Niniejszy przewodnik jest poświęcony prawu do ochrony przed dyskryminacją przysługującemu na mocy prawa UE

Transkrypt

1

2

3

4 Niniejszy przewodnik jest poświęcony prawu do ochrony przed dyskryminacją przysługującemu na mocy prawa UE W przewodniku dokładnie wyjaśniono przysługujące prawa 1 i sposób postępowania w przypadku poczucia, że doszło do dyskryminacji. Zakaz dyskryminacji stanowi podstawową zasadę Unii Europejskiej. UE przyjmuje przepisy dotyczące przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć, pochodzenie rasowe lub etniczne, religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Przepisy te nie wprowadzają zakazu dyskryminacji we wszystkich sferach życia, a jedynie w kilku konkretnych kluczowych obszarach, takich jak zatrudnienie. Państwa członkowskie UE są zobowiązane do wdrożenia prawa UE do krajowych przepisów oraz do prawidłowego stosowania tego prawa. Dyskryminacja ze względu na przynależność państwową również jest zakazana na mocy prawa UE, ale nie została uwzględniona w niniejszej broszurze. Więcej informacji o prawach przysługujących w tym zakresie można znaleźć w portalu Twoja Europa: W niniejszym przewodniku przedstawiono prawa przysługujące Ci na mocy prawa UE, które zapewnia jedynie minimalny poziom ochrony. Większość państw członkowskich zapewnia szerszą ochronę przed dyskryminacją w ramach przepisów krajowych. Więcej informacji można znaleźć w sekcji Przydatne linki poniżej. 1 Niniejsze wytyczne opierają się częściowo na kompleksowym przewodniku zatytułowanym How to Present a Discrimination Claim: Handbook on seeking remedies under the UE Non discrimination Directives z lipca 2011 r., przygotowanym dla Komisji przez Lillę Farkas z europejskiej sieci ekspertów prawnych w dziedzinie niedyskryminacji, dostępnym pod adresem: document/index_en.htm.

5 1. Jakie są Twoje prawa? 1. Które prawa UE zapewniają mi ochronę przed dyskryminacją? Przyczyny dyskryminacji Pochodzenie rasowe lub etniczne Religia lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientacja seksualna Płeć w tym ciąża i macierzyństwo w tym dyskryminacja wynikająca ze zmiany płci Przepisy UE Dyrektywa 2000/43/WE w sprawie równości rasowej Dyrektywa 2000/78/WE w sprawie równego traktowania w obszarze zatrudnienia i pracy Dyrektywa 2006/54/WE w sprawie równości kobiet i mężczyzn (w odniesieniu do zatrudnienia) Dyrektywa 2004/113/WE w sprawie równości kobiet i mężczyzn (w odniesieniu do towarów i usług) Dyrektywa 79/7/EWG w sprawie równości kobiet i mężczyzn (w odniesieniu do zabezpieczenia społecznego) 2. Co w przypadku, gdy jestem dyskryminowany(-a) z innych względów? Możesz nadal podlegać ochronie przed dyskryminacją z innych względów na mocy prawa krajowego. Sprawdź, czy prawo krajowe obowiązujące w Twoim państwie członkowskim oferuje ochronę w konkretnym przypadku, który Cię dotyczy. Ochrona prawna na mocy prawa krajowego może obejmować dyskryminację ze względu na poglądy polityczne, stan cywilny, urodzenie, pochodzenie społeczne, majątek, stan zdrowia lub cechy fizyczne. W Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej zakazano także dyskryminacji z takich względów, jak pochodzenie społeczne, język, poglądy polityczne lub inne, majątek i urodzenie. Karta ma jednak zastosowanie do państw członkowskich UE wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo UE. Przynależność państwowa: obywatele Unii i członkowie ich rodzin podlegają również ochronie przed dyskryminacją ze względu na przynależność państwową w zakresie zastosowania prawa UE. Prawo obywateli państw spoza UE do równego traktowania jest chronione na szczególnych warunkach na podstawie dyrektywy 2003/109/WE (dotyczącej rezydentów długoterminowych) i szeregu innych dyrektyw. 5

6 3. W jakich sytuacjach podlegam ochronie przed dyskryminacją na mocy prawa UE? Ochrona przed dyskryminacją zapewniana przez prawo UE obejmuje różne obszary w zależności od przyczyn dyskryminacji. Przyczyny dyskryminacji Pochodzenie rasowe lub etniczne Płeć Religia lub przekonania, niepełnosprawność, wiek, orientacja seksualna Obszary, w jakich podlegasz ochronie na mocy prawa UE Dostęp do zatrudnienia (rekrutacja) Warunki pracy, w tym wynagrodzenia i zwolnienia Emerytury zakładowe Szkolenie zawodowe Dostęp do prowadzenia działalności na własny rachunek lub do innych form zatrudnienia Ochrona socjalna (w tym zabezpieczenie społeczne i opieka zdrowotna) Kształcenie Dostęp do towarów i usług, włącznie z zakwaterowaniem, oraz ich dostarczanie Dostęp do zatrudnienia (rekrutacja) Warunki pracy, w tym wynagrodzenia i zwolnienia Emerytury zakładowe Szkolenie zawodowe Dostęp do prowadzenia działalności na własny rachunek lub do innych form zatrudnienia Zabezpieczenie społeczne Dostęp do towarów i usług oraz ich dostarczanie Dostęp do zatrudnienia (rekrutacja) Warunki pracy, w tym wynagrodzenia i zwolnienia Emerytury zakładowe Szkolenie zawodowe Dostęp do prowadzenia działalności na własny rachunek lub do innych form zatrudnienia 6

7 Wiele państw członkowskich zapewnia szerszą ochronę na mocy prawa krajowego i zakazuje także dyskryminacji ze względu na religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną w obszarach takich, jak towary i usługi. Znaj swoje prawa w miejscu pracy Podlegasz ochronie przed dyskryminacją we wszystkich strefach życia zawodowego, już od etapu ubiegania się o pracę. Podczas ubiegania się pracę nikt nie powinien być wykluczony ze względu na płeć, wiek, pochodzenie rasowe lub inne chronione cechy. Masz prawo do równego traktowania w obszarach takich, jak rekrutacja, warunki pracy, awans, wynagrodzenie, dostęp do szkolenia zawodowego, emerytura zakładowa i zwolnienie. Przykładowo pracodawca nie może zwolnić pracownicy z powodu ciąży ani płacić mężczyźnie wyższego wynagrodzenia niż kobiecie za tę samą pracę lub za pracę o równej wartości. Znaj swoje prawa przy zakupie lub sprzedaży towarów lub usług Dyskryminacja ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne oraz ze względu na płeć jest zakazana w przypadku usług dostępnych publicznie, niezależnie od tego, czy są to usługi świadczone w ramach sektora publicznego, czy prywatnego. Nie można odmówić dostępu do restauracji, baru, klubu fitness, hotelu itp. ze względu na płeć lub pochodzenie rasowe lub etniczne ani nie można wymagać zapłacenia wyższej ceny za pewne usługi wyłącznie ze względu na płeć (np. za usługi fryzjerskie czy ubezpieczeniowe). Nie wszystkie działania są objęte dyrektywami UE w sprawie równości kobiet i mężczyzn. Przykładowo niektóre działania organów publicznych (np. policji) nie są usługami w rozumieniu prawa UE i w związku z tym unijne prawo antydyskryminacyjne nie ma do nich zastosowania. Usługi, które nie są dostępne publicznie, także są wyłączone z zakresu stosowania prawa UE (np. starsza pani, która chce wynająć pokój w swoim domu, może szukać najemcy w ograniczonym kręgu rodziny i znajomych lub zawęzić swój wybór do tylko jednej płci). 7

8 4. Jakiego rodzaju dyskryminacja jest zakazana? Na mocy prawa UE zakazane są różne formy dyskryminacji, w tym dyskryminacja bezpośrednia i pośrednia, napastowanie, molestowanie seksualne, wiktymizacja i nakłanianie do dyskryminacji. Dyskryminacja bezpośrednia ma miejsce, gdy jakaś osoba jest traktowana inaczej i gorzej niż inni z dowolnej przyczyny objętej prawem UE. Następujące sytuacje stanowią przykłady dyskryminacji: odmowa zatrudnienia ze względu na to, że jest się muzułmaninem, żydem, osobą czarnoskórą, mężczyzną lub ma się ponad 35 lat, odmowa przyjęcia do szkoły dziecka ze względu na to, że jest się Romem, zwolnienie, w przypadku gdy pracodawca znajdujący się w trudnej sytuacji ekonomicznej musi przeprowadzić redukcję liczby pracowników i wybiera wyłącznie osoby powyżej 50. roku życia, odmowa wynajęcia danej nieruchomości ze strony agenta nieruchomości ze względu na kolor skóry lub płeć. Dyskryminacja pośrednia ma miejsce, gdy praktyka, polityka lub przepis, które mają zastosowanie do wszystkich, mają gorsze skutki w odniesieniu do niektórych osób. Pewne środki mogą sprawiać wrażenie neutralnych, ale mimo to mogą powodować dyskryminację konkretnej grupy osób. Przykładowo wymóg, aby pracownicy w supermarkecie lub centrum konferencyjnym byli w stanie wykonywać swoje zadania na stojąco, mógłby niepotrzebnie wykluczać niektórych niepełnosprawnych kandydatów. Pewne zasady dotyczące ubioru mogłyby wykluczać kandydatów pochodzących z mniejszości etnicznych lub grup religijnych. Niektóre wymagania fizyczne mogłyby wykluczać kobiety, osoby starsze lub niepełnosprawne. Nie ma znaczenia, czy dyskryminacja jest zamierzona, czy nie. W celu dowiedzenia dyskryminacji pośredniej przydatne mogą być informacje statystyczne. Na przykład przepisy, które są niekorzystne dla pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, mogą pośrednio dyskryminować kobiety, ponieważ więcej kobiet niż mężczyzn pracuje zwykle w niepełnym wymiarze czasu. W niektórych sytuacjach dyskryminacja pośrednia może być uzasadniona: jeśli istnieje uzasadniony powód lub cel, dla którego stosuje się daną praktykę, politykę lub przepis, gdy środki służące realizacji tego celu są odpowiednie i konieczne. Jest to tak zwane uzasadnienie obiektywne. Uzasadnienie to ocenia się indywidualnie w odniesieniu do każdego przypadku. Napastowanie jest niepożądanym zachowaniem, które narusza godność danej osoby lub wywołuje onieśmielającą, wrogą, poniżającą, upokarzającą lub uwłaczającą atmosferę. Na przykład, jeżeli jesteś homoseksualistą, a Twój przełożony i inni współpracownicy regularnie opowiadają żarty o charakterze homofobicznym i wymieniają e maile o takim charakterze, wówczas ich działanie może stanowić napastowanie i w związku z tym dyskryminację. Molestowanie seksualne to niepożądane fizyczne, werbalne lub niewerbalne zachowanie o charakterze seksualnym, które narusza godność danej osoby lub wywołuje onieśmielającą, wrogą, poniżającą, upokarzającą lub uwłaczającą atmosferę. Na przykład, jeżeli Twój przełożony lub jeden z Twoich współpracowników dopuszcza się niestosownego kontaktu fizycznego, 8

9 pokazuje obrazki lub zdjęcia o charakterze seksualnym lub przesyła Ci wiadomości e mail lub wiadomości tekstowe o wyraźnie seksualnym lub niestosownym charakterze. Wiktymizacja ma miejsce, gdy ktoś źle Cię traktuje, ponieważ złożyłeś(-aś) lub pomogłeś(-aś) komuś złożyć skargę dotyczącą dyskryminacji. Na przykład, jeżeli zwolniono Cię z pracy lub odmówiono Ci awansu, ponieważ złożyłeś(-aś) skargę dotyczącą dyskryminacji na Twojego przełożonego lub złożyłeś(-aś) zeznania jako świadek w sprawie dotyczącej dyskryminacji, wówczas takie działanie stanowi wiktymizację. Nakłanianie do dyskryminacji także jest formą dyskryminacji. Dopuszcza się jej na przykład właściciel klubu nocnego, który zakazuje swoim pracownikom wpuszczania osób z określonej grupy rasowej lub etnicznej, lub pracodawca, który zwraca się do agencji pracy tymczasowej o kierowanie do niego wyłącznie młodych kobiet poniżej 30. roku życia. 5. Czy istnieją sytuacje, w których dozwolone jest odmienne traktowanie z powodów wymagających ochrony? Tak, prawo UE przewiduje pewne wyjątki od ogólnego zakazu. Istnieje ogólny wyjątek w obszarze zatrudnienia, w przypadku gdy w odniesieniu do określonej działalności zawodowej konieczny jest szczególny wymóg. Przykładowo dyrektor castingu może potrzebować do roli w filmie aktora o konkretnym pochodzeniu rasowym. Podobnie kapłani mogą być zobowiązani do przestrzegania zasad wiary wyznawanej przez ich wspólnoty religijne. Wyjątek ten nie zezwala jednak Kościołom ani innym organizacjom religijnym na nakładanie wymogów religijnych przy zatrudnianiu osób, których religia lub przekonania nie mają bezpośredniego znaczenia dla ich działalności (takich jak pracownicy sprzątający lub ogrodnicy). Dostarczanie towarów lub usług wyłącznie lub głównie osobom jednej płci również jest dozwolone pod pewnymi warunkami. Na przykład zakłady opieki zdrowotnej mogą świadczyć niektóre usługi wyłącznie na rzecz kobiet w ciąży. Państwa członkowskie UE mogą również dopuszczać różne traktowanie ze względu na wiek, jeżeli jest to stosowne i konieczne na potrzeby realizacji uzasadnionych celów w zakresie zatrudnienia i rynku pracy. Przykładowo państwa członkowskie mogą, pod pewnymi warunkami, zezwalać na rozwiązanie umowy o pracę po osiągnięciu przez pracowników określonego wieku w szczególności gdy przysługuje im już prawo do emerytury. W prawie UE dopuszcza się również, aby państwa członkowskie posiadały regulacje lub polityki zapobiegające niekorzystnym warunkom, w jakich znajduje się dana grupa, lub rekompensujące jej te warunki. Określa się to mianem działania pozytywnego. Na przykład pracodawcy mogą mieć wyznaczone cele polegające na zatrudnianiu osób niepełnosprawnych lub na zwiększaniu liczby kobiet na stanowiskach kierowniczych, jeżeli są one niedostatecznie reprezentowane na szczeblu kierowniczym. W większości państw członkowskich obowiązują szczególne przepisy dotyczące sił zbrojnych, umożliwiające odmienne traktowanie ze względu na wiek i niepełnosprawność. 9

10 6. Czy każdy w UE musi przestrzegać zakazu dyskryminacji? Tak. Osoby fizyczne, przedsiębiorstwa niezależnie od ich wielkości (w tym MŚP), stowarzyszenia, władze lokalne, rząd oraz wszelkie inne organizacje zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego, muszą przestrzegać zakazu dyskryminacji. 7. Czy wszyscy w UE podlegają ochronie przed dyskryminacją? Tak. Unijne prawo antydyskryminacyjne chroni wszystkie osoby przebywające w UE, nie tylko obywateli Unii. Prawo to obejmuje jednak wyłącznie dyskryminację ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, płeć, religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Przykładowo imigranci z państw spoza UE nie mogą być dyskryminowani w miejscu pracy ze względu na swoje pochodzenie etniczne, wiek lub płeć. Unijne prawo nie obejmuje różnic w traktowaniu wynikających z faktu, że dana osoba nie jest obywatelem Unii, na przykład odmiennych przepisów dotyczących wjazdu do państwa UE i przebywania w nim. 8. Czy podlegam ochronie wyłącznie na podstawie moich cech? Nie, podlegasz także ochronie przed dyskryminacją przez powiązanie. Dotyczy to sytuacji, w której jesteś źle traktowany(-a) ze względu na Twoje powiązania z inną osobą. Na przykład, jeżeli jesteś dyskryminowany(-a) lub napastowany(-a) w miejscu pracy, ponieważ potrzebujesz dodatkowych dni wolnych od pracy na opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem. Dyskryminacja opierająca się na założeniach dotyczących danej osoby lub postrzeganiu jej także jest zakazana. Przykładowo, doświadczyłeś(-aś) dyskryminacji, jeżeli nie dostałeś(-aś) pracy, ponieważ pracodawca błędnie uważa, że jesteś homoseksualistą lub muzułmaninem. 9. Co w przypadku, gdy jestem osobą niepełnosprawną i pracodawca musi dokonać zmian w miejscu pracy, aby umożliwić mi wykonywanie obowiązków? Jeżeli jesteś osobą niepełnosprawną, Twój pracodawca lub przyszły pracodawca musi dokonać racjonalnych usprawnień w miejscu pracy, tak aby umożliwić Ci realizację powierzonych zadań. Racjonalność usprawnień oznacza na przykład, że nie powinny one być zbyt kosztowne w stosunku do wielkości przedsiębiorstwa ani nie powinny być realizowane z naruszeniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujących w miejscu pracy. Najpierw należy omówić swoje potrzeby z pracodawcą, który może nawet nie zdawać sobie sprawy ze swoich obowiązków. To, czy określone usprawnienia są racjonalne, można stwierdzić jedynie indywidualnie w odniesieniu do każdego przypadku. W celu uzyskania dalszych porad i wsparcia możesz także rozważyć nawiązanie kontaktu z organizacją promującą prawa osób niepełnosprawnych. 10

11 Znaj swoje prawa prawo do racjonalnego usprawnienia w miejscu pracy Racjonalne usprawnienia w miejscu pracy, które odpowiadają Twoim potrzebom jako pracownika niepełnosprawnego, mogą obejmować zapewnienie Ci zarezerwowanego miejsca parkingowego, dostępnej przestrzeni pracy lub specjalnie przystosowanego sprzętu. Nie muszą to być zmiany fizyczne. Usprawnienia zależą od Twoich potrzeb. Mogą to być zmiany godzin pracy lub sposobu realizacji zadań. Twoje podanie o pracę nie może zostać odrzucone ze względu na to, że pracodawca musiałby dokonać racjonalnych usprawnień umożliwiających Ci wykonywanie obowiązków. 11

12 2. W jaki sposób możesz dochodzić swoich praw? 10. Kto może mi pomóc, gdy doświadczam dyskryminacji? Jeżeli uważasz lub podejrzewasz, że dopuszczono się wobec Ciebie dyskryminacji, możesz szukać porady lub pomocy w organizacjach takich, jak organy ds. równości, związki zawodowe lub organizacje pozarządowe. Państwa członkowskie odpowiadają za wdrażanie prawa UE i odpowiednie jego egzekwowanie. Muszą gwarantować Twoje prawa przysługujące na mocy prawa UE na szczeblu krajowym. W prawie UE zobowiązuje się państwa członkowskie do utworzenia krajowych organów ds. równości w celu promowania równego traktowania ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne i płeć. Państwa członkowskie zapewniają niezależną pomoc ofiarom dyskryminacji. W praktyce w większości państw członkowskich krajowe organy ds. równości odpowiadają także za kwestie związane z religią lub przekonaniami, wiekiem i orientacją seksualną w ramach prawa krajowego. W wielu przypadkach zajmują się one również kwestiami związanymi z przynależnością państwową, językiem lub poglądami politycznymi. Niektóre krajowe organy ds. równości mogą jedynie dostarczać przydatne informacje, natomiast inne mogą pomagać w złożeniu skargi lub mogą nawet same rozpatrzyć dany przypadek. Link do strony internetowej Twojego krajowego organu ds. równości znajduje się w części Przydatne linki poniżej. Na stronach tych organów można znaleźć więcej informacji, w tym szczegółowe informacje na temat pomocy, jaką organy te mogą zaoferować. W wielu państwach członkowskich związki zawodowe i organizacje pozarządowe udzielają informacji i pomocy ofiarom dyskryminacji. Na mocy przepisów UE organizacje, które mają uzasadniony interes w kwestii równości, mają prawo wspierać ofiary w postępowaniach dotyczących dyskryminacji i w wielu państwach członkowskich organizacje te mogą wnosić skargi w imieniu danej osoby fizycznej albo w ramach udzielanego jej wsparcia. 11. Czy powinienem (powinnam) wnieść skargę, jeżeli padłem(-am) ofiarą dyskryminacji? Tak. Odszkodowanie lub potwierdzenie, że padłeś(-aś) ofiarą dyskryminacji, uzyskać możesz tylko pod warunkiem wniesienia skargi. Należy wiedzieć, że w wielu państwach członkowskich obowiązują ściśle określone terminy na złożenie skargi dotyczącej dyskryminacji. Złożenie skargi będzie pomocne także dla innych osób przez podnoszenie świadomości w kwestii dyskryminacji i przyczynianie się do zmiany postaw. Prawdziwa zmiana często wymaga masy krytycznej przypadków. 12

13 12. Kto rozpatruje moją skargę? Zależy to od prawa krajowego państwa członkowskiego, w którym składana jest skarga. Aby uzyskać bardziej szczegółowe informacje na temat procesu składania skarg, skonsultuj się z krajowymi organami świadczącymi usługi doradcze (zob. pytanie 10). 13. W jaki sposób mogę złożyć skargę, jeżeli moje państwo nie przestrzega prawa UE? Jeżeli składasz skargę do Komisji Europejskiej dotyczącą tego, że dane państwo członkowskie nie przestrzega prawa UE, Komisja Europejska zbada, czy Twoja skarga wskazuje, że dane państwo członkowskie nie stosuje prawidłowo prawa UE w ramach prawa krajowego. Jeżeli Komisja Europejska ustali, że dane państwo członkowskie narusza prawo UE, może zdecydować o podjęciu działań prawnych przeciwko temu państwu członkowskiemu w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Komisja Europejska nie może jednak interweniować w indywidualnych sprawach między ofiarami dyskryminacji a ich pracodawcami, usługodawcami lub organami publicznymi. Komisja Europejska nie może stwierdzić, że miała miejsce dyskryminacja, ani nie może nakazać państwu członkowskiemu ani przedsiębiorstwu lub osobie fizycznej, aby przyznały odszkodowanie. Skarga złożona do Komisji Europejskiej nie zastępuje egzekwowania Twoich praw za pośrednictwem organów i sądów krajowych. 14. W jaki sposób mogę udowodnić, że padłem(-am) ofiarą dyskryminacji? Jeżeli masz powód, by twierdzić, że traktowano Cię inaczej ze względu na niepełnosprawność, wiek, pochodzenie etniczne lub rasowe, religię lub przekonania, orientację seksualną lub płeć, powinieneś (powinnaś) zebrać wszystkie dowody, jakie jesteś w stanie znaleźć, na poparcie Twojego twierdzenia, np. listy, wiadomości e mail i inne dokumenty. Zarejestruj odpowiednie rozmowy lub wydarzenia i sprawdź, w jaki sposób możesz uzyskać dostęp do dokumentów, których możesz potrzebować, ale których nie posiadasz. Przykładowo, jeżeli Twoja skarga dotyczy tego, że zaoferowano by Ci pracę lub przynajmniej zaproszono by Cię na rozmowę w sprawie pracy, gdyby nie Twoja płeć, wiek, niepełnosprawność, orientacja seksualna, religia lub pochodzenie rasowe lub etniczne, przydatne może być posiadanie informacji od pracodawcy dotyczących kryteriów zastosowanych przy wyborze kandydatów. Właściwy dla Ciebie krajowy organ ds. równości również może Ci pomóc w uzyskaniu tych informacji, mogą też istnieć procedury umożliwiające Ci uzyskanie takich informacji. Powinieneś (powinnaś) zasięgnąć porady krajowego organu ds. równości, związku zawodowego lub organizacji pozarządowej w celu uzyskania informacji na temat tego, w jaki sposób możesz udowodnić zasadność swojej skargi. 13

14 Składając skargę dotyczącą dyskryminacji, musisz wykazać, że potraktowano Cię niesprawiedliwie oraz że przyczyną tego niesprawiedliwego traktowania jest Twoja płeć, wiek, niepełnosprawność, orientacja seksualna, religia lub pochodzenie rasowe lub etniczne. Musisz tylko ustalić fakty pozwalające na domniemanie dyskryminacji. Zadaniem pracodawcy, osoby lub organizacji, na których złożyłeś skargę, jest udowodnienie, że dyskryminacja nie miała miejsca. Nazywa się to odwróceniem ciężaru dowodu. Jest to przepis prawa UE, który ułatwia ofiarom dyskryminacji złożenie skargi. 15. Czy mogę złożyć skargę dotyczącą dyskryminacji, której ofiarą padła inna osoba? Jeżeli skarga dotyczy konkretnej indywidualnej sytuacji, należy złożyć ją na szczeblu krajowym zgodnie z procedurą krajową. Właściwy dla Ciebie krajowy organ ds. równości, związek zawodowy lub organizacja pozarządowa mogą udzielić porady dotyczącej tego, czy możesz złożyć skargę, nawet jeżeli nie dotyczy ona bezpośrednio Ciebie. Jeżeli składasz skargę do Komisji Europejskiej dotyczącą tego, że dane państwo członkowskie nie przestrzega prawa UE, nie musisz wykazywać, że problem ten dotyczy bezpośrednio Ciebie. 16. Jakie metody umożliwiające znalezienie rozwiązania są dostępne? Państwa członkowskie decydują, czy sprawy dotyczące dyskryminacji są rozpatrywane w ramach postępowania karnego, cywilnego czy administracyjnego. W niektórych państwach członkowskich proponuje się mediację, która może doprowadzić do rozwiązania wynegocjowanego między Tobą a Twoim pracodawcą. Jeżeli dostępne są różne możliwości, powinieneś (powinnaś) wybrać tę, która jest dla Ciebie najlepsza. Jeżeli nie chcesz czekać na wynik postępowania sądowego, które bywa długotrwałe, możesz zdecydować się na mediację (o ile przewidziana jest ona w krajowych przepisach w Twoim państwie), która zwykle jest szybsza i mniej kosztowna. Możesz także wytoczyć powództwo w celu uniknięcia sytuacji, w której nie będziesz już mógł (mogła) otrzymać odszkodowania z powodu zbyt późnego wniesienia skargi. Właściwy dla Ciebie krajowy organ ds. równości, związek zawodowy lub organizacja pozarządowa mogą udzielić Ci dalszych porad. 14

15 17. Jakie są rozwiązania? Czy mogę otrzymać odszkodowanie? Czy mogę mieć możliwość powrotu do pracy, jeżeli zwolniono mnie na podstawie dyskryminujących przesłanek? W prawie UE nie określa się, jakie odszkodowanie lub inne środki prawne muszą być dostępne w państwach członkowskich. Prawo UE stanowi jedynie, że państwa członkowskie muszą stosować skuteczne, proporcjonalne i odstraszające sankcje oraz zapewnić możliwość wniesienia sprawy do sądu na potrzeby dochodzenia praw przysługujących Ci na mocy prawa UE. Powinieneś (powinnaś) sprawdzić, jakie środki prawne są dostępne na mocy krajowych przepisów w Twoim państwie. Właściwy dla Ciebie krajowy organ ds. równości, związek zawodowy lub organizacja pozarządowa mogą udzielić Ci dalszych porad. Na przykład możesz mieć możliwość zwrócenia się o orzeczenie sądu, trybunału lub organu ds. równości stwierdzające, że dyskryminacja miała miejsce. Możesz być uprawniony(-a) do wystąpienia o odszkodowanie, przywrócenie do pracy lub zobowiązanie osoby lub organizacji, która dopuściła się dyskryminacji, do podjęcia określonych działań. Przykładowo sąd lub krajowy organ ds. równości może być w stanie zobowiązać pracodawcę do zmiany dyskryminującej polityki zatrudnienia. 18. Ile kosztuje złożenie skargi? Podjęcie próby nieformalnego rozwiązania sprawy, na przykład przez wysłanie pisma do osoby lub organizacji, która dopuściła się dyskryminacji, niekoniecznie oznacza konieczność poniesienia kosztów prawnych. W przypadku wniesienia skargi do sądu koszty postępowania krajowego będą zależały od systemu prawnego obowiązującego w państwie osoby wnoszącej skargę. Mogą istnieć tańsze lub nawet bezpłatne możliwości alternatywne, takie jak mediacja. O uprawnienie do pomocy prawnej oraz dostępność innego rodzaju doradztwa i przedstawicielstwa prawnego najlepiej zapytać jak najwcześniej. Przykładowo doradztwo i pomoc można uzyskać nieodpłatnie od organów ds. równości, związków zawodowych, organizacji pozarządowych lub studentów prawa. 15

16 Przydatne linki: Komisja Europejska, DG ds. Sprawiedliwości i Konsumentów, Przeciwdziałanie dyskryminacji : Komisja Europejska, DG ds. Sprawiedliwości i Konsumentów, Równość płci : equality/index_pl.htm Komisja Europejska, DG ds. Sprawiedliwości i Konsumentów, Prawa podstawowe : rights/index_pl.htm Komisja Europejska, Sekretariat Generalny, Stosowanie prawa UE : eu law/ index_pl.htm Europejska sieć krajowych organów ds. równości (Equinet): Europejski Trybunał Praw Człowieka, strona dotycząca składania wniosku do Trybunału: home.aspx?p=applicants&c=#n _pointer Komisja Europejska, DG ds. Migracji i Spraw Wewnętrznych, strona na temat statusu obywateli państw spoza UE, którzy są rezydentami długoterminowymi, w tym na temat ich prawa do traktowania na równi z obywatelami UE w pewnych kluczowych obszarach: affairs/what we do/policies/immigration/long term residents/ index_en.htm Krajowe organy ds. równości Austria: Rzecznik ds. Równego Traktowania: Belgia: Centrum Równych Szans i Przeciwdziałania Rasizmowi: Instytut ds. Równości Płci: iefh.belgium.be/ Bułgaria: Komisja ds. Ochrony przed Dyskryminacją (KZD) nondiscrimination.com Chorwacja: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich: Cypr: Urząd Komisarza ds. Administracji (Rzecznika Praw Obywatelskich): discrimination.gov.cy Czechy: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich: Dania: Duński Instytut Praw Człowieka: Rada ds. Równego Traktowania: Estonia: Komisarz ds. Równości Płci i Równego Traktowania: Finlandia: Pełnomocnik ds. Mniejszości: Pełnomocnik ds. Równości: arvo.fi Francja: Rzecznik Praw Obywatelskich: Grecja: Grecki Rzecznik Praw Obywatelskich 16

17 Hiszpania: Rada ds. Równości Rasowej i Etnicznej: Holandia: Niderlandzki Instytut Praw Człowieka: Irlandia: Urząd ds. Równości: Litwa: Biuro Rzecznika ds. Równości Szans: Luksemburg: Centrum ds. Równego Traktowania: Łotwa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich: Malta: Krajowa Komisja ds. Promocji Równości (NCPE): Niemcy: Federalna Agencja ds. Przeciwdziałania Dyskryminacji (FADA) lub anti discrimination agency.com Polska: Rzecznik Praw Obywatelskich: Portugalia: Komisja ds. Imigracji i Dialogu Międzykulturowego ACIDI: Komisja ds. Obywatelstwa i Równości Płci CIG: Rumunia: Krajowa Rada Przeciwdziałania Dyskryminacji (CNCD): Słowacja: Krajowe Centrum Praw Człowieka: Słowenia: Rzecznik Zasady Równości: Szwecja: Rzecznik ds. Równości: Węgry: Urząd ds. Równego Traktowania: Biuro Komisarza ds. Praw Podstawowych: Włochy: Krajowy Urząd ds. Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej (UNAR): Wielka Brytania: Komisja ds. Równości i Praw Człowieka (EHRC): Irlandia Północna: Komisja ds. Równości dla Irlandii Północnej: 17

18

19

20