Postępowanie usprawniające u osób w podeszłym wieku z zaburzeniami równowagi i zawrotami głowy pochodzenia przedsionkowego
|
|
- Sławomir Kaźmierczak
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Postępowanie usprawniające u osób w podeszłym wieku z zaburzeniami równowagi i zawrotami głowy pochodzenia przedsionkowego Health improvement procedure in the elderly with balance disorder and vertigo of vestibular origin Jerzy Rottermund 1, Andrzej Knapik 2 Julia Zbożna-Lichoń 3 1 Wyższa Szkoła Administracji, Wydział Fizjoterapii, Bielsko-Biała / School of Law and Administration in Bielsko Biala, Physiotherapy Department 2 Śląski Uniwersytet Medyczny, Wydział Opieki Zdrowotnej, Katowice / Medical University of Silesia, Katowice, Health Care Department 3 Specjalistyczny Gabinet Rehabilitacji i Odnowy Biologicznej VitasReh w Krakowie / The Specialist Study of Rehabilitation and the Biological Renovation "VitasReh in Cracow Streszczenie Zawroty głowy i brak równowagi stanowią jedną z przyczyn upadków osób starszych. Wykorzystanie terapii ruchem w likwidowaniu przyczyn istniejącego dyskomfortu pochodzenia przedsionkowego w ostateczności wpływa na poprawę jakości życia ludzi w podeszłym wieku i zmniejsza zagrożenie wystąpienia urazów. Celem pracy jest wskazanie metod pracy fizjoterapeuty w leczeniu zawrotów głowy i zaburzeń równowagi związanych z uszkodzeniem układu przedsionkowego. W pracy omówione zostały trzy zespoły różnicujące przyczyny upośledzonej funkcji przedsionka z jednoczesnym wskazaniem na celowe wykorzystanie ćwiczeń ruchowych w postępowaniu terapeutycznym. Przedstawione techniki wykonywanych ćwiczeń usprawniających pozwolą poprawić funkcjonowanie osób starszych, a w ostateczności uzyskać ponowną samodzielność i niezależność. Słowa kluczowe Ćwiczenia ruchowe, zawroty głowy, zaburzenia równowagi, układ przedsionkowy. Abstract Vertigo and lack of balance constitute one of the major causes of falls of elderly people. The use of motor therapy in overcoming the causes of the existing discomfort of vestibular origin eventually influences the increase of the quality of life of the elderly and decreases risks of injuries. 1
2 The aim of the work is to present physiotherapist s methods in treating vertigo and balance disorders in the elderly which are related to vestibular system injury. In the thesis three syndromes differentiating the causes of the disabled function of vestibule are discussed, simultaneously advising the use of physical exercise in therapeutic process. The presented techniques of the exercise done enable improving the functioning of elderly people and eventually regaining independence. Key words Motor exercises, vertigo, balance disorder, vestibular system. Wstęp Częstą przyczyną urazów osób starszych są upadki. Raport WHO z 2004 roku mówi o tym, że dotyczą one ok 30 % osób po 65 roku życia, a po 75 roku odsetek ten jest znacząco wyższy [1]. Zdarzają się one zarówno w sytuacjach (pozycjach) wymuszonych, jak i podczas lokomocji (chodzenia). Najczęściej przyczyną upadków są typowe dla osób w starszym wieku zaburzenia systemu kontroli stabilności i równowagi ciała. Źródłem tych zaburzeń są nie tylko związane z wiekiem wieloukładowe procesy degeneracyjne (układ nerwowy, mięśniowy i kostno-stawowy), różnego typu schorzenia, ale i leki stosowane w terapii tych schorzeń, np. środki psychotropowe, przeciwcukrzycowe, czy obniżające ciśnienie krwi, które mogą wywoływać zawroty głowy i być powodem zaburzeń równowagi [2,3,4]. Również często preferowany, bierny styl życia prowadzony przez osoby w wieku starszym sprzyja omawianym zagrożeniom. Rysuje się tu zresztą sprzężenie zwrotne: obawa przed upadkiem ograniczenie aktywności ruchowej zwiększenie ryzyka upadków. Problem ten wydaje się nabierać znaczenia w świetle aktualnych trendów demograficznych. Dane Głównego Urzędu Statystycznego z 2008 roku mówią o średniej długości życia w Polsce dla mężczyzn: 71,3 lat i 80 lat dla kobiet. Średnie te są bardzo zbliżone do sąsiadów: Czech i Słowacji, nieco niższe niż w krajach takich jak Francja, Niemcy, Szwajcaria czy Szwecja [5]. Jest to kontynuacja, trwającego od kilkudziesięciu już lat, trendu do wydłużania się średniej długości życia, co według prognoz ma skutkować znaczącym wzrostem (w ciągu najbliższych lat o 50%) odsetka osób w wieku starszym [6]. Problem niezależności motorycznej osób starszych nabiera więc coraz większego znaczenia społecznego [6,7]. Warunkiem trwania tej niezależności jest zarówno profilaktyka, jak i terapia zaburzeń poczucia równowagi, co stanowiło inspirację do podjęcia przez autorów tej tematyki. 2
3 Cel pracy Celem prezentowanej pracy jest wskazanie na techniki pracy fizjoterapeuty w leczeniu zawrotów głowy i zaburzeń równowagi związanych z uszkodzeniem układu przedsionkowego. Dla fizjoterapeuty istotne są objawy poprzedzające lub towarzyszące zawrotom głowy i zaburzeniom równowagi: zaburzenia widzenia (podwójne widzenie, zaburzenie ostrości widzenia, mroczki, różne formy ślepoty), zaburzenia słuchu (niedosłuch lub nadwrażliwość, szumy, dzwonienie, uczucie pełności w uchu), miejscowe objawy neurologiczne (drgawki), zaburzenia świadomości, utrata przytomności, ból głowy, nudności, wymioty. Zawroty głowy i zaburzenia równowagi pochodzenia przedsionkowego Osoby w podeszłym wieku nie mają już takiej zdolności do kontrolowania postawy jak w poprzednich dekadach życia. U osób starszych na stan równowagi wpływa szereg czynników. Wśród nich częstym jest występowanie zawrotów głowy. Objawy towarzyszące zawrotom głowy można zróżnicować, co przedstawia tabela 1 [8,9]. Tabela 1. Różnicowanie zawrotów głowy pochodzenia przedsionkowego Table 1. Diversification of vertigo of vestibular origin Zespół Obwodowy o typie halucynacji ruchu wirowego Ośrodkowy o typie: zawroty głowy prawdziwe Ośrodkowy z zaburzeniami w przestrzeni Objawy jednostronne upośledzenie słuchu szum w uchu uczucie pełności upośledzenie czynności nerwu twarzowego uczucie chwiania uczucie zapadania lub/i unoszenia uczucie popychania z zewnątrz uczucie niepewności statycznej zaburzenia świadomości utrata przytomności drgawki bóle głowy zaburzenia wzroku podwójne widzenie, mroczki, zaburzenie ostrości, różne formy ślepoty objawy uszkodzenia OUN lub nerwów czaszkowych 3
4 Prowadzenie ćwiczeń równoważnych i kontrolujących postawę oraz trening z wykorzystaniem różnego typu urządzeń zwiększają możliwości lokomocyjne i samodzielność. Przykładowo: trening na platformie tensometrycznej umożliwia stymulację i kontrolę ruchową oraz wzrokową z wykorzystaniem nowoczesnych technik komputerowych, podobnie jak roboty do terapii chodu doskonalą równowagę i koordynację [10]. Dokonane obserwacje wskazują na znaczną poprawę w funkcjonowaniu osób po usprawnianiu konkretnego układu: ruchu (proprioreceptorów), równowagi (przedsionkowego) i narządu wzroku. Uszkodzenie ucha wewnętrznego, połączone z utrudnionym przepływem śródchłonki w kanałach półkolistych, wywołuje reakcje patologiczne rzutujące na ruchy ciała człowieka. Opracowano techniki usprawniania, polegające na wykonywaniu ruchów uwalniających lub manewrów repozycyjnych złogów, dobieranych w zależności od ustępowania objawów [11]. Uwzględniając przyczyny i patomechanizm oraz indywidualne potrzeby chorych z zaburzeniami równowagi i zawrotami głowy wyróżnia się trzy procedury usprawniania: 1. Opartą na procesach kompensacyjnych i habitutacyjnych w OUN (uszkodzenie narządu przedsionkowego w okresie wczesnym i późnym). Prawidłowo funkcjonujący narząd przedsionkowy stale kompensuje się na zasadzie sprężenia zwrotnego w oparciu o zjawiska adaptacji, supresji i habituacji w samym narządzie i na poszczególnych poziomach OUN. Po uszkodzeniu z jednej strony narządu przedsionkowego występują zaburzenia równowagi i zawroty głowy, powodowane nadmierną reakcją po stronie zdrowej. Te zniekształcone informacje muszą zostać skompensowane na poziomie jąder przedsionkowych. W pierwszej kolejności chory uzyskuje komfort w sytuacji statycznej- bez poruszania głową lub całym ciałem. Okres do osiągnięcia kompensacji dynamicznej jest najczęściej długi, a sam proces zdrowienia staje się przewlekłym, obniżając sprawność chorych [12]. Wielokrotne powtarzanie ćwiczeń zbliżonych do sytuacji codziennych, czyli stała stymulacja narządu przedsionkowego oraz receptorów czucia głębokiego, a także wzroku, słuchu i dotyku powoduje wyhamowywanie reakcji patologicznych i powstawanie nowych odruchów zwanym ośrodkowym przeprogramowaniem. Występują wprawdzie w trakcie ruchu konflikty multisensoryczne, ale im większa jest determinacja i aktywność fizyczna pacjenta, tym szybciej chory powróci do zdrowia [13]. Dowodami skuteczności tej teorii usprawniania są niektóre zawody (np. lotnika) lub uprawiane dyscypliny sportowe (np. gimnastyka) - do wykonywania których niezbędna jest hiperstymulacja. Rycina 1 przedstawia ośrodkowe 4
5 przeprogramowanie występujące w trakcie ćwiczeń stymulujących narząd przedsionkowy, czucie głęboki, wzrok i słuch. Stan chorego (niezgodna informacja przestrzenna) brak ćwiczeń powtarzanie ruchów utrwalone zawroty głowy nowa informacja przestrzenna stopniowa kompensacja dynamiczna bez zawrotów głowy Rycina 1. Wpływ ćwiczeń stymulujących na ośrodkowe przeprogramowanie (za [14]) Graph 1. Impact of stimulative excercise on central reprogrammation (as in [14]) 2. Opartą na mechanicznym zaburzeniu w kanałach przedsionkowych (napadowopołożeniowy zawrót głowy). Uszkodzenie łagiewki lub woreczka powoduje wytrącenie otolitów (złogów), które dostając się do kanałów półkolistych wywołują zawroty przy niekorzystnych ustawieniach głowy. Zawroty głowy wywołane są przez kamicę osklepka (osadzanie się złogów na powierzchni osklepka) lub kamicę w obrębie kanałów (złogi odkształcają osklepek). Celem usprawniania jest wykonywanie ruchów powodujących wydostanie się złogów przez nieosklepkowy koniec kanału do przedsionka. Znajdujące się już tam otolity nie powodują dyskomfortu dla chorego. 3. Opartą na symulacji konfliktów przedsionkowo-wzrokowo-ruchowych z wykorzystaniem technik komputerowych i wirtualnej rzeczywistości (przewlekłe zawroty głowy; zespół wzrokowych zawrotów głowy). Zawroty głowy powodowane są wcześniejszymi uszkodzeniami narządu przedsionkowego, zespołami pourazowymi, chorobami metabolicznymi, niedostatecznym krążeniem podstawno-kręgowym lub chorobami układu krążenia (niestabilność ciśnienia tętniczego). Stopniowe ustępowanie zawrotów głowy następuje przy wielozmysłowym zastępowaniu, czyli jednoczesnym bodźcowaniu zmysłów, względnie treningu konkretnego układu. 5
6 Fizjoterapia uszkodzonego układu przedsionkowego Przystępując do terapii z osobami starszymi koniecznie należy przeprowadzić rozmowę w celu wyjaśnienia istoty problemu chorobowego i wskazania roli własnej aktywności chorego na osiągnięcie sukcesu w leczeniu. Taki kontakt pozwoli na pozbycie się strachu i niepewności, wzmocni motywację i zaangażowanie chorego do ćwiczeń, szczególnie w sytuacjach trudnych występujących w procesie usprawniania. Najlepsze efekty terapii osiąga się u osób u których nie doszło jeszcze do pełnej kompensacji. Otrzymane zlecenie na wykonywanie ćwiczeń oraz dobrze przeprowadzony wywiad i badanie pacjenta dla potrzeb fizjoterapii, pozwolą na wprowadzenie adekwatnego usprawniania. Wskażą jednocześnie na towarzyszące niedomogi: sprawność psychoruchową, postawę ciała, chód, ruchomość stawową (szczególnie szyjnego odcinka kręgosłupa) oraz na inne dolegliwości i niedomagania. Ćwiczenia równoważne Każdemu choremu z zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi należy wskazać na istotną rolę wykonywania ćwiczeń równoważnych. Zaproponowany poniżej program ćwiczeń równowagi ma na celu poprawę zdolności chorego do weryfikacji napływających informacji czuciowych ze środowiska zewnętrznego. Występujące w trakcie zajęć ruchowych doznania czuciowe wywołują konflikt sensoryczny, poprawiają jednak współpracę czucia proprioceptywnego, przedsionkowego i wzroku. Program ćwiczeń proponowany osobom starszym powinien być uzupełniony o konkretne zadania do wykonania w celu poprawy stabilności, z zastrzeżeniem bezpiecznego wykonywania ćwiczeń i asekuracją, bez zagrożenia upadkiem: stanie z przyjmowaniem różnych pozycji: stopy rozstawione, stopy jedna za drugą na zmianę, stopy złączone, stanie na jednej nodze na zmianę stanie i chód z przenoszeniem małych ciężarów stanie i chód z kontrolowanym pchnięciem pacjenta chód z przeszkodami, ze zmiennym tempem, z wymuszonym stawianiem kroków o różnej długości chód na różnej i niestabilnej powierzchni ćwiczenia na platformie tensometrycznej chodzenie po schodach doskonalenie równowagi na piłkach lub walcach. 6
7 Usprawnianie w patologii narządu przedsionkowego Uszkodzenie narządu przedsionkowego wywołuje niewydolność przedsionkową. Chory odczuwa zawroty głowy, nudności, często również towarzyszą wymioty, ma oczopląs porażenny oraz może mieć silne pobudzenie układu wegetatywnego. W okresie wczesnym leczenie powinno ograniczyć się do farmakoterapii. Po kilku dniach pacjent osiąga kompensacje statyczną - niekorzystne doznania ustępują, ale tylko w spoczynku. Do funkcjonowania jest kompensacja dynamiczna, a do jej uzyskania niezbędny jest trening ruchowy powodujący zmianę odczuwania ruchów własnych i otoczenia. U osób młodszych często następuje kompensacja samoistna i prowadzenie usprawniania staje się zbędne. W przypadku jej braku największe efekty osiąga się poprzez wykonywanie ruchów wywołujących zaburzenia. Powodują one narastanie dolegliwości, lecz w perspektywie czasu dają niezbędną kompensacje dynamiczną. Najwcześniej po około miesiącu wprowadzone zostają ćwiczenia usprawniające uszkodzony przedsionek: ćwiczenia habituacyjne - polegają na wykonywaniu ruchów oczami i głową - prowokujących zawroty głowy. Celem tych ćwiczeń jest wyciszenie reakcji na ruchy głowy i całego ciała ćwiczenia równoważne wykorzystywane we wszystkich zaburzeniach równowagi ćwiczenia wzrokowej stabilizacji, zmieniające i poprawiające odbiór bodźców z otoczenia ćwiczenia stymulacyjne, prowokujące konflikty przedsionkowo-wzrokowosomatosensoryczne. Ćwiczenia w początkowym okresie rozpoczyna się w pozycji siedzącej (bezpiecznej). Następnie wprowadza się ćwiczenia w pozycji stojącej oraz poprawiające odruch przedsionkowo-okoruchowy. Propozycje tych ćwiczeń prezentuje tabela 2. Ilość powtórzeń i jednorazowy czas trwania ćwiczeń lub w ciągu dnia jest zindywidualizowany. Zależy od reakcji chorego na ćwiczenia, aktualnego samopoczucia i efektów terapeutycznych. 7
8 Tabela 2. Ćwiczenia w okresie wczesnym uszkodzenia narządu przedsionkowego Table 2. Exercise in early phase of damage of vestibular organ siedząca ruchy głową w prawo, w lewo, w górę, w dół z wodzeniem wzroku do skrajnych pozycji, skłony w przód i w tył oraz na boki głowy i tułowia z wytrzymaniem w skrajnych pozycjach, skłon w przód z rotacją głowy (obydwa kierunki oddzielnie), szybkie ruchy głowy w prawą i w lewą stronę. Wyjściowa pozycja stojąca chód do przodu, z patrzeniem na podłogę i następnie na sufit, chód do przodu z rotacją głowy ze skrajnym ustawieniem wzroku w prawą i w lewą stronę, chód do tylu, z patrzeniem na podłogę i następnie na sufit, chód do tyłu z rotacją głowy ze skrajnym ustawieniem wzroku w prawą i w lewą stronę. Poprawiające sprawność przedsionkowo-odruchową w pozycji siedzącej ruchy głową w prawo, w lewo, w górę, w dół z utrzymaniem wzroku na przedmiocie, w chodzie ruchy głową w prawo, w lewo, w górę, w dół z utrzymaniem wzroku na przedmiocie, w pozycji siedzącej skłony w przód i w tył oraz na boki głowy i tułowia z utrzymaniem wzroku na przedmiocie, obroty na taborecie obrotowym, z utrzymaniem wzroku na przedmiocie (trening optokinetyczny). Przewlekłe zawroty głowy są często skutkiem niedoleczonych uszkodzeń układu przedsionkowego. Powodują trudności w funkcjonowaniu, stając się często przyczyną wielu ograniczeń w dotychczasowym trybie życia. Przewlekłe nieukładowe zawroty głowy - to konsekwencja zaburzeń czynnościowych o podłożu psychogennym. Usprawnianie w tym przypadku ukierunkowane jest na powtarzanie stymulacji wzrokowo-ruchowych. Proponowany program usprawniania rozpocząć należy od ćwiczeń zalecanych w okresie wczesnym. Uzupełnieniem są ćwiczenia symulowane stymulujące wzrok i narząd ruchu, powodujące złudzenie ruchu ciała lub otoczenia - z wykorzystaniem nowoczesnych technik. Wykorzystuje się okulary z zamontowanym ekranem lub TV, umożliwiające oglądanie filmu ze złudzeniami ruchowymi (jazda na nartach, autem). Usprawnianie w łagodnym napadowym położeniowym zawrocie głowy (ŁNPZG) ma na celu przemieszczenie fragmentów otolitów z kanałów półkolistych do przedsionka w którym patologiczne fragmenty nie wywołują już objawów chorobowych. Terapia ruchem poprzedzona musi być dodatnim testem repozycyjnym, potwierdzającym rozpoznanie [15]. Wykonywane ćwiczenia noszą nazwę technik repozycyjnych. Kryteria rozpoznania ŁNPZG są następujące: 2-3 sekundowy okres utajenia przed napadem zawrotów głowy i oczopląsu, gdy głowa chorego przyjęła pozycję ustawienia kanału półkolistego tylnego w pionie 8
9 oczopląs obrotowy lub pionowo-obrotowy skierowany został szybką fazą do góry zawrót głowy lub oczopląs trwa krócej niż 60 sekund test Hallpike a (pozycja siedząca na kozetce, głowa skręcona o 45 0 w stronę chorego ucha i energiczne położenie się z głową opuszczoną za kozetkę) - zaburzenia kanału półkolistego tylnego [16] test Parnasa (pozycja leżąca z głową przygiętą o 30 0, szybkie ruchy obrotowe w prawo i w lewo z utrzymaniem pozycji do 20 sekund) - zaburzenia kanału poziomego. W leczeniu usprawniającym chorych z ŁNPZG z zaburzeniami pochodzącymi z tylnego kanału półkolistego korzysta się z trzech technik repozycyjnych. Są to ćwiczenia Brandta i Daroffa, ćwiczenia Semonta oraz ćwiczenia Epleya (tabela 3): Tabela 3. Wykonywanie ćwiczeń z wykorzystaniem technik repozycyjnych Table 3. Performing exercise using repositioning techniques Brandta i Daroffa Semonta Epleya Pozycja siedząca: szybkie ruchy głowy i tułowia wywołujące zaburzenia, - wytrzymanie sekund lub do wygaśnięcia objawów, - ponowna prowokacja szybkimi ruchami w przeciwną stronę, - wytrzymanie sekund lub do wygaśnięcia objawów. Ćwiczenia powtarzane są wielokrotnie lub do ustąpienia objawów. Pozycja siedząca na kozetce, głowa odchylona o 45 0 w kierunku zdrowego ucha: położenie się na boku po stronie zdrowego ucha z twarzą odchyloną do góry, - wytrzymanie przez około 3 minuty - szybki ruch głowy i tułowia na przeciwną stronę twarzą odchyloną w dół, - wytrzymanie przez około 3 min w tej pozycji (otolity przemieszczają się do ujścia kanału), - powrót do pozycji siedzącej (uwolnienie patologicznych cząstek do przedsionka). Pozycja siedząca na kozetce (cząstki znajdują się na dnie kanału półkolistego tylnego): przejście do leżenia tyłem z głową skręconą do 45 0 w stronę chorego ucha, - wytrzymanie przez około 3 minuty - powolna rotacja głowy o 90 0 (cząstki otolitu przemieszczają się w kierunku ujścia kanału), - dalsza rotacja z włączeniem tułowia, twarz skierowana w dół (cząstki otolitu przemieszczają się do wejścia kanału), - wytrzymanie przez około 3 minuty - powrót do pozycji siedzącej (uwolnienie patologicznych cząstek do przedsionka). Hipotonia ortostatyczna Celowym wydaje się w tym miejscu wspomnieć o hipotonii ortostatycznej, często występującej u osób powyżej piątej dekady życia. Hipotonia ortostatyczna nie stanowi odrębnej jednostki chorobowej, lecz jest objawem definiowanym jako spadek skurczowego ciśnienia tętniczego o 30 mm Hg lub więcej, a rozkurczowego o 10 mm Hg - przy zmianie pozycji z leżącej na stojącą. Powoduje ona uczucie dyskomfortu, zagrożenia oraz może powodować upadki. Jest efektem upośledzonej adaptacji układu krążenia do nagłej zmiany pozycji ciała. Przybranie pozycji stojącej powoduje nagromadzenie się krwi ( ml) 9
10 w dolnych obszarach układu żylnego, co powoduje deficyt jej dopływu do serca, zmniejszenie pojemności minutowej i spadek ciśnienia tętniczego. W warunkach fizjologicznych szybko działający mechanizm adaptacyjny zapewnia utrzymanie ciśnienia krwi na prawidłowym poziomie. Dzieje się tak na drodze odruchowej, poprzez układ autonomiczny oraz zwiększone w pozycji stojącej napięcie mięśni kończyn dolnych i obniżone ciśnienie w klatce piersiowej. Wyróżnia się szereg przyczyn upośledzających adaptację ciśnienia tętniczego do pozycji stojącej. Dla osób starszych najistotniejsze to niedostateczna adaptacja spowodowana długotrwałym unieruchomieniem i podeszły wiek. Typowym jest występowanie zaburzeń przy próbie pionizacji po dłuższym (np. nocnym) spoczynku w pozycji leżącej lub po obfitym posiłku. Objawy poranne charakteryzują się osłabieniem lub uginaniem nóg. W postępowaniu objawowym, oprócz powolnego wstawania, zaleca się leczenie farmakologiczne (fluktokortyzon, mododrynę, erytropoetynę) [17]. Fizjoterapeuta pracujący z pacjentem w podeszłym wieku z objawami hipotonii ortostatycznej musi poinformować o konieczności wdrożenia u niego określonych nawyków, które zmniejszają zagrożenie. Chory powinien: przyjmować odpowiednią ilość płynów ok. 2 litrów dziennie, ale nie pić przed nocą (ograniczenie nocnej diurezy) stosować dietę z dużą ilością soli kuchennej (jeżeli to jest możliwe), jeść mniejsze ilości, ale częściej 5 x dziennie, raczej chłodniejsze posiłki, zakończone niesłodzoną kawą wstawać etapowo - z pozycji leżącej do siedzącej i po ok. 10 minutach przejść do stojącej, szczególnie po dłuższym spoczynku spać bez poduszki, nosić dobrze dobrane elastyczne pończochy przeciwżylakowe unikać długotrwałego przebywania w pozycji stojącej, gorących kąpieli zrezygnować z palenia papierosów i picia alkoholu prowadzić w miarę możliwości aktywny tryb życia [18,19]. Podsumowanie Prawidłowo pracujący układ ruchu i układ równowagi umożliwia utrzymanie postawy ciała, marsz, bieg, obroty. Układ przedsionkowy znajdujący się w uchu wewnętrznym dostarcza do mózgu informacje o położeniu głowy. Pozwala to kontrolować wespół z układem sensomotorycznym i wzrokowym mięśnie odpowiadające za postawę ciała. Podczas przemieszczania się środek ciężkości ciała znajduje się w obrębie płaszczyzny 10
11 podparcia. W sytuacjach zaburzenia stabilności postawy fizjologiczną reakcją jest wykonanie ruchu wysunięcia nogi lub skorzystanie z podparcia (laska, krzesło) - jako naturalnej obrony człowieka przed upadkiem. Patologia i zaburzenia układu przedsionkowego, brak poprawnego przewodnictwa nerwowo-mięśniowego, złe widzenie powodują brak prawidłowej reakcji i upadki, szczególnie dramatyczne u osób w podeszłym wieku. Zawroty głowy doprowadzają do sztywnego utrzymania głowy, wzmożonego napięcia mięśni szyi i obręczy barkowej, każdy bowiem ruch wyzwala kolejne nieprzyjemne dolegliwości. Chory automatycznie ogranicza swoją aktywność, dlatego proponowane ćwiczenia ruchowe przyjmowane są przez chorego ze zdziwieniem i dezaprobatą. Tym bardziej, że pierwsze ćwiczenia mogą nasilać dolegliwości. Wprowadzenie usprawniania musi być więc poprzedzone edukacją chorego dotyczącą skuteczności i efektywności ćwiczeń prowadzonych niejednokrotnie przez dłuższy okres czasu. Wykonanie prezentowanych ćwiczeń poprawia plastyczność neuronów. Proponowane ćwiczenia równoważne dadzą lepsze efekty gdy w ich trakcie wprowadzi się utrudnienia: zamknięcie oczu, ruchy głową lub konieczność wykonania innych czynności. Istotne dla opracowania programu ćwiczeń jest wykonywanie zadań mających realne możliwości wystąpienia w życiu codziennym. Czyli doskonalenie równowagi w sytuacjach symulacyjnych i imitujących trudności z jakimi chory spotyka się funkcjonując w środowisku. Likwidacja zawrotów głowy lub zaburzeń równowagi u osób starszych daje szansę na przywrócenie lub utrzymanie sprawności i samodzielności. Umiejętność właściwej reakcji na czynniki destabilizujące w trakcie lokomocji pozwala na poprawę jakości życia ludzi w podeszłym wieku, jest to przecież niezwykle istotny element prowadzonej fizjoterapii. Bibliografia 1. What are the main risk factors for falls amongst older people and what are the most effective interventions to prevent these falls? WHO Europe, march Tinetti M., Speechley M., Ginter S. Risk factors for falls among elderly persons living in the community. New England Journal of Medicine, 1988, 319, pp Campbell A., Borrie M., Spears G. Risk factors for falls in a community-based prospective study of people 70 years and older. Journal of Gerontology, 1989, 44:M, pp
12 4. Leipzig R.M., Cumming R.G., Tinetti M. Drugs and falls in older people: a systematic review and meta-analysis: I. Psychotropic drugs. Journal of the American Geriatrics Society, 1999, 47, pp Tygodnik Solidarność Wyd. Specjalne Knapik A., Rottermund J., Myśliwiec A., Plinta R., Gruca M., Aktywność fizyczna a samoocena zdrowia osób w starszym wieku. Przegl. Med. Uniw. Rzeszowskiego 2011, T.9, z.2, s Stanisławski P. Niewesołe życie staruszka. Integracja 2002, s Karatas M. Central vertigo and dizziness: epidemiology, differential diagnosis, and common causes. Neurologist, 2008 Nov, 14(6), pp Rathore S.S., Hinn A.R., Cooper L.S., Tyloler H.A., Rosamond W.D., Characterization of incident stroke signs and symptom: findings from the atherosclerosis risk in communities study. Stroke Nov, 33(11), pp Famuła A., Nowotny-Czupryna O., Brzęk A., Nowotny, Kita B. Telereceptywna i proprioceptywna sprawność regulacyjna równowagi a stabilność ciała u osób starszych. Ortopedia, Traumatologia, Rehabilitacja, 2008, 10, 4, s Pośpiech L., Gawron W. Rehabilitacja ruchowa w zawrotach głowy. [w:] W. Narożny, A. Prusiński (red.), Leczenie zawrotów głowy i zaburzeń równowagi. medical education, Warszawa, Cohen S.H., Kimball T.K. Increased independence and decreased vertigo after vestibular rehabilitation. Otolaryngology Head and Neck Surgery 2003, 128, pp Pośpiech L. Rehabilitacja ruchowa zawrotów głowy i zaburzeń równowagi w praktyce lekarskiej. Otolaryngologia przegląd kliniczny, 2002, 1, s Pośpiech L., Gawron W., Rehabilitacja ruchowa w zawrotach głowy. [w:] W. Narożny, A. Prusiński (red.), Leczenie zawrotów głowy i zaburzeń równowagi. medical education, Warszawa, 2012, s Józefowicz-Korczyńska J. Rehabilitacja zawrotów głowy i zaburzeń równowagi. Otolatyngologia, 2010, 9, 1, s Olszewski J. (red.), Fizjoterapia w otolaryngologii dla studentów fizjoterapii. Ośrodek Wydawniczy Augustana, Bielsko-Biała, Prusiński A., Leczenie zachowawcze chorób części ośrodkowej układu równowagi. [w:] W. Narożny, A. Prusiński (red.), Leczenie zawrotów głowy i zaburzeń równowagi. medical education, Warszawa,
13 18. Golatowski M. Hipotonia ortostatyczna, Medycyna Rodzinna, 2004, 4, s Tykocki T., Guzek K., Nauman P. Hipotonia ortostatyczna i nadciśnienie tętnicze w pozycji leżącej pierwotnych zaburzeniach autonomicznych. Patofizjologia, diagnostyka i leczenie. Kardiologia Polska, 2010, 68, 9, s Kontakt Jerzy Rottermund jerzy_rottermund@op.pl Wyższa Szkola Administracji, Wydział Fizjoterapii Ul. A. Frycza-Modrzewskiego Bielsko-Biała 13
Anna Słupik. Układ czucia głębokiego i jego wpływ na sprawność ruchową w wieku podeszłym
Anna Słupik Układ czucia głębokiego i jego wpływ na sprawność ruchową w wieku podeszłym 16.05.2007 Struktura układu czucia głębokiego Receptory w strukturach układu ruchu: mięśnie + ścięgna więzadła torebka
Bardziej szczegółoworening strategii lotorycznych i PNF
Fizjoterapia specjalistyczna rening strategii lotorycznych i PNF Renata Horst li ---- TO P----- SCHOOL Trening strategii motorycznych i PNF Renata Horst We współpracy z Stefanem Hesse Przełożyła Agnieszka
Bardziej szczegółowoPodkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna im. Z. i J. Łyko. Syllabus przedmiotowy 2016/ /2019
Podkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna im Z i J Łyko Syllabus przedmiotowy 2016/2017-2018/2019 Wydział Fizjoterapii Kierunek studiów Fizjoterapia Specjalność ----------- Forma studiów Stacjonarne / Niestacjonarne
Bardziej szczegółowoOcena ogólna: Raport całkowity z okresu od 04.05.2007 do 15.11.2007
W Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej ABC medic Praktyka Grupowa Lekarzy Rodzinnych w Zielonej Górze w okresie od 04.05.2007-15.11.2007 została przeprowadzona ocena efektów klinicznych u pacjentów
Bardziej szczegółowoDiagnostyka funkcjonalna człowieka
Agnieszka Oponowicz, Radosław Koczkodan, Aleksander Ronikier Diagnostyka funkcjonalna człowieka Przewodnik do ćwiczeń z fizjoterapii Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego Olsztyn 2010 Spis treści
Bardziej szczegółowoPacjent z zawrotami głowy w praktyce lekarza rodzinnego prosty algorytm postępowania
Prof. dr hab. med. Marek Rogowski Pacjent z zawrotami głowy w praktyce lekarza rodzinnego prosty algorytm postępowania Problematyka zawrotów głowy, z uwagi na częstość występowania oraz coraz częstsze
Bardziej szczegółowoPrzedmowa 11 Bożydar Latkowski Antoni Prusiński. Wprowadzenie 12 Antoni Prusiński. Część I. Wybrane problemy otoneurologii 21
Spis treści Przedmowa 11 Wprowadzenie 12 Część I. Wybrane problemy otoneurologii 21 1. ABC anatomii i fizjologii narządu przedsionkowego jako obwodowego receptora układu równowagi 22 2. Badanie otoneurologiczne
Bardziej szczegółowoDiagnostyka różnicowa omdleń
Diagnostyka różnicowa omdleń II KATEDRA KARDIOLOGII CM UMK 2014 Omdlenie - definicja Przejściowa utrata przytomności spowodowana zmniejszeniem perfuzji mózgu (przerwany przepływ mózgowy na 6-8sek lub zmniejszenie
Bardziej szczegółowoZawroty głowy punkt widzenia laryngologa. Katedra i Klinika Otolaryngologii Warszawski Uniwersytet Medyczny
Zawroty głowy punkt widzenia laryngologa Katedra i Klinika Otolaryngologii Warszawski Uniwersytet Medyczny Zasadnicze pytanie w otoneurologii Uszkodzenie obwodowej czy ośrodkowej części narządu przedsionkowego???
Bardziej szczegółowoRodzaje omdleń. Stan przedomdleniowy. Omdlenie - definicja. Diagnostyka różnicowa omdleń
Omdlenie - definicja Diagnostyka różnicowa omdleń Przejściowa utrata przytomności spowodowana zmniejszeniem perfuzji mózgu (przerwany przepływ mózgowy na 6-8sek lub zmniejszenie ilości tlenu dostarczonego
Bardziej szczegółowoNiedociśnienie tętnicze. IKARD r dr Radosław Sierpiński
Niedociśnienie tętnicze IKARD 15.12.2015r dr Radosław Sierpiński Definicja Przez niedociśnienie tętnicze, czyli hipotonię, rozumiemy trwale utrzymujące się niskie ciśnienie tętnicze, zazwyczaj skurczowe
Bardziej szczegółowoKARTA BADANIA LEKARSKIEGO
.. Oznaczenie podmiotu przeprowadzającego badanie lekarskie KARTA BADANIA LEKARSKIEGO Zgodnie art. 15f ust. 4 ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (Dz. U. z 2012 r. poz. 576, z późn. zm.) wyniki
Bardziej szczegółowoim. Eunice Kennedy Shriver
Zespół Szkół Specjalnych nr 85 im. Eunice Kennedy Shriver w Warszawie W Zespole Szkół Specjalnych nr 85 kształcą się uczniowie o obniżonej sprawności intelektualnej i specjalnych potrzebach edukacyjnych.
Bardziej szczegółowoDiagnostyka i trening układu sensomotorycznego. Anna Mosiołek
Diagnostyka i trening układu sensomotorycznego Anna Mosiołek Układ sensomotoryczny Pamięć ruchowa Narząd wzroku wzrokowa kontrola ruchu i położenia Układ przedsionkowy równowaga Czucie powierzchniowe (eksteroceptory)
Bardziej szczegółowoVibramoov. neurorehabilitacja chodu przy użyciu zogniskowanej wibracji
Vibramoov neurorehabilitacja chodu przy użyciu zogniskowanej wibracji VIBRAMOOV PRZEPROWADZA PACJENTA PRZEZ CAŁY PROCES REHABILITACJI Dzięki zaawansowanym, zróżnicowanym protokołom Vibramoov, terapeuci
Bardziej szczegółowoI nforma c j e ogólne. Ergonomia. Nie dotyczy. Wykłady 40 godz. Dr hab. n. zdr. Anna Lubkowska
S YL AB US MODUŁ U (PRZDMIOTU) I nforma c j e ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu rgonomia Przedmiot do wyboru
Bardziej szczegółowoKURS ROZWIJAJĄCY DLA TERAPEUTÓW Z I STOPNIEM KOMPETENCJI PROGRAM KURSU
KURS ROZWIJAJĄCY DLA TERAPEUTÓW Z I STOPNIEM KOMPETENCJI PROGRAM KURSU WERSJA 2014 Moduł I TMH w ortopedii Dysfunkcje i deformacje stóp dzieci i dorośli pierwotne wtórne zasady korekcji czynnej korekcja
Bardziej szczegółowo1. Polska szkoła rehabilitacji. Ogólnoustrojowe konsekwencje bezruchu po urazach ośrodkowego układu nerwowego, udarach i urazach wielonarządowych
Wykłady: 1. Polska szkoła rehabilitacji. Ogólnoustrojowe konsekwencje bezruchu po urazach ośrodkowego układu nerwowego, udarach i urazach wielonarządowych - przeglądowa historia rehabilitacji na świecie
Bardziej szczegółowoPo co rehabilitacja w chorobie Alzheimera?
Po co rehabilitacja w chorobie Alzheimera? Dr n. med. Marek Walusiak specjalista fizjoterapii Ruch jest bardzo ważnym elementem leczenia. Niewielki, systematyczny wysiłek może dać bardzo dużo. 30-45 minut
Bardziej szczegółowoRozdział 7. Masaż punktowy głębokotkankowy pobudzenie wrażeń proprioceptywnych
Masaż punktowy głębokotkankowy pobudzenie wrażeń proprioceptywnych Masaż punktowy głębokotkankowy pobudzenie wrażeń proprioceptywnych Czucie proprioceptywne (głębokie) to drugi, poza czuciem powierzchownym,
Bardziej szczegółowoAnkieta Połykanie i gryzienie a stan funkcjonalny w rdzeniowym zaniku mięśni. Data urodzenia.. Telefon.. Mail. Liczba kopii genu SMN2..
Szanowni Państwo, Po raz kolejny zwracam się do Państwa z prośbą o wypełnienie ankiety. Tym razem zawiera ona pytania dotyczące połykania, gryzienia, oddychania i mówienia. Funkcje te w znacznym stopniu
Bardziej szczegółowoPROGRAM PRAKTYK ZAWODOWYCH W WYBRANYCH SPECJALIZACJIACH KLINICZNYCH
PROGRAM PRAKTYK ZAWODOWYCH W WYBRANYCH SPECJALIZACJIACH KLINICZNYCH Student w ramach realizacji praktyki klinicznej w danej specjalizacji dostępnej w wybranej placówce medycznej, powinien odbywać ją w
Bardziej szczegółowoGIMNASTYKA KOMPENSACYJNO -
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 GIMNASTYKA KOMPENSACYJNO - KOREKCYJNA WPROWADZENIE Zadania gimnastyki Gimnastyka wyrównawcza to zasób i rodzaj ćwiczeń, które mają skompensować pewien niedobór ruchowy zarówno pod
Bardziej szczegółowoWykorzystanie integracji sensorycznej w usprawnianiu zaburzeń rozwojowych.
Wykorzystanie integracji sensorycznej w usprawnianiu zaburzeń rozwojowych. Termin integracja sensoryczna po raz pierwszy został użyty przez Ch. Sherringtona w 1902 roku w Anglii. Nowe znaczenie temu terminowi
Bardziej szczegółowo2. Rozwój odruchowy dziecka w pierwszym roku życia - charakterystyka prawidłowego i zaburzonego rozwoju odruchowego noworodka i niemowlęcia.
ROZWÓJ I STYMULACJA NIEMOWLĘCIA W ZAKRESIE FUNKCJI RUCHOWO- ZMYSŁOWYCH PROGRAM WCZESNEJ STYMULACJI PSYCHORUCHOWEJ W OPARCIU O NEUROFIZJOLOGIĘ ROZWOJU (SZKOLENIE 2-DNIOWE). SYMBOL RN 1. Charakterystyka
Bardziej szczegółowoWIBROTERAPIA DLA SENIORA
WIBROTERAPIA DLA SENIORA Coraz mniejsza siła mięśniowa i osłabione napięcie ograniczają Twoją sprawność? Chcesz zmniejszyć ryzyko upadków? Walczysz z osteoporozą? Rehabilitujesz się po udarze mózgu? Zacznij
Bardziej szczegółowoCzłowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu.
RUCH TO ZDROWIE Człowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu. P A M I Ę T A J Dobroczynny wpływ aktywności fizycznej na
Bardziej szczegółowoZestaw ćwiczeń dla dzieci WYPROSTUJ SIĘ!
PROFILAKTYKA WAD POSTAWY SIĘ! 1 Zestaw ćwiczeń dla dzieci SIĘ! Mała aktywność fizyczna i siedzący tryb życia zaburzają harmonijny rozwój młodego organizmu. Ponieważ dzieci uczą się szybciej niż dorośli,
Bardziej szczegółowoI nforma c j e ogólne. Podstawy ergonomii. Nie dotyczy. Pierwszy. Seminaria 40 godz. Dr hab. n. zdr. Anna Lubkowska
S YL AB US MODUŁ U (PRZDMIOTU) I nforma c j e ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Podstawy ergonomii Przedmiot
Bardziej szczegółowoROLA MIOGENNYCH PRZEDSIONKOWYCH POTENCJAŁÓW WYWOŁANYCH W DIAGNOSTYCE ZAWROTÓW GŁOWY O RÓŻNEJ ETIOLOGII
Dominik Bień ROLA MIOGENNYCH PRZEDSIONKOWYCH POTENCJAŁÓW WYWOŁANYCH W DIAGNOSTYCE ZAWROTÓW GŁOWY O RÓŻNEJ ETIOLOGII ROZPRAWA NA STOPIEŃ DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH BADANIA WYKONANO W KLINICE OTORYNOLARYNGOLOGII
Bardziej szczegółowoCMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Bardziej szczegółowoINŻYNIERIA REHABILITACYJNA Materiały dydaktyczne 3
INŻYNIERIA REHABILITACYJNA Materiały dydaktyczne 3 ZAOPATRZENIE ORTOTYCZNE Ortozą nazywamy każde urządzenie kompensujące dysfunkcję układu senso-motorycznego (Wooldrige 1972) Ortoza jest urządzeniem techniczny,
Bardziej szczegółowoAgata Czwalik. Wpływ wieku i wybranych komponentów składu masy ciała na stabilność posturalną ocenianą metodą komputerowej posturografii dynamicznej
Uniwersytet Medyczny w Lublinie II Wydział Lekarski z Oddziałem Anglojęzycznym Katedra i Zakład Biofizyki Agata Czwalik Wpływ wieku i wybranych komponentów składu masy ciała na stabilność posturalną ocenianą
Bardziej szczegółowoKOMPLEKSOWA REHABILITACJA OFERTA DLA FIRM
KOMPLEKSOWA REHABILITACJA OFERTA DLA FIRM Zdrowy pracownik, to wydajny pracownik. VERIDIS PREZENTUJE - OFERTA DLA FIRM Ci, którzy myślą, że nie mają czasu na ćwiczenia fizyczne, będą musieli wcześniej
Bardziej szczegółowoĆwiczenia w autokorektorze
Ćwiczenia w autokorektorze W proponowanej metodyce terapii uwzględniliśmy wytyczne i zalecenia opracowane przez SOSORT. 1 - najważniejszym elementem kinezyterapii skolioz są ćwiczenia czynne prowadzące
Bardziej szczegółowoProgram praktyk zawodowych dla kierunku: Fizjoterapia ( studia stacjonarne i niestacjonarne)
Wyższa Szkoła Mazowiecka w Warszawie Wydział Nauk Medycznych Program praktyk zawodowych dla kierunku: Fizjoterapia ( studia stacjonarne i niestacjonarne) Student studiów pierwszego stopnia (licencjat)
Bardziej szczegółowoJAK CHRONIĆ SWÓJ KRĘGOSŁUP
JERZY STODOLNY JOANNA STODOLNA-TUKENDORF JAK CHRONIĆ SWÓJ KRĘGOSŁUP ------------------------ PORADNIK DLA K A Ż D E G O --------- sk NATURA WYDAWNICTWO NATURA POPULARNEGO PORADNIKA dr n. med. Jerzy Stodolny
Bardziej szczegółowo3 Zespół czerwonego ucha opis, diagnostyka i leczenie Antoni Prusiński. 4 Zawroty głowy w aspekcie medycyny ratunkowej Antoni Prusiński
VERTIGOPROFIL VOL. 3/Nr 3(11)/2009 Redaktor naczelny: Prof. dr hab. n. med. Antoni Prusiński Zastępca redaktora naczelnego: Dr n. med. Tomasz Berkowicz 2 XXXVI Międzynarodowy Kongres Towarzystwa Neurootologicznego
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: TERAPEUTA ZAJĘCIOWY
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: TERAPEUTA ZAJĘCIOWY przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III.
Bardziej szczegółowoKARTA BADANIA LEKARSKIEGO Data badania. Data urodzenia. Płeć 1) Rok uzyskania uprawnienia do. kierowania pojazdami kod pocztowy.
(oznaczenie jednostki przeprowadzającej badanie) KARTA BADANIA LEKARSKIEGO Data badania Dzień Miesiąc Rok 1. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY BADANEJ Imię i nazwisko Data urodzenia Dzień Miesiąc Rok Numer PESEL
Bardziej szczegółowoKatedra Fizjoterapii
Kierownik: dr hab. Ewa Demczuk-Włodarczyk prof. nadzw. Sekretariat: Pracownia badawcza: mgr Danuta Jóźwiak mgr inż. Maciej Kosim Działalność naukowa Główne kierunki badań w Katedrze: Ocena stanu morfofunkcjonalnego
Bardziej szczegółowoAlf Nachemson (1995)
Alf Nachemson (1995) Schorzenia kręgosłupa w krajach o rozwiniętej opiece socjalnej, mogą doprowadzić je do bankructwa PTO 2 PTO 130 Sztuczny nucleus pulposus PTO 5 Implanty stosowane w leczeniu zmian
Bardziej szczegółowoFizjoterapia dzieci i niemowląt
Fizjoterapia dzieci i niemowląt FORU/H www.e-forum.pl www.e-forum.pl FIZJOTERAPIA DZIECI DNIEMOWLĄT FORU/M Wiedza ^usługach rynku strona 1 Spis treści Spis treści NEUROLOGIA 1 Prawidłowy rozwój dziecka
Bardziej szczegółowoTrening terapeutyczny - opis przedmiotu
Trening terapeutyczny - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Trening terapeutyczny Kod przedmiotu 16.1-WL-WF-TT Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Wychowanie fizyczne Profil
Bardziej szczegółowoZestaw ćwiczeń usprawniających dla osób po 60 roku życia. Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata
Zestaw ćwiczeń usprawniających dla osób po 60 roku życia 12 Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020 1 Zasady bezpieczeństwa To ważne! Przed rozpoczęciem ćwiczeń należy
Bardziej szczegółowoZastosowanie rolki stabilizacyjnej EVA (club core roller) w doskonaleniu umiejętności sportowych.
Agnieszka Mrozowska, Grzegorz Lemiesz Olsztyńska Szkoła Wyższa im. J. Rusieckiego, Olsztyn, Centrum Rehabilitacji Ruchowej im. Stefana Bołoczko Zastosowanie rolki stabilizacyjnej EVA (club core roller)
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą
14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces
Bardziej szczegółowoI F izjoterapia! OGÓLNA
PA TR ONA T MER YTOR YCZNY Komitet Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej PAN I F izjoterapia! OGÓLNA Wydawnictwo Lekarskie PZWL F izjoterapia ogólna prof. dr hab. med. JERZY E. KIWERSKI
Bardziej szczegółowoRehabilitacja u chorych na astmę oskrzelową
W leczeniu przewlekłym wielu chorób układu oddechowego, w tym astmy, zaleca się rehabilitację oddechową. Program rehabilitacji po odpowiednim przeszkoleniu może być realizowany przez chorego indywidualnie.
Bardziej szczegółowoMózgowe porażenie dziecięce - postepowanie rehabilitacyjne BEATA TARNACKA
Mózgowe porażenie dziecięce - postepowanie rehabilitacyjne BEATA TARNACKA Podziały Patofizjologiczna: spastyczność, atetoza, ataksja, atonia, drżenie Topograficzna: monoplegia, paraplegia, hemiplegia,
Bardziej szczegółowoCzym jest ruch? Życie polega na ruchu i ruch jest jego istotą (Schopenhauer) Ruch jest życiem, a życie jest ruchem (Senger)
Wysiłek fizyczny Czym jest ruch? Życie polega na ruchu i ruch jest jego istotą (Schopenhauer) Ruch jest życiem, a życie jest ruchem (Senger) Rodzaje wysiłku fizycznego: ograniczony, uogólniony, krótkotrwały,
Bardziej szczegółowoInformacja dla pacjentów
info Informacja dla pacjentów ze szpiczakiem mnogim leczonych bortezomibem Polineuropatia indukowana bortezomibem Konsultacja merytoryczna: Prof. dr hab. Lidia Usnarska-Zubkiewicz Katedra i Klinika Hematologii,
Bardziej szczegółowoDiagnostyka ogólna chorób wewnętrznych. Klinika Hipertensjologii i Chorób Wewnętrznych
Diagnostyka ogólna chorób wewnętrznych Klinika Hipertensjologii i Chorób Wewnętrznych Piśmiennictwo: Szczeklik E. Diagnostyka ogólna chorób wewnętrznych. PZWL 1979 Bolechowski F. Podstawy ogólnej diagnostyki
Bardziej szczegółowoSZKOLENIA I WARSZTATY TERAPEUTYCZNE
SZKOLENIA I WARSZTATY TERAPEUTYCZNE Prowadzi wg programu autorskiego mgr Izabela Gelleta - specjalista rehabilitacji ruchowej I 0, terapeuta metod NDT-Bobath, PNF, SI, pedagog, terapeuta z kilkunastoletnim
Bardziej szczegółowoKrakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2014/2015
Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Karta przedmiotu Wydział Zdrowia i Nauk Medycznych obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2014/2015 Kierunek studiów: Fizjoterapia
Bardziej szczegółowoFormularz zgłoszeniowy na badanie kwalifikacyjne do mikropolaryzacji mózgu
Formularz zgłoszeniowy na badanie kwalifikacyjne do mikropolaryzacji mózgu Data... Poniższe schorzenia zazwyczaj nie stanowią przeciwwskazania do zastosowania mikropolaryzacji. Proszę zatem o udzielenie
Bardziej szczegółowoZa zgodą autora zamieszczono na naszej stronie Małgorzata Matyja, Anna Gogola własne artykuły
Małgorzata Matyja, Anna Gogola własne artykuły Neurorozwojowa analiza wad postawy ciała W koncepcji neurorozwojowej rozwój postawy ciała związany jest z jakością napięcia posturalnego. Postawa ciała uwarunkowana
Bardziej szczegółowoNasze oddziaływania edukacyjno-wychowawcze
Zajęcia obowiązkowe, dodatkowe, wspomagające i specjalistyczne W przedszkolu realizowana jest podstawa programowa w formie różnorodnych sytuacji edukacyjno wychowawczych, z których dominującą jest zabawa.
Bardziej szczegółowoWybrane zaburzenia lękowe. Tomasz Tafliński
Wybrane zaburzenia lękowe Tomasz Tafliński Cel prezentacji Przedstawienie najważniejszych objawów oraz rekomendacji klinicznych dotyczących rozpoznawania i leczenia: Uogólnionego zaburzenia lękowego (GAD)
Bardziej szczegółowoKARTA BADANIA LEKARSKIEGO OSOBY UBIEGAJĄCEJ SIĘ LUB POSIADAJĄCEJ POZWOLENIE NA BROŃ
Pieczęć zakładu opieki zdrowotnej albo pieczęć lekarza uprawnionego wykonującego indywidualną praktykę lekarską lub indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską albo pieczęć grupowej praktyki lekarskiej,
Bardziej szczegółowoMichał Dwornik 1, Aleksandra Marek 2, Aleksander Kłosiewicz 2, Katarzyna Wasiak 1, Maria Kłoda 1,3, Anna Koseska 4, Bartosz Kaczyński 5
Michał Dwornik 1, Aleksandra Marek 2, Aleksander Kłosiewicz 2, Katarzyna Wasiak 1, Maria Kłoda 1,3, Anna Koseska 4, Bartosz Kaczyński 5 Ocena zmian napięcia mięśniowego po zabiegach trakcji manualnej u
Bardziej szczegółowoAKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO im. JERZEGO KUKUCZKI w KATOWICACH WYDZIAŁ FIZJOTERAPII KIERUNEK FIZJOTERAPIA pięcioletnie studia magisterski
Profil kształcenia: ogólno akademicki KOD: B9 AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO im. JERZEGO KUKUCZKI w KATOWICACH WYDZIAŁ FIZJOTERAPII KIERUNEK FIZJOTERAPIA pięcioletnie studia magisterski PRZEDMIOT: Fizjoterapia
Bardziej szczegółowoFORMULARZ MEDYCZNY PACJENTA
Data wypełnienia: FORMULARZ MEDYCZNY PACJENTA NAZWISKO i IMIĘ PESEL ADRES TELEFON Nazwisko i imię opiekuna/osoby upoważnionej do kontaktu: Telefon osoby upoważnionej do kontaktu: ROZPOZNANIE LEKARSKIE
Bardziej szczegółowowww.pandm.org ROZSZCZEP KRĘGOSŁUPA (Spina Biffida)
ROZSZCZEP KRĘGOSŁUPA (Spina Biffida) 1.To niedorozwój i zaburzenie łączenia punktów kostnienia trzonów i łuków kręgów prowadzące do powstania szczeliny. 2.Jest wynikiem braku czasowej koordynacji etapów
Bardziej szczegółowoSTAN PADACZKOWY. postępowanie
STAN PADACZKOWY postępowanie O Wytyczne EFNS dotyczące leczenia stanu padaczkowego u dorosłych 2010; Meierkord H., Boon P., Engelsen B., Shorvon S., Tinuper P., Holtkamp M. O Stany nagłe wydanie 2, red.:
Bardziej szczegółowoTORQWAY. Zastosowanie urządzenia TORQWAY do celów rehabilitacyjnych i zdrowotnych
TORQWAY Zastosowanie urządzenia TORQWAY do celów rehabilitacyjnych i zdrowotnych Autor opracowania: Beata Kurdynowska, mgr fizjoterapii Gabinet Fizjoterapii Odnowy Biologicznej Beata Kurdynowska Miejsce
Bardziej szczegółowoĆWICZENIA. Copyright 1999-2010, VHI www.technomex.pl. Ćwiczenie 1. Ćwiczenie 2
ĆWICZENIA Ćwiczenie 1 Ćwiczenie 2 Wybierz tryb treningowy. Terapeuta odwodzi zajętą nogę podczas trwania stymulacji; wraca do środka kiedy stymulacja jest wyłączona. Trzymaj palce skierowane ku górze.
Bardziej szczegółowoKARTA BADANIA LEKARSKIEGO
WZÓR... (oznaczenie jednostki przeprowadzającej badanie) KARTA BADANIA LEKARSKIEGO 1. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY BADANEJ Data badania dzień miesiąc rok Imię i nazwisko Data urodzenia Dzień Miesiąc Rok
Bardziej szczegółowoPOZYCJE WYJŚCIOWE I DWICZEBNE. dwiczenia kompensacyjno - korekcyjne
POZYCJE WYJŚCIOWE I DWICZEBNE dwiczenia kompensacyjno - korekcyjne Zadania gimnastyki Gimnastyka wyrównawcza to zasób i rodzaj dwiczeo, które mają skompensowad pewien niedobór ruchowy zarówno pod względem
Bardziej szczegółowoUsprawnianie dzieci z deficytem neurologicznym w oparciu o współczesne metody neurofizjologiczne i doświadczenia własne
Usprawnianie dzieci z deficytem neurologicznym w oparciu o współczesne metody neurofizjologiczne i doświadczenia własne CZĘŚĆ PIERWSZA I. Moduł Rozwój sensomotoryczny dziecka do 2 Wpływ odruchów na dziecko.
Bardziej szczegółowoPrzeznaczenie metody Metoda Integracji Sensorycznej jest wykorzystywana w pracy z dziećmi: z autyzmem z Zespołem Aspergera
Metoda Integracji Sensorycznej (SI) jest to nowoczesna i bardzo skuteczna forma diagnozy i terapii dzieci. Integracja Sensoryczna opiera się na neurofizjologicznych podstawach klinicznej obserwacji i standaryzowanych
Bardziej szczegółowoBiomechanika. dr n.med. Robert Santorek 2 ECTS F-1-P-B-18 studia
Nazwa jednostki prowadzącej kierunek: Nazwa kierunku: Poziom kształcenia: Profil kształcenia: Moduły wprowadzające / wymagania wstępne: Nazwa modułu (przedmiot lub grupa przedmiotów): Osoby prowadzące:
Bardziej szczegółowoMaria Korzonek Wydział Nauk o Zdrowiu Pomorski Uniwersytet Medyczny Szczecin ZESPÓŁ SŁABOŚCI I JEGO WPŁYW NA ROKOWANIE CHOREGO
Maria Korzonek Wydział Nauk o Zdrowiu Pomorski Uniwersytet Medyczny Szczecin ZESPÓŁ SŁABOŚCI I JEGO WPŁYW NA ROKOWANIE CHOREGO Zespół słabości: definicja Charakteryzuje się spadkiem odporności na ostry
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 9. Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego
Ćwiczenie 9 Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego Zagadnienia teoretyczne 1. Kryteria oceny wydolności fizycznej organizmu. 2. Bezpośredni pomiar pochłoniętego tlenu - spirometr Krogha. 3. Pułap tlenowy
Bardziej szczegółowoPłetwonurek Wrakowo-Morski KDP/CMAS (PWM) Medyczne aspekty nurkowania na morzu choroba morska
Płetwonurek Wrakowo-Morski KDP/CMAS (PWM) Medyczne aspekty nurkowania na morzu choroba morska WWW.CMAS.PL Płetwonurek Podlodowy KDP/CMAS (PPL) KDP CMAS 2013 1 Agenda Choroba morska Anatomia narządu równowagi
Bardziej szczegółowo2. Zwiększa siłę mięśni, w szczególności mięśni brzucha, dolnej części pleców, bioder i pośladków
Pilates pochodzi od twórcy Josepha Pilatesa, który stworzył tę metodę wzorując się na technikach wschodu i łącząc je z technikami zachodu. Istotą ćwiczeń Pilatesa jest rozciąganie, spinanie i rozluźnianie
Bardziej szczegółowoPrzygotowanie do samodzielnej pracy z pacjentem masaż w dyskopatii jako jedna z metod neurorehabilitacji
Przygotowanie do samodzielnej pracy z pacjentem masaż w dyskopatii jako jedna z metod neurorehabilitacji Czym jest dyskopatia? Jest to szerokie pojęcie obejmujące schorzenia krążka międzykręgowego. W większości
Bardziej szczegółowoProprioceptive Neuromuscular Facilitation.
Proprioceptive Neuromuscular Facilitation. Proprioceptywne nerwowo-mięśniowe torowanie ruchu, jest metodą fizjoterapeutyczną, dedykowaną przywracaniu utraconej funkcji. Metoda PNF w usprawnianiu schorzeń
Bardziej szczegółowoKARTA BADANIA LEKARSKIEGO
... (oznaczenie jednostki przeprowadzającej badanie) KARTA BADANIA LEKARSKIEGO Data badania dzień Miesiąc rok 1. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY BADANEJ Imiona i nazwisko Data urodzenia Płeć 1) dzień miesiąc
Bardziej szczegółowoKARTA BADANIA LEKARSKIEGO. 1. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY BADANEJ Imię i nazwisko Data urodzenia Dzień Miesiąc Rok. Płeć 1)
... (oznaczenie jednostki przeprowadzającej badanie) KARTA BADANIA LEKARSKIEGO Data badania rok miesiąc rok 1. DANE IDENTYFIKACYJNE OSOBY BADANEJ Imię i nazwisko Data urodzenia Dzień Miesiąc Rok Płeć 1)
Bardziej szczegółowoSYLABUS. DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA (skrajne daty) Podstawy fizjoterapii klinicznej w neurologii
SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2016-2019 (skrajne daty) 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Podstawy fizjoterapii klinicznej w neurologii Kod przedmiotu/ modułu*
Bardziej szczegółowoJak żyć na co dzień z osteoporozą
Jak żyć na co dzień z osteoporozą mgr fizjoterapii Izabela Łojko Klinika Ortopedii i Ortopedii Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Jak żyć na co dzień z osteoporozą mgr fizjoterapii Izabela Łojko
Bardziej szczegółowoFIZJOTERAPII NEURO OGICZ
FIZJOTERAPII NEURO OGICZ K M i l l J l EDWAI TSGHiitCO TERAPEUTYCZNE W FIZJOTERAPII NEUROLOGICZNEJ SUZANNE TBNIC MARTIN MARY KESSLER Redakcja wydania I polskiego Edward Sauiicz E L S E V IE R URBAN&PARTNER
Bardziej szczegółowow GERIATRII ATLAS ĆWICZEŃ PATR ON AT MER YTOR YCZNY Komitet Rehabilitacji, Kultuiy Fizycznej i Integracji Społecznej PAN
PATR ON AT MER YTOR YCZNY Komitet Rehabilitacji, Kultuiy Fizycznej i Integracji Społecznej PAN F iz jo t e r a p ia w GERIATRII ATLAS ĆWICZEŃ A d r ia n n a M aria Bo r o w ic z Katarzyna W ieczorow ska-tobis
Bardziej szczegółowoPodstaw y rehabilitacji dla studentów m edycyny
Podstaw y rehabilitacji dla studentów m edycyny Redakcja naukowa prof. dr hab. n. k. f. Zdzisława Wrzosek dr n. med. Janusz Bolanowski Warszawa Wydawnictwo Lekarskie PZWL Spis treści Wstęp - Zdzisława
Bardziej szczegółowoSZKOLENIA I WARSZTATY TERAPEUTYCZNE
SZKOLENIA I WARSZTATY TERAPEUTYCZNE Prowadzi wg programu autorskiego mgr Izabela Gelleta - specjalista rehabilitacji ruchowej I 0, terapeuta metod NDT-Bobath, PNF, SI, pedagog, terapeuta z ponad dwudziestoletnim
Bardziej szczegółowoOPIS PRZYPADKU KURS PNF W ORTOPEDII Level 4
OPIS PRZYPADKU KURS PNF W ORTOPEDII Level 4 Autor : Anita Polańska Dane pacjenta: Rok urodzenia: 1994 Zawód: Uczeń Rozpoznanie (problem zdrowotny): Skręcenie stawu lewego. Wywiad: Pacjentka od dwóch lat
Bardziej szczegółowoZestaw ćwiczeń dedykowanych Pacjentom Kliniki ArtroCenter po rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego (ACL)
Zestaw ćwiczeń dedykowanych Pacjentom Kliniki ArtroCenter po rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego (ACL) Opracowanie: Zespół Kliniki ArtroCenter http: www.artrocenter.pl e-mail: kontakt@artrocenter.pl
Bardziej szczegółowoPoród Siłami Natury. 1 6 doba
Poród Siłami Natury 1 6 doba ĆWICZENIA PRZECIWOBRZĘKOWE I PRZECIWZAKRZEPOWE Pozycja wyjściowa (PW): leżenie na plecach na łóżku RUCH: naprzemienne zginanie (zaciskanie) i prostowanie palców stóp (x20)
Bardziej szczegółowoPROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH
załącznik nr 6 do uchwały nr 365/VI/VI/2019 Senatu PWSZ w Koninie z dnia 10 czerwca 2019 r. PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W KONINIE WYDZIAŁ Kultury Fizycznej i Ochrony Zdrowia PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH
Bardziej szczegółowoAktywność fizyczna. Schemat postępowania w cukrzycy
Aktywność fizyczna Schemat postępowania w cukrzycy Aktywność fizyczna Ćwiczenia i gimnastyka są korzystne dla każdego, a w szczególności dla chorych na cukrzycę. W przypadku tej choroby wysiłek fizyczny
Bardziej szczegółowoRehabilitacja po udarze
Rehabilitacja po udarze Iwona Sarzyńska-Długosz Oddział Rehabilitacji Neurologicznej, II Klinika Neurologiczna Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa Utrata lat życia w pełnej sprawności Disability
Bardziej szczegółowoGIMNASTYKA KOMPENSACYJNO - KOREKCYJNA
GIMNASTYKA KOMPENSACYJNO - KOREKCYJNA Zadania gimnastyki Gimnastyka wyrównawcza to zasób i rodzaj dwiczeo, które mają skompensowad pewien niedobór ruchowy zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym.
Bardziej szczegółowoCZYNNOŚĆ BŁĘDNIKA, MECHANORECEPTORÓW I BÓL A D R I A N A S C H E T Z
CZYNNOŚĆ BŁĘDNIKA, MECHANORECEPTORÓW I BÓL A D R I A N A S C H E T Z NARZĄD CORTIEGO RZĘSKI ZEWNĘTRZNA KOMÓREK SŁUCHOWYCH JORASZ, U., WYKŁADY Z PSYCHOAKUSTYKI, WYDAWNICTWO NAUKOWE UAM, POZNAŃ 1998
Bardziej szczegółowoSYLABUS. DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA (skrajne daty) Podstawy fizjoterapii klinicznej w neurologii
SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2015-2018 (skrajne daty) 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Podstawy fizjoterapii klinicznej w neurologii Kod przedmiotu/ modułu*
Bardziej szczegółowoScenariusz zajęć ruchowych wg Sivananda Jogi
- 3 - Scenariusz zajęć ruchowych wg Sivananda Jogi Temat: Lekcja jogi dla początkujących Miejsce: Sala gimnastyczna z nagłośnieniem. Prowadząca: Anna Czernoch Pomoce: Płyta z podkładem muzycznym, maty.
Bardziej szczegółowoPOMOCNA DŁOŃ POD BEZPIECZNYM DACHEM
POMOCNA DŁOŃ POD BEZPIECZNYM DACHEM Seminarium Wysoka jakość opieki w DPS. Standardy usług - Dobre praktyki - Kierunki rozwoju, Kraków, 31 maja 2016 r., 6 czerwca 2016 r. PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ
Bardziej szczegółowoOlimpijska oferta. Bezpieczna Aktywność Sportowa
Olimpijska oferta Bezpieczna Aktywność Sportowa W ramach Olimpijskiej Oferty Pacjenci abonamentowi LUX MED w wieku od 6 do 65 lat mogą skorzystać z usług z zakresu. Konsultacje lekarzy w zakresie Pacjent
Bardziej szczegółowo