PODRĘCZNIK: Przyjazny świat. Innowacyjne metody aktywizacji osób chorych psychicznie lat

Transkrypt

1 PODRĘCZNIK: Przyjazny świat. Innowacyjne metody aktywizacji osób chorych psychicznie lat 1

2 Podręcznik opracowany na zlecenie Fundacji Inicjatyw Menedżerskich w ramach projektu współfinansowanego Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet VII Promocja integracji społecznej Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji Poddziałanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej przez zespół redakcyjny w składzie: Prof.zw.dr hab.nauk med. Andrzej Czernikiewicz Lek. med. Artur Kochański Paweł Prokop Anna Bielak Monika Madejska Lublin

3 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 5 CHARAKTERYSTYKA METODY WSPARCIA... 6 Istota innowacji... 7 Cele innowacji... 9 Grupy docelowe... 9 Działania edukacyjne w instytucjach rynku pracy Działania informacyjne wśród pracodawców PRZYGOTOWANIE TERAPEUTÓW DO ROLI OPIEKUNÓW Szkolenie wprowadzające do nowej metody pracy Szkolenia z zakresu pracy z osobą chorującą psychicznie Szkolenie z zakresu coachingu oraz zarządzania zasobami ludzkimi Warsztaty w zakresie tworzenia systemu wsparcia dla osoby chorującej METODYKA PRACY OPIEKUNA Nawiązanie kontaktu z osobą chorującą Konsultacja rodzinna Spotkanie opiekun-lekarz-osoba chorująca Rozpoczęcie procesu aktywizacji ETAP I: Szybka interwencja Kontakt z lekarzem prowadzącym Diagnoza potencjału chorego we współpracy z rodziną Diagnoza zasobów osoby chorującej Zestaw narzędzi dla osób w wieku lat Zestaw narzędzi dla osób w wieku powyżej 19 roku życia Zestaw narzędzi do diagnozy z udziałem rodziny Scenariusze postępowań Scenariusze postępowań dla rodziny Scenariusze postępowań dla nauczycieli Scenariusze postępowań dla pracodawców i pośredników pracy ETAP II: Projektowanie Narzędzia pracy opiekuna Spotkanie opiekuna z rodziną Zdefiniowanie osób i instytucji wspierających Opracowanie szczegółowego planu działania

4 ETAP III: Działanie Sesje coachingowe z podopiecznym Rozwijanie kompetencji podopiecznego Koordynacja współpracy z instytucjami Etap IV: Korekta Cykliczny przegląd postępów Projektowanie działań naprawczych Kontynuacja działań PODSUMOWANIE WYKAZ ZAŁĄCZNIKÓW

5 WPROWADZENIE Niniejszy podręcznik został opracowany w ramach projektu Przyjazny Świat realizowanego przez Fundację Inicjatyw Menadżerskich. Celem głównym projektu jest wzrost aktywności zawodowospołecznej osób chorych psychicznie w wieku lat z terenu województwa lubelskiego poprzez opracowanie i zastosowanie innowacyjnej metody wsparcia opartej na zindywidualizowanym podejściu i ścisłej współpracy na linii chory-opiekun-lekarz-rodzina. Głównym założeniem nowego rozwiązania jest profesjonalne przygotowanie terapeutów z powiatowych ośrodków wsparcia do roli opiekuna młodej osoby chorującej. Opiekun, korzystając z narzędzi zawartych w niniejszym opracowaniu, będzie prowadził proces zindywidualizowanego wsparcia podopiecznego oraz współpracował z lekarzem psychiatrą i rodziną osoby chorującej. Zadaniem opiekuna jest również koordynowane współpracy wszystkich osób oraz instytucji uczestniczących w aktywizacji społeczno-zawodowej młodego człowieka. Metoda zakłada zaangażowanie w proces aktywizacji również osób z najbliższego otoczenia chorującego osób bliskich, nauczycieli, wychowawców a także instytucji, które mogą udzielić wsparcia w obszarze aktywności zawodowej chorego pośredników pracy oraz potencjalnych pracodawców. Niniejszy podręcznik zawiera szczegółowy opis nowej metody wsparcia osób chorujących psychicznie wraz z zestawami narzędzi dla bezpośrednich użytkowników produktu, jakimi są terapeuci z powiatowych ośrodków wsparcia. Materiał krok po kroku pokazuje, na czym polega praca opiekuna z podopiecznym oraz współpraca opiekuna z osobami zaangażowanymi w aktywizację młodej osoby chorującej: rodziną oraz lekarzem prowadzącym. W opracowaniu omówiono również działania towarzyszące nowej metodzie wsparcia dotyczące w szczególności edukacji oraz informacji skierowanej do przedstawicieli instytucji zaangażowanych w aktywizację młodej osoby chorującej: nauczycieli, pracowników urzędów pracy, pracowników pomocy społecznej oraz pracodawców. Podręcznik wraz załącznikami został opracowany z myślą o terapeutach wchodzących w rolę opiekunów osoby chorującej psychicznie. Zawiera pełny zakres wiedzy oraz narzędzi, jakie niezbędne są do przeprowadzenia młodej osoby z zaburzeniami przez proces jej integracji społecznozawodowej. 5

6 CHARAKTERYSTYKA METODY WSPARCIA Innowacyjność proponowanego podejścia polega na zmianie metod wspierania osób chorych psychicznie w obszarze ich aktywizacji zawodowo-społecznej. Dziś młoda chora osoba w momencie pojawienia się pierwszych objawów kwalifikowana jest przede wszystkim do leczenia medycznego. Niejednokrotnie choroba uniemożliwia jej dalszą naukę i tym samym przekreśla szansę na funkcjonowanie na rynku pracy. Trudną sytuację pogarszają jeszcze negatywne skutki zażywania leków, często brak oparcia w rodzinie i izolacja społeczna chorych. W zgodnej opinii lekarzy psychiatrów działania aktywizujące przychodzą zbyt późno aby przywrócić chorego, po okresie leczenia, do codziennego życia. Cytując opinie specjalistów należy stwierdzić, iż przyczyną takiej sytuacji jest z jednej strony brak paralelności terapii medycznej i działań aktywizujących, z drugiej zaś, deficyt spójnych, regularnych i kompleksowych mechanizmów pomocy osobom chorującym psychicznie, które rozpoczynałyby się już w momencie pojawienia się pierwszych objawów choroby. Dlatego też jednym z fundamentów proponowanego przez nas rozwiązania jest ścisła współpraca pomiędzy lekarzem psychiatrą a osobą wspierającą chorego w codziennym życiu, polegająca m.in. na wspólnym opracowaniu scenariuszy postępowania, ustaleniu momentu rozpoczęcia aktywizacji, konsultowaniu kolejnych etapów reintegracji i aktywizacji. Drugim filarem innowacji jest przygotowanie terapeutów środowiskowych z Powiatowych Ośrodków Wsparcia do roli stałego opiekuna osoby chorej psychicznie. Przygotowanie to opiera się na dostarczeniu wszechstronnej wiedzy na temat podstaw psychiatrii, coachingu, projektowania ścieżki edukacyjno-zawodowej, rozwoju zasobów ludzkich. Wybór pracowników POW-ów jest nieprzypadkowy, bowiem chorzy spędzają tam wiele czasu, traktują ośrodki jak drugi dom. Ważne jest więc aby proces aktywizacji przebiegał w środowisku znanym, w którym chorzy czują się dobrze i bezpiecznie. Trzeci element innowacji to regularna, systematyczna i spójna praca opiekuna z chorym aż do osiągnięcia pożądanych rezultatów, jakie wspólnie ustala terapeuta i jego podopieczny. Pierwszym i zarazem bardzo istotnym krokiem w procesie aktywizacji jest przeprowadzenie, w oparciu nowatorskie narzędzia, diagnozy badającej zasoby osobowe, talent, umiejętności działaniowe, system reprezentacji, rodzaje inteligencji osób chorych. Następnie, w oparciu o wyniki, terapeuta wspólnie z chorym przystępuje do procesu planowania przyszłości zawodowej i społecznej. W końcu wciela ten plan w życie (np. pomaga w znalezieniu pracy, współpracuje z powiatowym urzędem pracy, współpracuje z nauczycielem, z rodziną, pomaga w zdobyciu kwalifikacji, monitoruje postępy 6

7 działania chorego). Ważnym elementem w procesie pracy z chorym jest ocena podjętych działań i opracowanie planu naprawczego w przypadku ewentualnych niepowodzeń. Istota innowacji Omawiając istotę innowacji należy wskazać na kluczowe różnice pomiędzy proponowanym rozwiązaniem a dotychczasową praktyką: Pierwsza różnica polega na ścisłej współpracy opiekuna i lekarza w procesie aktywizacji chorego. Dzięki temu proces ten jest regularny i nieprzerwany, może po konsultacji z lekarzem odbywać się nawet w okresie progresji choroby. Jednocześnie opiekun pilnuje i motywuje chorego, aby kontynuował leczenie farmakologiczne (bardzo często zdarza się, że chorzy nie chcą brać leków, robią to nieregularnie, nie pilnują kontrolnych wizyt lekarskich, co wiąże się oczywiście z pogorszeniem stanu zdrowia). Dualizm terapii powoduje, iż łatwiej będzie mu wrócić do zdrowia i do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Takie podejście stanowi przewagę nad dotychczasowymi rozwiązaniami. Druga różnica polega na przypisaniu choremu stałego opiekuna (terapeuty z POW), który będzie mu cały czas towarzyszył w procesie aktywizacji i reintegracji, będzie wspierał go w kontaktach ze światem zewnętrznym (nauczycielem, pośrednikiem pracy itd.). Dzięki takiemu podejściu chory odzyskuje poczucie bezpieczeństwa, wie że jest osoba, która troszczy się o niego i może na nią liczyć. Jest to bardzo ważne w procesie aktywizacji, gdyż nierzadko zdarza się, że chorzy nie mają oparcia w rodzinach. Ważne jest aby opiekun i chory zaakceptowali siebie nawzajem. Dlatego też przed rozpoczęciem pracy odbędzie się rozmowa wstępna terapeuty, chorego i ew. jego ustawowego opiekuna. W trakcie rozmowy terapeuta poinformuje o założeniach, korzyściach wynikających z zastosowania nowej metody wsparcia, opowie o zadaniach i obowiązkach stron. Na zakończenie rozmowy zostanie podjęta decyzja co do wspólnej pracy. Trzecia różnica tkwi w budowaniu przyszłości chorego w oparciu o wnikliwą diagnozę opartą na zasobach, na poczuciu własnej wartości i przyjaznego świata zewnętrznego. Takie podejście z kolei powoduje, iż rodzaj wsparcia jest skrajnie dopasowany do indywidualnych predyspozycji chorego i ma ogromne znaczenie dla jego motywowania. Wartością dodaną innowacji jest dostarczenie wiedzy pracodawcom, nauczycielom, którzy pracują z młodzieżą zaburzoną psychicznie, pracownikom powiatowych urzędów pracy na temat metod 7

8 postępowania i wspierania tej grupy społecznej. Wiedza ta pozwoli na przełamanie barier i stereotypów dotyczących chorych psychicznie. Innowacyjność produktu finalnego przejawia się również trzech przenikających się wzajemnie wymiarach: Wymiar uczestnika projektu - produkt skierowany jest do grup docelowych, które wcześniej korzystały ze wsparcia lecz działania pomocowe nie przyniosły pożądanego efektu. Osoby chore psychicznie w wieku lat uczestniczą w różnych działaniach aktywizujących i reintegrujących. Nie deprecjonując ich znaczenia i wartości są to działania pojedyncze od projektu do projektu, realizowane w miarę bieżących potrzeb. Chorzy uczą się różnych umiejętności, zdobywają nowe kwalifikacje, biorą udział w warsztatach motywacyjnych i komunikacyjnych, ale w dalszym ciągu obserwujemy deficyt kompleksowej, spójnej i systematycznej pracy z chorym aż do skutku, tzn. wprowadzenia go na rynek pracy, utrzymania zatrudnienia, podjęcia lub kontynuacji nauki czy aktywnego funkcjonowania w życiu społecznym. Wymiar problemu projekt dotyczy znanego i ważnego obszaru w polityce władz centralnych i samorządowych, jakim jest aktywizacja chorych psychicznie. W polskim systemie prawnym istnieją takie regulacje jak: ustawa o ochronie zdrowia psychicznego czy Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, w którym mowa o problemie integracji i aktywizacji zawodowej osób chorych psychicznie. W kompetencji władz samorządowych (powiatu) wymienione są takie zadania publiczne jak: wspieranie osób niepełnosprawnych (w tym z zaburzeniami psychicznymi), ochrona zdrowia, aktywizacja lokalnego rynku pracy i sprawowanie nadzoru na Powiatowymi Ośrodkami Wsparcia. Problem aktywizacji chorych psychicznie jest znany i zbadany, jednakże dotychczas stosowane instrumenty pomocy nie pozwoliły na skuteczne jego rozwiązanie, o czym świadczy bardzo duża stopa bezrobocia przedstawicieli tej grupy społecznej i w dalszym ciągu obecne zjawisko marginalizacji i izolacji społecznej. Wymiar formy wsparcia w projekcie proponujemy szereg nowych narzędzi, niestosowanych dotychczas w pracy z chorymi psychicznie, takich jak m.in.: zestaw do diagnozy osób lat i lat, scenariusze postępowań, zestawy ćwiczeń do sesji coachingowych, formularze zarządzania relacjami. Narzędzia te zostały ściśle dopasowane do specyfiki grupy docelowej. 8

9 Cele innowacji Celem innowacji i jednocześnie celem głównym projektu jest wzrost aktywności zawodowospołecznej osób chorujących psychicznie w wieku lat z terenu województwa lubelskiego poprzez zastosowanie nowatorskiej i zindywidualizowanej metody wsparcia. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez następujące cele szczegółowe: zwiększenie samodzielności i zdolności do funkcjonowania w życiu społeczno-zawodowym prze chorych psychicznie z województwa lubelskiego nabycie unikatowej wiedzy przez użytkowników produktu z terenu woj. w zakresie nowatorskiej metody aktywizacji zawodowo-społecznej chorych psychicznie nabycie wiedzy i kwalifikacji w obszarze wspierania chorych psychicznie lat na rynku pracy i w życiu społecznym przez pracowników administracji pracy i pomocy społecznej promowanie idei dostępu do zatrudnienia osób chorym psychicznie wśród pracodawców województwa lubelskiego Rezultatem wdrożenia innowacji będzie nowa jakość pracy terapeutów powiatowych ośrodków wsparcia oparta na ścisłej współpracy z lekarzami psychiatrii oraz ulepszony, zindywidualizowany oraz systematyczny proces aktywizacji i reintegracji chorujących psychicznie w wieku lat. Grupy docelowe Produkt skierowany jest do dwóch grup beneficjentów: użytkowników oraz odbiorców. Użytkownikami w wymiarze testowania i upowszechniania oraz włączania będą lekarze z Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie oraz terapeuci środowiskowi z POW z województwa lubelskiego (50 osób). Użytkownikami w wymiarze docelowym będą to lekarze psychiatrzy oraz terapeuci powiatowych ośrodków wsparcia w całym kraju. W wymiarze docelowym z elementów produktu finalnego, takich jak diagnoza zasobów lub scenariusze postępowań, skorzystają także pracownicy powiatowych urzędów pracy oraz instytucji pomocy społecznej. Materiały te będą pomocne w procesie poszukiwania zatrudnienia bądź 9

10 w realizacji zadań na rzecz osób chorujących psychicznie w ramach pomocy społecznej. Pracodawcy natomiast otrzymają podręcznik zawierający metodykę zarządzania potencjałem ludzkim, będący produktem pośrednim. W wymiarze docelowym produkt może być zastosowany przez organizacje pozarządowe, które świadczą pomoc w zakresie reintegracji psychospołecznej osób z zaburzeniami psychicznymi. Osoby pracujące z chorymi z powodzeniem mogą zastosować cztery etapy aktywizacji i reintegracji. Odbiorcami w wymiarze testowania oraz upowszechniania i włączania będą osoby chorujące psychicznie w wieku lat z województwa lubelskiego (80 osób) Odbiorcami w wymiarze docelowym będą wszystkie osoby chore psychicznie w wieku lat w całym kraju. Działania edukacyjne w instytucjach rynku pracy Nowa metoda pracy służy aktywizacji społeczno-zawodowej młodych osób chorujących psychicznie w związku z tym zaplanowano działania edukacyjne również dla przedstawicieli instytucji rynku pracy. Pośrednicy pracy nie posiadają z reguły wiedzy na temat specyfiki pracy z osobami z zaburzeniami psychicznymi dlatego konieczne jest przekazanie pracownikom urzędów pracy podstawowej wiedzy w tym zakresie. Dzięki temu aktywność opiekuna wspierającego osobę chorującą psychicznie w instytucjach rynku pracy nie spotka się z barierą wynikającą zarówno z braku świadomości, jak i krzywdzących stereotypów na temat możliwości zawodowych osób z zaburzeniami psychicznymi. W związku z powyższym elementem towarzyszącym nowej metodzie wsparcia odbędzie się szkolenie dla 30-tu przedstawicieli powiatowych urzędów pracy z zakresu współpracy z osobą chorująca psychicznie. Działania informacyjne wśród pracodawców Aby promować ideę dostępu do zatrudnienia osób chorych psychicznie do projektu zaproszeni zostaną również potencjalni pracodawcy. Produktem pośrednim niniejszej metody jest Podręcznik dla pracodawców: Zarządzanie osobą chorującą psychicznie, który zostanie przekazany najpierw 100 pracodawcom z terenu województwa lubelskiego a następnie udostępniony dla każdego pracodawcy wyrażającego zainteresowanie zatrudnieniem osoby z zaburzeniami psychicznymi. Podręcznik dla pracodawców: Metodyka zarządzania potencjałem pracowniczym zał.nr

11 PRZYGOTOWANIE TERAPEUTÓW DO ROLI OPIEKUNÓW Koncepcja roli opiekuna młodej osoby chorującej psychicznie związana jest ze specyficzną sytuacją młodego człowieka, którego osobisty rozwój i funkcjonowanie w rolach społecznych zostaje powstrzymane przez pojawiający się kryzys psychiczny. Kryzys ten obejmuje szereg składowych: objawy choroby: wytwórcze, ubytkowe, depresyjne, zaburzenia funkcji poznawczych kryzys tożsamości i zaburzenia samooceny dezintegrację życia rodzinnego konsekwencje leczenia w tym związane z hospitalizacją utrudnienia w komunikacji oraz izolację społeczną osłabienie zdolności do realizacji planów edukacyjnych i zawodowych Koncepcja ta wiąże się także z modelem środowiskowej opieki psychiatrycznej, w którym poza oddziaływaniem na indywidualne (biologiczne i psychologiczne) funkcjonowanie pacjenta - istotna rolę odgrywa wzmocnienie jego zasobów środowiskowych i oparcia społecznego. W tym modelu opiekun osoby chorującej psychicznie uczestniczy w procesie zdrowienia pacjenta w ramach wielospecjalistycznego zespołu, koordynuje jego dostęp do różnorodnych placówek oraz podejmuje interwencje środowisku pacjenta. Zadaniem opiekuna młodej osoby chorującej psychicznie jest w szczególności: współudział w leczeniu osoby z zaburzeniami psychicznymi poprzez uczestnictwo w planowaniu i realizacji terapii w wymiarze indywidualnym i społecznym, prowadzenie stałej oceny jej postępów oraz wybór adekwatnych oddziaływań psychospołecznych dokonanie diagnozy potencjału młodej osoby chorującej w celu określenia najlepszych kierunków rozwoju społeczno zawodowego opracowanie wytycznych w zakresie postępowania dla osób ze środowiska osoby chorującej zaangażowanie rodziny chorego w proces jego aktywizacji społecznej, a także edukacyjnej lub zawodowej prowadzenie indywidualnego wsparcia osoby chorującej metodami coachingowymi mającego na celu jej aktywizację społeczną oraz edukacyjną /zawodową stała dostępność dla pacjenta, zapewniająca ciągłość i udostępnienie właściwych form opieki zdrowotnej i oparcia społecznego 11

12 integracja i koordynacja dostępności oddziaływań różnych placówek i specjalistów (nawet w przypadku bogatej oferty środowiskowej, brak koordynacji może spowodować nieuzyskanie pomocy zgodnej z potrzebami, np. z powodu niedostatecznej informacji lub współpracy między placówkami) edukowanie otoczenia pacjenta w sprawach dotyczących problemów związanych z chorobą tworzenie i rozwijanie sieci oparcia społecznego kontakt ze szkołą/uczelnią bądź pracodawcą osoby chorej W celu przygotowania terapeutów środowiskowych do pełnienia roli opiekunów osób chorujących zaplanowano szereg działań edukacyjnych. Poza szkoleniami oraz warsztatami terapeuci otrzymają kompletny zestaw narzędzi wraz z instrukcjami do wykorzystania na każdym etapie pracy z podopiecznym. Terapeuci, którzy zechcą pracować jak opiekunowie osób chorujących psychicznie przejdą łącznie 40 godzin szkoleń przygotowujących ich do tej roli. W ramach zajęć poznają założenia nowej metody pracy wraz ze szczegółowym instruktażem dotyczącym funkcji opiekuna na każdym etapie wsparcia. Terapeuci zostaną przeszkoleni w zakresie prowadzenia rozmów metodami coachingowymi oraz zapoznają się ze specyfiką pracy z osobą posiadającą zaburzenia psychiczne. Opiekunowie będą również uczestniczyć we wspólnych warsztatach z lekarzami psychiatrii w celu dopracowania kompleksowego systemu wsparcia dla młodych osób chorujących psychicznie. Poniższa tabela przedstawia zakładany zakres działań edukacyjnych: lp. Nazwa szkolenia Liczba godzin 1 Szkolenie z zakresu założeń nowej metody pracy z osobą chorującą psychicznie 2 2 Szkolenia z zakresu pracy z osobą chorującą psychicznie 18 3 Szkolenia z zakresu coachingu oraz zarządzania zasobami ludzkimi 20 4 Warsztaty w zakresie tworzenia systemu wsparcia dla osoby chorującej realizowane w formie coachingu grupowego z udziałem lekarzy psychiatrów 20 12

13 Proces kształcenia użytkowników produktu wspierany jest przez obszerne materiały dodatkowe w postaci instruktaży oraz zestawów narzędzi, w skład których wchodzą: Materiały szkoleniowy: Praca z młodą osobą chorującą psychicznie Materiał Instruktażowy: Współpraca opiekuna z lekarzem osoby chorującej Zestaw narzędzi do diagnozy potencjału osoby chorującej psychicznie na Etapie I: Szybka Interwencja Zestaw narzędzi wyznaczania celów oraz planowania na Etapie II: Projektowanie Zestaw narzędzi wspierający proces wdrażania na Etapie III: Działanie Szkolenie wprowadzające do nowej metody pracy Pierwszym etapem kształcenia terapeutów środowiskowych będzie zapoznanie ich z nową metodą pracy z osobami chorującymi psychicznie. Dwugodzinne szkolenie obejmie kluczowe informacje o genezie powstania nowej metody, jej założeniach koncepcyjnych oraz narzędziach i metodach pracy przewidzianych w jej zakresie. W trakcie szkolenia terapeuci zapoznają się również z obowiązkami, jakie będą na nich spoczywały w trakcie objęcia roli opiekuna osoby z zaburzeniami psychicznymi. Poznają również program całego procesu kształcenia oraz zakres merytoryczny, jaki będą musieli opanować aby efektywnie stosować proponowaną metodę pracy. Program szkolenia wprowadzającego obejmie następujące szczegółowe zagadnienia: Geneza powstania nowej metody pracy Założenia metodologiczne nowej metody pracy Cele oraz oczekiwane rezultaty proponowanej metody pracy Sposób wyboru terapeutów do pełnienia roli opiekunów osoby z zaburzeniami psychicznymi Zakres obowiązków opiekuna osoby chorującej psychicznie Proces kształcenia opiekunów zakres merytoryczny oraz zagadnienia organizacyjne Szkolenie zostanie oparte o zapisy w niniejszym Podręczniku, który zostanie przekazany uczestnikom podczas zajęć. 13

14 Szkolenia z zakresu pracy z osobą chorującą psychicznie Kolejnym szkoleniem, jakie przejdą terapeuci środowiskowi obejmujący rolę opiekunów osób chorujących psychicznie, będą szkolenia z zakresu pracy z taką osobą. Zajęcia poprowadzą trenerzy praktycy specjalizujący się w pracy z osobami z zaburzeniami psychicznymi. W szkoleniu weźmie udział 40 terapeutów gotowych do pracy nową metodą. Zajęcia zostaną przeprowadzone w trakcie 18 godzin szkoleniowych. Szkolenie z zakresu pracy z osobą chorującą psychicznie obejmie następujące zagadnienia: I. Medyczny, psychologiczny oraz społeczny kontekst pomagania osobom młodym z zaburzeniami psychicznymi. W ramach powyższego omówiona zostanie również współpraca opiekuna z lekarzami psychiatrami, psychologami oraz pracownikami socjalnymi. II. Ogólna charakterystyka zaburzeń psychicznych oraz stosowane formy terapii. W ramach zagadnienia poruszona zostanie między innymi problematyka fizjologicznej i patologicznej reakcji na stres, przebieg kryzysu psychicznego, objawy i leczenie psychopatologii oraz psychozy. III. Rodzaje zaburzeń oraz ich charakterystyka. Część trzecia szkolenia poświęcona zostanie szczegółowemu omówieniu zaburzeń afektywnych, zaburzeń osobowości, odżywiania się, zaburzeń wieku młodzieńczego, uzależnień, samobójstw. IV. Środowisko osoby chorującej oraz otoczenie instytucjonalno-prawne. W tej części omówiona zostanie współpraca z rodziną chorego, modele opieki psychiatrycznej, akty prawne związane ze zdrowiem psychicznym, leczenie środowiskowe oraz problematyka wykluczenia społecznego osób z zaburzeniami psychicznymi. Szczegółowy program szkolenia: Praca z osobą chorującą psychicznie stanowi załącznik nr 9. Materiałem uzupełniającym do programu szkolenia są Materiały szkoleniowe Praca z osobą chorującą psychicznie obejmujące szczegółowe informacje dotyczące specyfiki zaburzeń psychicznych oraz stosowanych form terapii. Materiały szkoleniowe: Praca z osobą chorująca psychicznie stanowią załącznik nr

15 Szkolenie z zakresu coachingu oraz zarządzania zasobami ludzkimi Jednym z podstawowych założeń nowej metody pracy jest wykorzystanie w trakcie wsparcia osoby chorującej zasad coachingu oraz wybranych narzędzi miękkiego zarządzania zasobami ludzkimi. W ramach innowacyjnej metody wykorzystywane są podejścia wspólne zarówno dla coachingu, jak i założeń nowoczesnego zarzadzania ludźmi zindywidualizowane podejście służące maksymalnemu wykorzystaniu potencjału ludzkiego. W ramach niniejszego szkolenia opiekunowie zapoznają się również szczegółowo z narzędziami pracy w ramach 4 etapów wsparcia osoby chorującej: Szybkiej Interwencji, Projektowania, Działania, Korekty. Proces ten jest bowiem oparty o model pracy coachingowej (struktura indywidualnej rozmowy), zasady oraz narzędzia pracy w coachingu. Na każdym ze wspomnianych etapów terapeuta ma do dyspozycji konkretne zestawy narzędzi do diagnozy oraz rozwoju podopiecznego. Zajęcia poświęcone zostaną również na omówienie narzędzi, jakie zostały zaplanowane do wykorzystania w pracy z osobą chorującą oraz jej rodziną. Zarządzanie zasobami ludzkimi W trakcie szkolenia opiekunowie poznają założenia ERY ZASOBÓW LUDZKICH (Human Resources), która stanowi najbardziej współczesne podejście do rozwoju osobisto-zawodowego człowieka. Ewolucja koncepcji zarządzania ludźmi Opracowane na podstawie: R.M. Hodgetts, Modern human relations at work, Fort Worth: The dryden Press Harcourt Brace College, 1999, s

16 Wykorzystanie najnowocześniejszych odkryć i założeń w dziedzinie zarządzania ludzkim potencjałem jest konieczne z uwagi na wiek beneficjentów objętych wsparciem. Młodzi ludzie z zaburzeniami psychicznymi w większości należą do tzw. Pokolenia Y, czyli osób urodzonych po 1980 r. Cześć z nich przejawia zachowania kolejnego pokolenia, nazywanego często cyfrowymi tubylcami (Pokolenie C). Osoby ze schyłku Pokolenia Y oraz początku Pokolenia C wykazują się szczególnymi potrzebami w zakresie życia zawodowego. Mają oni zwykle duże problemy w podporządkowaniu się autorytetom oraz organizacyjnej hierarchii. Aby wydobyć ich potencjał niezbędne jest inteligentne przywództwo partnerska relacja możliwa do osiągnięcia metodami coachingowymi. Konieczne jest również zarządzanie partycypacyjne osobami z pokolenia Y oraz C chcą być traktowani jak równoprawni partnerzy i wspólnie podejmować decyzje, a nie ślepo wykonywać polecenia. Motywowanie ludzi w wieku do 25 lat jest niebywale ciężkie - bo w większej niż do tej pory mierze jest pozafinansowe. Oprócz klasycznych narzędzi motywowania (perspektywa finansowa) istotna dla pokolenia Y/C jest jasność sprecyzowanych celów (poczucie sensu tego, co się robi), nowe wyzwania, których osiągnięcie wiąże się z uzyskaniem uznania, prestiżu, poczucia wykonywania bardzo ważnych zadań. Coaching jako metoda pracy opiekuna Opiekun pracuje z podopiecznym w sposób zindywidualizowany, wykorzystując w tym celu metodę wsparcia, jaką jest coaching. Określa ona precyzyjnie zasady, jakimi powinien kierować się opiekuncoach, proces, przez jaki terapeuta powinien przeprowadzić podopiecznego oraz narzędzia, jakie należy zastosować na każdym etapie rozmowy coachingowej. Szkolenie z zakresu coachingu zostanie przeprowadzone metodą warsztatową i skoncentrowane zostanie na treningu umiejętności niezbędnym do samodzielnego prowadzenia rozmów zgodnie z zasadami coachingu. Zakres merytoryczny zajęć dotyczących coachingu obejmie następujące zagadnienia: Istota coachingu. Cele coachingu. Zasady pracy w coachingu. Model rozmowy coachingowej. Etapy rozmowy coachingowej. Rola coacha na każdym z etapów. Kluczowe umiejętności coacha. Trening poszczególnych umiejętności. 16

17 Narzędzia pracy w coachingu. Zastosowania poszczególnych narzędzi na każdym z etapów rozmowy coachingowej Podczas pracy z osobą chorującą psychicznie opiekun stale wykorzystuje założenia coachingu jako metody wsparcia koncentrując się na wspieraniu pytaniami zamiast dawaniu gotowych rozwiązań. Szczegółowe wytyczne w zakresie pracy metodami coachingowymi zostały zawarte w opracowaniu Zestaw narzędzi wspierających proces wdrażania na Etapie III: Działanie - załącznik nr 3. Model pracy opiekuna osoby chorującej W ramach opisywanych działań edukacyjnych opiekunowie zapoznają się ze szczegółami 4 etapów pracy wynikających z nowej metodologii. Poznają narzędzia przewidziane do zastosowania na każdym z etapów oraz obowiązki opiekuna, jakie są przewidziane na poszczególnych etapach. W związku z tym, iż opiekunowie na każdym z etapów pracy z podopiecznym będą stosowali metody coachingowe, ten zakres szkolenia ściśle powiązany jest z nabywaniem umiejętności coacha. Zakres merytoryczny szkoleń w zakresie modelu pracy opiekuna obejmuje 4 etapy nowej metody: I etap: Szybka interwencja. Narzędzia do diagnozy dla dwóch grup wiekowych. Narzędzia do współpracy z rodziną. Scenariusze postępowania. II etap: Planowanie. Narzędzia do wyznaczania celów oraz planowania. Konstruowanie szczegółowego harmonogramu działań. III etap: Działanie. Prowadzenie sesji z podopiecznym metodami coachingowymi. Koordynowanie wsparcia osób i instytucji zaangażowanych we wsparcie osoby chorującej. IV etap: Korekta. Cykliczne przeglądy postępów oraz planowanie działań korygujących. W powyższego szkolenia opiekunowie nabędą wiedzę w zakresie prowadzenia całego procesu wsparcia (z udziałem chorego, rodziny oraz osób/instytucji zaangażowanych w proces) oraz stosowania poszczególnych narzędzi pracy z osoba chorującą. Program szkolenia: Coaching oraz zarządzanie zasobami ludzkimi stanowi załącznik nr 8. 17

18 Warsztaty w zakresie tworzenia systemu wsparcia dla osoby chorującej W warsztatach w zakresie tworzenia systemu wsparcia wezmą udział, poza terapeutami środowiskowymi, również lekarze psychiatrzy. Nowy system zakłada bowiem ścisłą współpracę pomiędzy tymi dwoma grupami, a jego sukces zależy od zasad współpracy, jakie uda się wypracować pomiędzy zakładami psychiatrycznymi a instytucjami środowiskowymi. Spotkanie terapeutów środowiskowych pełniących rolę opiekunów oraz lekarzy psychiatrów prowadzących leczenie osób chorujących zostanie przeprowadzone metodą Coachingu Grupowego. W spotkaniu weźmie udział 50 osób, w tym 40 terapeutów środowiskowych oraz 10 lekarzy psychiatrów. Warsztaty, mające na celu opracowanie szczegółowych zasad współpracy pomiędzy instytucjami zaangażowanymi we wsparcie osoby chorej, obejmą liczbę 20 godzin szkoleniowych. Z uwagi na stosunkowo dużą liczbę uczestników spotkania warsztaty zostaną przeprowadzone głównie w formule pracy w podgrupach, które będą wypracowywały rozwiązania dla poszczególnych, cząstkowych zagadnień problemowych. Zastosowanie coachingu do pracy grupowej pozwala na maksymalne zaangażowanie uczestników w rozwiązanie problemu i osiągnięcie wyznaczonego celu w tym przypadku opracowanie skutecznego systemu wsparcia dla osoby chorującej przy ścisłej współpracy osób i instytucji ze środowiska psychiatrycznego oraz środowiskowego. Wypracowanie rozwiązań systemowych przez samych uczestników warsztatów powoduje tzw. efekt ojcostwa, czyli wzięcie pełnej odpowiedzialności za realizację własnych, osobiście wypracowanych propozycji rozwiązania problemu. Nowa metoda pracy z osobami chorującymi psychicznie zakłada stworzenie systemu współpracy pomiędzy wszystkimi instytucjami mogącymi udzielać wsparcia choremu. Instytucje reprezentowane są przez konkretne osoby, które z kolei pełnią określone funkcje: lekarze psychiatrzy, terapeuci środowiskowi, pośrednicy pracy, nauczyciele, pracodawcy. Każdy system wymaga określenia celu swojego istnienia, zasad, jakimi będzie się kierował oraz rezultatów, jakie zamierza osiągnąć. Zespół, organizacja czy związek partnerski są żywymi systemami, a nie tylko zbiorem pojedynczych części. System ludzki można rozpatrywać jako grupę wzajemnie ze sobą powiązanych osób, skupionych wokół wspólnego celu. Ogólne funkcjonowanie systemu wyłania się z interakcji pomiędzy poszczególnymi uczestnikami i jest czymś więcej niż sumą chodzących w jego skład części. System sam w sobie jest żywy, ma potrzeby, silne i słabe strony, wartości. Może być stabilny lub kruchy. 18

19 Proponowana metoda zakłada wypracowanie nowego systemu, który ma wstępnie określony cel oraz koncepcję jego realizacji. Aby jednak struktura była trwała i efektywna, konieczne jest przepracowanie jej założeń w grupie osób bezpośrednio zaangażowanych w proces, czyli terapeutów oraz lekarzy. Przebieg coachingu grupowego Zgodnie z zasadami prowadzenia coachingu uczestnicy spotkania przejdą przez 3 etapy procesu: 1. Ustalenie konkretnego celu nowego systemu wsparcia wraz z określeniem rezultatów. 2. Określenie obecnie posiadanych zasobów, które mogą służyć wyznaczonemu celowi. 3. Zaplanowanie sposobów oraz zasad realizacji nowego systemu wsparcia wraz z podziałem obowiązków na poszczególne instytucje / osoby. Kolejne 2 etapy realizacji procesu nastąpią po zakończeniu warsztatów i będzie to: 4. Wdrażanie ustaleń wypracowanych podczas coachingu grupowego (etap realizowany po zakończeniu warsztatów). 5. Monitorowanie skuteczności realizowanych działań oraz propozycje działań naprawczych. Powyższe etapy, realizowane po zakończeniu warsztatów, będą na bieżąco oceniane przez opiekunów oraz lekarzy prowadzących osoby chorujące. Podczas warsztatów wypracowana zostanie metoda komunikacji pomiędzy uczestnikami procesu mająca na celu szybką wymianę informacji w zakresie skuteczności (bądź nie) podejmowanych działań. 19

20 METODYKA PRACY OPIEKUNA Nowa metoda wsparcia opiera się przede wszystkim na pracy terapeuty środowiskowego wchodzącego w rolę opiekuna młodej osoby chorującej psychicznie. Opiekun wspiera podopiecznego skrajnie zindywidualizowaną i regularną metodą pracy opartą o zasady coachingu. Opiekun, aby właściwie wypełnić swoje zadanie, musi wejść w bliską emocjonalną relację ze swoim podopiecznym. Inaczej długotrwały i żmudny proces wielowymiarowego wsparcia nie doprowadzi do oczekiwanych rezultatów. Z tego też powodu istnieje konieczność uzyskania od osoby chorującej zgody na pracę z danym terapeutą środowiskowym. Nawiązanie kontaktu z osobą chorującą Pierwszy kontakt terapeuty z osobą chorującą psychicznie odbywa się w placówce leczniczej, w obecności lekarza prowadzącego. Przebieg spotkania w placówce leczniczej: 1. Terapeuta jest zapraszany przez lekarza psychiatrę na spotkanie z zespołem terapeutycznym w celu wyłonienia pacjentów wymagających indywidualnego procesu aktywizacji społecznej. 2. Na spotkaniu, w którym uczestniczy osoba chorująca, opiekun oraz lekarz prowadzący dochodzi do wzajemnego przedstawienia pacjentowi opiekuna i jego roli w procesie dalszego leczenia, wsparcia i aktywizacji. 3. Osoba chorująca opisuje problemy, z którymi się boryka w związku z chorobą i leczeniem oraz przedstawia swoje potrzeby i plany w zakresie leczenia, kontaktów społecznych, nauki czy pracy. 4. Pacjent zostaje zapewniony przez zespół terapeutyczny o gotowości do dalszej pomocy i prezentuje wstępny plan postępowania w zakresie leczenia i aktywizacji po przeprowadzonych konsultacjach. Na spotkaniu z placówce osoba chorująca podejmuje decyzję o chęci współpracy z danym terapeutą. Jeśli, z różnych powodów i przyczyn, nie wykaże takiej gotowości, proces dopasowywania nowego terapeuty do chorego jest powtarzany. Z uwagi na ograniczenia w liczbie terapeutów środowiskowych osoba chorująca odbędzie spotkanie z maksymalnie trzema osobami chętnymi do wcielenia się w rolę opiekuna. Wynika to również z konieczności wykazania pełnego zaangażowania ze strony młodej osoby chorującej w proces swojej aktywizacji. 20

21 Konsultacja rodzinna Kolejnym kokiem jest spotkanie osoby chorującej i jej rodziny z opiekunem. Konsultacje rodzinne przeprowadzane są przez zespół terapeutyczny z placówki leczniczej, w której przebywa(ł) pacjent. Podczas konsultacji rodzinnej z udziałem opiekuna omawiane są następujące zagadnienia: ograniczenia związane z chorobą młodej osoby (objawy choroby, objawy uboczne leczenia) osobowość pacjenta, mocne i słabe strony dostrzeżone na etapie leczenia deficyty poznawcze wynikające z choroby i skutków leczenia możliwości rodziny w zakresie wsparcia chorego wskazania do dalszego leczenia: hospitalizacja w warunkach oddziału rehabilitacji psychiatrycznej (całodobowa), hospitalizacja dzienna - oddział dzienny, leczenie w warunkach ambulatoryjnych, zespół leczenia środowiskowego lub poradnia zdrowia psychicznego (psychoterapia indywidualna, grupowa, grupa wsparcia). wskazania do rehabilitacji (ośrodek wsparcia, warsztat terapii zajęciowej, mieszkanie chronione, specjalistyczne usługi opiekuńcze) kontynuacja lub podjęcie nauki możliwości podjęcie pracy w świetle specyficznych rozwiązań rynku pracy (rynek wspieranego zatrudnienia). Spotkanie opiekun-lekarz-osoba chorująca Ostatnim elementem etapu nawiązywania relacji jest spotkanie osób, które będą ściśle ze sobą współpracowały przez cały, wielomiesięczny proces wsparcia chorego. Na spotkaniu z udziałem opiekuna, lekarza prowadzącego oraz osoby chorującej omówiony zostanie szczegółowy procesu terapii i aktywizacji psychospołecznej. Osoby zaangażowane we wsparcie ustalą dla siebie zasady współpracy, uzgodnią właściwą dla wszystkich formę utrzymywania kontaktu oraz określą trudne sytuacje, o których opiekun powinien poinformować lekarza prowadzącego. Opiekun na tym etapie uzgadnia również z lekarzem prowadzącym formę, w jakiej wspólnie wypełnią informacje wymagane w Scenariuszach Postępowań dla rodziny, nauczycieli oraz pracodawców. Materiał instruktażowy: Współpraca opiekuna z lekarzem osoby chorującej stanowi załącznik nr 7. 21

22 Rozpoczęcie procesu aktywizacji Właściwy proces aktywizacji osoby chorującej, stanowiący fundament nowej metody pracy, obejmuje następujące po sobie w logicznej kolejności etapy wsparcia, które koordynuje terapeuta w roli opiekuna. Nowa metoda aktywizacji oraz integracji młodych osób chorujących psychicznie oparta jest na 4 etapach, których ujęcie graficzne przedstawiono na poniższym schemacie. Etap I Szybka interwencja W trakcie pierwszego bądź kolejnych pobytów w szpitalu i po uzyskaniu zgody chorego lub jego prawnego opiekuna, chorym wspólnie z lekarzem zajmuje się, wcześniej przygotowany z wiedzy psychiatrycznej, coachingowej, rozwoju zasobów ludzkich, opiekun. Wspólnie z lekarzem diagnozuje problemy, bada oczekiwania i bilansuje zdolności i talenty. Terapeuta pełniący rolę opiekuna niejako przejmuje opiekę nad osobą chorą od lekarza prowadzącego. Etap II Projektowanie Na etapie projektowania opiekun doprowadza do określenia potencjalnych sposobów realizacji celu głównego, jakim jest aktywizacja i reintegracja chorego. Mając określone cele szczegółowe, oszacowane możliwości rodziny chorego oraz informacje na temat realnych możliwości wsparcia ze 22

23 strony osób i instytucji, opiekun pomaga podopiecznemu opracować szczegółowy plan działania na najbliższe miesiące. Etap III Działanie Mając gotowy plan działania dla osoby chorej oraz mierniki jego skuteczności opiekun rozpoczyna proces jego wdrażania. W tym celu opiekun spotyka się regularnie z podopiecznym (minimum raz na tydzień po półtorej godziny) na sesje prowadzone metodami coachingowymi. Jednocześnie, równolegle do spotkań z podopiecznym, opiekun koordynuje pracę osób i instytucji biorących udział w procesie wsparcia osoby chorej. Etap IV Korekta Opiekun jest odpowiedzialny za czuwanie nad całym procesem coachingowym, wobec czego stale monitoruje postępy podopiecznego w zakresie ustalonego planu. Weryfikuje, czy ustalone działania faktycznie przyczyniają się do osiągnięcia ustalonych rezultatów. W przypadku, kiedy pierwotnie ustalony plan działań nie przybliża podopiecznego do jego celu, opiekun dokonuje oceny sytuacji i doprowadza do weryfikacji planu. Opiekun stale monitoruje postępy podopiecznego w zakresie wyznaczonych kierunków działania. W przypadku niezadawalających rezultatów dotychczasowych działań pierwotny plan zostaje korygowany. Założenia współpracy opiekuna z lekarzem prowadzącym Na każdym etapie leczenia / rehabilitacji oraz aktywizacji społecznej i zawodowej weryfikowany jest przez opiekuna z udziałem pacjenta, lekarza prowadzącego i innych terapeutów oraz rodziny chorego, założony plan postępowania: podstawą procesu aktywizacji jest systematyczny udział pacjenta w procesie leczenia z udziałem psychofarmakoterapii kontakt z prowadzącym psychiatrą; w zależności od potrzeb leczenie psychiatryczne może odbywać się w ramach różnorodnych struktur terapeutycznych, jednak miejscem docelowym prowadzonego leczenia psychiatrycznego powinna być poradnia zdrowia psychicznego (indywidualne porady psychiatryczne plus ewentualnie psychologiczne plus ewentualnie grupa ambulatoryjna). Pacjent, będąc leczonym psychiatrycznie, powinien być jednocześnie wspierany w ramach dostępnych form aktywizacji społecznej i zawodowej ułatwienie dostępu i koordynacja procesu leczenia, rehabilitacji i innych form aktywizacji społecznej (edukacja) jest zadaniem opiekuna młodej osoby z poważnymi zaburzeniami psychicznymi. 23

24 na każdym etapie leczenia i aktywizacji społecznej, w tym edukacyjnej i zawodowej, opiekun młodej osoby z poważnymi zaburzeniami psychicznymi szuka osób kluczowych dla pacjenta i współpracuje z nimi w celu osiągnięcia możliwie najlepszych rezultatów. Pewne, założone pierwotnie, etapy aktywizacji mogą zostać pominięte: - pacjent z pominięciem etapu hospitalizacji na oddziale dziennym lub leczenia w zespole leczenia środowiskowego może trafić do poradni zdrowia psychicznego (wizyty u psychiatry oraz udział w grupie terapeutycznej) - bez konieczności pobytu w warsztacie terapii zajęciowej chory może trafić do zakładu aktywności zawodowej) założony czas poświęcony na pobyt w danej placówce leczniczej lub rehabilitacyjnej może zostać skrócony lub wydłużony (zaplanowany krótki etap pośredni np. warsztat terapii zajęciowej, ze względu na przebieg choroby i ujawniane deficyty, musi na długo stać się etapem docelowym). mimo prognozowanego szybkiego postępu w procesie aktywizacji społecznej i zawodowej może wystąpić na tyle poważne pogorszenie i regres w społecznych kompetencjach, że pacjent z indywidualnej terapii ambulatoryjnej i pracy w zakładzie aktywności zawodowej, musi trafić do hospitalizacji dziennej i pod opiekę specjalistycznych usług opiekuńczych. Miejscem gdzie odbywają się regularne spotkania pacjenta z opiekunem, w miarę potrzeb z udziałem terapeutów czy rodziny, w celu udzielenia wsparcia, bieżącego omawiania potrzeb i postępów oraz planowania dalszego procesu terapii i aktywizacji jest Powiatowy Ośrodek Wsparcia (POW). Dążeniem opiekuna jest stworzenie na terenie POW grupy terapeutycznej, złożonej z młodych osób z poważnymi zaburzeniami psychicznymi, w ramach której, z udziałem opiekuna, omawiane byłyby trudności i sposoby radzenia sobie uczestników na poszczególnych etapach terapii i aktywizacji. Materiał instruktażowy: Współpraca opiekuna z lekarzem osoby chorującej stanowi załącznik nr 7. 24

25 Indywidualne spotkania opiekuna z osobą chorującą Rolą opiekuna jest w pierwszej kolejności nawiązanie relacji z podopiecznym w oparciu o zasady stosowane w coachingu: zaufanie, tworzenie, obecność, partnerstwo, zasada tak i, zaangażowanie 1. Po zbudowaniu płaszczyzny porozumienia i wyjaśnieniu podopiecznemu zasad nowej metody pracy opiekun rozpoczyna proces przechodzenia kolejno przez 4 etapy wsparcia. Praca na poszczególnych etapach realizowana jest podczas spotkań indywidualnych prowadzonych raz na tydzień po 1,5 godziny. Miejsce spotkania ustala indywidualnie opiekun z podopiecznym, niemniej rekomendowane jest organizowanie spotkań w miejscu pracy terapeuty. Praca opiekuna i osoby chorującej trwa nieprzerwanie przez 12 miesięcy. Na każdym etapie opiekun spotyka się regularnie z podopiecznym na sesje prowadzone metodami coachingowymi. Spotkania prowadzone według metody coachingowej zgodnie z zasadami, jakimi się kieruje oraz strukturą rozmowy, są kluczowymi elementami, na których powinien skupić się opiekun. Opiekun w roli coacha pracuje powierzchniowo na celach związanych z aktywizacją młodego człowieka. Jeśli w trakcie spotkań okaże się, że młoda osoba ma na przykład silny lęk społeczny, opiekun powinien skontaktować podopiecznego z psychologiem, który ma właściwe kompetencje do poradzenia sobie z tym problemem. Terapeuta w roli opiekuna musi jednocześnie pamiętać, że jego rolę jest wspieranie chorego w osiągnięciu wyznaczonych celów oraz pomoc w znajdywaniu dla niego osób i instytucji, które go w tym wesprą. Nie jest rolą opiekuna rozwiązywanie wszystkich problemów chorego, w szczególności psychologicznych, tylko znajdowanie sposobów, które mu to umożliwią. Opiekun jest odpowiedzialny za czuwanie nad całym procesem wsparcia, wobec czego stale monitoruje postępy podopiecznego w zakresie ustalonego planu. Weryfikuje, czy ustalone działania faktycznie przyczyniają się do osiągnięcia ustalonych rezultatów. W przypadku, kiedy pierwotnie ustalony plan działań bądź zdefiniowane cele szczegółowe nie przybliżają podopiecznego do jego celu, opiekun dokonuje oceny sytuacji i doprowadza do weryfikacji planu. 1 Szczegółowy opis zasad prac w coachingu zawarty został w Etapie III: Działanie ( załączniku nr 3) 25

26 ETAP I: Szybka interwencja Pierwszy etap procesu wsparcia następuje niezwłocznie po wyjściu osoby chorej ze szpitala. Terapeuta pełniący rolę opiekuna niejako przejmuje opiekę nad osobą chorą od lekarza prowadzącego. Na tym etapie procesu opiekun osoby chorej ma za zadnie: I. Zebrać informacje od lekarza prowadzącego osoby chorej na temat charakteru choroby, historii jej przebiegu oraz aktualnej kondycji psychofizycznej podopiecznego. II. III. Dokonać diagnozy potencjału podopiecznego, w tym we współpracy z rodzina bądź prawnym opiekunem. Opracować scenariusz postępowania z podopiecznym, który stanowić będzie wskazówkę dla otoczenia chorego (rodziny, nauczycieli, przyszłego pracodawcy), ułatwiającą utrzymanie możliwie najlepszych relacji z osobą chorą. 26

27 Kontakt z lekarzem prowadzącym Innowacyjność metody polega między innymi na ścisłej współpracy opiekuna osoby chorej z jej lekarzem prowadzącym. Dzięki informacjom uzyskanym od psychiatry opiekun może lepiej zrozumieć sytuację podopiecznego oraz przygotować siebie i inne osoby, do harmonijnej współpracy z osobą chorą. Zgodnie z wynikami Raportu Poznanie sytuacji zawodowej i społecznej osób chorych psychicznie w wieku do 25 lat, w którym wzięło udział 1067 respondentów z całej Polski (pacjenci oraz członkowie ich rodzin, terapeuci, pracodawcy, pośrednicy pracy), jedną z kluczowych barier w integracji zawodowo-społecznej osób chorych psychicznie są stereotypowe i krzywdzące przekonania społeczne na temat chorób psychicznych. Współpraca opiekuna z lekarzem psychiatrą ma również służyć weryfikacji powszechnych, nieprawdziwych przekonań na temat chorób psychicznych. W tym celu w pierwszej części formularza Scenariusze postępowań przewidziano dwie rubryki: Nieprawdziwe stereotypy dotyczące choroby Fakty dotyczące choroby oraz funkcjonowania osoby chorej w trakcie leczenia Powyższe zapisy mają za zadanie dostarczyć osobom z otoczenia chorego prawdziwych, wiarygodnych informacji na temat danej choroby psychicznej a także rzeczywistej sytuacji osoby chorej poddanej leczeniu. Diagnoza potencjału chorego we współpracy z rodziną Proponowana metoda pracy z osobą chorą psychicznie kładzie nacisk na jej indywidualne traktowanie oraz wielowymiarowe wsparcie w procesie integracji społeczno-zawodowej. Kluczowe jest postrzeganie osoby chorej jako pełnowartościowego człowieka, posiadającego naturalny potencjał, predyspozycje, oczekiwania i potrzeby. Diagnoza potencjału osoby chorej ma za zdanie zdiagnozować jej naturalne predyspozycje osobowościowe, źródła motywacji, rodzaje inteligencji, system reprezentacji czy sposób, w jaki zwykle reaguje w sytuacji konfliktowej. Dodatkowo, przy współpracy z rodziną chorego, diagnoza obejmie analizę poziomu umiejętności interpersonalnych czy poczucia własnej wartości. Zebrane dane posłużą jako źródło informacji dla opiekuna oraz osób z otoczenia osoby chorej. Dzięki temu beneficjent wsparcia nie będzie postrzegany wyłącznie przez 27

28 pryzmat swojej choroby ale przez to, kim jest - jako człowiek z konkretnym potencjałem, predyspozycjami oraz potrzebami osobistymi i społecznymi. Spotkanie z rodziną bądź opiekunami prawnymi chorego powinno odbyć się po dokonaniu indywidualnej diagnozy młodej osoby. Minimalny czas przewidziany na spotkanie terapeuty z osobami opiekującymi się osobą chorującą to jedno spotkanie przez 1,5 godziny. Poleca się jednocześnie utrzymywanie większej liczby kontaktów jeśli rodzina nie jest w stanie, na moment rozmowy, podać wymaganych informacji. W trakcie rozmowy z rodziną chorującego terapeuta wykorzystuje zestaw 3 narzędzi zawartych w opracowaniu: 1. UKRYTE ZASOBY I DEFICYTY osoby chorującej perspektywa członków rodziny. 2. DIAGNOZA RELACYJNA, czyli sposób, w jaki osoba chorująca wchodzi w relacje z ludźmi. 3. MOŻLIWOŚCI RODZINY w zakresie pomocy osobie chorującej (wszystkie płaszczyzny). Informacje uzyskane z rozmowy z osobami, z którymi beneficjent przebywa na co dzień, pozwalają na pełniejszy obraz sytuacji osoby chorującej. Ponadto wiedza o możliwościach, jakimi dysponuje rodzina chorującego pomogą opiekunowi na etapie planowania przyszłości podopiecznego będzie on świadomy realnych możliwości oraz ograniczeń w zakresie wsparcia chorego ze strony najbliższych. Diagnoza zasobów osoby chorującej Diagnoza stanowi jeden z elementów wielowymiarowego wsparcia osoby chorującej psychicznie w procesie integracji społeczno-zawodowej. Materiał przygotowany dla opiekuna zawiera narzędzia pozwalające dokonać analizy w zakresie potrzeb podopiecznego dotyczących rozwoju osobistego, społecznego oraz edukacyjnego/zawodowego. Pomaga również poznać oraz ocenić możliwości rodziny w zakresie wsparcia procesu aktywizacji osoby chorującej. Wyniki diagnozy stanowią również pomoc dla innych osób uczestniczących w procesie integracji społeczno-zawodowej osoby chorującej: nauczycieli, pośredników pracy oraz pracodawców. Prowadzona diagnoza ma również posłużyć przekierowaniu uwagi osoby chorującej oraz jego otoczenia na potencjał osobowościowy, jaki nosi w sobie młody człowiek, zamiast skupiania się wyłącznie na chorobie i skutkach jej leczenia. 28

29 Diagnoza potencjału zawierają oddzielne zestawy narzędzi dla dwóch grup wiekowych: Osoby w wieku szkolnym lat Osoby pełnoletnie w wieku lat Narzędzia do diagnozy z udziałem rodziny są tożsame dla obu grup wiekowych. Rozróżnienie narzędzi dla powyższych grup wiekowych wynika z trzech powodów: na różnych etapach życia istotne są inne informacje (dla osób w wieku szkolnym ważna jest diagnoza obszarów wspierających ich edukację; w przypadku osób pełnoletnich, które potencjalnie mogą już podjąć pracę, konieczna jest analiza zagadnień pomocnych w odnalezieniu się na rynku pracy) scenariusze postępowań opracowywane są dla konkretnych osób z otoczenia chorego (nauczyciel, pracodawca), w związku z tym powinni oni otrzymać informacje przydatne z punktu widzenia roli, jaką wobec nich pełni osoba chora (uczeń, podwładny). wiek determinuje doświadczenie i poziom dojrzałości danej osoby, w związku z czym nie jest właściwe zastosowanie tych samych narzędzi badawczych dla licealistów, którzy 29