Obrót wierzytelnościami

Transkrypt

1

2 Rafał Mroczkowski Obrót ami instruktaż prawny i podatkowy konsekwencje wzory Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o. Gdańsk 2012

3 Rafał Mroczkowski, Obrót ami instruktaż prawny i podatkowy... Spis treści 1. Umowa przelewu Pojęcie, istota i skutki umowy przelewu Przedmiot umowy przelewu Ograniczenia przelewu Forma umowy przelewu Odpowiedzialność cedenta Zawiadomienia dłużnika o przelewie i zarzuty dłużnika Gospodarcze zastosowanie przelewu Uwagi wstępne Sprzedaż Przelew na zabezpieczenie Przelew powierniczy Faktoring Podatkowe aspekty przelewu Skutki przelewu w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych Skutki przelewu w zakresie podatku od towarów i usług Skutki przelewu w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych Potrącenie Istota i skutki potrącenia Rodzaje potrącenia Gospodarcze zastosowania potrącenia Copyright by Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o. 3

4 1. Umowa przelewu 1.1. Pojęcie, istota i skutki umowy przelewu Przelew, zwany inaczej cesją 1, jest umową, na podstawie której wierzyciel przenosi na osobę trzecią określoną wierzytelność w stosunku do dłużnika 2. Dotychczasowy wierzyciel nazywany jest cedentem lub zbywcą, zaś osoba, na którą przenoszona jest wierzytelność cesjonariuszem lub nabywcą. istota przelewu Analiza pojęcia przelewu nie byłaby pełna bez omówienia definicji zobowiązania, i długu oraz wierzyciela i dłużnika. Zobowiązanie jest stosunkiem prawnym, na mocy którego jeden podmiot (wierzyciel) może żądać od drugiej strony (dłużnika) określonego świadczenia, np. pieniężnego, a ta ostatnia powinna to świadczenie spełnić. W powszechnie używanej terminologii zobowiązanie z punktu widzenia wierzyciela nosi miano, zaś z punktu widzenia dłużnika jest ono długiem. wierzytelność a zobowiązanie i dług Podmiotem uprawnionym w stosunku zobowiązaniowym jest wierzyciel, podmiotem zobowiązanym zaś dłużnik. Przez przedmiot zobowiązania rozumiemy świadczenie, tj. ściśle określone zachowanie dłużnika, którego może domagać się wierzyciel. Treść zobowiązania stanowi ogół uprawnień wierzyciela i odpowiadających im obowiązków dłużnika. podmiot, przedmiot i treść zobowiązania Opierając się na ogólnym podziale zdarzeń cywilnoprawnych, można wskazać następujące źródła zobowiązań: umowa będąca podstawowym instrumentem organizacji stosunków zobowiązaniowych obejmujących wymianę dóbr lub usług, jednostronne czynności prawne, np. wystawienie weksla, bezpodstawne wzbogacenie (art k.c.), czyny niedozwolone (art k.c.), konstytutywne orzeczenia sądów. Przelew nie jest pojęciem jednorodnym. Zmiana wierzyciela może bowiem nastąpić pod różnym tytułem: sprzedaży, jej zamiany, darowizny. Przepisy dotyczące przelewu są podstawą, na której opiera się konstrukcja prawna umów faktoringu, forfaitingu i innych umów nienazwanych. źródła zobowiązań tytuł prawny dla przelewu 1 Od łac. cessio odstąpienie własności. 2 Por. art. 509 k.c. Copyright by Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o. 4

5 Rafał Mroczkowski, Obrót ami instruktaż prawny i podatkowy... Strony umowy sprzedaży mogą tak ukształtowaną przez przepisy Kodeksu cywilnego odpowiedzialność rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć poprzez odpowiednie postanowienia umowne. Jednakże ograniczenie odpowiedzialności jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca, mając świadomość istnienia wady, podstępnie ją zataił. Jeżeli okaże się, że wierzytelność ma wady prawne, cesjonariusz może od umowy odstąpić albo żądać obniżenia ceny. Nadto kupujący może się domagać od cedenta naprawienia szkody poniesionej wskutek istnienia wady, chyba że szkoda jest następstwem okoliczności, za które sprzedawca nie odpowiada. Na podstawie art. 574 k.c. roszczenie kupującego o naprawienie szkody jest ograniczone jedynie do interesu ujemnego (damnum emergens). Kupujący może żądać wyłącznie naprawienia szkody, którą poniósł przez to, że zawarł umowę, nie wiedząc o istnieniu wady 34. Podniesienie przez kupującego roszczenia odszkodowawczego jest uzależnione od wykonania przez niego jednego z uprawnień, wskazanych w art. 574 k.c. Zgodnie z przeważającym w doktrynie poglądem kupujący, niezależnie od roszczenia o naprawienie szkody w zakresie interesu ujemnego na podstawie przepisów o rękojmi za wady, może wystąpić wobec sprzedawcy z żądaniem naprawienia pełnej szkody (również w zakresie interesu dodatniego) 35. Dalsze rozważania zostaną poświęcone konstrukcji umowy sprzedaży w sposób zabezpieczający interesy sprzedawcy i kupującego 36. W części wstępnej umowy, zwanej komparycją, wskazuje się datę i miejsce zawarcia umowy oraz wymienia się strony ze wskazaniem osób je reprezentujących i podstawy umocowania. Umowa powinna zawierać oświadczenie sprzedającego, iż przysługuje mu wierzytelność w określonej kwocie w stosunku do oznaczonego podmiotu. Istotne jest również wskazanie stosunku prawnego (tytułu), z jakiego pochodzi zbywana wierzytelność, oraz dokumentów go potwierdzających. Żeby bowiem wierzytelność mogła być przedmiotem przelewu, musi zostać zindywidualizowana. uprawnienia nabywcy związane z wadami prawnymi treść umowy sprzedaży komparycja oświadczenia sprzedawcy Oświadczenie cedenta może zostać rozbudowane w zakresie najczęściej spotykanych wad prawnych, wpływających na ograniczenie wartości. Tego rodzaju postanowienia stanowią wypełnienie obowiązku zbywcy udziele- 34 Kupujący może w szczególności żądać zwrotu kosztów zawarcia umowy, kosztów odebrania, przewozu itp. 35 Por. orzeczenie SN z r., III CZP 120/68, OSNC 1970, nr 12, poz. 218; por. także J. Dąbrowa, Rękojmia za wady a odpowiedzialność ex contractu w stosunkach między jgu [w:] Studia z prawa cywilnego, Warszawa R. Mroczkowski, Piszemy umowę przelewu, Rzeczpospolita z r. Copyright by Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o. 15

6 Rafał Mroczkowski, Obrót ami instruktaż prawny i podatkowy... nia kupującemu wyjaśnień o stosunkach prawnych i faktycznych dotyczących przedmiotu sprzedaży (art k.c.). Ponadto rozszerzają odpowiedzialność cedenta za wady prawne w przypadku, gdyby oświadczenie okazało się sprzeczne ze stanem rzeczywistym (art. 558 k.c.). Istotą umowy sprzedaży jest oświadczenie sprzedawcy o przeniesieniu na nabywcę w całości lub w części wraz z przywiązanymi do niej prawami lub z ich wyłączeniem, oraz zobowiązanie kupującego do zapłaty ceny sprzedaży. Oznaczenie ceny jest centralnym elementem umowy sprzedaży. Cena z reguły wyrażana jest w kwocie pieniężnej, mimo iż w trakcie negocjacji wartość transakcyjna często podawana jest jako określony procent wartości nominalnej. Cena może być płatna w gotówce przy zawarciu umowy lub przelewem na rachunek bankowy sprzedającego. W drugim przypadku dla prawidłowego zabezpieczenia interesu sprzedawcy należy oznaczyć termin płatności oraz dodać klauzulę, zgodnie z którą przeniesienie następuje pod warunkiem zawieszającym, że nabywca zapłaci cenę w zakreślonym terminie 37. Nadto praktykuje się zapis zobowiązujący sprzedającego do wydania dokumentów potwierdzających wierzytelność dopiero po uiszczeniu przez nabywcę ceny. Dla zabezpieczenia kupującego przed spełnieniem przez dłużnika świadczenia do rąk sprzedawcy umowa sprzedaży zobowiązuje sprzedawcę do niezwłocznego zawiadomienia dłużnika o przejściu na kupującego. Dodatkowo nakłada się na zbywcę obowiązek wydania kupującemu odpisu zawiadomienia wraz z dowodem jego doręczenia 38. W postanowieniach końcowych znajdą się zapisy: na sąd polubowny, o prorogację sądu, w przedmiocie obowiązku zachowania poufności postanowień umowy itp. Ponadto zamieszcza się klauzulę, zgodnie z którą wszelkie zmiany umowy wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności. Umowę zamyka informacja o liczbie egzemplarzy umowy i załącznikach. Prawidłowa wycena decyduje o atrakcyjności oferty jej sprzedaży. Cena jest wypadkową wielu czynników związanych z przedsiębiorstwem dłużnika, samą ą i sytuacją rynkową. Poniżej zostały omówione najistotniejsze czynniki mające wpływ na wycenę 39. oznaczenie ceny sprzedaży obowiązek poinformowania dłużnika postanowienia końcowe wycena 37 Por. art. 589 k.c. 38 Np. dowodem nadania listu poleconego za zwrotnym potwierdzeniem odbioru. 39 Por. R. Mroczkowski, Jak wycenić wierzytelność?, Rzeczpospolita z r. Copyright by Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o. 16

7 Rafał Mroczkowski, Obrót ami instruktaż prawny i podatkowy... Ocena sytuacji finansowej dłużnika pozwala na określenie prawdopodobieństwa uzyskania zaspokojenia i ma decydujący wpływ na cenę. Jednakże negatywna ocena zdolności płatniczej dłużnika może mieć drugorzędne znaczenie, jeżeli nabywca kupuje wierzytelność w celu potrącenia. Należność główna jest wyżej wyceniana przez rynek niż należności uboczne, do których zalicza się odsetki za zwłokę, koszty procesu itp. Wierzytelności dobrze udokumentowane mają z reguły wyższą wycenę rynkową. Dodatnio na wartość wpływa uznanie długu lub potwierdzenie salda, ujemnie zaś fakt podpisania dokumentów w imieniu dłużnika przez osobę nieumocowaną lub z przekroczeniem zakresu umocowania. Przedmiotem obrotu w przeważającej większości są bezsporne. Sporny charakter zdecydowanie obniża jej wartość rynkową z uwagi na dodatkowy czynnik ryzyka ponoszony przez nabywcę. W praktyce gospodarczej wykorzystuje się zarówno zabezpieczenia osobowe, np. poręczenie cywilne i wekslowe, gwarancję bankową, jak i zabezpieczenia rzeczowe, np. zastaw, zastaw rejestrowy, hipotekę oraz inne instytucje prawne wzmacniające pozycję wierzyciela, np. weksel, dobrowolne poddanie się egzekucji w akcie notarialnym w trybie art pkt 4 i 5 k.p.c. Istnienie zabezpieczeń podnosi wartość, przy czym istotna jest wycena stojących za ą zabezpieczeń. Badając wartość w czasie, należy stwierdzić, iż jest ona odwrotnie proporcjonalna do upływu czasu. Innymi słowy, im więcej czasu upłynęło od terminu wymagalności, tym mniejsze jest prawdopodobieństwo odzyskania należności, a zatem niższa jej wycena. Obserwacja rynku pozwala wyprowadzić następujące wnioski: ceny w okresie do 3 miesięcy od terminu wymagalności są stosunkowo wysokie i plasują się w przedziale 85 95%, w okresie od 3 do 12 miesięcy ceny gwałtownie maleją do poziomu 60 80%, po upływie 12 miesięcy od dnia wymagalności ceny maleją do poziomu ok. poniżej 50%, po upływie terminu przedawnienia można uzyskać jedynie symboliczną cenę od 1 do 5%. Aby wskazać praktyczne metody poszukiwania nabywcy na wierzytelność, należy podjąć rozważania na temat motywów skłaniających inwestorów do nabycia. Doświadczenie agencji specjalizujących się w obrocie zdolność płatnicza dłużnika rodzaj należności udokumentowanie status zabezpieczenia wartość w czasie poszukiwanie nabywcy Copyright by Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o. 17