ŚLIMKI SŁODKOWODNE CZĘŚĆ I. Opracował: dr Bartłomiej Gołdyn. Strona1

Transkrypt

1 Strona1 Waloryzacja malakologiczna starorzeczy górnej Wisły i terenów bezpośrednio przyległych wraz z oceną zagrożeń i propozycją zadań ochronnych dla miejsc szczególnie cennych przyrodniczo ŚLIMKI SŁODKOWODNE CZĘŚĆ I Opracował: dr Bartłomiej Gołdyn Poznań 2012

2 Strona2 METODY Inwentaryzacja prowadzona była zgodnie z metodyką przyjętą do celów krajowego monitoringu stanowisk zatoczka łamliwego (Anisus vorticulus), jedynego występującego w Polsce gatunku ślimaka wodnego umieszczonego w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE (Zając, Gołdyn, 2012). Wytypowane stanowiska w obrębie starorzeczy kontrolowane były przy pomocy standardowej siatki czerpakowej ciągniętej na odcinku 0,5 m, a z każdego stanowiska pobieranych jest minimum 15 takich próbek. Następnie były one przeglądane w terenie pod kątem występowania gatunków mięczaków, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków rzadkich i chronionych. Liczba stanowisk w obrębie każdego starorzecza uzależniona była od jego wielkości, urozmaicenia linii brzegowej oraz liczby mikrohabitatów (płatów roślinnych różnego typu) obecnych na jego obszarze. Uzyskane dane uzupełniane były wynikami zebranymi przy pomocy skrobaka dna, opartymi na wypatrywaniu, informacjami uzyskanymi na podstawie składu gatunkowego mięczaków wbudowanych w domki chruścików z rodzaju Limnephilus oraz przy pomocy metod używanych w badaniach nad ślimakami lądowymi (analiza ściółki w środowiskach podmokłych i w okresowych zbiornikach wodnych). Zebrane mięczaki oznaczane były z zastosowaniem standardowych metod, na podstawie kluczy Piechockiego (1979), Piechockiego i Dyduch-Falniowskiej (1993), Jackiewicz (2000) oraz Glöer a i Meier-Brook a (2003).

3 Strona3 WYNIKI W 2012 roku badania nad ślimakami wodnymi objęły 69 starorzeczy, na odcinku między miejscowościami Jawiszowice i Mętków. Na badanych stanowiskach stwierdzono występowanie 28 gatunków ślimaków wodnych, w tym osiem gatunków wpisanych na Polską Czerwoną Listę (Piechocki, 2002) w większości są to gatunki niższego ryzyka (Tabela 1). Nie odnotowano występowania gatunków chronionych prawem europejskim ani krajowym. Tabela 1. Wykaz gatunków ślimaków wodnych stwierdzonych w 69 starorzeczach objętych badaniami w 2012 roku Gatunek Status wg Polskiej Czerwonej Listy (Piechocki, 2002) Liczba stanowisk Acroloxus lacustris (Linnaeus 1758) 12 Anisus spirorbis (Linnaeus 1758) DD 1 Anisus vortex (Linnaeus 1758) 29 Aplexa hypnorum (Linnaeus 1758) NT 3 Armiger crista (Linnaeus 1758) 3 Bathyomphalus contortus (Linnaeus 1758) 2 Bithynia tentaculata (Linnaeus 1758) 21 Galba truncatula (O.F. Muller 1774) 1 Gyraulus albus (O.F. Muller 1774) 17 Gyraulus rossmaessleri (Auerswald 1852) NT 6 Hippeutis complanatus (Linnaeus 1758) DD 5 Lymnaea stagnalis (Linnaeus 1758) 44 Physa acuta Draparnaud Physa fontinalis (Linnaeus 1758) 4 Planorbarius corneus (Linnaeus 1758) 41 Planorbis planorbis (Linnaeus 1758) 36 Potamopyrgus antipodarum (J.E. Gray 1843) 2 Radix ampla (W. Hartmann 1821) 4 Radix auricularia (Linnaeus 1758) 4 Radix balthica (Linnaeus 1758) 22 Segmentina nitida (O.F. Muller 1774) 5 Stagnicola corvus (Gmelin 1791) DD 10 Stagnicola palustris (O.F. Muller 1774) DD 3 Stagnicola turricula (Held 1836) DD 1 Valvata pulchella (S. Studer 1789) VU 1 Valvata cristata O.F. Muller Valvata piscinalis (O.F. Muller 1774) 1 Viviparus viviparus (Linnaeus 1758) 30

4 Strona4 SZCZEGÓŁOWE ZESTAWIENIE WYNIKÓW WALORYZACJI ODNOŚNIE POSZCZEGÓLNYCH ZBIORNIKÓW OBJĘTYCH BADANIAMI Mapa 1. Lokalizacja starorzeczy 192, 194, 195, 196 STARORZECZE 192 (MAPA 1) Komentarz: zbiornik odznaczający się bardzo dużymi wahaniami poziomu wody, o dnie piaszczysto mulistym, w niewielkim stopniu pokrytym roślinnością. Stwierdzono tu występowanie tylko jednego, pospolitego w skali kraju gatunku ślimaka. W starorzeczu obecnie brak warunków siedliskowych odpowiadających wymaganiom rzadkich czy chronionych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: zmiany stosunków wodnych związane z niedawnym umocnienieniem i przebudową przylegającego wału przeciwpowodziowego. Zadania ochronne: zapewnienie łączności z rzeką od zachodniej strony.

5 Strona5 STARORZECZE 194 (MAPA 1) A. crista G. albus P. fontinalis Komentarz: zbiornik odznaczający się dużymi wahaniami poziomu wody, o dnie mulistym, w znacznym stopniu pokrytym roślinnością w większości grążelem żółtym. Stwierdzono tu występowanie ośmiu pospolitych w skali kraju gatunków ślimaków wodnych. Nie odnotowano gatunków rzadkich czy chronionych. Zagrożenia: zmiany stosunków wodnych związane z niedawnym umocnienieniem i przebudową przylegającego wału przeciwpowodziowego. Zadania ochronne: zapewnienie łączności z rzeką. STARORZECZE 195 (MAPA 1) A. spirorbis DD Komentarz: okresowy zbiornik wodny (tzw. smug) tworzący się na nadrzecznych łąkach. Stwierdzono tu występowanie dwóch gatunków zatoczków, z których jeden (Anisus spirorbis) wymieniony został na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Typowym jego siedliskiem są mokradła i okresowe zbiorniki wodne, warunki panujące obecnie na tym stanowisku w pełni odpowiadają jego wymaganiom. Zagrożenia: ewentualne zmiany stosunków wodnych.

6 Strona6 STARORZECZE 196 (MAPA 1) G. albus R. balthica Komentarz: niewielkie starorzecze niemal całkowicie zarośnięte przez moczarkę kanadyjską (Elodea canadensis). Nie stwierdzono tu występowania rzadkich gatunków ślimaków wodnych, jedynie cztery gatunki pospolite w skali kraju. Obecnie brak warunków odpowiednich dla gatunków chronionych. Zagrożenia: silne zarastanie moczarką kanadyjską (gatunek inwazyjny) i związane z tym przyspieszone wypłycanie zbiornika. Zadania ochronne: ewentualne usuwanie moczarki. Mapa 2. Lokalizacja starorzeczy 199, 200, 201, 204, 439, 440

7 Strona7 STARORZECZE 199 (MAPA 2) P. acuta Komentarz: niewielki zbiornik wodny o stromych brzegach i mulistym dnie, odznaczający się znacznymi wahaniami poziomu wody. Występują tu dwa, pospolite gatunki ślimaków wodnych. Obecnie brak warunków odpowiednich dla gatunków chronionych. Zagrożenia: wypłycanie i zanik zbiornika. Zadania ochronne: ewentualne połączenie zbiornika z rzeką (jeśli nie występują tu rzadkie gatunki z innych grup związane ze zbiornikami okresowymi). STARORZECZE 200 (MAPA 2) G. albus P. fontinalis Komentarz: zbiornik odznaczający się dużymi wahaniami poziomu wody, o dnie mulistym, niemal całkowicie pokryty roślinnością pływającą w większości grążelem żółtym. Stwierdzono tu występowanie siedmiu pospolitych w skali kraju gatunków ślimaków wodnych. Nie odnotowano gatunków rzadkich czy chronionych. Zagrożenia: wypłycanie i wysychanie zbiornika. Zadania ochronne: ewentualne zapewnienie łączności z rzeką.

8 Strona8 STARORZECZE 201 (MAPA 2) A. hypnorum NT G. rossmaessleri NT S. nitida Komentarz: okresowy zbiornik wodny zasilany z rzeki podczas jej wyższych stanów. Stwierdzono tu występowanie czterech pospolitych gatunków ślimaków wodnych oraz dwóch gatunków wymienionych na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią NT. Typowym ich siedliskiem są okresowe zbiorniki wodne, warunki panujące obecnie na tym stanowisku w pełni odpowiadają ich wymaganiom. Zagrożenia: ewentualne zmiany stosunków wodnych. STARORZECZE 204 (MAPA 2) B. tentaculata G. albus P. acuta R. auricularia Komentarz: staw na terasie zalewowej Wisły, odznaczający się umiarkowanymi wahaniami poziomu wody. Występuje tu siedem pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: eutrofizacja. Zadania ochronne: ewentualne otoczenie zbiornika buforową strefą roślinności ograniczającej spływ powierzchniowy biogenów ze zlewni.

9 Strona9 STARORZECZA 439 i 440 (MAPA 2) Brak Komentarz: dwa połączone ze sobą stawy położone wzdłuż cieku uchodzącego z pobliskich stawów gospodarczych i wpadającego do Wisły. Stawy intensywnie zarybione, wykorzystywane przez wędkarzy. Brak roślinności wynurzonej i pływającej. Nie stwierdzono występowania ślimaków wodnych, obecne warunki nie odpowiadają wymaganiom gatunków rzadkich. Zagrożenia: intensywne zarybianie, wędkarstwo. Zadania ochronne: znaczne ograniczenie populacji ryb. Mapa 3. Lokalizacja starorzeczy nr. 206, 208 i 209

10 Strona10 STARORZECZE 206 (MAPA 3) A. lacustris B. contortus B. tentaculata G. truncatula G. albus H. complanatus DD P. fontinalis R. auricularia R. balthica V. pulchella VU Komentarz: bardzo dobrze zachowane starorzecze, odznaczające się najwyższą liczbą odnotowanych gatunków ślimaków (14). Dwa spośród nich wymienione zostały na Polskiej Czerwonej Liście, z kategoriami VU i NT. Panujące tu obecnie warunki siedliskowe w pełni odpowiadają wymaganiom występujących tu gatunków. Zagrożenia: umiarkowana presja ze strony wędkarzy. STARORZECZE 208 (MAPA 3) R. balthica Komentarz: okresowy zbiornik wodny częściowo pokryty roślinnością amfibiotyczną (prawdopodobnie silnie wypłacone starorzecze). Stwierdzono tu występowanie sześciu, pospolitych w skali kraju gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: dalsze zarastanie i wypłycanie zbiornika. Zadania ochronne: ewentualne połączenie zbiornika z rzeką lub przyległym starorzeczem nr 206 (jeśli nie występują tu rzadkie gatunki z innych grup związane ze zbiornikami okresowymi).

11 Strona11 STARORZECZE 209 (MAPA 3) Brak Komentarz: okresowy zbiornik wodny (tzw. smug) tworzący się na nadrzecznych łąkach. Nie stwierdzono tu występowania ślimaków wodnych. Zagrożenia: brak. Mapa 4. Lokalizacja starorzeczy nr. 210, 212 i 213

12 Strona12 STARORZECZE 210 (MAPA 4) B. tentaculata G. albus P. acuta S. corvus DD Komentarz: zarastające i szybko wypłycające się starorzecze. Stwierdzono tu występowanie ośmiu gatunków ślimaków wodnych, z czego jeden wymieniony jest na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie, zanik zbiornika. Zadania ochronne: utworzenie połączenia z rzeką. STARORZECZE 212 (MAPA 4) A. lacustris B. tentaculata P. acuta R. balthica Komentarz: duże starorzecze, w niewielkim stopniu pokryte roślinnością wynurzoną i pływającą, wykorzystywane przez wędkarzy i prawdopodobnie silnie zarybione. Stwierdzono tu występowanie pięciu pospolitych gatunków ślimaków. Zagrożenia: presja ze strony ryb i wędkarzy. Zadania ochronne: ewentualne ograniczenie presji ze strony ryb i wędkarzy.

13 Strona13 STARORZECZE 213 (MAPA 4) Brak Komentarz: intensywnie użytkowany staw rybny. Nie stwierdzono tu występowania ślimaków wodnych, brak warunków odpowiednich dla gatunków rzadkich. Zagrożenia: presja ze strony gospodarki rybackiej. Mapa 5. Lokalizacja starorzeczy nr. 211, 214, 286 i 441

14 Strona14 STARORZECZE 211 (MAPA 5) P. acuta R. balthica Komentarz: silnie wypłacony zbiornik wodny o mulistym dnie, odznaczający się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie sześciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Brak warunków odpowiednich dla gatunków chronionych. Zagrożenia: zarastanie i wypłycanie, stopniowy zanik zbiornika. Zadania ochronne: ewentualne połączenie z rzeką. STARORZECZE 214 (MAPA 5) H. complanatus DD Komentarz: częściowo zarastające, użytkowane przez wędkarzy starorzecze, położone na cieku wpadającym do Wisły. Stwierdzono tu występowanie sześciu gatunków ślimaków, w tym jednego wymienionego na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Zagrożenia: eutrofizacja, zarastanie i wypłycanie zbiornika. Zadania ochronne: zapewnienie lepszej wymiany wody z rzeką.

15 Strona15 STARORZECZE 286 (MAPA 5) G. rossmaessleri NT R. balthica S. nitida S. corvus DD Komentarz: niewielki, silnie zarośnięty roślinnością pływającą zbiornik wodny, odznaczający się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie siedmiu gatunków ślimaków wodnych, z czego dwa zostały wymienione na Polskiej Czerwonej Liście. Oba gatunki to typowi mieszkańcy drobnych stawów, panujące tu warunki wydają się być dla nich optymalne. Zagrożenia: wypłycanie i zanik zbiornika. STARORZECZE 441 (MAPA 5) A. lacustris B. tentaculata P. acuta R. auricularia Komentarz: zarastające, silnie wypłacone starorzecze o mulistym dnie, odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie sześciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Brak warunków odpowiednich dla gatunków chronionych. Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie. Zadania ochronne: zapewnienie łączności z rzeką.

16 Strona16 Mapa 6. Lokalizacja starorzecza nr. 444 STARORZECZE 444 (MAPA 6) A. hypnorum NT G. rossmaessleri NT S. nitida S. palustris DD Komentarz: okresowy zbiornik wodny zasilany z rzeki podczas jej wyższych stanów. Stwierdzono tu występowanie czterech pospolitych gatunków ślimaków wodnych oraz trzech gatunków wymienionych na Polskiej Czerwonej Liście. Typowym ich siedliskiem są astatyczne zbiorniki wodne, warunki panujące obecnie na tym stanowisku odpowiadają ich wymaganiom. Zagrożenia: ewentualne zmiany stosunków wodnych.

17 Strona17 Mapa 7. Lokalizacja starorzeczy nr. 281, 282, 283, 284 STARORZECZE 281 (MAPA 7) A. crista B. tentaculata R. balthica Komentarz: ocienione przez wierzby starorzecze o stromych brzegach. Stwierdzono tu występowanie sześciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: brak.

18 Strona18 STARORZECZE 282 (MAPA 7) G. albus P. fontinalis R. balthica Komentarz: ocienione przez wierzby starorzecze o stromych brzegach i toni silnie zarośniętej przez rogatek. Stwierdzono tu występowanie sześciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: eutrofizacja, wypłycanie, zarastanie. Zadania ochronne: zapewnienie połączenia z rzeką, otoczenie zbiornika buforową strefą roślinności ograniczającej spływ powierzchniowy biogenów ze zlewni. STARORZECZE 283 (MAPA 7) B. tentaculata G. albus R. auricularia R. balthica Komentarz: ocienione przez wierzby starorzecze o dość stromych brzegach. Stwierdzono tu występowanie siedmiu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: brak.

19 Strona19 STARORZECZE 284 (MAPA 7) A. hypnorum NT H. complanatus DD Komentarz: zarastające, silnie wypłacone starorzecze odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody w większej części okresowo wysychające. Stwierdzono tu występowanie siedmiu gatunków ślimaków wodnych, z czego dwa znajdują się na Polskiej Czerwonej Liście. Zagrożenia: wypłycanie, zarastanie. Zadania ochronne: ewentualnie zapewnienie połączenia z rzeką (jeśli nie występują tu rzadkie gatunki z innych grup związane ze zbiornikami okresowymi). Mapa 8. Lokalizacja starorzeczy nr. 275, 276, 277, 279, 280

20 Strona20 STARORZECZE 275 (MAPA 8) B. tentaculata G. albus P. acuta R. balthica Komentarz: ocienione przez drzewa i krzewy starorzecze o stromych brzegach. Stwierdzono tu występowanie sześciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: brak. STARORZECZE 276 (MAPA 8) B. tentaculata G. rossmaessleri NT P. acuta R. balthica Komentarz: starorzecze o bardzo stromych brzegach i toni wodnej w znacznej mierze zajętej przez rogatek, odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie sześciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych oraz jednego zamieszczonego na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią NT. Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie. Zadania ochronne: ewentualne połączenie z rzeką.

21 Strona21 STARORZECZE 277 (MAPA 8) B. tentaculata G. albus R. balthica S. palustris DD Komentarz: starorzecze o stromych brzegach i toni wodnej w znacznej mierze zajętej przez rogatek, odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie siedmiu pospolitych gatunków ślimaków wodnych oraz jednego zamieszczonego na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie. Zadania ochronne: ewentualne połączenie z rzeką. STARORZECZE 279 (MAPA 8) B. tentaculata G. albus P. acuta Komentarz: miejscami wypłycające się starorzecze ekstensywnie użytkowane przez wędkarzy. Stwierdzono tu występowanie siedmiu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: wypłycanie. Zadania ochronne: ewentualne połączenie z rzeką.

22 Strona22 STARORZECZE 280 (MAPA 8) B. tentaculata V. piscinalis Komentarz: ocienione przez wierzby starorzecze o stromych brzegach. Stwierdzono tu występowanie czterech pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: brak. Mapa 9. Lokalizacja starorzecza nr. 215

23 Strona23 STARORZECZE 215 (MAPA 9) A. lacustris A. crista B. tentaculata G. albus Komentarz: wypłycające się starorzecze, o toni wodnej w znacznej mierze pokrytej przez roślinność pływającą. Stwierdzono tu występowanie siedmiu gatunków ślimaków wodnych pospolitych w skali kraju. Zagrożenia: wypłycanie. Zadania ochronne: udrożnienie połączenia z rzeką. Mapa 10. Lokalizacja starorzeczy 272 i 273

24 Strona24 STARORZECZE 272 (MAPA 10) A. lacustris B. tentaculata G. albus R. ampla V. cristata Komentarz: rozległe starorzecze, o toni wodnej w znacznej mierze zacienionej przez otaczające drzewa i krzewy. Stwierdzono tu występowanie siedmiu gatunków ślimaków wodnych pospolitych w skali kraju. Zagrożenia: miejscami wypłycanie. STARORZECZE 273 (MAPA 10) Brak zdjęcia A. lacustris B. tentaculata G. albus P. acuta Komentarz: rozległe starorzecze, o toni wodnej w znacznej mierze zacienionej przez otaczające drzewa i krzewy. Stwierdzono tu występowanie siedmiu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: miejscami wypłycanie. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką.

25 Strona25 Mapa 11. Lokalizacja starorzeczy 262, 263, 264, 266, 267, 268, 269, 270 STARORZECZE 262 (MAPA 11) P. acuta Komentarz: wypłycające się starorzecze, o toni wodnej niemal całkowicie pokrytej przez roślinność pływającą. Zbiornik położony za wałem przeciwpowodziowym, w zlewni rolniczej. Stwierdzono tu występowanie jednego, pospolitego gatunku ślimaka wodnego. Zagrożenia: wypłycanie, eutrofizacja. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką, otoczenie zbiornika buforową strefą roślinności ograniczającej spływ powierzchniowy biogenów ze zlewni.

26 Strona26 STARORZECZE 263 (MAPA 11) A. lacustris B. tentaculata P. acuta R. ampla S. corvus DD Komentarz: wypłacający się fragment starorzecza przeciętego wałem przeciwpowodziowym. Toń wodna częściowo pokryta przez roślinność pływającą, znaczne wahania poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie siedmiu gatunków ślimaków wodnych, w tym jednego znajdującego się na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Zagrożenia: wypłycanie. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką. STARORZECZE 264 (MAPA 11) P. acuta R. ampla S. corvus DD Komentarz: wysychający, wypłacający się fragment starorzecza przeciętego wałem przeciwpowodziowym o znacznych wahaniach poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie siedmiu gatunków ślimaków wodnych, w tym jednego znajdującego się na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Zagrożenia: wypłycanie, wysychanie, zanik zbiornika. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką.

27 Strona27 STARORZECZE 266 (MAPA 11) Komentarz: podczas kontroli starorzecze całkowicie wyschnięte, obecnie jest to prawdopodobnie okresowy zbiornik wodny. W wilgotnych osadach dennych stwierdzono ślimaki wodne należące do pięciu, pospolitych w skali kraju gatunków Zagrożenia: wypłycanie, wysychanie, zanik zbiornika. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką (jeśli nie występują tu rzadkie gatunki z innych grup związane ze zbiornikami okresowymi). STARORZECZE 267 (MAPA 11) Komentarz: okresowy zbiornik wodny, całkowicie wyschnięty podczas kontroli. Stwierdzono tu występowanie trzech, pospolitych w skali kraju gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: wypłycanie.

28 Strona28 STARORZECZE 268 (MAPA 11) A. lacustris B. tentaculata P. acuta R. balthica Komentarz: starorzecze o toni wodnej niemal całkowicie pokrytej przez roślinność pływającą. Zbiornik położony w zlewni rolniczej, użytkowany przez wędkarzy. Stwierdzono tu występowanie dziewięciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: wypłycanie, eutrofizacja. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką, otoczenie zbiornika buforową strefą roślinności ograniczającej spływ powierzchniowy biogenów ze zlewni. STARORZECZE 269 (MAPA 11) A. lacustris B. tentaculata P. acuta R. balthica S. palustris DD Komentarz: starorzecze o toni wodnej niemal całkowicie pokrytej przez roślinność pływającą. Zbiornik położony w zlewni rolniczej, użytkowany przez wędkarzy. Stwierdzono tu występowanie dziewięciu gatunków ślimaków wodnych, w tym jednego wymienionego na Polskiej Czerwonej Liście, z kategorią DD. Zagrożenia: wypłycanie, eutrofizacja. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką lub z przyległym starorzeczem nr 268, otoczenie zbiornika buforową strefą roślinności ograniczającej spływ powierzchniowy biogenów ze zlewni.

29 Strona29 STARORZECZE 270 (MAPA 11) Starorzecze przekształcone w łowisko wędkarskie, intensywnie użytkowane i zarybiane. Brak warunków siedliskowych dla chronionych czy rzadkich gatunków ślimaków wodnych. Mapa 12. Lokalizacja starorzeczy nr. 261 i 265 STARORZECZE 261 (MAPA 12) R. balthica Komentarz: połączone zbiorniki powyrobiskowe, ekstensywnie użytkowane przez wędkarzy. Stwierdzono tu występowanie trzech, pospolitych w skali kraju gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: brak.

30 Strona30 STARORZECZE 265 (MAPA 12) P. antipodarum Komentarz: podczas kontroli starorzecze całkowicie wyschnięte, obecnie jest to prawdopodobnie okresowy zbiornik wodny. W wilgotnych osadach dennych stwierdzono występowanie jednego gatunku ślimaka wodnego (obcy w naszej faunie gatunek inwazyjny). Zagrożenia: wypłycanie, wysychanie, zanik zbiornika. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką (jeśli nie występują tu rzadkie gatunki z innych grup związane ze zbiornikami okresowymi). Mapa 13. Lokalizacja starorzeczy nr. 256, 257 i 259

31 Strona31 STARORZECZE 256 (MAPA 13) A. lacustris G. albus H. complanatus DD S. corvus DD Komentarz: miejscami wypłycające się starorzecze, o toni wodnej niemal całkowicie pokrytej przez roślinność pływającą. Zbiornik położony za wałem przeciwpowodziowym, w zlewni rolniczej. Stwierdzono tu występowanie ośmiu gatunków ślimaków wodnych, w tym dwóch znajdujących się na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Panujące tu obecnie warunki siedliskowe w pełni odpowiadają ich wymaganiom. Zagrożenia: wypłycanie, eutrofizacja. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką. STARORZECZE 257 (MAPA 13) A. lacustris B. contortus B. tentaculata G. albus H. complanatus DD S. corvus DD Komentarz: wypłycające się od zachodu starorzecze położone za wałem przeciwpowodziowym, w zlewni rolniczej. Stwierdzono tu występowanie siedmiu gatunków ślimaków wodnych, w tym dwóch znajdujących się na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Panujące tu obecnie warunki siedliskowe w pełni odpowiadają ich wymaganiom. Zagrożenia: wypłycanie, eutrofizacja. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką poprzez starorzecze nr 256, otoczenie zbiornika buforową strefą roślinności ograniczającej spływ powierzchniowy biogenów ze zlewni.

32 Strona32 STARORZECZE 259 (MAPA 13) R. balthica S. nitida Komentarz: podczas kontroli starorzecze całkowicie wyschnięte, obecnie jest to prawdopodobnie okresowy zbiornik wodny. W wilgotnych osadach dennych stwierdzono występowanie pięciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: wypłycanie, wysychanie, zanik zbiornika. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką (jeśli nie występują tu rzadkie gatunki z innych grup związane ze zbiornikami okresowymi). Mapa 14. Lokalizacja starorzeczy nr. 254 i 255

33 Strona33 STARORZECZE 254 (MAPA 14) S. corvus DD Komentarz: podczas kontroli starorzecze było całkowicie wyschnięte. Obecnie jest to prawdopodobnie okresowy zbiornik wodny. Położone w zlewni rolniczej. W wilgotnych osadach dennych stwierdzono występowanie pięciu gatunków ślimaków wodnych, w tym jednego, typowego dla astatycznych zbiorników wodnych gatunku wymienionego na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Zagrożenia: eutrofizacja, wypłycanie, wysychanie, zanik zbiornika. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką. STARORZECZE 255 (MAPA 14) Komentarz: wypłycające się starorzecze położone w zlewni rolniczej, o znacznych wahaniach poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: wypłycanie, eutrofizacja. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką.

34 Strona34 Mapa 15. Lokalizacja starorzeczy nr. 446, 247, 248, 249, 252, 253, 292, 293 i 294 STARORZECZE 446 (MAPA 15) R. balthica Komentarz: starorzecze odznaczające się umiarkowanymi wahaniami poziomu wody, od północy zarastające. Stwierdzono tu występowanie pięciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: wypłycanie.

35 Strona35 STARORZECZE 247 (MAPA 15) S. corvus DD Komentarz: wypłycające się i silnie zarastające starorzecze położone za wałem przeciwpowodziowym, w zlewni rolniczej. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków wodnych oraz jednego, typowego dla astatycznych zbiorników wodnych gatunku umieszczonego na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Zagrożenia: wypłycanie, eutrofizacja. Zadania ochronne: udrożnienie połączenia z rzeką, otoczenie zbiornika buforową strefą roślinności ograniczającej spływ powierzchniowy biogenów ze zlewni. STARORZECZE 248 (MAPA 15) S. corvus DD Komentarz: miejscami wypłycające się i zarastające starorzecze położone za wałem przeciwpowodziowym, w zlewni rolniczej. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków wodnych oraz jednego, typowego dla astatycznych zbiorników wodnych gatunku umieszczonego na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Zagrożenia: wypłycanie, eutrofizacja. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką.

36 Strona36 STARORZECZE 249 (MAPA 15) S. nitida S. corvus DD Komentarz: miejscami wypłycające się i zarastające starorzecze położone za wałem przeciwpowodziowym, w zlewni rolniczej. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków wodnych oraz jednego, typowego dla astatycznych zbiorników wodnych gatunku umieszczonego na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Zagrożenia: wypłycanie, eutrofizacja. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką. STARORZECZE 252 i 253 (MAPA 15) Starorzecza przekształcone w łowisko wędkarskie, intensywnie użytkowane i zarybiane. Brak warunków siedliskowych dla chronionych czy rzadkich gatunków ślimaków wodnych.

37 Strona37 STARORZECZE 292 (MAPA 15) P. acuta Komentarz: starorzecze odznaczające się umiarkowanymi wahaniami poziomu wody, o toni wodnej całkowicie pokrytej roślinnością pływającą. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: eutrofizacja. Zadania ochronne: otoczenie zbiornika buforową strefą roślinności ograniczającej spływ powierzchniowy biogenów ze zlewni. STARORZECZE 293 (MAPA 15) A. lacustris R. balthica Komentarz: starorzecze odznaczające się umiarkowanymi wahaniami poziomu wody, od zachodu zarastające. Stwierdzono tu występowanie siedmiu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: wypłycanie. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką.

38 Strona38 STARORZECZE 294 (MAPA 15) G. rossmaessleri NT P. acuta R. balthica Komentarz: miejscami wypłycające się i zarastające starorzecze odznaczające się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków wodnych oraz jednego, typowego dla astatycznych zbiorników wodnych gatunku umieszczonego na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią NT. Zagrożenia: wypłycanie. Mapa 16. Lokalizacja starorzecza nr. 469

39 Strona39 STARORZECZE 469 (MAPA 16) brak Komentarz: rozlewisko pokryte trzcinowiskiem położone za wałem przeciwpowodziowym. Brak warunków siedliskowych odpowiadających rzadkim czy chronionym gatunkom ślimaków wodnych. Zagrożenia: brak. Mapa 17. Lokalizacja starorzeczy nr. 447, 448, 449, 450 i 451

40 Strona40 STARORZECZE 447 (MAPA 17) P. acuta P. antipodarum R. balthica Komentarz: zarastające i wypłycające się starorzecze, którego toń wodna w znacznej mierze pokryta jest roślinnością pływającą i podwodną. Stwierdzono tu występowanie sześciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych, w tym jednego gatunku obcego, inwazyjnego (Potamopyrgus antipodarum). Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie. Zadania ochronne: udrożnienie połączenia z rzeką. STARORZECZE 448 (MAPA 17) B. tentaculata R. balthica Komentarz: silnie zarastające i wypłycające się starorzecze, którego toń wodna całkowicie pokryta jest roślinnością pływającą i podwodną. Stwierdzono tu występowanie czterech pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie. Zadania ochronne: ewentualne udrożnienie połączenia z rzeką poprzez starorzecze nr 447.

41 Strona41 STARORZECZE 449 (MAPA 17) B. tentaculata Komentarz: silnie zarastające i wypłycające się starorzecze, którego toń wodna całkowicie pokryta jest roślinnością pływającą i podwodną. Stwierdzono tu występowanie pięciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie. STARORZECZE 450 (MAPA 17) P. acuta Komentarz: niewielki astatyczny zbiornik wodny otoczony trzcinowiskiem i turzycowiskiem. Stwierdzono tu występowanie trzech pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Brak warunków siedliskowych odpowiadających wymaganiom gatunków chronionych. Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie.

42 Strona42 STARORZECZE 451 (MAPA 17) P. acuta R. balthica S. turricula DD Komentarz: astatyczny zbiornik wodny otoczony trzcinowiskiem. Stwierdzono tu występowanie sześciu gatunków ślimaków wodnych, w tym jednego wymienionego na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią DD. Obecnie występujące tu warunki siedliskowe odpowiadają jego wymaganiom. Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie. Mapa 19. Lokalizacja starorzeczy nr. 456, 457, 458, 459, 460 i 461

43 Strona43 STARORZECZE 456 (MAPA 19) G. rossmaessleri NT P. acuta R. ampla Komentarz: przekształcony zbiornik wodny prawdopodobnie użytkowany jako staw rybny. Odznacza się umiarkowanymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie ośmiu gatunków ślimaków wodnych, w tym jednego wymienionego na Polskiej Czerwonej Liście z kategorią NT. Obecnie występujące tu warunki siedliskowe odpowiadają jego wymaganiom. Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie. STARORZECZE 457 (MAPA 19) Komentarz: przekształcony zbiornik wodny prawdopodobnie użytkowany jako staw rybny. Odznacza się umiarkowanymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie dwóch pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie.

44 Strona44 STARORZECZE 458 (MAPA 19) Komentarz: niewielki, zarastający zbiornik wodny odznaczający się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie czterech pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie. STARORZECZE 459 (MAPA 19) G. albus P. acuta Komentarz: niewielki zbiornik wodny odznaczający się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie pięciu pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: wypłycanie.

45 Strona45 STARORZECZE 460 (MAPA 19) brak Komentarz: według zdjęć satelitarnych niegdyś samodzielny zbiornik, obecnie nie jest oddzielony od nurtu rzeki i stanowi raczej jej zatokę. Obecnie brak jest tu warunków siedliskowych spełniających wymagania rzadkich i chronionych gatunków ślimaków związanych ze starorzeczami. STARORZECZE 461 (MAPA 19) Komentarz: mały, silnie zarastający i wypłacony zbiornik wodny odznaczający się znacznymi wahaniami poziomu wody. Stwierdzono tu występowanie czterech pospolitych gatunków ślimaków wodnych. Zagrożenia: zarastanie, wypłycanie.

46 Strona46 PODSUMOWANIE Wśród gatunków mięczaków stwierdzonych w starorzeczach objętych pierwszym etapem inwentaryzacji brak jest gatunków szczególnie cennych czy rzadkich. Gatunkiem o najwyższym statusie ochronnym według Polskiej Czerwonej Listy (Piechocki, 2002) jest Valvata pulchella (VU), której obecność stwierdzono w starorzeczu numer 206. Warunki siedliskowe obecnie panujące na tym stanowisku odpowiadają wymaganiom tego gatunku i nie jest konieczne przeprowadzanie działań ochronnych mających na celu ich polepszenie. Dwa gatunki zaliczane do grupy bliskich zagrożenia (NT) Aplexa hypnorum i Gyraulus rossmaessleri to ślimaki charakterystyczne dla drobnych zbiorników wodnych, odznaczających się dużymi wahaniami poziomu wody, a nawet okresowo wysychających. Głównym zagrożeniem dla tych gatunków w skali Polski jest zanikanie astatycznych zbiorników wodnych. Na terenie objętym badaniami pierwszy z wymienionych gatunków został stwierdzony w trzech zbiornikach (nr 201, 284 i 444), drugi w sześciu (nr 201, 276, 286, 294, 444, 456). Podobnymi wymaganiami odznacza się również Anisus spirorbis (DD), odnotowany w zbiorniku numer 195. Występujące tu siedliska odpowiadają wymaganiom tych gatunków, jeśli brak będzie uzasadnionej przyczyny nie należy ich modyfikować w znaczący sposób. Ta sama uwaga dotyczy pozostałych, dobrze zachowanych okresowych zbiorników wodnych, których parametry siedliskowe odpowiadają m.in. wymaganiom zagrożonych skorupiaków zaliczanych do dużych skrzelonogów (Gołdyn i inni, 2012). Kilka wczesnowiosennych gatunków z tej grupy jest obecnie proponowanych do objęcia ochroną gatunkową w Polsce. Przed rozpoczęciem ewentualnych działań ochronnych należy sprawdzić, czy nie występują one w zbiornikach wytypowanych do prac hydrotechnicznych. Cztery pozostałe gatunki ślimaków wymienione na Polskiej Czerwonej Liście Stagnicola corvus, Stagnicola palustris, Stagnicola turricula i Hippeutis complanatus to typowi mieszkańcy drobnych, silnie zarastających zbiorników cechujących się znacznymi wahaniami poziomu wody. Ich status ochronny w Polsce został zaklasyfikowany jako DD (dane niepełne). Głównym zagrożeniem dla wspomnianych gatunków jest zanik siedlisk. Na terenie objętym badaniami zamieszkiwane przez nie zbiorniki wodne nie wymagają działań ochronnych mających na celu polepszenie stanu siedlisk pod kątem tych gatunków. Na terenie objętym pierwszym etapem inwentaryzacji do najcenniejszych pod względem malakologicznym zbiorników wodnych należą starorzecza numer 206, 444, 245, 201, 210, 286, 284, 269, 256 i 456. Na tych stanowiskach stwierdzono najwyższą liczbę gatunków mięczaków oraz występowanie gatunków wymienionych na Polskiej Czerwonej Liście. Głównymi zagrożeniami dla różnorodności ślimaków wodnych na obszarze objętym badaniami jest zanikanie zbiorników wodnych związane z ich zarastaniem i wypłycaniem. Działaniem ochronnym mogącym zwiększyć tą różnorodność jest zapewnienie połączenia z rzeką na części stanowisk. Działanie to powinno być jednak ograniczone do starorzeczy, w których nie występują gatunki preferujące astatyczne czy okresowe zbiorniki wodne. Ewentualne prace hydrotechniczne powinny być prowadzone w ten sposób, by znacząco nie

47 Strona47 pogarszać warunków siedliskowych odpowiednich dla rzadszych gatunków mięczaków związanych z gęstymi i dobrze ukształtowanymi płatami makrofitów. Innym istotnym zagrożeniem na badanym odcinku Wisły jest eutrofizacja starorzeczy usytuowanych w zlewni rolniczej. Oprócz wpływu na funkcjonowanie całego ekosystemu, zjawisko to przyspiesza proces zarastania i wypłycania starorzeczy. Działaniem mogącym ograniczyć wpływ biogenów spływających ze zlewni jest tworzenie dookoła zbiorników wodnych buforowych stref gęstej roślinności. Ich pasy o szerokości od kilkunastu do trzydziestu metrów (w zależności od ukształtowania terenu w zlewni) mogą być porośnięte roślinnością spontaniczną lub lepiej obsadzone krzewami i roślinami wilgociolubnymi. LITERATURA Glöer P., Meier-Brook C., 2003, Süsswassermollusken. DJN, Hamburg, 131pp. Gołdyn, B., Bernard, R., Czyz, M.J., Jankowiak, A., 2012, Diversity and conservation status of large branchiopods (Crustacea) in ponds of western Poland. Limnologica, 42(4): Jackiewicz M., 2000, Błotniarki Europy. Wyd. Kontekst, Poznań, 97pp. Piechocki A., 1979, Mięczaki Mollusca Ślimaki Gastropoda. Fauna Słodkowodna Polski 7, PWN, Poznań, 187pp. Piechocki A., 2002, Ślimaki wodne Gastropoda aquatica. W: Głowaciński Z. [red]: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. IOP, PAN, Kraków, Piechocki A., Dyduch-Falniowska A., 1993, Mięczaki małże. Fauna Słodkowodna Polski 7A, PWN, Warszawa, 204pp. Zając K., Gołdyn B., 2012, Zatoczek łamliwy Anisus vorticulus. W: Makomaska-Juchiewicz M., Baran P. [red.]: Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część II. GIOŚ, Warszawa,