Pełnoprawni Niepełnosprawni. Budowanie świadomości prawnej środowisk akademickich. R e a l i z o w a n y w p a r t n e r s t w i e :

Transkrypt

1 Pełnoprawni Niepełnosprawni. Budowanie świadomości prawnej środowisk akademickich P r o j e k t w s p ó ł f i n a n s o w a n y p r z e z : R e a l i z o w a n y w p a r t n e r s t w i e :

2 Z czym kojarzy mi się niepełnosprawność? Jakie potrzeby mają osoby niepełnosprawne? W jaki sposób bazując na swoich doświadczeniach, wiedzy mógłbyś/mogłabyś działać na rzecz osób z niepełnosprawnością na uczelni? Szanse, zagrożenia w działaniu na rzecz z osób z niepełnosprawnością na uczelni?

3 JĘZYK OPISU NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Kaleka pochodzi z języka tureckiego (kałyk) i oznacza człowieka ułomnego; jest to podstawowe pojęcie rehabilitacji i pedagogiki specjalnej pierwszej połowy XX wieku. W internetowym słowniku języka polskiego PWN (dostępny pod adresem: pl/) można przeczytać, że inwalida to człowiek, który utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy. Pojawia się też hasło inwalida wojenny, czyli żołnierz, który utracił zdrowie lub uległ kalectwu podczas działań wojennych. Samo słowo inwalida pochodzi od łacińskiego invalidus, co oznaczało człowieka słabego, schorowanego (na podst.: Niepełnosprawny to nieosiągający pełnej sprawności fizycznej lub psychicznej ( Słowo pochodzi od słowa sprawny, oznacza kogoś sprawnego w sposób niepełny, kogoś kto nie osiąga pełnej sprawności. Słowo niepełnosprawny pojawiło się w języku polskim w latach siedemdziesiątych, osiemdziesiątych XX wieku i w dużym stopniu zastąpiło stosowane wcześniej słowo inwalida. Osoba z niepełnosprawnościami Niepełnosprawny Inwalida wojenny Kaleka

4 DEFINICJE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadza następujące pojęcia niepełnosprawności, uwzględniając stan zdrowia człowieka: Niesprawność (impariment) każda utrata sprawności lub nieprawidłowość w budowie czy funkcjonowaniu organizmu pod względem psychologicznym, psychofizycznym lub anatomicznym; Niepełnosprawność (disability) każde ograniczenie bądź niemożność (wynikające z niesprawności) prowadzenia aktywnego życia w sposób lub zakresie uznawanym za typowe dla człowieka; Ograniczenia w pełnieniu ról społecznych (handicap) ułomność określonej osoby wynikająca z niesprawności lub niepełnosprawności, ograniczająca lub uniemożliwiająca pełną realizację roli społecznej odpowiadającej wiekowi, płci oraz zgodnej ze społecznymi i kulturowymi uwarunkowaniami. Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych Do osób niepełnosprawnych zaliczają się osoby, z długotrwałą obniżoną sprawnością fizyczną, umysłową, intelektualną lub sensoryczną, która w interakcji z różnymi barierami może ograniczać ich pełne i efektywne uczestnictwo w życiu społecznym na równych zasadach z innymi obywatelami.

5 MEDYCZNE I SPOŁECZNE PODEJŚCIE DO NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W modelu medycznym problemy, jakie napotykają osoby z niepełnosprawnością to bezpośrednia konsekwencja choroby lub uszkodzenia. Niepełnosprawność jest więc osobistą sprawą konkretnej osoby. O modelu społecznym mówi się wtedy, gdy uznamy, że niepełnosprawność powstaje wskutek ograniczeń doświadczanych przez osoby nią dotknięte, takich jak indywidualne uprzedzenia, utrudniony dostęp do budownictwa użyteczności publicznej, niedostosowany system transportu, rozwiązania na rynku pracy wyłączające z niego osoby niepełnosprawne. Niepełnosprawność jest więc wynikiem barier, jakie napotka osoba niepełnosprawna (patrz też definicja WHO z 2001 r.). Przyczyna niepełnosprawności tkwi nie w jednostce, ale w barierach społecznych, ekonomicznych*. Takie pojmowanie niepełnosprawności, jako wyniku barier narzucanych przez otoczenie, wynika też ze zmian, jakie zaszły w stosunku do pojęcia choroba. Nie należy zrównywać choroby z nieprzystosowaniem społecznym mówiąc o chorobie trzeba też brać po uwagę środowisko, ale z natury rzeczy zdrowie nie jest pojęciem społecznym**. Zapewne na popularyzację podejścia społecznego do niepełnosprawności miała też wpływ konieczność włączania coraz większych rzeszy ludzi do rehabilitacji (np. opisywanych wcześniej inwalidów wojennych), ludzi, których nawet z racji masowości tego zjawiska, nie sposób było wyłączyć ze społeczeństwa i odizolować w średniowiecznych przytułkach. *Wapiennik E., Piotrowicz R., Niepełnosprawny pełnoprawny obywatel, Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, UKiE, Warszawa 2002, str. 20. **Kirenko J., Wsparcie społeczne osób z niepełnosprawnością, Wyższa Szkoła Umiejętności Pedagogicznych i Zarządzania w Rykach, Ryki 2002, str

6 SAVOIR VIVRE OSOBY KORZYSTAJĄCE Z WÓZKA LUB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ RUCHOWĄ Osoby korzystające z wózka mogą mieć różne stopnie niepełnosprawności i zróżnicowane możliwości. Niektóre osoby używają do poruszania się ramion i dłoni, inne mogą wstać z wózka i przejść krótki dystans same. Osoby korzystające z wózka są ludźmi a nie sprzętami. Nie pochylaj się nad osobą na wózku żeby uścisnąć komuś dłoń ani nie proś takiej osoby, aby trzymała płaszcze. W żadnym razie nie powinno się stawiać drinka na pulpicie przymocowanym do czyjegoś wózka. Nie pchaj, ani nie dotykaj czyjegoś wózka, gdyż stanowi on część przestrzeni osobistej tej osoby. Elementy wózka mogą się urwać, jeżeli podniesiesz go za rączki lub podnóżek. Podjazdy i drzwi dostępne dla osób niepełnosprawnych powinny być w twoim budynku zawsze otwarte i wolne od wszelkich przeszkód. Pamiętaj, że osoby korzystające z wózka nie mogą wszędzie dosięgnąć. Staraj się umieścić jak najwięcej przedmiotów w zasiągu ich rąk, upewnij się, że na drodze do półek i wieszaków nie ma żadnych przeszkód. Rozmawiając z osobą korzystająca z wózka, weź krzesło i usiądź na jej poziomie. Jeżeli nie jest to możliwe, stań w niewielkiej odległości, żeby nie musiała ona nadwyrężać szyi, aby nawiązać z tobą kontakt wzrokowy.

7 SAVOIR VIVRE OSOBY NIEWIDOME LUB NIEDOWIDZĄCE Osoby niewidome umieją orientować się w terenie i poruszać się po ulicach. Osoby te są w stanie same podróżować, choć czasem korzystają z białej laski lub z pomocy psa przewodnika. Niektóre osoby mogą mieć problemy ze wzrokiem, które nie są widoczne. Bądź przygotowany, aby udzielić takiej osobie pomocy na przykład przeczytać jej coś kiedy cię o to poprosi. Zanim nawiążesz kontakt fizyczny, uprzedź o tym osobę niewidomą. Wymień swoje imię, a jeśli jest to stosowne również funkcję, jaką pełnisz, np. ochroniarz, bileter, opiekun społeczny, recepcjonistka czy kolega z wydziału. Powinieneś też przedstawić osobę niewidomą wszystkim osobom z grupy, aby nie poczuła się ona wykluczona. Jeżeli nowy klient lub pracownik jest osobą niewidomą lub niedowidzącą, oprowadź ją po wszystkich pomieszczeniach.

8 SAVOIR VIVRE OSOBY NIEWIDOME LUB NIEDOWIDZĄCE Osoby niewidome korzystają ze swoich rąk do utrzymywania równowagi, więc jeśli chcesz taką osobę poprowadzić, zaproponuj jej swoje ramię, zamiast chwytać ją za rękę (można jednak poprowadzić rękę osoby nie- widomej do poręczy lub oparcia krzesła, jeśli chce ona wejść na schody lub usiąść). Jeżeli osoba niewidoma korzysta z pomocy psa przewodnika, idź po przeciwnej stronie niż pies. Idąc opisuj otoczenie i wskazuj przeszkody, np. schody ( w górę lub w dół ) albo dziurę w chodniku. Inne zagrożenia to: drzwi obrotowe, otwarte drzwiczki szafy i przedmioty wystające ze ścian na poziomie głowy, takie jak rośliny czy lampy. Jeżeli chcesz ostrzec osobę niewidomą, zrób to w sposób konkretny. Sam okrzyk uważaj! nie pozwoli jej zorientować się, czy ma się zatrzymać, uciekać, pochylić czy coś przeskoczyć. Jeżeli wskazujesz osobie niewidomej drogę, podaj jej konkretne wskazówki niewymagające orientacji wzrokowej. Zamiast powiedzieć skręć w prawo przy półce z materiałami biurowymi powiedz idź prosto do końca alejki a potem skręć w prawo, gdyż osoba ta może nie wiedzieć, gdzie znajdują się materiały biurowe. Jeśli musisz już iść i pozostawiasz osobę nie- widomą w jakimś miejscu samą, powiedz jej o tym, opisz jej drogę do wyjścia a następnie pozostaw ją blisko ściany, stołu lub w jakimś innym konkretnym miejscu. Pozostawiając taką osobę na środku pomieszczenia sprawiasz jej duży kłopot. Nie dotykaj laski ani psa osoby niewidomej. Pies jest w pracy i nie może się rozpraszać, laska stanowi cześć przestrzeni osobistej danej osoby. Jeżeli osoba niewidoma położy gdzieś laskę, nie przekładaj jej, uprzedzaj jedynie wtedy, jeżeli może stanowić ona przeszkodę.

9 SAVOIR VIVRE OSOBY GŁUCHE LUB NIEDOSŁYSZĄCE Polski język migowy to zupełnie inny język niż polski mówiony, charakteryzuje się on zupełnie inną składnia. Czytanie z ruchu warg jest dla osób głuchych bardzo trudne, jeśli ich pierwszym językiem jest język migowy, gdyż większość dźwięków powstaje wewnątrz jamy ustnej trudno jest czytać z ruchu warg w drugim języku. Osoby niedosłyszące porozumiewają się jednak w języku polskim. Słysząc w ograniczonym stopniu, wspomagają się aparatami słuchowymi i/lub patrzą na usta swojego rozmówcy, aby ułatwić sobie komunikację. Istnieje wiele sposobów i stylów komunikowania się stosowanych przez osoby z utratą słuchu, których nie sposób krótko opisać. Należy wspomnieć, że większość dorosłych, którzy niedawno utracili słuch, nie posługuje się językiem migowym, lecz polskim i w komunikacji wspomaga się urządzeniami do pisania lub wspomagającymi słuch. Osoby z implantami ślimakowymi, tak samo jak osoby z innymi formami utraty słuchu, informują zwykle swoich rozmówców jak najlepiej się z nimi porozumiewać. Jeżeli wymiana informacji ma być skomplikowana, np. podczas rozmowy w sprawie pracy, wizyty u lekarza czy powiadamiania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, najskuteczniejszym sposobem komunikowania się z osobą posługującą się językiem migowym jako pierwszym językiem jest pomoc wykwalifikowanego tłumacza tego języka. W prostych interakcjach, takich jak składanie zamówienia w restauracji czy wynajmowanie pokoju hotelowego, zwykle wystarczy pisanie komunikatów na kartce. Aby dowiedzieć się, czy dana osoba chce porozumiewać się w języku migowym, za pomocą gestów, pisząc czy mówiąc, obserwuj jakie daje ci sygnały. Jeżeli nie rozumiesz, co mówi osoba głucha lub niedosłysząca, poinformuj ją o tym.

10 SAVOIR VIVRE OSOBY GŁUCHE LUB NIEDOSŁYSZĄCE Jeżeli podczas rozmowy obecny jest tłumacz języka migowego, patrz na osobę niesłyszącą i utrzymuj z nią kontakt wzrokowy. Zwracaj się bezpośrednio do niej ( czego się napijesz? ), a nie do tłumacza ( spytaj czego się napije ). Nie podejmuj decyzji za osoby głuche, należy je włączać w proces podejmowania decyzji ich dotyczących. Zanim zaczniesz mówić do osoby głuchej lub niedosłyszącej, upewnij się że na ciebie patrzy. W zależności od sytuacji możesz zamachać ręką, dotknąć jej ramienia lub włączyć i wyłączyć światło. Jeżeli osoba głucha lub niedosłysząca nie zrozumie któregoś zdania, nie powtarzaj go a ujmij to, co chcesz powiedzieć inaczej. Mów z twarzą zwróconą w kierunku rozmówcy. Cichy, dobrze oświetlony pokój jest najlepszy do skutecznej komunikacji. Jeśli stoisz przy źródle światła, np. przy oknie, i jesteś zwrócony do niego plecami, blask może spowodować, że twoja twarz będzie niewyraźna, co uniemożliwi osobie niedosłyszącej czytanie z ruchu warg. Mów wyraźnie. Większość osób niedosłyszących pomaga sobie w zrozumieniu wypowiedzi patrząc na usta rozmówcy. Gdy mówisz nie żuj gumy, nie pal papierosów ani nie zasłaniaj ust. Nie musisz krzyczeć do osoby głuchej lub niedosłyszącej. Jeśli osoba ta używa aparatu słuchowego, jest on na pewno dostosowany do normalnego poziomu głosu i twój krzyk będzie przez to zniekształcony.

11 KONCEPCJA UNIWERSALNEGO PROJEKTOWANIA Uniwersalne projektowanie jest strategicznym podejściem do planowania i projektowania zarówno produktów jak i odpowiedniego otoczenia, mających na celu promowanie społeczeństwa włączającego wszystkich obywateli oraz zapewniającego im pełną równość oraz możliwość uczestnictwa. Uniwersalne projektowanie jest definiowane w następujący sposób: Uniwersalne projektowanie to projektowanie produktów oraz otoczenia tak, aby były one dostępne dla wszystkich ludzi, w największym możliwym stopniu, bez potrzeby adaptacji bądź wyspecjalizowanego projektowania. Uniwersalne projektowanie jest strategią normatywną, dostarczającą podstaw do specyfikacji właściwości produktów i otoczenia tak, aby mogły być one użytkowane w równym stopniu przez wszystkich członków społeczeństwa. Wartość poszczególnych rozwiązań w uniwersalnym projektowaniu powinna być oceniana w kontekście ogólnym. W zamierzeniu, strategię tę wprowadza się w wymiarze społecznym. Powinna być ona także integralną częścią spójnych działań projektowych. Jednym z głównych celów strategii uniwersalnego projektowania jest promowanie równości i zapewnienie pełnego uczestnictwa w życiu społecznym osobom z obniżoną funkcjonalnością poprzez usuwanie istniejących barier i zapobieganie powstawaniu nowych. Koncepcja uniwersalnego projektowania wytycza nowe szlaki myślowe; jest oparta na zasadzie równości w większym stopniu niż koncepcja ogólnej dostępności dla osób z obniżoną funkcjonalnością. Podczas gdy uzyskanie ogólnej dostępności dla osób niepełnosprawnych jest możliwe za pomocą specjalistycznych rozwiązań, zasada uniwersalnego projektowania przewiduje, iż podstawowe działania i rozwiązania będą z założenia odpowiadały potrzebom wszystkich użytkowników. Projektowanie jest zatem pojmowane jako wspólny termin na określenie wszystkich działań, które dotyczą kształtowania otoczenia. Obejmuje to planowanie w ramach społeczności lokalnej, użytkowanie gruntów, architekturę, prace budowlane, produkcję i wiele innych.

12 UNIWERSALNE PROJEKTOWANIE DEFINICJA Produkty i otoczenie Strategię uniwersalnego projektowania można zastosować przy tworzeniu produktów i otoczenia we wszystkich sektorach i dziedzinach. Termin otoczenie odnosi się do wszystkich rodzajów środowisk kształtowanych przez człowieka. Termin produkty obejmuje tu również produkty i oprogramowanie nowych technologii informatycznych i komunikacyjnych a także produkty wykorzystywane przy świadczeniu usług. Wymagania uniwersalnego projektowania w sektorze usług są powiązane z fizycznymi i technicznymi warunkami wpływającymi na możliwość dostępu bądź użytkowania danej usługi. W dziedzinie edukacji, uniwersalne projektowanie powiązane jest z fizycznymi i technicznymi warunkami otoczenia, w którym prowadzone jest nauczanie. Możliwe do użytku przez wszystkich ludzi Możliwość użytkowania przez wszystkich ludzi powinna być traktowana jako punkt wyjścia przy projektowaniu. Produkty i otoczenie powinny być zaprojektowane w taki sposób, aby mogły być one użytkowane przez osoby w każdym wieku, z różnymi możliwościami, umiejętnościami i stopniem sprawności. Czynniki związane ze zdolnością poruszania się, widzenia, słyszenia, pojmowania a także wrażliwość na środowisko (np. astma lub alergie) są bardzo ważne w tym kontekście. W największym możliwym stopniu Kluczowym aspektem strategii uniwersalnego projektowania jest poszukiwanie coraz lepszych rozwiązań. Uniwersalne projektowanie jest strategią innowacyjną. Technologia, wiedza i poziom świadomości społecznej przechodzą szybkie zmiany. Uniwersalne projektowanie jest również dynamicznym procesem, który odzwierciedla potrzebę dalszego uwzględniania nowych środków służących redukowaniu istniejących ograniczeń. Gdy strategia uniwersalnego projektowania wchodzi w konflikt z innymi regulacjami statutowymi, takimi jak względy bezpieczeństwa czy też zasady konserwacji obiektów, należy szukać rozwiązań mających na celu spełnienie wymagań uniwersalnego projektowania w jak największym możliwym stopniu.

13 Prawo antydyskryminacyjne

14 Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (2006 r.) Artykuł 1 Do osób niepełnosprawnych zalicza się te osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie zmysłów co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami. Artykuł 2 Dyskryminacja ( ) oznacza jakiekolwiek różnicowanie, wykluczanie lub ograniczanie ze względu na niepełnosprawność, którego celem lub skutkiem jest naruszenie lub zniweczenie uznania, korzystania z lub wykonywania wszelkich praw człowieka i podstawowych, wolności w dziedzinie polityki, gospodarki, społecznej, kulturalnej, obywatelskiej lub w jakiejkolwiek innej, na zasadzie równości z innymi osobami.

15 Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (2006 r.) Obowiązki państwa: zapewnienie osobom niepełnosprawnym dostępu do wsparcia, którego mogą potrzebować przy korzystaniu ze zdolności prawnej zapewnienie dostępu do środowiska fizycznego, środków transportu, informacji i komunikacji, w tym technologii i systemów informacyjno-komunikacyjnych zapewnienie ochrony przed dyskryminacją m.in. w zatrudnieniu, edukacji, ochronie zdrowia, życiu rodzinnym, dostępie do dóbr i usług zapobieganie ryzyku dyskryminacji wielokrotnej niepełnosprawnych kobiet i dziewczynek zapewnienie prawa wszystkich osób niepełnosprawnych do życia w społeczeństwie, wraz z prawem dokonywania wyborów, na równi z innymi osobami

16 Art. 32 Konstytucji RP 1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. 2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

17 Ochrona przed dyskryminacją przepisy szczególne Kodeks pracy Ustawa o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania (tzw. Ustawa wdrożeniowa) Ustawa o RPO Ustawa prawo o szkolnictwie wyższym Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy

18 Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym Ustawa określając podstawowe zadania uczelni, wskazuje wychowywanie studentów w poczuciu odpowiedzialności za państwo polskie, za umacnianie zasad demokracji i poszanowanie praw człowieka (art. 13 ust. 1pkt 2), oraz stwarzanie osobom niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału w ( ) procesie kształcenia, (...) w badaniach naukowych (art. 13 ust. 1 pkt 9), przy czym uczelnia zawodowa prowadząca wyłącznie studia o profilu praktycznym nie jest obowiązana do wykonywania wspierania osób niepełnosprawnych odnośnie możliwości udziału w badaniach naukowych.

19 Katalog cech prawnie chronionych Ustawa wdrożeniowa Kodeks pracy Zamknięty katalog cech prawnie chronionych: płeć rasa pochodzenie etniczne narodowość religia wyznanie światopogląd niepełnosprawność wiek orientacja seksualna Katalog rozszerzony o m.in.: przekonania polityczne przynależność związkową wygląd stan zdrowia nosicielstwo wirusa HIV tożsamość płciową status społeczno ekonomiczny status aplikanta/aplikantki

20 Zakres przedmiotowy kształcenie zawodowe warunki podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej przystępowanie i działanie w związkach zawodowych, organizacjach pracodawców oraz samorządach instrumenty i usługi rynku pracy zabezpieczenie społeczne opieka zdrowotna oświata i szkolnictwo wyższe usługi oferowane publicznie

21 Zakres ochrony przed dyskryminacją pełny kształcenie zawodowe warunki podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej przystępowanie i działanie w związkach zawodowych, organizacjach pracodawców oraz samorządach ograniczony zabezpieczenie społeczne opieka zdrowotna oświata i szkolnictwo wyższe usługi oferowane publicznie instrumenty i usługi rynku pracy

22 Oświata i szkolnictwo wyższe Ochrona rasa pochodzenie etniczne narodowość Katerina brała udział w rekrutacji do polskiej wyższej szkoły artystycznej. Dyrektor uzasadnił odmowę jej przyjęcia, uznając, że polskie szkoły wyższe są dla Polaków, a nie dla Ukraińców. Brak ochrony Dwuletni syn Tomasza jest od urodzenia zarażony wirusem HIV. Tomasz podał tę informację podczas rekrutacji do przedszkola. Odmówiono przyjęcia jego syna, uznając, że stwarzałby on zagrożenie dla zdrowia innych dzieci.

23 Formy dyskryminacji dyskryminacja bezpośrednia dyskryminacja pośrednia molestowanie molestowanie seksualne zachęcanie do nierównego traktowania lub jego nakazywanie

24 Dyskryminacja bezpośrednia Mniej korzystne traktowanie osoby z powodu cechy prawnie chronionej niż innej osoby w sytuacji porównywalnej. Płaszczyzny porównawcze: sytuacja teraźniejsza traktuje się sytuacja przeszła traktowano sytuacja hipotetyczna traktowano by sprawca poszkodowany

25 Dyskryminacja bezpośrednia ze względu na : postrzegalną cechę osoby związek osoby z inną osobą błędne przypisanie cechy prawnie chronionej test gdyby nie.

26 Dyskryminacja bezpośrednia Zasada 1: nie można usprawiedliwić bezpośredniej dyskryminacji związanej z wymienionymi w przepisach cechami Zasada 2: istnienie dyskryminacji nie zależy od motywacji lub zamiaru osoby dyskryminującej badaniu podlega sam fakt mniej korzystnego traktowania

27 Dyskryminacja pośrednia Gdy pozornie neutralny przepis, kryterium lub praktyka może doprowadzić do szczególnie niekorzystnej sytuacji dla osób określonego pochodzenia rasowego lub etnicznego, określonej religii, przekonań, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej (podstawy nielegalnej dyskryminacji) w stosunku do innych osób, chyba że

28 Dyskryminacja pośrednia...taki przepis, kryterium lub praktyka jest obiektywnie uzasadniona zgodnym z prawem celem, a środki mające służyć osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne

29 Dyskryminacja pośrednia Elementy dyskryminacji pośredniej: kryterium pozorności pozornie neutralne postanowienie, zastosowane kryterium lub działanie kryterium skutku regulacji wystąpienie lub możliwość wystąpienia niekorzystnych dysproporcji lub szczególnie niekorzystnej sytuacji kryterium zbiorowości wystąpienie skutków w stosunku do wszystkich lub znacznej liczby osób należących do grupy wyróżnionej ze względu na cechę

30 Dyskryminacja pośrednia Możliwe jest uzasadnienie dyskryminacji pośredniej przy spełnieniu ściśle określonych Warunków TEST TRZECH PYTAŃ

31 Dyskryminacja pośrednia TEST TRZECH PYTAŃ Czy dany przepis, kryterium lub praktyka ma zgodny z prawem cel? Czy środki, mające służyć osiągnięciu tego celu są odpowiednie oraz konieczne : czy cel nie mógłby zostać osiągnięty w inny sposób? Czy została zachowana zasada proporcjonalności między ciężarem dyskryminacji a interesem dyskryminującego?

32 Molestowanie Niepożądane zachowanie, związane z [pochodzeniem rasowym lub etnicznym, religią, przekonaniami, niepełnosprawnością, wiekiem, orientacją seksualną] a jego celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby oraz stworzenie onieśmielającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery

33 Molestowanie i molestowanie seksualne zachowanie niepożądane (konieczność sprzeciwu) wystarczające jest zachowanie jednorazowe naruszenie godności jest celem lub skutkiem zachowania (działanie nie musi być objęte zamiarem sprawcy/sprawczyni) nie musi prowadzić do negatywnych skutków w postaci np. odmowy wykonania usługi lub rozwiązania umowy zlecenia stworzenie zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery Molestowanie seksualne zachowanie musi odnosić się do płci lub mieć charakter seksualny.

34 Zachęcanie/nakazywanie odpowiedzialność nie jest zależna od wystąpienia zachowania dyskryminującego zachęcanie nie musi być wyrażane wprost może polegać np. na dawaniu przyzwolenia na praktyki dyskryminacyjne nakazywanie musi być wyrażone wprost, np. poprzez polecenia służbowe

35 Działania odwetowe Ochrona osób: korzystających z uprawnień przysługujących z tytułu nierównego traktowania udzielających jakiegokolwiek wsparcia osobom korzystającym z uprawnień Ochrona przysługuje już od momentu podjęcia pierwszych kroków zmierzających do przestrzegania zakazu dyskryminacji.

36 Odpowiedzialność odszkodowawcza Odszkodowanie: skuteczne, proporcjonalne i odstraszające (charakter penalny) wyrównanie rzeczywistej straty i utraconych korzyści (tego, co poszkodowany mógłby uzyskać, gdyby nie naruszono zasady równego traktowania) wyrównanie szkody majątkowej i niemajątkowej (charakter zadośćuczynienia) brak gwarancji minimalnej wysokości

37 Zasada przeniesionego ciężaru dowodu Uprawdopodobnienie przez osobę dyskryminowaną faktu naruszenia zasady równego traktowania powoduje obowiązek udowodnienia przez pozwanego braku naruszenia tej zasady.

38 Praktyczne narzędzia reagowania na naruszanie praw ON. Wskazówki dla studentów/tek. Procedury wewnątrzuczelniane. Sposoby interwencji Interwencja bezpośrednio u prowadzącego zajęcia (jeśli naruszenie dotyczy sposobu prowadzenia zajęć, przeprowadzania egzaminów, zaliczania konkretnych zajęć itp.) Interwencja u kierownika jednostki naukowej Interwencja u kierownika wydziału Interwencja w uczelnianym Biurze Obsługi Os. Z Niepełnosprawnościami.

39 Praktyczne narzędzia reagowania na naruszanie praw ON. Wskazówki dla studentów/tek. Procedury wewnątrzuczelniane. Zalety Nieformalne postępowanie Rozwiązanie problemu może być efektywne i natychmiastowe Może przynieść efekt edukacyjny i prewencyjny, będzie widocznym znakiem troski uczelni o prawa studentów/tek z niepełnosprawnościami Postępowanie wyjaśniające może być, jeśli jest taka wola stron, ograniczone jedynie do wiadomości władz, bez konieczności powiadamiania opinii publicznej

40 Praktyczne narzędzia reagowania na naruszanie praw ON. Wskazówki dla studentów/tek. Procedury wewnątrzuczelniane. Zalety W każdym przypadku jest możliwość poproszenia o asystę/towarzyszenie np. przedstawicieli samorządu studenckiego albo osoby zaufanej Mniejsze koszty emocjonalne dla studenta/tki Oszczędność czasu w dochodzeniu swoich spraw Szybko zażegnana sytuacja konfliktowa/naruszenie prawa pozwala na utrzymanie właściwej atmosfery w miejscu studiowania

41 Praktyczne narzędzia reagowania na naruszanie praw ON. Wskazówki dla studentów/tek. Procedury pozauczelniane Interwencja w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich (jest to tzw. krajowy organ ds. równego traktowania oraz organ monitorujący wdrażanie konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych) Interwencja w Biurze Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania Interwencja w Biurze Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych Zwrócenie się do organizacji pozarządowej działającej na rzecz osób z niepełnosprawnościami z prośbą o wsparcie, interwencje

42 Praktyczne narzędzia reagowania na naruszanie praw ON. Wskazówki dla studentów/tek. Procedury pozauczelniane Interwencja w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego (jeśli naruszane są przepisy ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym) Pozew cywilny o odszkodowanie za dyskryminację w edukacji lub za naruszenie dóbr osobistych Odwołanie od decyzji władz uczelni na podstawie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (np. na decyzję w sprawach przyjęcia na studia, decyzje w sprawach przyjęcia na studia doktoranckie).

43 Praktyczne narzędzia reagowania na naruszanie praw ON. Wskazówki dla studentów/tek. Procedury pozauczelniane. Zalety i wady Konieczność znajomości procedur prawnych Możliwe długie postępowania administracyjne i administracyjno-sądowe Ujawnienie sprawy na zewnątrz uczelni Możliwe zainteresowanie osób trzecich Ważny aspekt edukacyjny dla środowiska uczelnianego Może przyczynić się do wprowadzenia kompleksowych rozwiązań lub do wyeliminowania naruszających prawo systemowych praktyk

44 Praktyczne narzędzia reagowania i prewencji na naruszanie praw ON. Wskazówki dla kadry zarządzającej uczelni. Procedury wewnątrzuczelniane Rozwiązania instytucjonalne Systematyczne podnoszenie wiedzy i świadomości pracowników kadry uczelnianej, w tym kadry zarządzającej Instrumenty prewencyjne i badawcze

45 Rozwiązania instytucjonalne Uczelnia ustanawia zespół lub wyznacza osoby odpowiedzialne za realizację działań na rzecz grup zagrożonych dyskryminacją z powodu niepełnosprawności.

46 Rozwiązania instytucjonalne Efektywne wdrażanie polityki niedyskryminacji ze względu na niepełnosprawność jest możliwe jedynie w sytuacji, kiedy jej założenia oraz cele (krótko-, średnio- i długookresowe) są realizowane w określonych ramach instytucjonalnych. Instytucje te gwarantują: zapewnienie odpowiedzialności za wykonywanie konkretnych działań zaplanowanych w ramach polityki równości,

47 Rozwiązania instytucjonalne kontynuację wdrażania tej polityki w przypadku zachodzących zmian osobowych w strukturze uczelni, bieżące monitorowanie postępów we wdrażaniu polityki równego traktowania i jej instrumentów (np. Uczelnianych Planów Równości), czyli prowadzenie okresowych ocen rezultatów prowadzonych działań, audyt i krytyczne badanie prowadzonych działań,

48 Podnoszenie świadomości kadry Systematyczne podnoszenie wiedzy i świadomości pracowników kadry uczelnianej, w tym kadry zarządzającej Osoby realizujące poszczególne zadania na uczelni (zarządcze, edukacyjne, administracyjne) uznają wagę, mają wiedzę i kompetencje, aby realizować zadania uczelni związane z przeciwdziałaniem dyskryminacji i zasadą równości ze względu na niepełnosprawność.

49 Instrumenty prewencyjne i badawcze Uczelnia włącza perspektywę równego traktowania bez względu na niepełnosprawność zarówno w swoje działania, jednostki jej podległe, jak i do działań świadczonych na rzecz studentów/tek i pracowników. Uczelnia może zdecydować się na kompleksowy Uczelniany Plan Równości, w którym wyznacza cele i działania, jakie planuje podjąć, by osiągnąć równość i skutecznie przeciwdziałać dyskryminacji na swoim terenie.

50 Instrumenty prewencyjne i badawcze Skuteczne instrumenty przeciwdziałania naruszeniom prawa studentów/tek i pracowników z niepełnosprawnościami opracowuje się poprzez: Systematyczne badanie sytuacji osób zagrożonych dyskryminacją, identyfikowanie możliwości uczelni i barier w realizacji działań w obszarze równego traktowania ON. Badanie można przeprowadzić poprzez wykorzystanie statystyk własnych uczelni, statystyk instytucji publicznych, zainicjowane kontaktów z organizacjami pozarządowymi lub ekspertami w dziedzinie równego traktowania ON.

51 Instrumenty prewencyjne i badawcze Uczelnia systematycznie monitoruje realizację przyjętych rozwiązań na rzecz równego traktowania ON lub na bieżąco wprowadza odpowiednie zmiany. Monitoring to zaplanowana, usystematyzowana, prowadzona według przyjętego schematu analiza podjętych działań równościowych/ antydyskryminacyjnych. Monitoring ma służyć sprawdzeniu, czy podjęte działania odnoszą pożądany skutek czy też nie, czy przyczyniają się do zmiany lub/i poprawy sytuacji ON zagrożonych dyskryminacją czy wręcz przeciwnie.

52 Instrumenty prewencyjne i badawcze Monitoring sytuacji ON na uczelni może przyjąć następujące formy: Procedury zapewniania jakości. Użycie alternatywnych wskaźników i innych metod badania wpływu. Kwestionariusze, badania, ankiety (także anonimowe, elektroniczne systemy skargowe). Inne narzędzia do uzyskiwania informacji zwrotnej (np. grupy focusowe).

53 Strony, które warto odwiedzić fundacjavismaior.pl kulawawarszawa.pl