DEFINICJE. [Sztompka, Socjologia]

Transkrypt

1

2 DEFINICJE [Sztompka, Socjologia] stratyfikacja społeczna to grupowe różnice dostępu do cenionych społecznie celów: bogactwa, władzy, prestiżu, wykształcenia i zdrowia. Istnieją różne stratyfikacje ze względu na różne dobra (cele).

3 [H. Domański, Struktura społeczna, W-wa 2004, s ] stratyfikacja społeczna może być rozumiana 1. statycznie - jako "wzór" kategorii zróżnicowanych pod względem przywilejów społecznych, 2. dynamicznie - jako proces wyznaczający ludziom ich miejsce w hierarchii statusu

4 Stratyfikacją mogą być różne postaci hierarchii, podziałów, dystansów i barier, rozumiane jako zjawiska obiektywne, na przykład nierówności wynikające z dystrybucji dochodów.. Stratyfikacją są również wszystkie zachowania i postawy, znamionujące wyższość lub wynikające z poczucia niższości, czego przykładem są samooceny pozycji społecznej, identyfikacje z klasą robotniczą czy średnią, hierarchia prestiżu i inne aspekty świadomości jednostek, o ile kreują one stosunkowo trwałe struktury.

5 Karol Marks (...) Odkrycie Ameryki i drogi morskiej dookoła Afryki otworzyło przed rosnącą burżuazją nowe tereny. Rynek wschodnioindyjski i chiński, kolonizacja Ameryki, stosunki wymienne z koloniami, pomnożenie środków wymiany i w ogóle towarów wywołały niebywały rozkwit handlu, żeglugi, przemysłu, a tym samym spowodowały szybki rozwój czynnika rewolucyjnego w rozpadającym się społeczeństwie feudalnym.

6 Spojrzenie: Alexisa de Tocqueville Interesowały go procesy przekształcania społeczeństwa arystokratycznego w społeczeństwo demokratyczne. Społeczeństwo demokratyczne, to takie, w którym w pełni urzeczywistniona jest równość kondycji. Czyli: społeczeństwo demokratyczne to społeczeństwo EGALITARNE

7 Wyjaśnianie stabilności systemu politycznego w USA, mimo konfliktów między kapitałem a pracą najemną. Przyczyn Sombart upatrywał w wyraźnej poprawie warunków życia, mierzonych: 1. poziomem warunków mieszkaniowych, 2. poziomem dochodów, 3. poziomem konsumpcji.

8 W porównaniu z pracownikami umysłowymi robotnicy mieli gorsze wskaźniki, ale dynamika wzrostu ich stopy życiowej obniżała temperaturę konfliktów. Zdaniem Sombarta, z tego powodu walka klas nie miała w USA przyszłości.

9 Max Weber ( ) [H. Domański, Struktura społeczna, W-wa 2004, s ] tekst Webera: "Klasy, stany i parte" [w:] Wirtschaft und Gesellschaft Polemika z tezami Marksa, prezentacja własnych badań nad dawną strukturą stanową, wprowadzenie kategorii prestiżu (honoru, estymy społecznej) Wyznaczniki pozycji społecznej (wg Webera): klasa społeczna, prestiż, władza

10 W porównaniu z koncepcją Marksa, uwzględniono tu (nie tylko posiadanie środków produkcji) interesy zarobkowe i posiadanie dóbr. Różne klasy społeczne mają różne interesy grupowe. Często klasy monopolizują szanse rynkowe i to prowadzi do formowania się nierówności.

11 Obok przynależności klasowej, ważnym wyznacznikiem pozycji społecznej jest prestiż (honor, estyma społeczna). Prestiż sytuuje jednostki w hierarchii społecznej, niezależnie od ich pozycji klasowej. Wg Webera poszukiwanie oznak szacunku jest uniwersalną potrzebą jednostek i pragnienie to przybiera zinstytucjonalizowaną postać norm, oczekiwań, nakazów wymaganych od członków różnych klas, stając się źródłem dystansów.

12 Stratyfikacja prestiżu rodzi się w świadomości, a uzewnętrznia w zachowaniach i gestach. Warunek konieczny wyłonienia się hierarchii prestiżu stanowi wspólnota wartości i norm.

13 1. David Lockwood, The Blackcoated Worker, 1958 Opis fenomenu klasy średniej. Trzy wymiary pozycji middle class: status społeczny, zawód i pozycja rynkowa. 2. Badania nad rozbieżnością czynników statusu (jeden z głównych nurtów badań stratyfikacji społecznej)

14 "Założenie, że przegrody społeczne są dla indywidualnej rodziny nie do pokonania, nie zgadza się z faktami. Trwałość pozycji klasowej jest iluzją, wywołaną przez powolność zmian i statyczny charakter klas jako takich (...). Bezustannie ktoś wchodzi do jakiejś klasy i ktoś z niej wychodzi -zarówno <w górę>, jak i <w dół>. Skład ustawicznie się zmienia... "

15 Joseph Schumpeter Porównanie klasy społecznej do hotelu lub autobusu, zawsze wypełnionych, ale za każdym razem innymi ludźmi.

16 Middletown - fikcyjna nazwa miasta na Środkowym Wschodzie (Muncie, Indiana), miasta o kilku tysiącach mieszkańców. Analiza lokalnej hierarchii społecznej. Konkluzje: obecne są dwie podstawowe klasy społeczne: klasa robotnicza i klasa ludzi biznesu Są one usytuowane względem siebie hierarchicznie i oddzielone znacznym dystansem. Główne czynniki stratyfikacji: zasoby materialne i władza : wychodzą 333 artykuły i książki z wynikami community studies, robionymi w stylu Lyndów.

17

18 Społeczeństwa są wypadkową wielu rankingów i analiza każdego z nich wymaga odniesienia do innych wymiarów. Metoda badań - "oceniające uczestnictwo" (Evaluated Participation): 1. Odtwarzanie z relacji respondentów ich subiektywnych map hierarchii społecznej. Później uzgadnianie tych relacji, by uzyskać obraz hierarchii najbardziej zbliżony do "obiektywnej prawdy". 2. Ocena symbolicznego usytuowania respondentów. 3. Ocena społecznej reputacji. 4. Ocena statusu przez porównanie jednych respondentów z innymi. 5. Proste zaklasyfikowanie do klasy społecznej (simple assingment). 6. Ocena ze względu na instytucjonalne uczestnictwo (stowarzyszenia, środowiska, społeczne, kościoły).

19 1. upper-upper class (old money) 2. lower-upper class (new money) 3. upper-middle class 4. lower-middle class 5. upper-lower class 6. lower-lower class To stało się standardem w badaniach Stratyfikacji społecznej przez kilka dekad.

20 Na podstawie tych badań wypracowano funkcjonalną teorię uwarstwienia. W jej świetle nierówności są koniecznym warunkiem normalnego funkcjonowania organizmów społecznych, ponieważ zaspokajają żywotne potrzeby i są warunkiem zdrowia każdego systemu.

21 społeczeństwo to stabilny układ, w którym poszczególne elementy spełniają zróżnicowane i wyspecjalizowane funkcje. Główne funkcje (schemat AGIL): adaptacja, wzrost, integracja, podtrzymywanie wzorów.

22 Robert Nisbet, teza o "śmierci klas" (1959) ["The Decline and Fall of Social Class", Pacific Sociological Review, 1959, 2(1), s ] od tej pory trwa debata na ten temat.

23 Badania przeprowadzone w latach przez University of California Berkeley. Porównanie ruchliwości społecznej w kilku krajach. Wnioski: "Jesteśmy upoważnieni do odrzucenia obiegowego twierdzenia, że społeczeństwa Europy zachodniej są bardziej <statyczne>, a społeczeństwo amerykańskie bardziej <otwarte>". Wszystkie kraje, w których zachodzą procesy urbanizacji i uprzemysłowienia, doświadczają dużej ruchliwości społecznej pionowej.

24 "Religijne wartości protestantyzmu i katolicyzmu nie wykazują obecnie związku ze współczynnikami ruchliwości". Seymour Martin Lipset

25 kategoria zawodowa ojciec lub respondent urodzony poza USA urodzony w USA, rodzice też protestanci katolicy protestanci katolicy zawody wolne i zbliżone właściciele, managers, urzędnicy państwowi niżsi urzędnicy i pracownicy handlu rzemieślnicy i mistrzowie obsługa techniczna maszyn robotnicy niewykwalifikowani pracownicy usług właściciele gospodarstw robotnicy rolni pracownicy umysłowi pracownicy fizyczni i pracownicy usług

26 Proporcje niewykwalifikowanych pracowników (robotnicy rolni, robotnicy przemysłowi, służba): % ,7%

27 W zasadzie stosunkowo niewielkie zmiany struktury społeczno-zawodowej. Wyjątek stanowił sektor rolnictwa, w którym nastąpił wyraźny spadek proporcji zatrudnienia, z prawie 20% w roku 1940 do poniżej 7% w roku 1960.

28 Przemiany stratyfikacji społecznej. Od społeczeństwa klasowego do społeczeństwa klasy średniej / / 1. Przewaga liczebna ludności wiejskiej, związanej z rolnictwem i hodowlą do roku Wyrazistość podziałów w obrębie trzech wielkich kategorii społeczno-zawodowych /rolnictwa, przemysłu, usług/ do końca lat 30 XX w. 3. Zanik kategorii farmerów i wykształcenie się dwóch podstawowych kategorii społeczno-zawodowych: blue collar i white collar lata 50.

29 4. Zmniejszanie się zróżnicowania kategorii statusu społecznego w obrębie blue collar i white collar, powstawanie wieloaspektowej, nieostrej, wręcz płynnej stratyfikacji społeczno-zawodowej, przemieszanie się podstawowych wyznaczników statusu społecznego zawodu, wykształcenia, dochodów, władzy, prestiżu społecznego. 5. Społeczeństwo post-przemysłowe, przewaga trzeciego sektora, zwiększenie ruchliwości społecznej międzypokoleniowej i wewnątrzpokoleniowej, odtworzenie niektórych składników tradycyjnej stratyfikacji społecznej w wyniku najnowszych procesów masowej imigracji

30 Zmiany w latach Zatrudnienia w rolnictwie spadło z 7% w roku 1960 do ok. 3,7% w roku Najistotniejsza zmiana polegała na odwróceniu trendu wzrostowego w przemyśle, gdzie zatrudnienie zmniejszyło się w ciągu dekady lat 60. o prawie 10%.

31 Lata Cała gospodarka USA, mierzona zarówno według proporcji zatrudnienia jak i na podstawie struktury GNP, przeszła od fazy przemysłowej do fazy poprzemysłowej.

32 Zmniejszenie się znaczenia i liczebności dawnej klasy średniej, której cechą wyróżniającą była samodzielność i niezależność wykonywanych zawodów oraz powstanie nowej kategorii wysoko kwalifikowanych pracowników najemnych nie odrębnej nowej klasy średniej, lecz właśnie kategorii najemnych pracowników umysłowych, których od pracowników fizycznych odróżniał, poza wyższym poziomem wykształcenia, charakter, ale nie stopień samodzielności wykonywanej pracy najemnej oraz kolor kołnierzyka koszuli.

33

34 Mills widział z jednej strony elity, kumulujące władzę, prestiż i bogactwo, z drugiej strony masy szarych ludzi, pozbawionych wpływu na sprawy publiczne, całkowicie zależnych od sił, których nie są w stanie kontrolować, zagubionych w obcym dla nich świecie wielkich organizacji i niezdolnych do zrozumienia swego miejsca w społeczeństwie.

35 Szybki wzrost kategorii pracowników biurowych i innych podobnych zawodów, do wykonywania których potrzebny był (i wymagany) poziom wykształcenia przynajmniej średni. Wzrost ten był konsekwencją rozbudowania systemu szkolnictwa na poziomie college, który nastąpił po drugiej wojnie, kiedy to władze podjęły dalekowzroczną i bardzo ważną społecznie decyzję o umożliwieniu zdobycia bezpłatnie wykształcenia na poziomie college wszystkim zdemobilizowanym z wielomilionowej armii USA, o ile chcieli takie wykształcenie zdobyć.

36 Nie jest to klasa społeczna taka, jak robotnicy, czy chłopi. Jest to syndrom zjawisk, wyrastających z kilkusetletniej tradycji społeczeństw rynkowych. [Domański, s. 84]

37 1. Własność (firma, kapitał, cenne na rynku kwalifikacje) 2. Zamożność i stopa życiowa 3. Pozycja zawodowa 4. Styl życia, wygląd, orientacja życiowa (nowoczesne i cenione wzory) Przynależność do klasy średniej daje jednostce poczucie bezpieczeństwa, chroni efektywność systemu, przyczynia się do stabilizacji gospodarczej i politycznej systemu społecznego, łagodzi napięcia społeczne.

38 median income (dla rodziny czteroosobowej) - $ 37,152 high income (co najmniej podwójna średnia) - ponad $ 74,304 low income (mniej niż połowa średniej) - poniżej $ 18,576

39 high income households( %) low income households (%) middle income (%) 71 63

40

41 Nowa klasa dzieli się na dwie kategorie: 1. Inteligencję techniczną jej zadaniem jest formułowanie i wdrażanie zasad racjonalnego działania 2. Intelektualistów mają być ośrodkiem nowej moralności (skłonność do krytycyzmu, działania na rzecz emancypacji, samo-refleksja).

42 Najzamożniejsi mieszkańcy USA stopniowo bogacili się od XIX wieku do wielkiego kryzysu, zapoczątkowanego krachem na giełdzie (1929) W latach wielkiego kryzysu i II wojny światowej doszło do pewnej redystrybucji kapitału, potem znów fortuny rosły, do kryzysu gospodarczego z połowy lat 70. Od lat 80. ponowny wzrost fortun miliarderów w USA

43 1979-1% jakie stanowią najzamożniejsze gospodarstwa domowe dysponowało łącznym kapitałem wartości nieco niższej niż 20% majątku narodowego % jakie stanowią najzamożniejsze gospodarstwa domowe dysponowało łącznym kapitałem wartości 36% majątku narodowego

44 Ken Auletta, The Underclass, 1982 Underclass obszary biedy The word will not come into common use for another three years (after 1982)

45 1. the passive poor, usually long term welfare recipients 2. the hostile street criminal, drop-outs and drug addicts 3. the hustlers, dependent on the underground economy but rarely involved in violent crime 4. the traumatised drunks, drifters, homeless bag ladies and released mental patients