FUNDUSZE POMOCOWE DLA POLSKI PO AKCESJI FUNDUSZE STRUKTURALNE I FUNDUSZ SPÓJNOSCI

Transkrypt

1 Agnieszka Jankowska Tomasz Kierzkowski Robert Knopik FUNDUSZE POMOCOWE DLA POLSKI PO AKCESJI FUNDUSZE STRUKTURALNE I FUNDUSZ SPÓJNOSCI Warszawa, czerwiec 2003 r. 1

2 SPIS TRESCI WSTEP CELE POLITYKI REGIONALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ FUNDUSZE STRUKTURALNE UNII EUROPEJSKIEJ FUNDUSZ SPÓJNOSCI ZALOZENIA OGÓLNE STRATEGIA WYKORZYSTANIA FUNDUSZU SPÓJNOSCI W POLSCE BUDZET UNIJNEJ POLITYKI REGIONALNEJ W LATACH PROCES PROGRAMOWANIA POLITYKI REGIONALNEJ W UNII EUROPEJSKIEJ ZAGADNIENIA OGÓLNE PLAN ROZWOJU PODSTAWY WSPARCIA WSPÓLNOTY PROGRAMY OPERACYJNE UZUPELNIENIE PROGRAMU OPERACYJNEGO JEDNOLITY DOKUMENT PROGRAMOWY INICJATYWY WSPÓLNOTY OGÓLNE ZASADY WDRAZANIA PROGRAMÓW FINANSOWANYCH Z FUNDUSZY STRUKTURALNYCH ZADANIA INSTUTUCJI UCZESTNICZACYCH W PRZYGOTOWYWANIAU I WDRAZANIU PROGRAMÓW FINANSOWANYCH Z FUNDUSZY STRUKTURALNYCH KOMISJA EUROPEJSKA INSTYTUCJA ZARZADZAJACA KOMITETY MONITORUJACE INSTYTUCJA PLATNICZA JEDNOSTKI MONITORUJACO-KONTROLNE INSTYTUCJE POSREDNICZACE W ZARZADZANIU PROGRAMAMI OPERACYJNYMI KOMITETY STERUJACE BENEFICJENT KONCOWY BENEFICJENT OSTATECZNY...BLAD! NIE ZDEFINIOWANO ZAKLADKI. 9. KRAJOWA POLITYKA REGIONALNA NA LATA NARODOWY PLAN ROZWOJU Zalozenia ogólne System wdrazania Tryb wyboru projektów - zarys SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY WZROST KONKURENCYJNOSCI GOSPODARKI SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY ROZWÓJ ZASOBÓW LUDZKICH SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY RESTRUKTURYZACJA I MODERNIZACJA SEKTORA ZYWNOSCIOWEGO I ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY RYBOLÓWSTWO I PRZETWÓRSTWO RYB SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY: TRANSPORT GOSPODARKA MORSKA (SPO - TGM) ZINTEGROWANY PROGRAM OPERACYJNY ROZWOJU REGIONALNEGO SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY POMOC TECHNICZNA

3 Wstep W niniejszej publikacji autorzy przedstawili podstawowe informacje na temat zasad funkcjonowania unijnej polityki regionalnej w latach Podstawowym celem tej publikacji jest prezentacja mozliwosci korzystania z pomocy unijnej po przystapieniu Polski do Unii Europejskiej. Poniewaz negocjacje na temat ostatecznego ksztaltu unijnej pomocy po akcesji sa dopiero w fazie wstepnej, szereg informacji zawartych w tej publikacji moze ulec zmianom. Dotyczy to zwlaszcza tresci poszczególnych Programów Operacyjnych. Przedstawione informacje odnosza sie do stanu z polowy czerwca 2003 r. Wszelkie zmiany dotyczace ksztaltu pomocy z Funduszy Strukturalnych dla Polski beda na biezaco odnotowywane w niniejszym materiale. 3

4 1. CELE POLITYKI REGIONALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ Przystepujac do Unii Europejskiej Polska stanie sie podmiotem unijnej polityki regionalnej. Polityka ta jest realizowana w okresach wieloletnich. W obecnym okresie programowania, który obejmuje lata , polityka regionalna Unii Europejskiej ma wyznaczone trzy cele: - Cel 1 promowanie rozwoju i dostosowan strukturalnych w regionach slabiej rozwinietych. - Cel 2 wspieranie gospodarczej i spolecznej konwersji obszarów stojacych w obliczu problemów strukturalnych; - Cel 3 wspieranie adaptacji i modernizacji polityk i systemów ksztalcenia, szkolenia i zatrudnienia. Celem 1 polityki regionalnej UE sa objete regiony NUTS II 1, w których produkt krajowy brutto na glowe mieszkanca regionu, mierzony wedlug parytetu sily nabywczej i obliczony na podstawie danych statystycznych za ostatnie trzy lata jest nizszy od 75% sredniej unijnej wartosci tego wskaznika. Lista takich regionów przygotowywana jest przez Komisje Europejska. W obecnym okresie programowania programami Celu 1 objete sa miedzy innymi poludniowe regiony Wloch, wiekszosc regionów Grecji, Portugalii i Hiszpanii, wschodnie landy Niemiec. Poniewaz zadne z polskich województw nawet nie zbliza sie do progu 75% sredniej unijnej wartosci PKB na glowe mieszkanca (por. tabela 1), cala Polska po przystapieniu do Unii objeta bedzie pomoca strukturalna w ramach Celu 1. Nasz kraj jest duzo slabiej rozwiniety niz obecne kraje czlonkowskie Unii Europejskiej. Wartosc wskaznika PKB na 1 mieszkanca wyniosla w roku 2001 w Polsce niecale 40% przecietnego poziomu w Unii Europejskiej. W najbogatszym polskim regionie województwie mazowieckim wartosc tego wskaznika zbliza sie zaledwie do 60% sredniej unijnej. Celem 2 unijnej polityki regionalnej objete sa regiony z poziomu NUTS III lub nizszego, które borykaja sie z problemami strukturalnymi zwiazanymi ze zmianami spolecznogospodarczymi w sektorze przemyslowym i uslugowym, slabym rozwojem obszarów wiejskich, problemami na obszarach miejskich oraz w objetych kryzysem obszarach zaleznych od rybolówstwa. Lista regionów kwalifikujacych sie do wsparcia, przygotowana w oparciu o odpowiednie wskazniki ekonomiczno-spoleczne, jest w formie propozycji przedstawiana Komisji Europejskiej przez poszczególne kraje czlonkowskie. Ostateczna lista regionów objetych Celem 2 jest opracowywana przez Komisje Europejska. W przeciwienstwie do dwóch omówionych powyzej Celów, w których podmiotem interwencji jest region, Celem 3 objete sa kraje czlonkowskie Unii Europejskiej. Warto podkreslic, iz regiony objete Celem 1 nie moga byc jednoczesnie objete programami realizowanymi w ramach Celów 2 i 3. 1 NUTS pieciostopniowy podzial terytorium krajów Unii Europejskiej w celu prowadzenia jednolitej statystyki regionalnej. Podobny system przyjeto w Polsce: NUTS I to obszar calego kraju, NUTS II 16 polskich województw, NUTS III grupy powiatów, NUTS IV powiaty i NUTS V gminy. 4

5 Tabela 1 Wartosc PKB na glowe mieszkanca w najbiedniejszych regionach Unii Europejskiej po rozszerzeniu (25 krajów czlonkowskich) REGION PKB PER CAPITA EU 25=100 REGION LUBELSKIE (PL) 29.4 SLASKIE (PL) 47.1 PODKARPACKIE (PL) 30.5 STREDNÍ MORAVA (CZ) 49.6 PODLASKIE (PL) 31.8 SEVEROZÁPAD (CZ) 50.5 WARMINSKO-MAZURSKIE (PL) 31.9 MORAVSKOSLEZSKO (CZ) 51.4 SWIETOKRZYSKIE (PL) 33.5 STREDNÍ CECHY (CZ) 51.8 LATVIJA (LV) 34.0 IPEIROS (EL) 51.9 ÉSZAK-ALFÖLD (HU) 34.7 SEVEROVÝCHOD (CZ) 53.0 ÉSZAK-MAGYARORSZÁG (HU) 35.4 JIHOVÝCHOD (CZ) 53.9 OPOLSKIE (PL) 36.6 KÖZÉP-DUNÁNTÚL (HU) 55.0 LÓDZKIE (PL) 38.0 RÉUNION (F) 55.6 MALOPOLSKIE (PL) 38.2 DYTIKI ELLADA (EL) 56.3 KUJAWSKO-POMORSKIE (PL) 38.4 AÇORES (P) 57.0 LUBUSKIE (PL) 38.4 JIHOZÁPAD (CZ) 57.7 VÝCHODNÉ SLOVENSKO (SK) 39.1 EXTREMADURA (E) 58.4 LIETUVA (LT) 39.3 GUYANE (F) 59.2 DÉL-ALFÖLD (HU) 39.4 CENTRO (P) (P) 59.7 DÉL-DUNÁNTÚL (HU) 41.0 ALENTEJO (P) 60.0 ZACHODNIOPOMORSKIE (PL) 42.3 ANATOLIKI MAKEDONIA, 60.2 THRAKI (EL) STREDNÉ SLOVENSKO (SK) 42.6 MALTA (MT) 60.7 POMORSKIE (PL) 43.1 NORTE (P) 61.7 EESTI (EE) 44.2 NYUGAT-DUNÁNTÚL (HU) 62.4 DOLNOSLASKIE (PL) 44.3 GUADELOUPE (F) 63.5 WIELKOPOLSKIE (PL) 45.7 PELOPONNISOS (EL) 63.6 ZÁPADNÉ SLOVENSKO (SK) 47.0 MAZOWIECKIE (PL) 64.9 PKB PER CAPITA EU 25= FUNDUSZE STRUKTURALNE UNII EUROPEJSKIEJ Osiaganie celów polityki regionalnej Unii Europejskiej przedstawionych w poprzednim rozdziale jest mozliwe dzieki finansowemu zaangazowaniu czterech Funduszy Strukturalnych: - Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) - jego zadaniem jest zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju pomiedzy regionami nalezacymi do Unii Europejskiej. Z funduszu tego sa realizowane miedzy innymi projekty infrastrukturalne, projekty inwestycyjne i doradcze dla przedsiebiorstw (przede wszystkim malych i srednich), dzialania w zakresie badan i rozwoju, projekty turystyczne, dzialania zwiazane z rozwojem spoleczenstwa informacyjnego; - Europejskiego Funduszu Spolecznego (EFS) fundusz ten ma za zadanie wspieranie dzialan zorientowanych na zapobieganie i zwalczanie bezrobocia. Finansuje miedzy innymi szkolenia zawodowe dla osób bezrobotnych i pracowników, doradztwo zawodowe, staze w przedsiebiorstwach, przekwalifikowania, projekty promujace równosc szans kobiet i mezczyzn; - Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOIGR) jest instrumentem finansowym sluzacym transformacji struktury rolnictwa oraz rozwojowi obszarów wiejskich. Ze srodków funduszu pomoc jest przekazywana miedzy innymi na projekty w zakresie inwestycji w gospodarstwach rolnych, rozwoju infrastruktury na obszarach wiejskich, wspierania pozarolniczej dzialalnosci gospodarczej, reorganizacji struktur rolnictwa i lesnictwa; 5

6 - Finansowego Instrumentu Wspierania Rybolówstwa (FIWR) jego podstawowym celem jest promowanie zmian strukturalnych w rybolówstwie. Projekty finansowane z tego funduszu dotycza miedzy innymi modernizacji floty polowowej, wyposazenia i modernizacji portów rybackich, przetwórstwa i marketingu produktów rybolówstwa, ochrony zasobów rybnych. Regiony Celu 1 moga korzystac ze wsparcia wszystkich czterech Funduszy Strukturalnych. W regionach objetych Celem 2 wspólnotowej polityki regionalnej finansowanie jest przekazywane ze srodków dwóch Funduszy Strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Spolecznego. Europejski Fundusz Spoleczny jest z kolei jedynym zródlem finansowania programów realizowanych w ramach Celu FUNDUSZ SPÓJNOSCI 3.1. Zalozenia ogólne Fundusz Spójnosci, zwany tez Funduszem Kohezji 2, zostal utworzony w 1993 r. na mocy postanowien Traktatu z Maastricht w celu promowania spolecznej i gospodarczej spójnosci regionów Wspólnoty. Szczególowe zasady funkcjonowania funduszu uregulowane zostaly w wydanym na tej podstawie Rozporzadzeniu Rady z dnia 16 maja 1994 r. ustanawiajacego Fundusz Spójnosci (1164/1994/EWG). Podstawowym obszarem interwencji funduszu sa duze projekty w zakresie ochrony srodowiska oraz infrastruktury transportowej (ze szczególnym uwzglednieniem sieci o charakterze transeuropejskim). Tak okreslony zakres przedmiotowy funduszu prowadzic ma do stworzenia dogodnych warunków dla rozwoju peryferyjnych obszarów wspólnoty poprzez powiazanie ich rozbudowana siecia komunikacyjna, ulatwiajaca wymiane handlowa i przeplyw ludnosci, z regionami o wyzszym poziomie rozwoju. W zakresie projektów srodowiskowych, niezbednych dla zapewnienia zrównowazonego rozwoju, fundusz wspierac ma dzialania zwiazane z gospodarka wodna, ochrona powietrza, gospodarka odpadami oraz produkcja i dostawa energii (w tym energii ze zródel odnawialnych). Chodzi tu o projekty polegajace m.in. na rozbudowie infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, budowie oczyszczalni scieków, wysypisk komunalnych, spalarni odpadów. Ponadto srodki funduszu moga byc przeznaczone na pomoc techniczna zwiazana z przygotowaniem projektów (badania porównawcze), ich wdrazanie, monitoring i ewaluacje. Jako ze celem funduszu jest wspieranie obszarów peryferyjnych, zakres terytorialny jego dzialania ograniczony zostal do krajów czlonkowskich, których produkt narodowy brutto (PNB) na jednego mieszkanca jest nizszy od 90% sredniego poziomu PNB na jednego mieszkanca we Wspólnocie. Ponadto, panstwa czlonkowskie spelniajace powyzszy warunek, musza spelniac warunek makroekonomiczny, jakim jest realizacja programu gospodarczego spelniajacego tzw. kryteria konwergencji 3. Obecnie, srodki funduszu dostepne sa jedynie dla czterech krajów Unii Europejskiej. Sa to Grecja, Portugalia, Irlandia i Hiszpania. 2 Od ang. Cohesion Fund 3 Kryteria konwergencji (zwane tez kryteriami spójnosci) ustanowione zostaly na mocy Traktatu z Maastricht. Odnosza sie one do dlugu publicznego, deficytu budzetowego, inflacji, dlugoterminowych stóp procentowych 6

7 Chociaz Fundusz Spójnosci jest istotnym instrumentem polityki strukturalnej, stanowiacym wyraz dazenia Wspólnoty do zlikwidowania róznic rozwojowych pomiedzy poszczególnymi jej regionami, nie jest on Funduszem Strukturalnym. Jako instrument komplementarny, rózni sie od tych ostatnich zasiegiem terytorialnym (krajowy, a nie regionalny) oraz czasowym. Zgodnie z pierwotnym brzmieniem rozporzadzenia, wsparcie dla wybranych czlonków UE zaplanowano na lata , obecnie jego dzialanie przedluzono do 2006 roku Strategia wykorzystania Funduszu Spójnosci w Polsce Po przystapieniu do Unii Europejskiej, Polska bedzie odbiorca pomocy pochodzacej zarówno z Funduszy Strukturalnych, jak i Funduszu Spójnosci. Strategiczne kierunki alokacji unijnych srodków finansowych w pierwszych latach po akcesji okresla Narodowy Plan Rozwoju. Na jego podstawie skonstruowane zostaly bardziej szczególowe dokumenty w postaci Programów Operacyjnych (dla Funduszy Strukturalnych) oraz Strategii Wykorzystania Funduszu Spójnosci na lata Ten ostatni dokument okresla proponowane przez Polske kierunki i przedsiewziecia, które uzyskaja wsparcie z srodków funduszu. Strategia bedzie przedmiotem negocjacji z Komisja Europejska. Na tej podstawie okreslony zostanie przedmiotowy zakres wsparcia oraz jego wysokosc. Interwencja Funduszu Spójnosci w Polsce, bedzie koncentrowac sie na dwóch kierunkach: - rozwoju sieci transportowych: sieci drogowej (autostrady, drogi ekspresowe, drogi glówne) oraz sieci kolejowej (linie o podstawowym i miedzynarodowym znaczeniu, usytuowane z paneuropejskich korytarzach transportowych), - rozwoju infrastruktury ochrony srodowiska majacej najwiekszy wplyw na poprawe sytuacji ekonomicznej kraju. Strategia przewiduje wspólfinansowanie projektów majacych na celu poprawe jakosci wód (poprzez budowe kanalizacji sanitarnej, oczyszczalni scieków, urzadzen uzdatniajacych wode i sieci wodociagowych), poprawa jakosci powietrza (modernizacja miejskich systemów cieplowniczych) i zagospodarowanie odpadów (budowa, rozbudowa i modernizacja skladowisk komunalnych, tworzenie systemu przetwarzania odpadów tzw. recyklingu, budowa spalarni odpadów). Instytucja Zarzadzajaca i koordynujaca caloscia wsparcia w ramach Funduszu Spójnosci jest Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej. Przekazuje ono wnioski o udzielenie pomocy Komisji Europejskiej oraz powoluje Komitet Monitorujacy Fundusz Spójnosci. Funkcje zarzadzania poszczególnymi projektami Ministerstwo oddelegowuje do Ministerstwa Infrastruktury (projekty dotyczace transportu) oraz Ministerstwa Srodowiska (projekty dotyczace ochrony srodowiska). Instytucjami wdrazajacymi w ramach Funduszu Spójnosci sa odpowiednio Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oraz PKP Polskie Linie Kolejowe w zakresie transportu oraz Narodowy i Wojewódzkie Fundusze Ochrony Srodowiska i Gospodarki Wodnej w sektorze srodowisko. Beneficjentami koncowymi bedacymi zarazem beneficjentami ostatecznymi sa gminy, firmy publiczne oraz prywatne odpowiedzialne za zlecanie operacji majacych na celu realizacje poszczególnych projektów. oraz uczestnictwa w Europejskim Systemie Walutowym, które musza byc spelnione przez panstwa biorace udzial w tworzeniu Unii Gospodarczej i Walutowej w Unii Europejskiej. 7

8 Funkcje Instytucji Platniczej dla Funduszu Spójnosci pelni Departament Obslugi Funduszy Pomocowych w Ministerstwie Finansów. Na podstawie aktualnych oszacowan, w latach , na realizacje Strategii zaangazowanych zostanie 4,88 mld euro, w tym 3,733 mld euro z Funduszu Spójnosci oraz 1,14 mld euro z krajowych srodków publicznych. 4. BUDZET UNIJNEJ POLITYKI REGIONALNEJ W LATACH W obecnym okresie programowania na realizacje celów unijnej polityki regionalnej zagwarantowano w budzecie unijnym kwote ok. 213 miliardów euro w cenach z roku 1999, z czego ok. 195 miliardów euro to srodki Funduszy Strukturalnych. Wieksze kwoty ze wspólnej kasy Unii Europejskiej przeznacza sie jedynie na finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej. Z ogólnej kwoty 195 miliardów euro, 69,7% przeznaczonych jest na realizacje programów Celu 1 (135,9 miliardów euro), 11,5% na realizacje programów Celu 2 (22,5 miliarda euro), 12,3% na wdrazanie programów Celu 3 (24,05 miliarda euro), 5,35% na Inicjatywy Wspólnotowe (10,4 miliarda euro), 0,65% na dzialania innowacyjne oraz projekty pomocy technicznej (1,27 miliarda euro) oraz 0,5% na dzialania Finansowego Instrumentu Wspierania Rybolówstwa poza regionami Celu 1 (0,975 miliarda euro). Zaden kraj nie moze otrzymac z Funduszy Strukturalnych oraz Funduszu Spójnosci w jednym roku srodków wiekszych niz 4% PKB danego kraju. Wykres 1. Przeznaczenie srodków z Funduszy Strukturalnych w latach ,3 5,35 0,65 0,5 Cel 1 Cel 2 Cel 3 11,5 69,7 Inicjatywy Wspólnoty Pomoc techniczna FIWR Kwota 195 miliardów euro nie obejmuje srodków dla 10 nowych panstw czlonkowskich, które wejda do Unii Europejskiej w roku Zgodnie z postanowieniami szczytu Rady Europejskiej w Berlinie (1999) dla tych krajów zarezerwowano w budzecie unijnym na lata kwote 30 miliardów euro. Przewiduje sie, iz po przystapieniu Polski do Unii Europejskiej pomoc z Funduszy Strukturalnych oraz Funduszu Spójnosci bedzie miec wartosc prawie 11,4 miliardów euro, przy czym z Funduszy Strukturalnych pochodzic bedzie kwota ponad 7,6 miliardów euro. Poniewaz do kazdego euro pochodzacego z budzetu unijnego musi zostac dodane 8

9 wspólfinansowanie krajowe, szacuje sie iz wielkosc tego wspólfinansowania bedzie miec wartosc ponad 3,5 miliarda euro. Udzial poszczególnych Funduszy Strukturalnych w finansowaniu Programów Operacyjnych oraz programów Inicjatyw Wspólnotowych przedstawia sie w nastepujacy sposób: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego: 4,65 miliarda euro (60,9%); Europejski Fundusz Spoleczny: 1,75 miliarda euro (22,9%); Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej: 1,05 miliarda euro (13,8%); Finansowy Instrument Wspierania Rybolówstwa: 179 milionów euro (2,4%). Do kwoty tej dodac nalezy jeszcze wspomniane juz 3,733 mld euro z Funduszu Spójnosci. Wykres 2. Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójnosci w Polsce lata ,65 3,733 mld euro ,75 1,05 0,179 EFRR EFS EFOGR FIWR FSp 5. PROCES PROGRAMOWANIA POLITYKI REGIONALNEJ W UNII EUROPEJSKIEJ 5.1. Zagadnienia ogólne Punktem odniesienia dla projektowania polityki regionalnej sa przyjmowane na kazdy okres programowania przez Komisje Europejska regulacje w zakresie wykorzystania Funduszy Strukturalnych. W przypadku obecnego okresu programowania (lata ), kwestie te uregulowane zostaly w przytaczanym juz niejednokrotnie Rozporzadzeniu Rady nr 1260/1999/WE. Okresla ono m.in. zadania poszczególnych instytucji w systemie pozyskiwania i zarzadzania funduszami strukturalnymi, finansowy wklad funduszy, a takze definiuje podstawowe pojecia oraz zasady, jakimi nalezy sie kierowac w procesie prognozowania i wdrazania srodków wspólnotowych. Jedna z nich jest zasada programowania, oznaczajaca, iz srodki pochodzace z Funduszy Strukturalnych moga finansowac tylko dzialania zawarte w ramach wieloletnich programach rozwoju, co wiaze sie z obowiazkiem przygotowania stosownych dokumentów tzw. dokumentów programowych, które zostaly opisane ponizej. Kazdy z nich powinien obejmowac okres siedmiu lat. 9

10 5.2. Plan Rozwoju Pierwszym etapem w procesie programowania jest opracowanie Planu Rozwoju. Plan Rozwoju jest podstawowym dokumentem programowym przygotowanym przez panstwo czlonkowskie, diagnozujacym jego sytuacje spoleczna i gospodarcza oraz okreslajacym jego potrzeby w kontekscie celów polityki regionalnej. Na tej podstawie okresla on planowana strategie wykorzystania Funduszy Strukturalnych i innych srodków finansowych stanowiacych instrumentarium polityki regionalnej Unii Europejskiej. Zaprojektowana w Planie rozwoju strategia opiera sie na krajowych i regionalnych programach gospodarczych i spolecznych. Zgodnosc Planu Rozwoju ze strategicznymi z punktu widzenia rozwoju kraju dokumentami jest warunkiem koniecznym jego skutecznej realizacji. Plan Rozwoju powinien zostac przygotowany przez wlasciwe wladze wyznaczone przez panstwo czlonkowskie na szczeblu krajowym lub regionalnym. Nastepnie, po konsultacjach z partnerami spolecznymi, dokument ten powinien zostac przedlozony Komisji Europejskiej. Plan Rozwoju stanowi przedmiot oceny Komisji pod katem jego zgodnosci z celami wskazanymi z rozporzadzeniu 1260/1999/WE i stanowi punkt wyjscia dla opracowania Podstaw Wsparcia Wspólnoty lub Jednolitego Dokumentu Programowego Podstawy Wsparcia Wspólnoty W oparciu o Plan Rozwoju, Komisja Europejska w porozumieniu z panstwem czlonkowskim przygotowuje Podstawy Wsparcia Wspólnoty. Podstawy Wsparcia Wspólnoty jest to dokument zawierajacy strategie interwencji Funduszy Strukturalnych w panstwie czlonkowskim, jej cele szczególowe oraz wielkosc wkladu funduszy i innych srodków finansowych. Dokument ten powinien okreslac priorytety, które beda wdrazane przy pomocy, okreslonych w Podstawach Wsparcia Wspólnoty, tzw. Programów Operacyjnych. Podstawy Wsparcia Wspólnoty sa wiec kluczowym dokumentem strategicznym wskazujacym cele i strategie polityki regionalnej panstwa czlonkowskiego, a co sie z tym wiaze, kierunki interwencji Funduszy Strukturalnych i innych unijnych instrumentów finansowych w panstwie czlonkowskim. Decyzje w sprawie Podstaw Wsparcia Wspólnoty lub Jednolitego Dokumentu Programowego powinny zostac opublikowane w Dzienniku Oficjalnym Wspólnot Europejskich Programy Operacyjne Po przyjeciu Podstaw Wsparcia Wspólnoty, panstwo czlonkowskie przedklada Komisji Europejskiej Programy Operacyjne, która nastepnie ocenia je w swietle zgodnosci z zalozeniami Podstaw Wsparcia Wspólnoty oraz polityk wspólnotowych. Na strukture Programu Operacyjnego sklada sie spójne zestawienie priorytetów zawierajacych, w miare mozliwosci, skwantyfikowane cele strategii. Kazdemu priorytetowi przyporzadkowany jest wklad finansowy z funduszy oraz odpowiednich srodków finansowych panstwa czlonkowskiego, jak równiez zestaw sprecyzowanych celów czastkowych. Kazdy priorytet sklada sie z dwóch lub wiecej dzialan, stanowiacych instrument, poprzez który wdrazany jest priorytet. Dzialanie z kolei, okreslic mozna jako sekwencje czynnosci, które realizowane sa dzieki wyodrebnionym srodkom finansowym. Kazde dzialanie moze dzielic sie na 4 W pewnych przypadkach, Jednolity Dokument Programowy jest alternatywa dla Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Wiecej informacji na ten temat znajduje sie na str. 12 (punkt 5.6.) 10

11 poddzialania 5. Dopiero na poziomie dzialan (lub poddzialan) wyróznic mozna poszczególne projekty. Wykres 3. Struktura Programu operacyjnego Program operacyjny Priorytet 1 Priorytet 2 Priorytet 3 Dzialanie 2.1 Dzialanie 2.2 Dzialanie 2.3 Aby przyspieszyc procedure i szybsze wdrozenie programów, panstwa czlonkowskie moga przedlozyc projekty Programów Operacyjnych wraz z Planami Rozwoju. Jezeli Programy Operacyjne spelniaja wszystkie przewidziane przez regulacje unijne wymogi, Komisja powinna zatwierdzic je z chwila podjecia decyzji w sprawie Podstaw Wsparcia Wspólnoty Uzupelnienie Programu Operacyjnego Kazdy Program Operacyjny powinien zostac wyposazony w Uzupelnienie Programu czyli dokument wdrazajacy strategie i priorytety pomocy. Zawiera on szczególowe informacje na temat kazdego dzialania, dotyczace m.in. podzialu na poddzialania, srodków finansowych na jego realizacje, kryteriów i trybu wyboru projektów oraz okreslenia beneficjentów koncowych. Uzupelnienie Programu moze zostac przygotowane zarówno przed jak i po decyzji Komisji sprawie wielkosci wkladu funduszy. W pierwszym przypadku przyjecie Uzupelnienie powinno zostac poprzedzone konsultacjami z partnerami spolecznymi. W przypadku drugim, przyjecie Uzupelnienia przez panstwo czlonkowskie lub Instytucje Zarzadzajaca poprzedzic musi zgoda Komitetu Monitorujacego. Uzupelnienie Programu, w przeciwienstwie do opisanych powyzej dokumentów, nie jest przedmiotem negocjacji z Komisja Europejska. Przesylany jest on jednak Komisji jako informacja. Wraz z przyjeciem przez Komisje Uzupelnienia Programu Operacyjnego rozpoczac sie moze proces wdrazania zapisów Podstaw Wsparcia Wspólnoty i poszczególnych Programów Operacyjnych. 5 Podzialania wyodrebniane sa na poziomie Uzupelnienia do programu operacyjnego 11

12 Wykres 4. Dokumenty programowe w ramach polityki regionalnej UE Narodowy (Regionalny) Plan Rozwoju Podstawy Wsparcia Wspólnoty Program Operacyjny Uzupelnienie programu Program Operacyjny Uzupelnienie programu Projekt Projekt Projekt Projekt 5.6. Jednolity Dokument Programowy W przypadku regionów objetych celem 1, gdy alokacja ze strony Wspólnoty jest mniejsza lub nieznacznie przekracza 1 mld euro, jak równiez w przypadku celów 2 i 3, panstwo czlonkowskie, zamiast Podstaw Wsparcia Wspólnoty, powinno zasadniczo przedlozyc projekt Jednolitego Dokumentu Programowego. 6 Jednolity Dokument Programowy jest przyjmowany przez Komisje. Zawiera on te sama informacje, która zawarta jest w Podstawach Wsparcia Wspólnoty i Programie Operacyjnym. W przypadkach, gdy pomoc Wspólnoty ma przybrac forme Jednolitego Dokumentu Programowego, Plan Rozwoju traktowany jest jako projekt Jednolitego Dokumentu Programowego. Jednolity Dokument Programowy jest wiec wlasciwy dla mniejszych programów. 6. INICJATYWY WSPÓLNOTY Inicjatywy Wspólnoty to programy finansowane z Funduszy Strukturalnych, które maja na celu rozwiazanie problemów wystepujacych na terenie calej Unii Europejskiej. Wytyczne dla Inicjatyw Wspólnoty sa przygotowywane przez Komisje Europejska. W oparciu o te wytyczne poszczególne kraje czlonkowskie tworza konkretne programy. W obecnym okresie programowania unijnej polityki regionalnej realizowane sa cztery Inicjatywy Wspólnoty: - INTERREG III program promujacy wspólprace przygraniczna, ponadnarodowa i miedzyregionalna, sluzacy wzmocnieniu harmonijnego i zrównowazonego rozwoju calego obszaru Wspólnoty. INTERREG finansowany jest ze srodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. - URBAN II program finansujacy gospodarcza i spoleczna regeneracje miast i obszarów miejskich znajdujacych sie w kryzysie w celu promowania zrównowazonego rozwoju obszarów miejskich. Podobnie jak INTERREG, Inicjatywa URBAN jest finansowana ze srodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. - LEADER + program finansowany z Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej i wspierajacy rozwój obszarów wiejskich; 6 W przypadku celów 2 i 3 panstwo czlonkowskie moze zdecydowac sie jednak na przygotowanie Podstaw Wsparcia Wspólnoty. 12

13 - EQUAL program finansujacy wspólprace ponadnarodowa sluzaca promowaniu nowych sposobów zwalczania wszelkich form dyskryminacji i nierównosci na rynku pracy. Inicjatywa jest wspierana ze srodków Europejskiego Funduszu Spolecznego. W Polsce realizowane beda dwie Inicjatywy Wspólnoty: programy INTERREG III oraz EQUAL. 7. OGÓLNE ZASADY WDRAZANIA PROGRAMÓW FINANSOWANYCH Z FUNDUSZY STRUKTURALNYCH Realizujac programy otrzymujace wsparcie z Funduszy Strukturalnych pod uwage musza byc wziete cztery zasady: - Zasada programowania dotyczy zasad przygotowania dokumentów umozliwiajacych wdrazanie programów. Standard tych dokumentów (narodowy plan rozwoju, Programy Operacyjne, uzupelnienia Programów Operacyjnych, jednolite dokumenty programujace) zostal juz omówiony powyzej. Dzieki zastosowaniu tej zasady mozliwe jest wlasciwe dobranie instrumentów wsparcia do zidentyfikowanych problemów, co z kolei umozliwia efektywne wykorzystanie dostepnych srodków; - Zasada koncentracji zgodnie z ta zasada wsparcie z Funduszy Strukturalnych winno byc skoncentrowane przedmiotowo, przestrzennie i finansowo. Koncentracja przedmiotowa jest zwiazana z ograniczona liczba celów polityki regionalnej Unii Europejskiej. Koncentracja przestrzenna dotyczy obszaru realizacji programów sa one realizowane na obszarach, które najbardziej potrzebuja takiego wsparcia. Z kolei przejawem koncentracji finansowej jest ograniczenie liczby instrumentów finansowego wsparcia do czterech Funduszy Strukturalnych, dzialajacych w ramach trzech celów; - Zasada dodatkowosci oznacza, iz srodki przekazywane z Funduszy Strukturalnych nie zastepuja wydatków ze srodków publicznych w kraju (regionie) korzystajacym ze wsparcia, lecz stanowia wylacznie uzupelnienie srodków publicznych angazowanych w danym kraju lub regionie w celu rozwiazania specyficznych problemów spolecznych lub gospodarczych; - Zasada partnerstwa zasada ta naklada obowiazek scislej wspólpracy na etapie przygotowania i realizacji programów finansowanych z Funduszy Strukturalnych wszystkich partnerów ze szczebla europejskiego, krajowego, regionalnego i lokalnego, którzy moga byc zaangazowani w ten proces. Powolywanie komitetów monitorujacych programy jest jednym z aspektów funkcjonowania tej zasady w praktyce. Programy finansowane z Funduszy Strukturalnych winny tez byc zgodne z unijnymi politykami zwiazanymi zwlaszcza z równymi szansami kobiet i mezczyzn, ochrona srodowiska, polityka w zakresie zatrudnienia oraz spoleczenstwa informacyjnego. 13

14 8. ZADANIA INSTUTUCJI UCZESTNICZACYCH W PRZYGOTOWYWANIU I WDRAZANIU PROGRAMÓW FINANSOWANYCH Z FUNDUSZY STRUKTURALNYCH W obecnym okresie programowania polityki regionalnej nastapila dalsza decentralizacja zarzadzania programami strukturalnymi. Oznacza to, iz zwiekszyla sie odpowiedzialnosc krajów i regionów panstw czlonkowskich UE za prawidlowosc przygotowania i wdrozenia programów. Ponizej przedstawiono zadania poszczególnych podmiotów uczestniczacych w przygotowaniu i realizacji programów strukturalnych Komisja Europejska Komisja Europejska pelni kluczowa role w procesie programowania Funduszy Strukturalnych. Okresla ona zasady programowania i wykorzystania Funduszy Strukturalnych, które znajduja wyraz w postaci stosownych rozporzadzen. Komisja Europejska negocjuje i zatwierdza Podstawy Wsparcia Wspólnoty oraz Programy Operacyjne. Przyjmuje ona takze Uzupelnienie Programu Operacyjnego. W tym zakresie posiada ona decydujacy wplyw na ostateczny ksztalt tych dokumentów oraz wielkosc wkladu wszystkich funduszy. Komisja Europejska dokonuje platnosci srodków z funduszów do Instytucji Platniczej. Przedstawiciel Komisji Europejskiej bierze udzial w pracach Komitetu Monitorujacego. Komisja Europejska dokonuje takze formalnej alokacji rezerwy wykonania 7 w polowie okresu programowania Instytucja Zarzadzajaca Instytucja albo organ publiczny lub prywatny, wyznaczony przez panstwo czlonkowskie na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym. Instytucja Zarzadzajaca moze byc jednoczesnie Instytucja Platnicza, jezeli taka bedzie decyzja panstwa czlonkowskiego. Instytucja Zarzadzajaca odpowiada za stworzenie systemu gromadzenia wiarygodnych informacji statystycznych i finansowych zwiazanych z programami oraz przekazywanie tych informacji do Komisji Europejskiej. Musi ona zapewnic ponadto dzialanie odpowiednich systemów rachunkowosci i wewnetrznej kontroli finansowej oraz zgodnosci wszystkich projektów otrzymujacych wsparcie ze srodków unijnych z polityka wspólnotowa. W polskim systemie wdrazania Funduszy Strukturalnych Instytucje Zarzadzajace zostaly powolane na poziomie Podstaw Wsparcia Wspólnoty oraz poszczególnych Programów Operacyjnych. 7 4% lacznej alokacji Funduszy Strukturalnych dla kazdego kraju zatrzymuje sie jako rezerwe wykonania. Srodki te moga zostac przydzielone w polowie okresu programowania, na programy, które uznane zostaly za zrealizowane z powodzeniem. 14

15 KOMPETENCJE INSTYTIUCJI ZARZADZAJACEJ PROGRAMEM OPERACYJNYM NA PODSTAWIE ZAPISÓW NARODOWEGO PLANU ROZWOJU przygotowanie oceny przed realizacja Programu Operacyjnego (ewaluacja ex-ante) (art. 41 Rozporzadzenia Rady nr 1260/1999), przygotowanie Uzupelnienia danego Programu Operacyjnego i przekazanie do akceptacji przez Komitet monitorujacy Program Operacyjny, nastepnie przeslanie do Komisji Europejskiej (art. 34.3), zbieranie danych statystycznych i finansowych na temat postepów wdrazania oraz przebiegu realizacji projektów w ramach danego Programu Operacyjnego i przekazywanie ich Instytucji Zarzadzajacej Podstawami Wsparcia Wspólnoty, Jednostkom Monitorujaco-Kontrolnym poszczególnych Funduszy Strukturalnych oraz Komisji Europejskiej (art (a)), przewodniczenie Komitetowi Monitorujacemu Program Operacyjny i prowadzenie jego sekretariatu (art. 35.2), zapewnienie zgodnosci z politykami Wspólnoty, przewidzianej w art. 12, jak tez zagwarantowanie stosowania wspólnotowych zasad zawierania kontraktów publicznych oraz przekazywanie o nich informacji (art (g)), zapewnienie przygotowania i wdrozenia planu dzialan w zakresie informacji i promocji danego Programu Operacyjnego (Communication Action Plan for Information and Publicity) (art (h)), przygotowanie rocznych raportów nt. wdrazania Programu Operacyjnego, przekazywanych do zatwierdzenia przez Komitet Monitorujacy Program Operacyjny i przesylanych Komisji Europejskiej (art (c)), zbieranie informacji do rocznego raportu o nieprawidlowosciach, przeprowadzenie wspólnie z Komisja Europejska i Instytucja Zarzadzajaca PWW, po przekazaniu Komisji Europejskiej rocznego raportu implementacyjnego, rocznej oceny postepów we wdrazaniu Programu Operacyjnego oraz przygotowywanie odpowiedzi na rekomendacje Komisji (art. 34.2), przeprowadzenie we wspólpracy z Komisja Europejska, Instytucja Zarzadzajaca PWW oraz Krajowa Komórka Ewaluacyjna oceny danego Programu Operacyjnego po zakonczeniu jego realizacji (ewaluacja ex-post) (art. 43); do zadan Instytucji Zarzadzajacej nalezy równiez na biezaco inicjowanie badan nad efektywnoscia wykorzystywanych instrumentów systemu wdrazania (ewaluacja on-going), przechowywanie wszelkiej dokumentacji zwiazanej z realizacja projektów, co najmniej przez 3 lata od daty ostatniej platnosci przekazanej przez Komisje Europejska w ramach Programu Operacyjnego Komitety Monitorujace Komitety Monitorujace to ciala mianowane przez panstwo czlonkowskie w uzgodnieniu z Instytucja Zarzadzajaca, po konsultacjach z partnerami spolecznymi. Komitety Monitorujace odpowiedzialne sa za nadzorowanie pomocy (Podstawy Wsparcia Wspólnoty, Jednolity Dokument Programowania, Program Operacyjny), kontrolowanie zarzadzania pomoca przez Instytucje Zarzadzajaca, zapewnienie zgodnosci z wlasnymi wytycznymi i zasadami wdrazania oraz dokonywanie przegladu ocen. Podobnie jak Instytucje Zarzadzajace, Komitety Monitorujace wystepuja na poziomie Podstaw Wsparcia Wspólnoty oraz na poziomie poszczególnych Programów Operacyjnych. 15

16 SZCZEGÓLOWE KOMPTETENCJE KOMITETU MONITORUJACEGO PROGRAM OPERACYJNY NA PODSTAWIE ZAPISÓW NARODOWEGO PLANU ROZWOJU. rozpatrzenie i zatwierdzenie kryteriów wyboru przedsiewziec w ramach kazdego dzialania, okresowe badanie postepu w zakresie osiagniecia szczególowych celów pomocy, okreslonych w Programie Operacyjnym i Uzupelnieniu Programu (programme complement), badanie rezultatów wdrazania Programów Operacyjnych, w szczególnosci osiagniecia celów wyznaczonych dla róznych dzialan oraz ocene w polowie okresu programowania, dostosowanie Uzupelnienia Programu wraz ze wskaznikami rzeczowymi i finansowymi, które maja zostac wykorzystane do monitorowania pomocy, rozpatrzenie i zatwierdzenie rocznych i koncowych raportów na temat wdrazania Programu operacyjnego, przed ich wyslaniem do Komisji Europejskiej, rozpatrzenie i zatwierdzenie wszelkich propozycji zmian decyzji Komisji w sprawie wkladu poszczególnych funduszy, zglaszanie Instytucji Zarzadzajacej propozycji wszelkich dostosowan lub rewizji pomocy udzielonej w ramach Programów Operacyjnych, które umozliwia osiagniecie celów lub usprawnia zarzadzanie pomoca, w tym zarzadzanie finansowe, rozpatrywanie i zatwierdzanie zgloszonych przez Instytucje Zarzadzajaca Programem Operacyjnym propozycji przesuniecia srodków pomiedzy priorytetami w ramach Programu Instytucja Platnicza Instytucja Platnicza to jedna lub kilka instytucji lub organów krajowych, regionalnych albo lokalnych, wyznaczonych przez panstwo czlonkowskie w celu przygotowania i przedkladania wniosków o platnosci oraz otrzymywania platnosci z Komisji. Panstwo czlonkowskie powinno okreslic wszelkie uwarunkowania swych relacji z Instytucja Platnicza oraz relacji Instytucji Platniczej z Komisja Europejska. Jej podstawowa funkcja jest realizacja transferów srodków z Komisji Europejskiej i przekazanie ich na rachunek Instytucji Zarzadzajacej oraz transfery srodków budzetowych towarzyszacych srodkom wspólnotowym. KOMPETENCJE INSTYTUCJI PLATNICZEJ NA PODSTAWIE ZAPISÓW NARODOWEGO PLANU ROZWOJU obsluga rachunków, na których gromadzone sa srodki Funduszy Strukturalnych, weryfikacja deklaracji wydatków z Funduszy Strukturalnych od Instytucji Zarzadzajacych programami operacyjnymi, certyfikowanie wobec Komisji Europejskiej, ze deklaracje wydatków sa przygotowane na bazie wiarygodnych i weryfikowalnych dokumentów, przygotowywanie i przesylanie do Komisji Europejskiej wniosków o platnosci w celu refundacji poniesionych wydatków, przekazywanie Komisji Europejskiej - nie pózniej niz do 30 kwietnia kazdego roku - rocznej prognozy wydatków dla biezacego i nastepnego roku, przygotowywanie raportów na temat nieprawidlowosci finansowych, 16

17 gromadzenie, wyodrebnionymi kanalami monitoringu finansowego, informacji statystycznych i finansowych na potrzeby Instytucji Zarzadzajacej CSF i Krajowego Komitetu Monitorujacego CSF, nadzór nad sprawnoscia dzialania bazy danych monitoringu (SIMIK) Jednostki Monitorujaco-Kontrolne Zgodnie z zapisami Narodowego Planu Rozwoju, Jednostki Monitorujaco-Kontrolne sa to podmioty, z którymi wspólpracuje Instytucja Zarzadzajaca Podstawami Wsparcia Wspólnoty w zakresie monitorowania i kontroli wydatków w ramach kazdego z funduszy. W ich kompetencjach znajduje sie m.in. gromadzenie danych dotyczacych wydatków w ukladzie poszczególnych Funduszy Strukturalnych, przedkladanie Instytucji Platniczej zestawien wydatków dotyczacych poszczególnych funduszy, kontrola nad przestrzeganiem ustalonych regul oraz systemu dostarczania pomocy z danego funduszu na wszystkich poziomach wdrazania programów Instytucje Posredniczace w zarzadzaniu Programami operacyjnymi Instytucje Posredniczace to podmioty przewidziane w Rozporzadzeniu Rady 438/2001/WE, którym Instytucja Zarzadzajaca Programem Operacyjnym deleguje funkcje zarzadzania poszczególnymi priorytetami i dzialaniami. W przypadku oddelegowania zadan do Instytucji Posredniczacych, Instytucja Zarzadzajaca Programem Operacyjnym nadal ponosi pelna odpowiedzialnosc za skutecznosc i prawidlowosc zarzadzania i wdrazania programu. KOMPETENCJE INSTYTUCJI POSREDNICZACEJ W SEKTOROWYM PROGRAMIE OPERACYJNYM WZROST KONKURENCYJNOSCI GOSPODARKI - Zarzadzanie systemem zbierania informacji finansowych i statystycznych dotyczacych realizowanych projektów oraz przekazywanie tych danych Instytucji Zarzadzajacej, Instytucji Platniczej oraz Jednostce Monitorujaco-Kontrolnej Podstawami Wsparcia Wspólnoty, - Zagwarantowanie zgodnosci Programu Operacyjnego z politykami wspólnoty, - Przygotowanie raportów kwartalnych i rocznych w zakresie wdrazania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i przekazywanie ich za posrednictwem Instytucji Zarzadzajacej do Jednostki Monitorujaco-Kontrolnej funduszu, - Przygotowanie kwartalnych raportów monitorowania realizacji dzialan na podstawie raportów beneficjentów koncowych i przekazywanie ich do Instytucji Zarzadzajacej, - Przygotowywanie raportu z wdrazania dzialan na zakonczenie programu i przekazanie do Instytucji Zarzadzajacej, 8.7. Komitety Sterujace Podmioty powolywane przez Instytucje Zarzadzajaca Programem Operacyjnym i dzialajace pod kierunkiem Instytucji Zarzadzajacej. W jego sklad wchodzic beda przedstawiciele wybranych instytucji bioracych udzial w systemie wdrazania, przedstawiciele ministerstw wlasciwych ze wzgledu na zakres dzialan realizowanych w ramach Programu Operacyjnego oraz przedstawiciele partnerów spoleczno-gospodarczych. Do zadan Komitetu Sterujacego nalezy opiniowanie i rekomendowanie Instytucji Zarzadzajacej listy projektów kwalifikujacych sie do wsparcia z Funduszy Strukturalnych. 17

18 8.8. Beneficjent koncowy Instytucje oraz firmy publiczne lub prywatne odpowiedzialne za zlecanie operacji albo przyznawanie pomocy. Beneficjent koncowy w rozumieniu postanowien Narodowego Planu Rozwoju opisany zostal na str KRAJOWA POLITYKA REGIONALNA NA LATA Zgodnie z zapisami przyjetego przez Rade Ministrów dnia 14 stycznia 2003 r. Narodowego Planu Rozwoju , wraz z przystapieniem Polski do struktur europejskich, nasz kraj w pierwszych latach czlonkostwa pozyska ok ,6 mln euro ze zródel wspólnotowych na realizacje krajowej polityki regionalnej ,3 mln tej kwoty pochodzilo bedzie z Funduszy Strukturalnych i w wiekszosci (7320,7 mln euro) przeznaczone zostanie na realizacje Podstaw Wsparcia Wspólnoty. 314,6 mln euro wydatkowane zostanie na realizacje Inicjatyw Wspólnotowych: Interreg (196,1 mln euro) oraz Equal (118,5 mln euro). Pozostale 3 733,3 mln euro alokowane zostanie z srodków Funduszu Spójnosci i sfinansuje realizacje Strategii wykorzystania Funduszu Spójnosci. Wykres 5. Alokacje srodków europejskich w ramach podstawowych dokumentów programowych realizujacych NPR ( w milionach euro). 314, ,30 Strategia wykorzystania Funduszu Spójnosci Podstawy Wsparcia Wspólnoty Inicjatywy Wspólnoty 7 320,70 Zgodnie z Narodowym Planem Rozwoju, kwoty przeznaczone na wdrozenie zapisów Podstaw Wsparcia Wspólnoty rozdysponowane zostana za posrednictwem siedmiu Programów Operacyjnych: 18

19 - Sektorowy Program Operacyjny Wzrost konkurencyjnosci gospodarki 1,3 mld euro 8 - Sektorowy Program Operacyjny Rozwój zasobów ludzkich 1,27 mld euro - Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora zywnosciowego i rozwój obszarów wiejskich 1,05 mld euro, - Sektorowy Program Operacyjny Rybolówstwo i przetwórstwo ryb 0,17 mld euro, - Sektorowy Program Operacyjny Transport-gospodarka morska 0,62 mld euro, - Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2,86 mld eruo, - Program Operacyjny Pomoc techniczna 0,02 mld euro, Wykres 6. Udzial srodków UE w finansowaniu poszczególnych Programów Operacyjnych realizujacych Podstawy Wsparcia Wspólnoty (MEURO) SPO WKG SPO RZL SPO ROL SPO RYB SPO TGM ZPORR Pomoc techniczna Narodowy Plan Rozwoju Zalozenia ogólne Narodowy Plan Rozwoju (NPR) jest kompleksowym dokumentem okreslajacym kierunki rozwoju Polski w pierwszych latach czlonkostwa w Unii Europejskiej. Pelni on funkcje, 8 Podane kwoty dotycza tylko srodków pochodzacych z Funduszy Strukturalnych i nie obejmuja wspólfinansowania krajowego. 19

20 okreslonego w art. 9 Rozporzadzenia Rady nr 1260/1999 Planu Rozwoju. 9 Dokument ten analizuje sytuacje spoleczno-ekonomiczna Polski i jej regionów u progu przystapienia naszego kraju do Unii Europejskiej, formuluje cele i zawiera opis strategii zmierzajacej do osiagniecia spójnosci spolecznej, gospodarczej i przestrzennej z krajami i regionami Wspólnoty. Wskazuje takze kierunki i wielkosc planowanego zaangazowania srodków Funduszy Strukturalnych, Funduszu Spójnosci i srodków krajowych oraz okresla sposób koordynacji i wdrazania pomocy strukturalnej w okresie realizacji NPR. Narodowy Plan Rozwoju, jako dokument integrujacy polityki sektorowe oraz uwzgledniajacy potrzeby rozwojowe poszczególnych regionów bazuje na dokumentach i programach planistycznych, stanowiacych podstawe polityki prowadzonej przez Rzad. Nawiazuje on bezposrednio do Strategii Gospodarczej Rzadu Przedsiebiorczosc-Rozwój-Praca, która ma swoje odzwierciedlenie m.in. w struktura celów i priorytetów NPR. Narodowy Plan Rozwoju uwzglednia równiez kierunki strategiczne sformulowane w innych sredniookresowych dokumentach rzadowych powstalych w latach Sa to: - Narodowa strategia wzrostu zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa Polska polityka strukturalna w sektorze rybolówstwa , - Narodowa strategia rozwoju transportu , - Narodowa strategia ochrony srodowiska na lata , II Polityka ekologiczna panstwa oraz Polityka Ekologiczna Panstwa na lata z uwzglednieniem perspektywy na lata Narodowa strategia rozwoju regionalnego Narodowy Plan Rozwoju zgodny jest równiez z kierunkami rozwoju spolecznogospodarczego okreslonymi w planach dlugookresowych. W tym zakresie, na pierwszy plan wysuwa sie dlugofalowa strategia spoleczno-gospodarcza kraju - Polska Dlugookresowa strategia trwalego i zrównowazonego rozwoju. Celem strategicznym NPR jest rozwijanie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiebiorczosci, zdolnej do dlugofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniajacej wzrost zatrudnienia oraz poprawe spójnosci spolecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unia Europejska na poziomie regionalnym i krajowym. W swietle celu strategicznego przyjeto piec celów czastkowych NPR. Ich osiagniecie w latach doprowadzic ma do realizacji celu strategicznego. Zestawienie celów szczególowych NPR przedstawia sie nastepujaco: - wspomaganie osiagniecia i utrzymania w dluzszym okresie wysokiego wzrostu PKB, - zwiekszenie poziomu zatrudnienia i wyksztalcenia, - wlaczenie Polski do europejskiej sieci infrastruktury transportowej i informacyjnej, - intensyfikacja procesu zwiekszenia w strukturze gospodarki udzialu sektorów o wysokiej wartosci dodanej, rozwój technologii spoleczenstwa informacyjnego, - wspomaganie udzialu w procesach rozwojowych i modernizacyjnych wszystkich regionów i grup spolecznych w Polsce, 9 Patrz str. 10, punkt

21 Cele te realizowane beda za pomoca dzialan o charakterze prawnym, fiskalnym i instytucjonalnym. Podstawowym dokumentem wdrazajacym cele NPR beda jednak Podstawy Wsparcia Wspólnoty, a w szczególnosci opisane ponizej Programy Operacyjne, a takze projekty Funduszu Spójnosci System wdrazania W celu efektywnego wykorzystania srodków europejskich konieczne jest przygotowanie przejrzystego i skutecznego systemu wdrazania. Odpowiednie przypisanie zadan i kompetencji pomiedzy poszczególne instytucje jest bardzo istotnym czynnikiem zapewniajacym sprawny przeplyw srodków finansowych. System wdrazania Funduszy Strukturalnych jest inny w kazdym panstwie czlonkowskim. Rzad panstwa czlonkowskiego decyduje wiec kazdorazowo o ksztalcie mechanizmów koordynacji pomocy, w zaleznosci od istniejacego tam systemu administracji. Zgodnie z Rozporzadzeniem Rady 1260/1999 dla kazdego Programu Operacyjnego powolana powinna byc Instytucja Zarzadzajaca oraz Instytucja Platnicza. Jezeli Instytucja Zarzadzajaca i Instytucja Platnicza sa ta sama instytucja, nalezy zapewnic rozdzial ich funkcji (np. poprzez wydzielenie dwóch odrebnych departamentów). Rozporzadzenie wymienia jako obligatoryjne ustanowienie Komitetu Monitorujacego. W sklad systemu wdrazania wchodzic moga ponadto Komitety Sterujace, beneficjenci koncowi, Instytucje Posredniczace. Zgodnie z zapisami Narodowego Planu Rozwoju Instytucja Zarzadzajaca wystepuje na poziomie Podstaw Wsparcia Wspólnoty (Instytucja Zarzadzajaca Podstawami Wsparcia Wspólnoty) oraz na poziomie poszczególnych Programów Operacyjnych. Funkcje Instytucji Zarzadzajacej Podstawami Wsparcia Wspólnoty pelni Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej, które jest glównym partnerem Komisji Europejskiej w negocjacjach Podstaw Wsparcia Wspólnoty i realizowanych w ich ramach Programów Operacyjnych. W drugim przypadku, Instytucja Zarzadzajaca Programem Operacyjnym wskazana jest kazdorazowo w poszczególnych programach. Odpowiedzialnosc w zakresie zarzadzania Programami Operacyjnymi przedstawiona zostala w ponizszej tabeli. 10 Strategia Wykorzystania Funduszu Spójnosci na lata przyblizona zostala na str. 7 (punkt 3.2.) 21

22 Tabela 2. Instytucje odpowiedzialne w zakresie zarzadzania poszczególnymi Programami Operacyjnymi. Program Operacyjny Wzrost konkurencyjnosci gospodarki Instytucja Zarzadzajaca Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej Rozwój zasobów ludzkich Restrukturyzacja i modernizacja sektora zywnosciowego oraz rozwój obszarów wiejskich Rybolówstwo i przetwórstwo ryb Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Transport gospodarka morska Ministerstwo Infrastruktury Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Pomoc techniczna Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej Instytucja Zarzadzajaca Podstawami Wsparcia Wspólnoty wspólpracuje z Krajowymi Jednostkami Monitorujaco-Kontrolnymi, utworzonymi w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Spolecznej (dla Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Spolecznego) oraz Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi (dla Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie, Europejskiego Funduszu Orientacji w Rybolówstwie). Instytucje te odpowiedzialne sa za monitorowanie i kontrolowanie wydatków w ramach kazdego z Funduszy Strukturalnych. W przypadku niektórych Programów Operacyjnych, Instytucja Zarzadzajaca deleguje funkcje zarzadzania poszczególnymi priorytetami i dzialaniami do innych jednostek administracji rzadowej (wlasciwych departamentów ministerstw i urzedów centralnych) zwanych Instytucjami Posredniczacymi. Instytucje Posredniczace wystepuja w przypadku trzech Programów Operacyjnych Wzrost konkurencyjnosci gospodarki (Ministerstwo Nauki i Informatyzacji oraz Ministerstwo Srodowiska), Rozwój zasobów ludzkich (Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu) oraz Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (Urzedy Wojewódzkie). Kompetencje poszczególnych Instytucji Posredniczacych okreslone zostaly w wymienionych dokumentach. Komitety Monitorujace sprawuja nadzór nad dzialaniami Instytucji Zarzadzajacych. Zgodnie z Narodowym Planem Rozwoju funkcjonowac one beda na poziomie Podstaw Wsparcia Wspólnoty (Krajowy Komitet Monitorujacy Podstawy Wsparcia Wspólnoty) oraz poszczególnych Programów Operacyjnych, Inicjatywy Equal oraz programów wspólpracy przygranicznej realizowanych w ramach Inicjatywy Interreg. W ramach ZPORR planowane jest utworzenie 16 Podkomitetów Monitorujacych regionalne komponenty tego dokumentu. Komitety tworzone sa w uzgodnieniu z Instytucja Zarzadzajaca, po konsultacjach z partnerami spolecznymi. Funkcje Instytucji Platniczej dla wszystkich Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójnosci pelni Departament Obslugi Funduszy Pomocowych w Ministerstwie Finansów. 22