Obserwacje ornitologiczne

Transkrypt

1 Walory przyrodnicze miasta Torunia i okolic Obserwacje ornitologiczne cz. 1 siedliska występujące w podtoruńskich lasach, szczególnie interesujące są tu Stawy Przysieckie. Krajobraz minionego stulecia trasa biegnie przez lasy pomiędzy miastem i Barbarką, pozwala zwiedzić Fort VII jedno z najlepiej znanych toruńskich umocnień. Warownia nad Doliną Wisły trasa prowadzi przez lasy Olka w kierunku Zamku Bierzgłowskiego, biegnie wzdłuż strefy krawędziowej Doliny Wisły. 3. Przyrodnicza ścieżka dydaktyczna okolic Torunia: Bielany-Barbarka-Przysiek- Bydgoskie Przedmieście Podobnie jak trasa rowerowa, wspomniana w punkcie drugim, prowadzi przez lasy na zachód od miasta, łącząc kilka atrakcyjnych miejsc przyrodniczych i kulturowych. 6. Funkcje zieleni miejskiej 1. Funkcje rekreacyjne. Zieleń miejska umożliwia wypoczynek mieszkańcom miasta w otoczeniu przyrody. Turysta może zorganizować jednodniową wycieczkę, na której, poza walorami naturalnymi, odnajdzie zabytki lub inne elementy powiązane z kulturą regionu. Pośród zieleni można korzystać z placów zabaw dla dzieci i dorosłych (traktowane z uśmiechem na ustach, z czasem zyskały coraz więcej zwolenników). 2. Wzrost walorów estetycznych. Prawidłowy rozwój człowieka, jego dobre samopoczucie oraz kondycja psychiczna zależne są od wyglądu otoczenia, w którym funkcjonuje. Nawet najlepiej zaprojektowana architektura nie wystarczy, aby w pełni to umożliwić. Niezbędna jest zieleń, dlatego w obrębie dzielnic konieczne jest formowanie skwerów i zieleńców z ławkami, placami zabaw dla dzieci i dorosłych, które cieszą się coraz większym zainteresowaniem. 3. Funkcje edukacyjne. Obecność obiektów przyrodniczych w okolicy miasta sprzyja poszerzaniu wiedzy na temat ekologii, zwiększa także znajomość gatunków poszczególnych roślin i zwierząt. Przyroda, która została wypchnięta z miasta, stopniowo do niego powraca. W związku z tym nie trzeba już wyjeżdżać daleko poza miasto, aby natrafić na ciekawy obiekt przyrodniczy; wystarczy systematycznie obserwować parki i nadrzeczne krajobrazy w pobliżu swojego domu. 7. Bibliografia: 1. Witt Reinhard, Przewodnik Krzewy, Oficyna Wydawnicza Mulico, Warszawa Kremer Bruno P., Przewodnik Drzewa i Krzewy, Oficyna Wydawnicza Mulico, Warszawa Amann Gottfried, Drzewa i krzewy, Oficyna Wydawnicza Mulico, Warszawa Głuch Grażyna, Rysujemy, malujemy, drzewa poznajemy, Oficyna Wydawnicza Forest. 5. Kruszewicz Andrzej G., Ptaki Polski, Oficyna Wydawnicza Mulico, Warszawa Kruszewicz Andrzej G., Ptaki w Polsce, Oficyna Wydawnicza Mulico, Warszawa Haag Holger, Mój pierwszy przewodnik. Jaki to ptak? Oficyna Wydawnicza Mulico, Warszawa Gotzman Jerzy, Jabłoński Bolesław, Gniazda naszych ptaków, PZWSz Maskomska-Juchiewicz Małgorzata, Tworka Stanisława, Ekologiczna Sieć Natura 2000, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków Małecki Jarosław, Bystrzycki Antoni, Środowisko Przyrodnicze Powiatu Toruńskiego, Urbański-Toruń, Toruń Obserwacje ornitologiczne - przedszkola - klasy IV-VI szkoły podstawowej - klasy I-III szkoły podstawowej - szkoły ponadpodstawowe Cel główny Zapoznanie się z najpospolitszymi gatunkami ptaków występującymi w naszym kraju. Uczeń: Cele operacyjne - wyjaśnia pojęcie ornitologia, - zna i podaje zasady dokonywania obserwacji ornitologicznych, - wymienia cechy w wyglądzie ptaków niezbędne do ich rozpoznawania (kształt dzioba, nóg, ubarwienie, wielkość), - rozróżnia na podstawie śpiewu od 3 do 12 gatunków ptaków, - wyjaśnia, dlaczego ptaki śpiewają, - rozpoznaje ślady bytności ptaków, tj.: dziuple, gniazda, kuźnie, pióra, tropy, wypluwki, - opisuje przystosowania ptaków do środowiska, np. zdobywania określonego rodzaju pokarmu i strategii rozrodu, - wymienia działania, jakie podejmuje się w celu ochrony ptaków, - wyjaśnia pojęcia terytorializm, migracje, - charakteryzuje wybrane zachowania ptaków (zachowania rozrodcze, pielęgnację upierzenia, migracje), - na podstawie przykładów charakteryzuje grupy ptaków, tj. śpiewające, kukułki, gołębie, dzięcioły, kraskowe, drapieżne, sowy, ptaki wodne, - rozróżnia ptaki ze względu na miejsce gniazdowania, - rozróżnia ptaki ze względu na zamieszkiwaną część lasu. Czas trwania zajęć 90 minut Miejsce klasa, park, las Pora roku marzec-czerwiec Środki dydaktyczne Załącznik nr 1 Świat zwierząt, załącznik nr 2 Klucz do rozpoznawania ptaków wodnych, załącznik nr 3 Klucz do rozpoznawania ptaków leśnych, załącznik nr 4 Cechy ptaków, załącznik nr 5 Typy gniazd, załącznik nr 6 Głosy ptaków, załącznik nr 7 Gra dydaktyczna Ptaki, zadanie aktywizujące Ptasie kolorowanki, karty pracy, naturalne okazy śladów ptaków pióra, gniazda, wypluwki itp. Metody burza mózgów, pogadanka, wykład, obserwacja, gra edukacyjna 15

2 Obserwacje ornitologiczne cz. 2 Obserwacje ornitologiczne cz. 3 Przebieg zajęć przedszkola i klasy I-III SP - przedszkola - klasy I-III szkoły podstawowej 1. Prowadzący prezentuje grupę zwierząt ptaki. Przedstawia 5 rysunków różnych zwierząt (zał. nr 1), a uczniowie mają wskazać, które z nich to ptaki. Następnie w formie burzy mózgów uczniowie podają cechy charakterystyczne dla ptaków. skrzydła, dziób pomocny przy obróbce i chwytaniu pokarmu, pióra, dwunożna postawa. 2. Prowadzący wprowadza pojęcie ornitologia nauka o ptakach. 3. Prowadzący zwraca uwagę uczniów, że najistotniejszą cechą ptaków jest zdolność do lotu, co umożliwiają skrzydła i ogon pokryte piórami. Prowadzący pokazuje okazy naturalne piór, np. pawia, bażanta, wrony, dzięcioła, sowy, gołębia, inne. Prowadzący wskazuje uczniom, że pióra pomagają w locie ptaka (długie, twarde z dutką) oraz ogrzewają ptaka (pióra puchowe, krótkie, miękkie). 4. Prowadzący zwraca uwagę na ubarwienie różnych gatunków ptaków na przykładzie kaczki krzyżówki: samice zwykle mają niepozorne ubarwienie w kolorach zbliżonych do otoczenia barwy maskujące, samce często posiadają jaskrawe, wyróżniające się ubarwienie - barwy godowe. Prowadzący pokazuje załącznik nr 2. Prosi uczniów o podanie innych przykładów. 5. Prowadzący pokazuje załącznik nr 4 z typami dziobów i nóg, wyjaśniając, że w ten sposób ptaki przystosowały się do zdobywania określonego pokarmu. 6. Wykorzystując załączniki nr 2 i 3, charakteryzuje wybrane gatunki ptaków 5 gatunków. 7. Wykorzystując załączniki nr 2 i 3 Klucz do rozpoznawania ptaków leśnych i wodnych, charakteryzuje wybrane gatunki ptaków 5-7 gatunków: a) Ptaki wodne: polujące na ryby mewy, czaple, kormorany, rybitwy posiadają ostre dzioby i szpony, niektóre z nich świetnie nurkują, np. kormorany, kaczki, gęsi, łabędzie połączenie trzech przednich palców nóg błoną pławną, dziób zwykle spłaszczony, na końcu zrogowaciały, zakończony paznokciem, wewnętrzne krawędzie dzioba zaopatrzone w podwójny rząd blaszek rogowych (do odcedzania pokarmu). b) Szponiaste (polujące na ptaki i inne zwierzęta), np. orły, myszołowy, pustułki, charakteryzujące się hakowato zagiętymi dziobami, silnymi nogami uzbrojonymi w ostre, zakrzywione szpony. Posiadają znakomity wzrok. c) Ptaki śpiewające, np. rudzik, zięba, strzyżyk, pierwiosnek - ich przedstawiciele różnią się między sobą wielkością, ubarwieniem i trybem życia. Wszystkie ptaki śpiewające mają jednak specyficzną budowę krtani z wieloma mięśniami głosowymi, umożliwiającą im wydawanie głosów godowych zwanych śpiewem. 8. Prowadzący przygotowuje tablicę z magnesami, na której przyczepia nazwy ptaków i ich korpusy: bielik, łabędź, bażant oraz rozsypankę z różnymi kształtami dziobów i nóg z załącznika nr 4 Cechy ptaków. Zaprasza chętnych uczniów do ułożenia rozsypanki dopasowania nóg i dziobów do korpusu. 9. Prowadzący prosi uczniów o podanie przyczyn wyboru określonych nóg i dziobów. 10. Prowadzący prowadzi pogadankę na temat, co ułatwia rozpoznawanie gatunków ptaków w terenie. Wykorzystując tablicę, prowadzący prosi o zapisanie pomysłów uczniów. Oprócz wyglądu (kolor, wielkość, kształt dzioba i nóg) powinno pojawić się stwierdzenie, że ptaki rozpoznajemy po śpiewie. 11. Prowadzący wyjaśnia, dlaczego ptaki śpiewają i dlaczego najczęściej robią to wiosną. Śpiew jest zwykle związany z początkiem okresu lęgowego. Wiosna to pora wyznaczania terytoriów, poszukiwania partnerów, zakładania gniazd i wychowywania piskląt. Ptaki głośno śpiewając, wyznaczają swoje rewiry i odstraszają w ten sposób swoich rywali. Samica z reguły wybiera ptaka, który śpiewa najgłośniej, bo ma największy rewir lęgowy. 12. Prowadzący wyjaśnia pojęcie migracja i terytorializm ptaków. 13. Prowadzący przygotowuje do odsłuchania od 3 do 5 głosów ptaków z załącznika nr 6. Podaje nazwę ptaka z jednoczesnym wskazaniem rysunku ptaka z Klucza (załącznik nr 3). 14. Prowadzący proponuje zabawę edukacyjną utrwalającą rozpoznawanie ptaków po śpiewie. Dzieli grupę na 5 zespołów, nadając im nazwę ptaka. W momencie włączenia śpiewu ptaka uczniowie odgrywający role tego ptaka powinni się poruszać latają. 15. Prowadzący przygotowuje uczniów do wyjścia w teren w celu obserwacji ptaków. Podaje zasady dobrej obserwacji ptaków. Na podstawie naturalnych okazów lub załącznika nr 5 pokazuje uczniom, jakie ślady w środowisku wskazują na obecność ptaków. Działanie to można również zrealizować po wyjściu w teren. 16. Prowadzący rozdaje lornetki, klucze, terenowe karty pracy. 17. Prowadzący na spacerze edukacyjnym, wykorzystując charakterystyczne cech gatunkowe ptaków, prezentuje uczniom co najmniej siedem gatunków ptaków. 18. Podczas spaceru prowadzący zwraca uwagę na konieczność ochrony ptaków. W Polsce większość ptaków jest pod ochroną. Prowadzący uświadamia uczniom, że głównym sposobem na ochronę ptaków jest ochrona miejsc, w których żyją. Podsumowanie: Po wykonanych obserwacjach w klasie prowadzący rozdaje Kolorowanka - Ptaki z zadań aktywizujących dzieci i młodzież dla pojedynczego ucznia. Po wykonanych obserwacjach i uzupełnieniu kart pracy, w przypadku uczniów potrafiących czytać, prowadzący może przeprowadzić grę dydaktyczną Ptaki z załącznika nr 7. 16

3 Obserwacje ornitologiczne cz. 4 Obserwacje ornitologiczne cz. 5 Przebieg zajęć klasy IV-VI SP, szkoły ponadpodstawowe - klasy IV-VI szkoły podstawowej - szkoły ponadpodstawowe 1. Prowadzący prezentuje grupę zwierząt ptaki. W formie burzy mózgów uczniowie podają cechy charakterystyczne dla ptaków. Prowadzący prosi uczniów o zapisanie informacji na tablicy. 2. Prowadzący przedstawia podstawowe informacje dotyczące ilości ptaków występujących w Polsce gniazduje ok. 360 gatunków, w lasach podmiejskich, np. na Barbarce ok. 30 gatunków, w lasach dominują ptaki małe, głównie pokrzewkowate i sikory, śpiewające latem i owadożerne. przeciętna długość życia ptaków w warunkach naturalnych to od 9 miesięcy do ok. 2 lat wynika to z dużej śmiertelności w okresie młodzieńczym, maksymalny wiek ptaków śpiewających wynosi 5-20 lat, kukułek 15 lat, grzywaczy 17 lat; duże ptaki żyją znacznie dłużej (nawet do 70 lat). 3. Prowadzący, wykorzystując załączniki nr 2, 3, 4, prezentuje różnorodność biologiczną ptaków, ich zróżnicowanie w wyglądzie, zdobywaniu pokarmu i strategii rozrodu. 4. Prowadzący prowadzi pogadankę z uczniami nt. najbardziej pospolitych gatunków ptaków występujących w Toruniu. Prowadzący uzmysławia uczniom różnorodność gatunków ptaków występujących w mieście. 5. Prowadzący, wykorzystując załącznik nr 6, prezentuje 12 wybranych głosów ptaków. 6. Prowadzący przygotowuje uczniów do wyjścia w teren w celu obserwacji ptaków. Prowadzący rozdaje lornetki i klucze, karty pracy. 7. Prowadzący podaje zasady dobrej obserwacji ptaków. Wykorzystując naturalne okazy, pokazuje uczniom, jakie ślady w środowisku wskazują na obecność ptaków. 8. Prowadzący na spacerze edukacyjnym, wykorzystując charakterystyczne cechy gatunkowe ptaków oraz ślady obecności ptaków, jakie możemy zaobserwować w terenie, prezentuje uczniom gatunków ptaków. W zależności od pory roku prowadzący omawia aktywność ptaków w danej porze. 9. W przypadku odnalezienia gniazda, prowadzący wraz z uczniami starają się ustalić, jaki ptak je zamieszkuje w oparciu o klucz (załącznik nr 5). 10. Prowadzący w trakcie spaceru podaje informacje dotyczące podziału ptaków ze względu na miejsce życia oraz podziału ptaków ze względu na miejsce gniazdowania. 11. W trakcie spaceru prowadzący dzieli uczestników zajęć na grupy 2-4 osobowe i przydziela im stanowiska badawcze, grupy przez 15 minut obserwują, słuchają i rozpoznają gatunki ptaków, obserwacje notują w kartach pracy. 12. Podczas spaceru prowadzący zwraca uwagę na konieczność ochrony ptaków. W Polsce większość ptaków jest pod ochroną. Prowadzący uświadamia uczniom, że głównym sposobem na ochronę ptaków jest ochrona miejsc, w których żyją. Podsumowanie: Uczniowie przygotowują prelekcje wystąpienia zawierające informacje nt. jednego wybranego ptaka występującego na terenie Torunia. Informacje, pojęcia, definicje Terytorializm forma instynktownych zachowań zwierzęcia, polegająca na utrzymaniu i obronie swojego terytorium, czyli miejsca, które zapewnia mu schronienie, dostateczną ilość pokarmu oraz wszystkie elementy niezbędne do wychowywania potomstwa. Ptaki oznaczają swoje terytorium sygnałem dźwiękowym, czyli śpiewem. Zwierzę broni swojego terytorium głównie przed innymi osobnikami tego samego gatunku lub innych gatunków. Wielkość terytorium zależy od zapotrzebowań pokarmowych zwierzęcia, w przypadku drapieżników jest zwykle większa niż pozostałych gatunków. Migracje wędrówki, czyli przemieszczanie się ptaków między dwoma obszarami powodowane poszukiwaniem terenów o odpowiednim klimacie, a co za tym idzie o odpowiednich warunkach pokarmowych i lęgowych. Z reguły ptaki przemieszczają się między zimowiskami a terenami lęgowymi. Odległości pokonywane w czasie takich wędrówek mogą być różne, np. szczygły zależnie od pory roku zmieniają miejsce bytowania, ale obszary zamieszkiwane przez nie latem i zimą częściowo się pokrywają lub ze sobą graniczą. Podobnie jest w przypadku gila, ptaki te możemy obserwować przez cały rok, jednak w chłodnej porze roku widzimy liczne ptaki przybyłe z północy na zimowisko, a latem nieliczne w naszym kraju ptaki lęgowe. Wiele ptaków podejmuje jednak dłuższe wędrówki, np. bocian, jaskółka. Wędrówki większości gatunków z terenu Europy odbywają się w kierunku północ-południe. W przypadku dalekich wędrówek trasa przelotu pokonywana jest etapami, które mogą liczyć od 100 km (mniejsze ptaki) do nawet 500 km u większych gatunków. Wędrówki podejmuje większość ptaków. Tylko nieliczne są osiadłe, np. wróbel czy niektóre gatunki tropikalne. Budowa pióra Pióro składa się z elastycznej osi oraz dwu chorągiewek: zewnętrznej i wewnętrznej. Górna część osi pióra, o przekroju czworokątnym, nosi nazwę stosiny, dolna o przekroju owalnym, znajdująca się poniżej chorągiewki, nazywa się dutką. Wewnętrzna część dutki zbudowana z delikatnych łuseczek rogowych nosi nazwę duszy. Chorągiewki pióra składają się z promieni wyrastających z obydwu stron stosiny. Od promieni tych wyrastają z kolei na dwie strony promyki, które łączą się ze sobą delikatnymi haczykami. Pióra sów posiadają specjalną warstwę poślizgową oraz piłkowaną krawędź, która wygładza zawirowania powietrza, co umożliwia tym ptakom bezgłośny lot. Rola różnych rodzajów piór a) Pióra puchowe są małe, delikatne, lekkie i puszyste. Rosną przy samym ciele, stanowiąc warstwę izolacyjną. Z wierzchu są praktycznie niewidoczne. b) Pióra konturowe są sztywniejsze, bardziej gładkie od puchowych, często kolorowe, nadają ptakom ich wygląd i opływowy kształt i chronią przed opadami atmosferycznymi. c) Lotki i sterówki są ułożone dachówkowato, aby powietrze mogło je swobodnie opływać: sterówki stabilizują lot, kierują nim, a szeroko rozsunięte i skierowane w dół hamują go, lotki podczas ruchu skrzydła w górę powietrze przechodzi swobodnie, przy ruchu w dół lotki uszczelniają się i stawiają opór dający siłę nośną. 17

4 Obserwacje ornitologiczne cz. 6 Obserwacje ornitologiczne cz. 7 Krótka charakterystyka wybranych grup ptaków: a) Ptaki śpiewające najbardziej zróżnicowana grupa ptaków. Zwykle są to gatunki niewielkie. Mają specyficzną budowę krtani z wieloma mięśniami głosowymi, umożliwiającą im wydawanie głosów godowych zwanych śpiewem, np. jemiołuszki, strzyżyki. Pokarmem są owady i nasiona. b) Kukułki należą tu głównie owadożerne pasożyty lęgowe. W Polsce występuje tylko jeden gatunek kukułka. c) Gołębie są ptakami o średniej wielkości, ich pióra są sztywne, głowa niewielka, dziób miękki z woskówką, nogi krótkie. Obie płcie ubarwione są zwykle podobnie. Żyją w parach na skrajach lasów i w parkach, gruchają lub pohukują, chodzą sprawnie po ziemi, szybko latają. Ich pokarmem są nasiona, czasem ślimaki. Budują płaskie gniazda, są gniazdownikami, odbywają wędrówki. d) Dzięcioły ptaki ruchliwe i zwykle pstro ubarwione. Posiadają dłutowaty dziób i długi, lepki język zaopatrzony w haczyki. Nogi są silne, o dwóch palcach skierowanych do przodu i dwóch do tyłu. Ogon jest sztywny i klinowaty. Samce najczęściej posiadają czerwoną plamę na głowie. Żyją w lasach i różnego rodzaju zadrzewieniach. Co rok wykuwają nowe dziuple. Żywią się owadami i ich larwami, nasionami oraz orzechami. e) Kraskowe to stara ewolucyjnie grupa ptaków. Należą do niej niezwykle kolorowe ptaki o silnym dziobie i krótkich, słabych nogach. Gniazda budują w dziuplach lub norkach ziemnych. Do grupy tej należą m.in. dudki, kraski i zimorodki. f) Ptaki drapieżne posiadają ostry, hakowaty dziób i silne nogi zaopatrzone w ostre pazury. U wielu gatunków występują tzw. nogawice długie, gęste pióra na skokach. Polują na ptaki, ssaki, ryby, owady. Budują duże, otwarte gniazda na drzewach lub w załomach skalnych. g) Sowy są nocnymi ptakami drapieżnymi o obfitym, puszystym ubarwieniu. Oczy skierowane są do przodu, a pióra wokół nich układają się w tzw. szlarę. Głowa jest niezwykle ruchliwa. Dziób jest krótki, haczykowaty, skrzydła szerokie i okrągłe, nogi opatrzone ostrymi pazurami. Sowy widzą i słyszą doskonale, ich lot jest bezszelestny i stosunkowo powolny. Pokarmem sów są zwykle gryzonie i małe ptaki. h) Ptaki wodne: polujące na ryby - mewy, czaple, kormorany, rybitwy - posiadają ostre dzioby i szpony, niektóre świetnie nurkują, np. kormorany. kaczki, gęsi, łabędzie - połączenie trzech przednich palców nóg błoną pławną, dziób zwykle spłaszczony, na końcu zrogowaciały, zakończony paznokciem, wewnętrzne krawędzie dzioba zaopatrzone w podwójny rząd blaszek rogowych (do odcedzania pokarmu). Zachowania ptaków. a) Zachowania terytorialne i godowe ptaki wyznaczają swoje rewiry, głośno śpiewając i odstraszając w ten sposób swoich rywali, samica z reguły wybiera ptaka, który śpiewa najgłośniej, bo ma największy rewir lęgowy. U niektórych ptaków (grzywaczy, skowronków, dzwońców) obserwować można loty tokowe, kiedy samce, głośno klaszcząc skrzydłami, wzbijają się w górę, a później opadają z rozpostartymi skrzydłami i ogonem. W rozmnażaniu ptaków wyróżniamy: poszukiwanie partnerów, zaloty, łączenie się w pary, budowę gniazda, złożenie i wysiadywanie jaj, wykluwanie się piskląt i opieka nad potomstwem. b) Pielęgnacja upierzenia ptaki czyszczą je, przeciągając dziobem po pojedynczych piórach na całej ich długości. Ptaki zażywają również kąpieli wodnych, słonecznych, w piasku lub pyle, w kwasie mrówkowym. c) Migracje ptaki są bardzo odporne na warunki atmosferyczne, przyczyną podejmowania wędrówek jest zazwyczaj brak pokarmu, różne gatunki ptaków podejmują wędrówki i powracają z nich w różnych terminach, np. rudzik, pierwiosnek przylatuje do Polski już w marcu, słowik kulczyk, zaganiacz w maju. Przykładowe zależności pomiędzy budową ptaka a środowiskiem jego życia i rodzajem zdobywanego pokarmu. a) Owadożerne, np. strzyżyk posiadają długi cienki dziób, czasem zagięty do dołu (pełzacz), u jaskółek i jeżyków dziób jest krótki, ale szeroki, co umożliwia im łapanie owadów w powietrzu. b) Ziarnojady - posiadają krótki, mocny dziób do rozgniatania nasion, np. szczygieł, grubodziób. c) Mięsożerne - na górnej szczęce posiadają tzw. ząb - dziób ostro zakończony. Posiadają również ostre szpony. Podział ptaków ze względu na miejsce gniazdowania: ptaki zakładające gniazda na wysokości poniżej 1,5 m (w gałęziach krzewów) strzyżyk, pokrzewki, ptaki zakładające gniazda powyżej 1,5 m drozdy, kos, śpiewak, wrona siwa, ptaki zakładające gniazda w dziuplach dudek, muchołówki, dzięcioły, sikory. Podział ptaków ze względu na miejsce życia: ptaki wnętrza lasu muchołówka, ptaki obrzeży lasu kapturka, ptaki granicy lasu trznadel, strzyżyk. Ślady obecności ptaków, jakie możemy zaobserwować w terenie: dziuple, gniazda otwarte, kuźnie, odchody, pióra, tropy, wypluwki, ślady skrzydeł, miejsca kąpieli. Aktywności ptaków w zależności od pory roku a) Wiosna: powrót ptaków z dalekich zimowisk (jaskółki, kapturki, jerzyki), lęgi (od marca kos dzwoniec, sierpówka), śpiew (szczyt aktywności w maju o świcie), dobra pora na obserwacje ze względu na niewielką ilość liści. b) Lato: obserwacje coraz trudniejsze ze względu na rosnące liście, szczyt okresu lęgowego, wychowywanie piskląt, niektóre gatunki odbywają drugi lęg, spada aktywność śpiewających samców, młode szpaki zbierają się w duże stada, ptaki wróblowate odbywają pierzenie, w sierpniu zaczynają się pierwsze odloty, trwają przygotowania do odlotów objadanie. c) Jesień: wędrówki, słychać głosy przelatujących ptaków (drozdów, rudzika), przylatują ptaki z północnego wschodu na zimowiska (gawrony, kwiczoły, jemiołuszki), gromadzenie zapasów zimowych (sójka i orzechówka). 18

5 Obserwacje ornitologiczne cz. 8 d) Zima: ptaki licznie odwiedzają karmniki, ptaki górskie przenoszą się na niżej położone tereny (orzechówki), pierwsze śpiewy bogatki, dzwońca, kosa, strzyżyka, pod koniec zimy powrót ptaków z bliskich zimowisk (szpaka, kopciuszka, pierwiosnka). Sposoby ochrony ptaków: zachowanie istniejących i stwarzanie nowych środowisk dla ptaków, ochrona dzięciołów, zawieszanie budek lęgowych, pozostawianie w lasach podszytu i sadzenie nowego, w przypadku gatunków bardzo zagrożonych wyszukiwanie gniazd i wytyczanie stref ochronnych wokół nich, budowa sztucznych gniazd, ograniczenie stosowania chemicznych środków ochrony roślin, ochrona starych drzew, zaniechanie zrębów zupełnych, zabezpieczanie linii energetycznych. 19

6 Imię i nazwisko... Data... Obserwacje ornitologiczne 1. Uzupełnij tabelę podczas obserwacji w lesie lub parku. W kolumnie B wpisz nazwę ptaka. W kolumnie C każdą kolejną obserwację zaznacz kreską. Wpisz porę roku obserwacji:... Obserwacje ornitologiczne cz. 1 klasy I - III szkoły podstawowej Lp A B Nazwa ptaka C D E Nazwa ptaka F INNE Otocz pętlą nazwę najczęściej oberwowanego ptaka spośród wymienionych. Ptaki leśne podkreśl na zielono. Jeśli wśród innych wymieniłeś ptaki wodne, podkreśl je na niebiesko. a) sikora d) wrona g) dzięcioł j) sójka b) kowalik e) szpak h) grzywacz k) zięba c) dudek f) kos i) kawka 20

7 3. Wpisz nazwy gatunkowe ptaków pod ich wizerunkami. a)... b)... c)... d)... e) Z poznanych na zajęciach ptaków wybierz tego, który najbardziej Ci się spodobał. Dorysuj brakujące elementy i pokoloruj ptaka używając właściwych kolorów. Wpisz nazwę gatunkową ptaka. Nazwa ptaka... Obserwacje ornitologiczne cz. 2 klasy I - III szkoły podstawowej 21

8 Imię i nazwisko... Data... Obserwacje ornitologiczne Obserwacje ornitologiczne cz. 1 klasy IV - VI szkoły podstawowej 1. Uzupełnij tabelę. Krzyżykiem zaznacz w tabeli gatunki ptaków, które zaobserwowałeś lub usłyszałeś podczas obserwacji w lesie (kolumna 2). W kolumnie 3 opisz cechy charakterystyczne usłyszanego głosu. W kolumnie 4 zapisz zaobserwowane ślady (np. dziupla, kuźnia, gniazdo otwarte, pióro, odchody, tropy, wypluwki lub inne). Liczbę określ, stawiając za każdym razem krzyżyk w kolumnie nr 6. Wpisz porę roku obserwacji: Gatunek ptaka Drozd śpiewak Dzięciołek Dzięcioł czarny Dzięcioł duży Dzięcioł średni Dzięcioł zielony Kos Kowalik Kwiczoł Usłyszany głos Cechy głosu Rodzaj śladu Cechy wyglądu Mysikrólik Piecuszek Pierwiosnek Rudzik Sikora bogatka Sikora modra Sikora uboga 22

9 Gatunek ptaka Sójka Usłyszany głos Cechy głosu Rodzaj śladu Cechy wyglądu Strzyżyk Wilga Zaganiacz Zięba WNIOSEK: Najliczniejszym obserwowanym gatunkiem ptaka jest Otocz pętlą właściwe sposoby ochrony ptaków a) tworzenie stref ochronnych wokół gniazd gatunków zagrożonych wyginięciem, b) dokarmianie ptaków, c) wieszanie budek lęgowych, d) usuwanie martwych drzew z lasu, e) przenoszenie gniazd bocianich, f) zapewnienie ptakom spokoju w okresie lęgowym, g) zagospodarowywania nieużytków (łąk, bagien, torfowisk), h) stosowanie w leśnictwie zrębów zupełnych i stosowanie chemicznych środków ochrony roślin, i) wykaszanie łąk i pól w okresie od początku lutego do końca sierpnia. 23 Obserwacje ornitologiczne cz. 2 klasy IV - VI szkoły podstawowej

10 Imię i nazwisko... Data... Obserwacje ornitologiczne Obserwacje ornitologiczne cz. 1 szkoły gimnazjalne i ponadgimnazjalne 1. Uzupełnij tabelę. Krzyżykiem zaznacz w tabeli gatunki ptaków, które zaobserwowałeś lub usłyszałeś podczas obserwacji w lesie (kolumna 2). W kolumnie 3 opisz cechy charakterystyczne usłyszanego głosu. W kolumnie 4 zapisz zaobserwowane ślady (np. dziupla, kuźnia, gniazdo otwarte, pióro, odchody, tropy, wypluwki lub inne). Liczbę określ, stawiając za każdym razem krzyżyk w kolumnie nr 6. Wpisz porę roku obserwacji: Gatunek ptaka Drozd śpiewak Dzięciołek Dzięcioł czarny Dzięcioł duży Dzięcioł średni Dzięcioł zielony Kos Kowalik Kwiczoł Usłyszany głos Cechy głosu Rodzaj śladu Cechy wyglądu Mysikrólik Piecuszek Pierwiosnek Rudzik Sikora bogatka Sikora modra Sikora uboga 24

11 Gatunek ptaka Sójka Usłyszany głos Cechy głosu Rodzaj śladu Cechy wyglądu Strzyżyk Wilga Zaganiacz Zięba WNIOSEK: Najliczniejszym obserwowanym gatunkiem ptaka jest Rozpoznaj poszczególne gatunki dzięciołów. Wybierz z ramki i wpisz nazwy w odpowiednie miejsca. dzięcioł czarny, dzięcioł pstry duży, dzięcioł pstry średni, dzięciołek, dzięcioł zielony Obserwacje ornitologiczne cz. 2 szkoły gimnazjalne i ponadgimnazjalne a)... b)... c)... d)... e)