SZLACHTA I MAGNATERIA POLSKA W XVII WIEKU

Transkrypt

1 SZLACHTA I MAGNATERIA POLSKA W XVII WIEKU

2 Szlachta W Rzeczpospolitej klasę rządzącą stanowiła szlachta

3 Szlachta - szlachectwo Grupa ta uzyskała swoje przywileje już w ciągu XIV i XV wieku. W 1578 roku sejm zastrzegł, że król może nadawać szlachectwo nie w dowolnym momencie, jak było do tej pory, ale tylko w czasie sejmu. Wyjątek mogła stanowić nobilitacja za męstwo wojenne. Konstytucja z 1601 roku ograniczała króla jeszcze bardziej, odtąd nadanie szlachectwa mogło się odbywać wyłącznie za zgodą sejmu.

4 Równość szlachty Jednym z naczelnych haseł demokracji szlacheckiej była równość szczególnie często zaczęto podkreślać od końca XVI wieku. Rzeczywiście, w odróżnieniu od większości krajów europejskich, w Polsce nie było prawnego podziału na utytułowaną arystokrację, czyli panów i na niższą szlachtę.

5 Różnice w materialnym położeniu braci szlachty gołota, czyli szlachta nieposiadająca ziemi, w XVI wieku często żyjąca w miastach i trudniąca się lichwą, kupiectwem lub rzemiosłem, z czasem wstępująca na służbę głównie u magnatów czy u zamożnej szlachty. szlachta zagrodowa, która posiadała niewielki płacheć gruntu i sama uprawiała swą rolę, nie mając poddanych. Jej pozycja gospodarcza zbliżona była do chłopów, płaciła zresztą nawet podatki jak oni.

6 Szlachta Szlachta średnia - Większość szlachty stanowili posiadacze od jednej wsi, lub części wsi, do kilkunastu wsi, szlachta średnia, która w XVI wieku nadawała ton życiu politycznemu kraju.

7 Magnateria Magnateria - posiadacze kilkudziesięciu czy kilkuset wsi, miast i miasteczek, których fortuna mogła być porównywana z niejednym państwem czy księstwem Rzeszy niemieckiej. Należeli do niej bądź potomkowie możnowładczych rodzin w Polsce, bądź dawni książęta z terenów Litwy i Rusi Konstanty Ostrogski posiadał około 100 miast i zamków oraz prawie 1300 wsi.

8 Jan Zamoyski Byli też ludzie, którzy własnym wysiłkiem, ale i przy pomocy łaski królewskiej, dochodzili do zamożności. Przykładem może być Jan Zamoyski, średni szlachcic, który jednak zgromadził w swym ręku 11 miast, 200 wsi jako dziedziczne posiadłości, a ponadto dzierżył w królewszczyznach 112 miast i 612 wsi.

9 Przywileje szlachty Tylko szlachcic mógł nabywać ziemię, od 1573 roku zapewniono mu także prawo wydobywania z gruntów do niego należących kruszców, soli i siarki, co było dotąd przywilejem króla. Szlachcica nie można było więzić bez wyroku sądowego. Dom jego był nietykalny. Grunty wolne od stałych podatków, prócz szlachty zagrodowej.

10 Przywileje szlachty Towary należące do szlachcica nie podlegały cłom oprócz rzadko uchwalanego cła generalnego. Otrzymywał po niższej cenie sól.

11 Obowiązki Byli zobowiązani tylko do udziału w rzadko zwoływanym pospolitym ruszeniu

12 Pospolite ruszenie W Polsce od 1454 roku powołanie pospolitego ruszenia wymagało zgody sejmików ziemskich, a od 1493 roku sejmu walnego. W Koronie pospolite ruszenie podlegało rozkazom króla, w Wielkim Księstwie Litewskim hetmana. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów w czasie wolnej elekcji szlachta zbierała się w trybie pospolitego ruszenia dla wyboru władcy. W Polsce siedemnastowiecznej pospolite ruszenie szlacheckie całego kraju było traktowane raczej jako ostateczny środek obrony Rzeczypospolitej, niż jako aktywna siła militarna; zwoływano je tylko kilkakrotnie, w roku 1621, 1649, 1651, w latach (wzięło udział m.in. w Bitwie pod Warszawą (1656), wreszcie po raz ostatni w roku 1672.

13 Wolność i różnorodność Utrzymywanie wolności szlacheckiej stało się dla szlachty najważniejszym celem, który utożsamiała z interesem państwa. Zamiast bezinteresowności rozpanoszyła się prywata, której zresztą nigdy naprawdę nie wyrugowano z życia publicznego. Szlachta w Rzeczpospolitej nie była w tym czasie jednolita ani pod względem narodowościowym ani religijnym.

14 Tolerancja Szlachta interesowała się rozwojem ówczesnej wiedzy i kultury, w licznych podróżach zagranicznych nabywając ogładę i wykształcenie. Zetkniecie się z różnymi społecznościami i sposobami myślenia, zarówno w kraju, jak i za granicą, wyrabiało w niej tolerancję, którą słusznie może się szczycić Polska tego okresu w porównaniu z wieloma innymi państwami.

15 Budowle Obok dworków drewnianych coraz częściej pojawiały się murowane, początkowo jeszcze obronne potem mniej warowne, zapewniające większą wygodę mieszkańcom. Magnateria przebudowuje stare gotyckie zamki na renesansowe albo wznosi nowe pałace. Na wzór Wawelu ozdabia się je krużgankami, rozbudowuje skrzydła otaczające arkadowy dziedziniec. Wnętrza wyposażono w zbytkowne meble czy dywany. Na ścianach pojawiały się zwierciadła i obrazy.

16 Zamek w Krasiczynie - renesansowy

17 Strój Istotne przemiany dotyczyły również stroju szlacheckiego. Oddziaływały na niego różne wzory i dopiero w drugiej połowie XVI wieku wykształcił się ostatecznie pod przemożnym wpływem wschodnim. Charakter polskiego stroju szlacheckiego kształtował się przez kilkaset lat. Ubiory zapinane z przodu na pętlice i guzy, przepasane szerokim pasem z tkaniny, kontusz z wylotami, na nogach wysokie buty z cholewami, podgolone z tyłu czupryny i długie wąsy - to moda charakterystyczna dla całej Polski w XVII wieku. Początkowo strój kontuszowy był typowym strojem polskiego szlachcica, później stał się oznaką patriotyzmu

18

19

20 Fryzura Polską szlachtę wyróżniał nie tylko imponujący ubiór, ale też oryginalna. Z dumą noszono włosy podgolone na okrągło nad uszami i z tyłu głowy, z krótką grzywką zaczesaną gładko do przodu. Podgolonej czuprynie towarzyszyły sumiaste wąsy, uważane za broń przeciw cudzoziemszczyźnie i traktowane niemal jak symbol narodowy. W XVIII wieku znany poeta napisał nawet odę Do wąsów.

21 Stół szlachcica Stół szlachcica był wystawny. Wprowadzona w początkach XVI wieku kuchnia włoska w ograniczonym stopniu wpłynęła na jego charakter. Obok potraw mącznych dominowało mięso, przede wszystkim chyba wołowe, rzadziej wieprzowe, uzupełniane drobiem i dziczyzną. W dni postne obowiązywały ryby. Na jakość posiłków wpływały przyprawy, czyli tak zwane korzenie, sprowadzane w dość dużych ilościach, ale chyba tylko na dwory bogatszej szlachty. Jadano wtedy tak obficie, że budziło to zdumienie cudzoziemców. Jako trunków używano miejscowego piwa i miodu, gorzałka zjawiła się na stołach szlacheckich dopiero w końcu XVI wieku. Często pito wina zagraniczne, sprowadzane zwłaszcza z sąsiednich Węgier. Ten wystawny tryb żucia, jakkolwiek niecała szlachta mogą sobie na niego pozwolić, stał się przecież wzorem dla większości, a nawet dla zamożniejszych mieszczan czy chłopów.

22