_2 2003_3 2003_4 2004_1 2004_2 2004_3 2004_4 2005_1 2005_2 2005_3 2005_4 2006_1 2006_2 2006_3 2006_4 Bierni zawodowo Pracujący Bezrobotni Źródło: GUS

18 Przeciętne roczne prawdopodobieństwa zmiany stanu lub pozostania w nim w latach (obliczenia dla całego rynku pracy na podstawie BAEL) bezrobocie (0,554) 0,03 0,28 0,026 0,166 zatrudnienie (0,927) 0,043 0,042 poza siłą roboczą (0,932) Źródło: Fihel 2004 Przeciętne prawdopodobieństwa zmiany stanu lub pozostania w nim przez pracowników sezonowych obliczone dla lat bezrobocie (0,863) 0,09 0,01 0,06 0,037 zatrudnienie (0,893) 0,017 0,07 poza siłą roboczą (0,87) Źródło: Fihel 2004.

19 Migracje a rynek pracy efekty regionalne i lokalne Przypadek Śląska Opolskiego 2004: około 25% ludności autochtonicznej na stałe zamieszkiwało za granicą; poza Polską pracowało 43% ludności w wieku produkcyjnym i 57% pracujących; liczba osób pracujących za granicą była większa niŝ zatrudnionych w kraju MoŜliwości oceny sytuacji na rynku pracy i prowadzenia polityki rynku pracy Migracja jako czynnik ograniczający ryzyko bezrobocia Ale: spadek aktywności zawodowej wskaźnik zatrudnienia: 42% w 1991, 31% w 2000 Migracja jako choroba holenderska?

20 Odpływ specjalistów i osób z wysokimi kwalifikacjami DrenaŜ mózgów fakty i mity: Co oznacza pojęcie wysoko wykwalifikowany? Stare i nowe trendy migracji specjalistów z Polski Migracje specjalistów zjawisko typowe czy unikalne? Potencjalne i rzeczywiste skutki odpływu: Brain drain czy brain overflow? Brain drain czy brain waste? Brain drain czy brain circulation? Brain drain czy brain gain?

21 Stali mieszkańcy Polski w wieku 15 lat i więcej przebywający czasowo za granicą powyŝej 12 miesięcy według poziomu wykształcenia (w %) i roku wyjazdu Wykształcenie Migranci wg roku wyŝsze średnie z maturą albo policealne inne wyjazdu Ogółem 14,0 35,0 51,0 w tym: 1988 i wcześniejszy 15,6 34,6 49, ,8 33,4 54, ,4 36,3 50, ,4 36,4 50, ,2 35,6 49,2 Wykształcenie wyŝsze średnie z maturą albo policealne inne Populacja ogółem 10,4 25,6 64,0 Źródło: NSP 2002

22 Migranci z Polski wg poziomu wykształcenia, , 3. kwartał (w %) 100% 80% 60% 40% 20% 0% w yŝsze średnie zaw odow e podstaw ow e Źródło: BAEL

23 Migracje osób z wysokimi kwalifikacjami z Polski ogólne trendy Pozytywna selekcja migrantów, ale: skala migracji specjalistów relatywnie mała Nowe trendy po 1 maja 2004 r. migracja osób młodych, relatywnie dobrze wykształconych do krajów anglojęzycznych. Dane BAEL III kwartał 2006: migranci z wyŝszym wykształceniem 18,3%; kobiety 24%; męŝczyźni 15,3%. Przypadek Wielkiej Brytanii dane NSP Przypadek Wielkiej Brytanii dane zebrane w badaniu internetowym: (Grudzień 2006 Luty 2007) udział osób z wyŝszym wykształceniem: M.A. 28,1%; B.A. 13,7%.

24 Stali mieszkańcy Polski w wieku 15 lat i więcej przebywający czasowo za granicą powyŝej 12 miesięcy, którzy wyjechali po 1997 r., według poziomu wykształcenia (w %) i kraju pobytu 100% 80% 56 57,4 32,3 52,4 46,4 39,4 60% 40% 20% 0% 32,9 11,1 35 7,7 42,3 25,4 Niemcy Włochy Wielka Brytania 41,2 34,1 37,6 13, ,4 reszta UE-15 USA Kanada w yŝsze średnie z maturą albo policealne inne Źródło: BAEL

25 Odpływ specjalistów i osób z wysokimi kwalifikacjami DrenaŜ mózgów fakty i mity: Co oznacza pojęcie wysoko wykwalifikowany? Stare i nowe trendy migracji specjalistów z Polski Migracje specjalistów zjawisko typowe czy unikalne? Potencjalne i rzeczywiste skutki odpływu: Brain drain czy brain overflow? Brain drain czy brain waste? Brain drain czy brain circulation? Brain drain czy brain gain?

26 Wielka Brytania: aplikacje do WRS wg krajów pochodzenia i sektorów zatrudnienia, maj 2004 wrzesień 2006

27 Lp. Stanowisko Liczba pracowników 1 Robotnik w procesie wytwórczym 2 Pomoc kuchenna Pakowacz Robotnik w hurtowni Sprzątaczka, pomoc domowa Robotnik rolny Kelner najliczniej obsadzonych stanowisk pracy, z pełnej listy 251 stanowisk objętych przez pracowników z nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej w okresie między 1 czerwca 2004 r. a 30 września 2005 r. w Wielkiej Brytanii Pokojówka Opiekunka, w tym w domu opieki Sprzedawczyni Robotnik budowlany śniwiarz Barman Robotnik przy przetwórstwie warzyw lub owoców Robotnik przy przetwórstwie mięsa Lp. Stanowisko Liczba pracowników 16 Pomocnik kucharza Zbieracz owoców Kierowca duŝej cięŝarówki 19 Pracownik administracji ogólnej 20 Pozostali robotnicy przemysłowi Kierowca samochodu dostawczego Portier Kierowca autobusu Pracownik usług stolarskich Opiekunka na placu zabaw Pracownik biura Piekarz Łącznie 27 pozycji* Wszystkie pozycje * 27 wymienionych pozycji stanowiło łącznie 87% osób o ustalonym zawodzie

28 Brain drain czy brain waste? Przypadek Wielkiej Brytanii: Sektorowa koncentracja zatrudnionych z nowych krajów członkowskich Ale: Entry gates ograniczone do sektora drugorzędnego (w %) dane WRS Czy jest widoczna istotna zmiana pozycji wraz z wydłuŝaniem się okresu pobytu? Drinkwater, Eade and Garrapich (2006): napływ postakcesyjny z Polski dobrze wykształceni (przeciętnie 13,6 lat nauki), bardzo niskie zarobki, niska stopa samozatrudnienia, nadreprezentacja w przemyśle (25%) oraz sektorze hotelarskim i gastronomicznym (29%).

29 Czy Polska staje się krajem imigracyjnym? Skala, dynamika i struktura napływu cudzoziemców do Polski Czy Polska staje się krajem imigracji netto? Czy Polsce grozi masowa imigracja? Czy Polska potrzebuje imigrantów? Uwarunkowania demograficzne Uwarunkowania ekonomiczne

30 Napływ do Polski podstawowe informacje Dane rejestrowe: 9,5 tys. w 2004; łącznie w latach : 107,2 tys. NSP 2002 cudzoziemcy nie posiadający polskiego obywatelstwa: 40,6 tys. Repatrianci (około w 2005 roku) Inne kategorie por. tabela Ale: PasaŜerski ruch graniczny: ok. 62 mln wizyt cudzoziemców w 2004 roku, 64,6 mln w 2005 roku Cudzoziemcy zatrzymani podczas próby nielegalnego przekroczenia granicy: 6,8 tys. w 2004.

31 Cudzoziemcy w Polsce wg typu zezwolenia na pobyt, Rok studiujący w Polsce z zezwoleniem na pracę z zezwoleniem na osiedlenie Cudzoziemcy z zezwoleniem na pobyt czasowy przebywający w Polsce na zasadzie pobytu tolerowanego aplikujący o nadanie statusu uchodźcy Źródło: Bijak i Koryś 2006: 18, Kępińska 2007

32 Napływ do Polski - trendy Wnioski: Bardzo mała skala zjawiska imigracji (legalnej) Trudne do oszacowania rozmiary imigracji nielegalnej ( tys.) Dane statystyczne wskazujące na spadek zainteresowania Polską jako krajem docelowym: Spadek liczby zezwoleń na osiedlenie się Spadek liczby wniosków na pobyt tymczasowy Zmniejszenie liczby zezwoleń na pracę Zmniejszenie liczby uchodźców Spadek liczby wydaleń Efekt polityki migracyjnej czy realny proces? Przypadek Ukrainy

33 Czy Polsce grozi masowa imigracja? Główne grupy cudzoziemców zainteresowane przyjazdem do Polski: Poszukiwacze azylu, uchodźcy Cudzoziemcy z krajów zachodniej Europy oraz USA Imigranci zarobkowi (głównie kraje b. ZSRR, Wietnam) Na ile realny jest masowy napływ? przykład Bułgarii i Rumunii Transformacja w kraj imigracji netto? Polska jako kraj oczekujący na imigrację (A. Weinar)

34 Czy Polska potrzebuje imigrantów? Perspektywa ekonomiczna rynek pracy Szanse, jakie daje wspólny rynek Niedobory na rynku pracy i ich źródła Wykształcanie się dualnej struktury rynku pracy Perspektywa demograficzna prognoza zmian w strukturze ludności Polski, Kobiety 9000 MęŜczyźni a a przedprodukcyjny mobilny niemobilny poprodukcyjny przedprodukcyjny mobilny niemobilny poprodukcyjny Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

35 Struktura populacji Polski i polskiej siły roboczej według wieku: 2004 i 2054 (prognoza) Age structure of Polish population, and more males females High fertility 2054 Development 2054 Stagnation 2004 Age structure of Polish labour resources, males females 75 and more High fertility 2054 Development 2054 Stagnation % % 2054 Development / Stagnation % % 2054 High fertility % % % % % Źródło: Bijak 2007

36 Współczynnik wsparcia rynku pracy: 2004 i 2054 (prognoza dla róŝnych wariantów) 1,4 1,29 1,2 1,18 1 0,89 0,92 0,96 0,8 0,6 0,4 0, Scenariusz referencyjny Scenariusz "imigracyjny" Sceanriusz "wysokiej płodności" Scenariusz "maksymalnej aktywności ekonomicznej" 2054 Źródło: Bijak 2007

37 Polacy a imigranci wybrane cechy strukturalne Struktura wiekowa Aktywność ekonomiczna 100% 100% 90% 90% 80% 80% 70% 70% 60% 60% 50% 50% 40% 40% 30% 30% 20% 20% 10% 10% 0% Populacja Polski Imigranci osiedleńczy Imigranci czasow i 0% Populacja Polski Imigranci osiedleńczy Imigranci czasow i Wiek produkcyjny - mobilny Wiek produkcyjny - niemobilny Wiek pozaprodukcyjny Pracujący Bezrobotni Zaw odow o bierni Status nieustalony Źródło: Okólski 2007 (na podstawie NSP 2002)

38 Czy w Polsce potrzebna jest polityka migracyjna? Kontekst europejski dostosowanie do reguł gry UE Polityka migracyjna a kontrola migracji Irlandia i Włochy dwa europejskie modele polityki migracyjnej Polityka ad hoc i jej skutki: Abolicja (2003) Selektywne otwarcie polskiego rynku pracy (2006) Tryb wydawania zezwoleń na pracę (2006) Karta Polaka a rynek pracy (2006).

39 Co wynika z wiedzy na temat współczesnych migracji dla polityki polskiego rynku pracy? Mobilność Polaków a sytuacja na polskim rynku pracy stan wiedzy czy niewiedzy? Polska polityka migracyjna a polityka rynku pracy Czy moŝemy wpływać na skalę migracji Polaków? Czy moŝemy wpływać na skalę powrotów? Jak wykorzystać potencjał migracji? Czy imigracja jest rozwiązaniem problemów rynku pracy?

40 Co wynika z wiedzy na temat współczesnych migracji dla polityki polskiego rynku pracy? Polska polityka migracyjna a polityka rynku pracy Dotychczasowe doświadczenia - polityka ad hoc i jej skutki: Abolicja (2003) Selektywne otwarcie polskiego rynku pracy (2006) Tryb wydawania zezwoleń na pracę (2006) Karta Polaka a rynek pracy (2006). (Aktywna) polityka imigracyjna? Perspektywa działania (planowania) ZałoŜenia doktryny migracyjnej

41