REGIONALNE POROZUMIENIA HANDLOWE W ŒWIETLE WTO REGIONAL TRADE AGREEMENTS AND THE WTO

Transkrypt

1 310 Agnieszka Sapa STOWAZYSZENIE EKONOMISTÓW OLNICTWA I AGOBIZNESU oczniki Naukowe l tom I l zeszyt 3 Agnieszka Sapa Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu EGIONALNE POOZUMIENIA HANLOWE W ŒWIETLE WTO EGIONAL TAE AGEEMENTS AN THE WTO S³owa kluczowe: regionalne porozumienie handlowe, liberalizacja handlu, Œwiatowa Organizacja Handlu Key words: regional trade agreement, trade liberalization, World Trade Organization (WTO) Synopsis. Zwrócono uwagê na obserwowany we wspó³czesnych relacjach handlowych na œwiecie proces powstawania regionalnych porozumieñ handlowych. Porozumienia takie, chocia maj¹ charakter dyskryminacyjny, powstaj¹ na mocy regulacji GATT/WTO, której podstaw¹ dzia³ania jest klauzula najwy szego uprzywilejowania. Przedstawiono podstawy prawne powstawania regionalnych porozumieñ handlowych oraz wybrane cechy charakteryzuj¹ce proces ich rozwoju. Zwrócono równie uwagê na relacje pomiêdzy tworzeniem regionalnych porozumieñ handlowych a celem WTO, którym jest liberalizacja œwiatowego handlu. Wstêp la wspó³czesnych relacji handlowych charakterystyczne jest powstawanie kolejnych regionalnych porozumieñ handlowych. Ich tworzenie oraz dzia³anie jest istotne z punktu widzenia procesu liberalizacji œwiatowego handlu, zw³aszcza, e porozumienia takie mog¹ mieæ charakter dyskryminuj¹cy wobec krajów trzecich. W artykule przedstawiono prawne uwarunkowania regionalnych porozumieñ handlowych, cechy charakterystyczne w procesie ich powstawania oraz odniesiono siê do relacji miêdzy powstawaniem regionalnych porozumieñ handlowych a liberalizacj¹ handlu œwiatowego. W pracy wykorzystano dane statystyczne Œwiatowej Organizacji Handlu oraz krajow¹ i zagraniczn¹ literaturê przedmiotu. Podstawy prawne regionalnych porozumieñ handlowych egionalne porozumienia handlowe (inaczej okreœlane jako: regionalne ugrupowania handlowe, regionalne bloki handlowe, preferencyjne porozumienia handlowe) to wszelkie porozumienia grupy krajów zawarte w celu osi¹gniêcia pewnego stopnia integracji ekonomicznej [Burfisher, Jones 1998]. Jest to zespó³ norm prawnych reguluj¹cych handel towarami, obowi¹zuj¹cych pomiêdzy pañstwami stronami stref wolnego handlu, unii celnych i umów preferencyjnych, przy czym nie jest istotne czy pañstwa te stanowi¹ zwarty region w znaczeniu geograficznym, kulturowym i spo³ecznym [Czubik 2002]. W literaturze przedmiotu pojêcie regionalne porozumienia handlowe stosowane bywa wymiennie z pojêciem regionalizm. Jednoczeœnie regionalne porozumienia handlowe mog¹ byæ rozpatrywane zarówno w ujêciu statycznym, jak i dynamicznym. Ich istnienie jest z kolei efektem regionalizmu, który towarzyszy (uzupe³nia) procesowi multilateralizmu 1. Wed³ug ictionary of Trade Policy Terms regionalizm to dzia³ania rz¹dów, które liberalizuj¹ lub u³atwiaj¹ handel w ujêciu regionalnym, czasami pomiêdzy strefami wolnego handlu lub uniami celnymi. W ujêciu WTO regionalne porozumienia handlowe mog¹ byæ rozpatrywane zarówno w szerokim, jak i w¹skim ujêciu. W tym pierwszym znaczeniu, regionalne porozumienie handlowe to porozumienie pomiêdzy krajami niekoniecznie z tego samego regionu geograficznego. Natomiast w w¹skim ujêciu regionalne porozumienia handlowe to regulacje WTO, które opisuj¹ konkretne postanowienia dotycz¹ce preferencyjnych warunków handlowych w regionalnym ugrupowaniu handlowym 2. 1 Multilataralizm (inaczej system multilateralny, system liberalizacji wielostronnej, system GATT/WTO) rozumiany jest jako wielostronne negocjacje dotycz¹ce liberalizacji globalnego handlu. Jest to zespó³ norm prawnych i regu³ faktycznych dotycz¹cych handlu miêdzynarodowego i odpowiedzialnych za zachowania spo³ecznoœci miêdzynarodowej pañstw i terytoriów, które posiadaj¹ autonomiê celn¹ i s¹ stronami Uk³adu Ogólnego w sprawie Taryf Celnych i Handlu GATT (General Agreement on Tariffs and Trade), a od 1995 cz³onkami WTO (World Trade Organization Œwiatowa Organizacja Handlu) [Czubik 2002]. 2 ( )

2 egionalne porozumienia handlowe w œwietle WTO 311 Wymiana handlowa w oparciu o regionalne porozumienie handlowe oznacza jednoczeœnie dyskryminacjê krajów trzecich cz³onków WTO pozostaj¹cych poza danym ugrupowaniem. Sytuacja taka oznacza odejœcie od podstawowej zasady GATT/WTO, tj. klauzuli najwy szego uprzywilejowania 3, która zapewniaæ ma równoœæ podmiotów w wymianie handlowej. Cz³onkowie GATT/ WTO tworz¹ regionalne porozumienia handlowe w oparciu o trzy grupy regulacji, tj: paragrafy 4-10 artyku³u IV GATT (oraz uzgodnienie w sprawie interpretacji artyku³u IV GATT 1994) 4, które stanowi¹ podstawê dla powstawania i dzia³ania unii celnych i stref wolnego handlu obejmuj¹cych wymianê towarow¹, paragaraf 2c, tzw. Enabling Clause 5 (tzw. klauzula upowa niaj¹ca, klauzula u³atwieñ), która dotyczy preferencyjnych porozumieñ w odniesieniu do handlu towarami pomiêdzy krajami rozwijaj¹cymi siê bêd¹cymi cz³onkami GATT/WTO, artyku³ V GATS reguluj¹cy preferencyjne porozumienia handlowe w odniesieniu do wymiany us³ug pomiêdzy krajami rozwiniêtymi, jak i rozwijaj¹cymi siê. W zale noœci od przyjêtej podstawy prawnej przedmiotu oraz zakresu regionalnych porozumieñ handlowych na forum GATT/WTO notyfikowane s¹ cztery typy porozumieñ. S¹ to: strefa wolnego handlu (paragraf 8(b) art. IV GATT 1994), unia celna (paragraf 8(a) art. IV GATT 1994), porozumienie o ekonomicznej integracji (art. V GATS), porozumienie o preferencyjnym handlu (paragraf 2(c) Enabling Clause). W ramach regionalnych porozumieñ handlowych stopniowo rozszerzany jest zakres regulacji, który wychodzi poza obni anie ce³ w miêdzynarodowej wymianie towarami. Postanowienia obejmuj¹ równie regulacje dotycz¹ce m.in. standardów jakoœci, przepisów administracyjnych, klauzul bezpieczeñstwa, preferencyjnej wymiany us³ug. Najbardziej zaawansowane regionalne porozumienia handlowe zawieraj¹ równie postanowienia reguluj¹ce przep³yw inwestycji, warunki konkurencji, normy dotycz¹ce œrodowiska naturalnego czy kwestie zasobów pracy (tzw. WTO plus issues ) 6. Tendencje w procesie tworzenia regionalnych porozumieñ handlowych W procesie tworzenia regionalnych porozumieñ handlowych wyró nia siê pewne etapy. Pierwsza fala regionalizmu rozpoczê³a siê wraz z utworzeniem w 1957 r. Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Stany Zjednoczone sprzeciwia³y siê wówczas tworzeniu regionalnych porozumieñ handlowych. W krajach rozwijaj¹cych siê w Ameryce aciñskiej i Afryce, za przejaw tej fali regionalizmu, uznaje siê próby substytucji importu przez tworzenie regionalnych porozumieñ (regional import substitution, importsubstituting regional integration). Mia³o to miêdzy innymi s³u yæ regionalnemu rozwojowi gospodarczemu i wejœciu danych gospodarek w fazê industrializacji (np. przez okresowe wsparcie tzw. przemys³ów niemowlêcych ). Wiêkszoœæ zainicjowanych wtedy rozwi¹zañ uleg³a rozpadowi [World Bank 1992]. ruga fala regionalizmu, nazywana równie nowym regionalizmem, rozpoczê³a siê w drugiej po³owie lat 80. wieku. Z etapem tym wi¹za³y siê m.in.: przed³u aj¹ce siê negocjacje w ramach undy Urugwajskiej GATT; zainicjowana przez kraje EWG idea wprowadzenia Jednolitego ynku Europejskiego; zmiana stanowiska USA wobec regionalnych porozumieñ handlowych (negocjacje w celu utworzenia NAFTA 7, a tak e inicjatywa na rzecz utworzenia FTAA 8 ). Poza tym w Ameryce aciñskiej od ywa³y ju wczeœniej zawarte porozumienia (CACM 9 i the Andean Pact 10 ) lub powsta³y nowe 3 Klauzula najwy szego uprzywilejowania (Most Favoured Nation Treatment MFN) mówi, e wszelkie korzyœci, ulgi, przywileje lub zwolnienia przyznawane przez jedn¹ z umawiaj¹cych siê stron jakiemukolwiek produktowi pochodz¹cemu z jakiegokolwiek innego kraju lub przeznaczonemu dla tego kraju, bêd¹ niezw³ocznie i bez jakichkolwiek warunków rozci¹gniête na podobny produkt pochodz¹cy z terytoriów lub przeznaczony dla terytoriów wszystkich innych umawiaj¹cych siê stron. Klauzula ta zapisana jest m.in. w artykule I GATT 1947, artykule II GATS (General Agreement on Trade in Services Uk³ad Ogólny w Sprawie Handlu Us³ugami). 4 Article IV General Agreement on Tariffs and Trade, Understanding on the Interpretation of Article IV of the GATT The 1979 ecision on ifferential and More Favourable Treatment, eciprocity and Fuller Participation of eveloping Countries ecyzja z 1979 r. o zró nicowanym i bardziej preferencyjnym traktowaniu, wzajemnoœci i pe³nym uczestnictwie krajów rozwijaj¹cych siê. 6 ( ) 7 NAFTA North American Free Trade Area Pó³nocnoamerykañska Strefa Wolnego Handlu. 8 FTAA Free Trade Area of the Americas Strefa Wolnego Handlu Ameryk. 9 CACM Central American Common Market Œrodkowoamerykañski Wspólny ynek. 10 The Andean Pact Porozumienie Andyjskie.

3 312 Agnieszka Sapa (MECOSU 11 ), w Azji m.in: ASEAN 12 rozpoczê³o prace nad utworzeniem AFTA 13, a w Afryce podejmowano inicjatywy na rzecz odbudowania ju zawartych regionalnych porozumieñ czy utworzenia nowych [Matthews 2003]. Ostatnie lata, charakteryzuj¹ce siê intensyfikacj¹ liczby zawieranych regionalnych porozumieñ handlowych, okreœlane s¹ jako trzecia fala regionalizmu. Wed³ug danych WTO na koniec kwietnia 2009 r. notyfikowanych i aktywnych regionalnych porozumieñ handlowych by³o W tym dla 152 porozumieñ podstaw¹ zawarcia by³ art. IV GATT 1947 albo GATT 1994, 28 porozumieñ ustanowiono na mocy art. V GATS, a 67 na podstawie Enabling Clause (rys. 1). Z tych 247 porozumieñ piêtnaœcie by³o efektem akcesji. o- L LH P Z ] U ÃS H ZHÃUHJLOHÃSU]PLHLÃKGOZH ysunek 1. Nowe (notyfikowane i aktywne) regionalne porozumienia handlowe na forum GATT/WTO wed³ug wejœcia w ycie i ich skumulowana liczba (stan na ) ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych z egional MECOSU Mercado Comun del Sur Wspólny ynek Po³udnia. 12 ASEAN Association of South East Asian Nation Stowarzyszenie Narodów Azji Po³udniowo-Wschodniej. 13 AFTA ASEAN Free Trade Area Strefa Wolnego Handlu ASEAN. 14 Liczba notyfikowanych regionalnych porozumieñ handlowych nie odpowiada fizycznie istniej¹cym ugrupowaniom. egionalne porozumienie handlowe, które obejmuje zarówno wymianê towarów, jak i us³ug, jest liczone podwójnie. Wymagana jest bowiem osobna notyfikacja dla towarów i us³ug. Podobnie w przypadku akcesji liczonej jako notyfikowane porozumienie nie zmienia siê fizycznie liczbê regionalnych porozumieñ handlowych. Poza tym notyfikowane porozumienia handlowe nie odpowiadaj¹ tym aktywnym. Ponadto, podane charakterystyki dotycz¹ liczby porozumieñ, a nie ich znaczenia w œwiatowej wymianie. VNPOZÃOLF]EÃUHJLO\FKÃSU]PLH ÃKGOZ\FK Tabela 1. egionalne porozumienia handlowe wed³ug typu porozumienia (stan na ) Typ porozumienia Enabling Clause GATS art. V GATT art. IV azem Unia celna (+akcesja) 6-7 (+6) 19 Porozumienia o ekonomicznej integracji (+akcesja) - 61 (+6) - 67 Strefa wolnego handlu (+akcesja) (+2) 148 P orozumienia o preferencyjnym handlu (+akcesja) 12 (+1) azem ród³o: opracowanie w³asne na podstawie egiona... minuj¹c¹ form¹ aktywnych regionalnych porozumieñ handlowych s¹ strefy wolnego handlu, które stanowi¹ blisko 3/5 aktywnych regionalnych porozumieñ handlowych. 27% aktywnych porozumieñ zawartych zosta³o jako porozumienia o ekonomicznej integracji. Najmniejszy udzia³ stanowi¹ unie celne i porozumienia o preferencyjnym handlu (tab. 1). ominacja stref wolnego handlu w ramach regionalnych porozumieñ handlowych wynika m.in.: ze wzglêdnie szybszego tempa negocjacji w ich ramach, braku koniecznoœci ustalania wspólnej taryfy celnej i polityki handlowej wzglêdem pañstw trzecich, mniejszej utraty autonomii polityki handlowej w ramach strefy wolnego handlu czy przywi¹zania do geograficznej bliskoœci partnera handlowego [Crawford, Fiorentino 2005]. W procesie tworzenia regionalnych porozumieñ handlowych zidentyfikowano pewne prawid³owoœci. Po pierwsze, dla czêœci krajów zawieranie regionalnych porozumieñ handlowych stanowi g³ówny cel polityki handlowej. Oznacza to przenoszenie zainteresowania poszczególnych gospodarek liberalizacj¹ handlu z poziomu œwiatowego na poziom regionalny, co mo e staæ siê równie dzia³aniem priorytetowym. Po drugie, regionalne porozumienia handlowe s¹ coraz bardziej skomplikowane. Wi¹ e siê to m.in. z tym, e cz³onkowie takich porozumieñ czêsto nie s¹ s¹siadami w sensie geograficznym, nastêpuje nak³adanie siê regionalnych porozumieñ oraz rozszerzany jest przedmiot regulacji (wychodzi on poza kwestie regulowane przez system multilateralny). Po trzecie, zauwa alny jest wzrost liczby regionalnych porozumieñ handlowych pomiêdzy krajami rozwiniêtymi i rozwijaj¹cymi E ] ÃOLF Z O P N V

4 egionalne porozumienia handlowe w œwietle WTO 313 siê. Tym samym obserwuje siê odchodzenie od zawierania jednostronnych preferencyjnych porozumieñ (np. Systemu Powszechnych Preferencji Celnych) na rzecz porozumieñ z preferencjami wzajemnymi. Zauwa alny jest równie wzrost liczby regionalnych porozumieñ handlowych miêdzy krajami rozwijaj¹cymi siê. Po czwarte, charakterystyczna dla wspó³czesnych regionalnych porozumieñ handlowych jest ich ekspansja i konsolidacja. Wzrasta liczba regionalnych porozumieñ w celu tworzenia kontynentalnych bloków handlowych. Proces ten jednak (w odró nieniu od wczeœniej wymienionych) wydaje siê byæ os³abiany. Jednoczeœnie jednak nastêpuje intensyfikacja porozumieñ handlowych pomiêdzy krajami/ugrupowaniami z ró nych regionów (a proliferation of cross-regional egional Trade Agreements) [Crawford, Fiorentino 2005, Fiorentino, Verdeja, Toqueboeuf 2007]. egionalne porozumienia handlowe a cel GATT/WTO o czasu utworzenia WTO, forum negocjacyjno-konsultacyjnym, na którym opracowywano wspólne stanowiska stron dotycz¹ce polityki stopniowej liberalizacji œwiatowego handlu by³ GATT. G³ównymi celami GATT by³y: liberalizacja handlu miêdzynarodowego oraz przyczynianie siê do jego rozwoju m.in. przez: obni anie stawek celnych i znoszenie innych barier, eliminowanie dyskryminacji, ochronê rynku wewnêtrznego jedynie przez taryfy celne oraz ustabilizowanie zasad, na których odbywa siê œwiatowa wymiana handlowa. GATT oparty zosta³ na czterech zasadach: klauzuli najwy szego uprzywilejowania, klauzuli narodowej, zasadzie wzajemnoœci oraz zasadzie stosowania ce³ jako podstawowego narzêdzia interwencji w handlu [Proczek 2006, ymarczyk 2005, Czubik, KuŸniak 2004]. Podpisaniu Aktu Koñcowego undy Urugwajskiej towarzyszy³o przyjêcie Porozumienia ustanawiaj¹cego Œwiatow¹ Organizacjê Handlu, która rozpoczê³a dzia³alnoœæ od 1 stycznia 1995 r. WTO oparta jest m.in. na zasadach GATT. Uwzglêdniaj¹c cel dzia³ania WTO (liberalizacja) oraz intensyfikacjê zawierania regionalnych porozumieñ handlowych (dyskryminacja pañstw trzecich), istotne jest znaczenie tych porozumieñ dla realizacji celu WTO. Problem dotyczy wiêc tego czy regionalne porozumienia handlowe wspieraj¹ i przyspieszaj¹ proces liberalizacji œwiatowego handlu czy przeciwnie os³abiaj¹ go. W literaturze przedmiotu nie ma jednoznacznej odpowiedzi na tak postawiony problem. egionalne porozumienia handlowe mog¹ stanowiæ instrument przyspieszaj¹cy liberalizacjê œwiatowej wymiany przez obejmowanie tych sfer dzia³alnoœci, które nie by³y/s¹ przedmiotem negocjacji wielostronnych. Jednoczeœnie niektóre przyjmowane rozwi¹zania na poziomie regionalnym (na przyk³ad dotycz¹ce handlu us³ugami, przep³ywu inwestycji czy standardów œrodowiskowych) sprzyja³y przyjmowaniu podobnych na gruncie WTO [ ( )]. Z uwagi na mniejsz¹ liczbê uczestników, regionalne porozumienia handlowe s¹ wzglêdnie ³atwiejsze do wypracowania i umo liwiaj¹ poszerzenie zakresu liberalizacji. W sytuacji, kiedy w ramach ugrupowania pojawi siê tzw. efekt rozmiêkczenia preferencji lub asymetrii preferencji [Hoekman, Kostecki 2002] mo e nast¹piæ ich przeniesienie na poziom negocjacji wielostronnych. Wœród pozytywnych bodÿców wywieranych przez regionalne porozumienia handlowe na multilateralny system handlu wymienia siê np. efekty skali, wzmocnienie konkurencji, intensyfikacjê przep³ywu zagranicznych inwestycji czy wzmocnienie umiejêtnoœci negocjacyjnych. Poza tym przyjête rozwi¹zania na poziomie regionalnym mog¹ byæ ³atwiej wprowadzane na poziom œwiatowy [Boonenkamp 2003]. W tworzeniu regionalnych porozumieñ handlowych obecny jest proces nak³adania siê cz³onkostwa w ugrupowaniach. Z uwagi na to, e ka de ugrupowanie tworzy mini-re im handlowy, oznacza to, e w jednym kraju jednoczeœnie obowi¹zuj¹ zasady handlowe przypisane ró nym porozumieniom. Sytuacja taka mo e wp³ywaæ hamuj¹co na rozwój handlu z uwagi na koszty zwi¹zane z podporz¹dkowaniem siê ró nym regu³om w zale noœci od tego, w ramach którego ugrupowania prowadzona jest wymiana handlowa. W sytuacji, kiedy regionalne porozumienia handlowe obejmuj¹ równie sferê dzia³alnoœci, która nie jest przedmiotem regulacji na poziomie multilateralnym, wzrasta ryzyko niespójnoœci rozwi¹zañ w ramach ugrupowania czy pomiêdzy nimi. Mo e to rodziæ nieporozumienia dotycz¹ce przyjêtych rozwi¹zañ czy problemy zwi¹zane z ich implementacj¹, szczególnie tam gdzie wystêpuje nak³adanie siê regionalnych porozumieñ handlowych [ ( )]. Utworzone, w oparciu o regionalne porozumienie handlowe, regionalne ugrupowanie ustanawiaj¹c zewnêtrzn¹ wspóln¹ taryfê celn¹ maksymalizuje swój dobrobyt ekonomiczny. Im wiêksza jest ta grupa pañstw, tym wiêksz¹ ma si³ê monopolu i tym wiêksz¹ si³ê przetargow¹ oraz mo liwoœæ ustalania wy szych stawek celnych [Frankel 1997]. Tworzenie regionalnych porozumieñ handlowych dyskryminuj¹c kraje trzecie kreuje dodatkowe koszty dla krajów pozostaj¹cych poza porozumieniem. Nastêpuje równie wiêksze upolitycznienie handlu. egionalne

5 314 Agnieszka Sapa porozumienia handlowe mog¹ wspieraæ protekcjê wybranych grup interesu [Hoekman, Kostecki 2002]. Wœród efektów regionalnych porozumieñ handlowych negatywnie wp³ywaj¹cych na wielostronn¹ liberalizacjê handlu identyfikuje siê równie intensyfikacjê napiêæ negocjacyjnych, ograniczenie sk³onnoœci do prowadzenia liberalizacji na poziomie multilateranym, coraz bardziej skomplikowane regu³y pochodzenia oraz zmianê kierunku handlu i inwestycji [Boonenkamp 2003]. Podsumowanie W œwietle zasad WTO powsta³ pewien samonapêdzaj¹cy siê mechanizm. Klauzula najwy szego uprzywilejowania, jako podstawowa zasada WTO, ma chroniæ kraje przed ich nierównym traktowaniem. egulacje, stanowi¹ce bazê tworzenia regionalnych porozumieñ handlowych, s¹ jej zaprzeczeniem, chocia samo porozumienie wprowadza w ycie liberalizacjê wymiany w ramach danego ugrupowania. Kraje pozostaj¹ce poza porozumieniem, a wiêc dyskryminowane, tworz¹ kolejne porozumienia (lub przy³¹czaj¹ siê do ju istniej¹cych) i tym samym promuj¹ w ich obrêbie zasadê wolnego handlu. Powstaje wiêc sytuacja, kiedy grupa krajów chroni¹c siê przed dyskryminacj¹ zawiera kolejne porozumienie, zbudowane na zasadzie wolnego handlu i jednoczeœnie preferuj¹ce grupê krajów cz³onków. Literatura Boonenkamp C. 2003: The Changing Landscape of TAs. WTO Seminar on egional Trade Agreements and the WTO. Geneva, 14 November, s.10. Burfisher M.E., Jones E.A. 1998: Introduction and Overview. [In:] Burfisher M.E., Jones E.A. ed., egional Trade Agreements and U.S. Agriculture, Market and Trade Economics ivision, Economic esearch Service, U.S. epartment of Agriculture, Agricultural Economic eport, no. 771, s. 4. Crawford J.A., Fiorentino.V. 2005: The Changing Landscape of egional Trade Agreements. WTO, Geneva, Switzerland, s Czubik P. 2002: Wolny handel towarami. Podstawy miêdzynarodowo-prawne regionalizmu handlowego. Kantor Wydawniczy Zakamycze, Zakamycze, s Czubik P., KuŸniak B. 2004: Organizacje miêdzynarodowe. Wyd. C.H.Beck, Warszawa, s ifferential and More Favourable Treatment, eciprocity and Fuller Participation of eveloping Countries (ecision of 28 November 1979 L/4903). Fiorentino.V., Verdeja L., Toqueboeuf C. 2007: The Changing Landscape of egional Trade Agreements: 2006 Update. iscussion Paper, No 12. WTO, Geneva, s Frankel J.A. 1997: egional Trading Block in the World Economic System. Washington, s General Agreement on Trade in Services Hoekman B, Kostecki M.M. 2002: Ekonomia œwiatowego systemu handlu. WTO: zasady i mechanizmy negocjacji. Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu, Wroc³aw, s , Matthews A. 2003: egional integration and food security in developing countries. Training Materials for Agricultural Planning, Agricultural Policy Support Service Policy Assistance ivision. FAO, ome, s. 3. Proczek M. 2006: Od Uk³adu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu do Œwiatowej Organizacji Handlu. [W:] Organizacje miêdzynarodowe we wspó³czesnym œwiecie, Latoszek E., Proczek M. (red.). om Wydawniczy Elipsa, Warszawa, s egional Trade Agreements atabase ymarczyk J. 2005: Œwiatowa Organizacja Handlu geneza, cele, struktura. [W:] 10 lat Œwiatowej Organizacji Handlu, ymarczyk J., Wróblewski M. (red.). Oficyna Wydawnicza Arboretum, Wroc³aw, s. 7. The General Agreement on Tariffs and Trade (GATT 1947). Understanding on the Interpretation of Article IV of the GATT World Bank. 1992: egionalism in trade is back and here to stay. World Bank Policy esearch Bulletin, May June, Volume 3, No 3, s ( ). ( ). ( ). Summary A prominent feature of the contemporary multilateral trading system is proliferation of regional trade agreements. Such agreements increase discrimination of third countries although those agreements are notified to the GATT/WTO which is focused on promotion of free world trade. The paper state sets of rules under which the WTO members can enter into regional integration arrangements. The main trends and characteristics of regional trade agreements are also presented. The last part of this paper is focused on the relations between regional trade agreements and the multilateral system. Adres do korespondencji: dr Agnieszka Sapa Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Katedra Makroekonomii i Gospodarki ywnoœciowej al. Niepodleg³oœci 10, Poznañ tel. (0 61) , agnieszka.sapa@ue.poznan.pl