CHARAKTERYSTYKA TEKSTURALNA WSPÓŁCZESNYCH GRUBOKLASTYCZNYCH OSADÓW SANDROWYCH FLÄAJÖKULL I FALLJÖKULL W POŁUDNIOWO WSCHODNIEJ ISLANDII

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "CHARAKTERYSTYKA TEKSTURALNA WSPÓŁCZESNYCH GRUBOKLASTYCZNYCH OSADÓW SANDROWYCH FLÄAJÖKULL I FALLJÖKULL W POŁUDNIOWO WSCHODNIEJ ISLANDII"

Henryk Popławski
7 lat temu
Przeglądów:

1 Ewa SMOLSKA Piotr SZWARCZEWSKI Dorota GIRIAT Krzysztof BORKOWSKI Sedimental Laboratory Institute of Physics-Geographical Sciences Faculty of Geography and Regional Studies Krakowskie Przedmieście Warsaw, POLAND Wyprawy Geograficzne na Spitsbergen IV Zjazd Geomorfologów Polskich UMCS, Lublin 3-6 czerwca 1998 CHARAKTERYSTYKA TEKSTURALNA WSPÓŁCZESNYCH GRUBOKLASTYCZNYCH OSADÓW SANDROWYCH FLÄAJÖKULL I FALLJÖKULL W POŁUDNIOWO WSCHODNIEJ ISLANDII TEXTURAL FEATURES OF THE PRESENT OF COARSE-GRAINED SANDUR DEPOSITS OF FLAAJÖKULL AND FALLJÖKULL (NE ICELAND) Celem badań przeprowadzonych na Islandii w sierpniu 1997 było określenie cech teksturalnych współczesnych osadów sandrowych jako odzwierciedlenie warunków transportu. Analizowano maksymalną wielkość ziarna, orientację, obróbkę i kształt ziarn frakcji kamienistej. Do badań wybrano dwa współcześnie formowane niewielkie szlaki sandrowe na przedpolu lodowców Fläajökull i Falljókull na Islandii (ryc.l). Lodowce te są jęzorami spływającymi z południowo-wschodniej części czaszy lodowej Vatnajökull. Badane rzeki proglacjalne mają roztokowy układ koryta. Pomiar obróbki materiału gruboklastycznego wykonano w 4 frakcjach: 3-5 cm, 5-7 cm, cm oraz cm, po 50 ziarn każdej. Obróbkę materiału określono wg Olszewskiego (za E. Mycielską-Dowgiałło 1995) wydzielając ziarna źle, słabo, średnio i dobrze obrobione oraz pęknięte. Ułożenie materiału gruboklastycznego badano we frakcjach 5-7 cm i 10-15cm, po 30 ziarn w każdej. Mierzono kierunek dłuższej osi ziarna oraz nachylenie ziarna. Kształt ziarna określono metodą Zingga (za Mycielską-Dowgiałło 1995) we frakcjach 3-5 i 5-7 cm, po 50 sztuk każdej. Frakcję ziarn do analiz wybrano uwzględniając metody badań tekstury osadu (Gradziński i in. 1986; Mycielska-Dowgiałło 1995), a także maksymalne średnice materiału budującego łachy wzdłuż obu szlaków sandrowych. Wybrane do badań rzeki proglacjalne charakteryzuje typowy układ roztokowy, dominuje system łączących się i rozgałęziających się koryt (rye. 1). Obie rzeki proglacjalne biorą początek z wypływów z bram lodowych i jedynie okresowo są dodatkowo zasilane drobnymi ciekami spływającymi ze strefy 143

2 marginalnej. Szlak sandrowy Fläajökull ma około 11,4 km długości i uchodzi do oceanu, natomiast szlak Falljókull łączy się ze szlakiem Skeidararjókull po około 8,5 km. Szczegółowe pomiary teksturalne frakcji kamienistej wykonano na powierzchniach wynurzonych łach podłużnych usytuowanych w brzeżnych partiach koryt proglacjalnych w bezpośrednim sąsiedztwie koryt drugorzędnych. Badaniami objęto strefy: proksymalną, środkową i górną partię dystalną sandrów Fläajökull i Falljókull (ryc.l). Przeprowadzona analiza cech teksturalnych frakcji żwirowej wzdłuż szlaków sandrowych wskazuje, że przeważa ułożenie poprzeczne ziarn oraz zła lub słaba obróbka materiału. Występujące różnice w cechach teksturalnych osadów budujących łachy śródkorytowe w poszczególnych strefach badanych szlaków sandrowych odzwierciedlają cechy transportu i depozycji osadu. Obróbka materiału kamienistego, kształt ziarna oraz jego orientacja mogą być pomocne w analizie paleośrodowisk sandrów plejstoceńskich. Szczególnie ważna jest analiza ułożenia ziarn (ryc. 2). Kierunek przepływu wód sandrowych można rekonstruować z orientacji dłuższych osi ziarn o średnicy powyżej 5 cm. Przeważająca ich większość ma poprzeczne (prostopadłe) ułożenie w stosunku do przepływu tworzącego łachę. Drugim w kolejności wskaźnikiem przepływu wód sandrowych jest nachylenie głazików, w przewadze imbrykacyjne. Jedynie w wodach dynamicznych i gwałtownej akumulacji (części proksymalne sandru) ułożenie to może być zaburzone. Częste zmiany dynamiki środowiska transportowego i stała dostawa materiału do transportu nie pozwalają na wytworzenie imbrykacji. Ułożenie poprzeczne rzadko spotykane jest w sandrach polskich. Partie środkowe obu rzek proglacjalnych to strefy znajdujące się przynajmniej okresowo w równowadze dynamicznej. Najwyraźniej wykształcona jest tu imbrykacja ziarn. Wzrost udziału ziarn pękniętych oraz źle i słabo obrobionych wskazują na częsty transport frakcji o średnicy 3-7 cm poprzez saltację. Natomiast nieco lepsza obróbka grubszej frakcji, szczególnie o średnicy cm, wskazuje na sposób transportu poprzez toczenie, wleczenie. W strefie dystalnej już w jej górnej części następuje wyraźny spadek dynamiki transportu. Potwierdza to zmniejszenie się maksymalnej średnicy frakcji kamienistej. Wzrost obróbki ziarn o średnicy 3-7 cm wskazuje, że w strefie tej następuje zmiana sposobu jej transportu, z miecenia i saltacji na wleczenie. Nieco słabiej w osadach zaznacza się imbrykacja. Występuje duża różnica w obróbce ziarn między osadem morenowym a sandrowym (ryc. 2). Poza frakcją najdrobniejszą (3-5 cm) w grubszych frakcjach osadów morenowych jest więcej ziarn o wyższym stopniu obróbki. W osadach badanych sandrów przeważa słaba i średnia obróbka materiału kamienistego, niezależnie od przedziału wielkości ziarna. Droga transportu ziarn w obrębie badanych szlaków sandrowych wydaje się zbyt krótka, aby ziarna uzyskały wyraźny wzrost obtoczenia. Obróbka frakcji drobniejszej: 3-7 cm jest 144

3 nieco słabsza niż grubszej: cm oraz cm. W sandrze Fläajökull we wszystkich frakcjach zaznacza się duży udział ziarn pękniętych (od 20 do ponad 40%). W sandrze Falljókull udział ziarn pękniętych nie przekracza kilku procent. Takie zróżnicowanie między osadami dwóch badanych sandrów, w udziale ziarn pękniętych, świadczy że nie jest to wpływ klimatu. Przyczyną może być różna dynamika wód lub różnice w litologii materiału klastycznego i jego odporności na pękanie. Proces sortowania z biegiem rzek wpływa przede wszystkim na kształt materiału gruboklastycznego. Ogólnie można jedynie stwierdzić, że na tak krótkim dystansie wzdłuż badanych sandrów (6-11 km) następuje wzrost udziału ziarn o średnicy powyżej 5 cm kształtu klingi (elipsoidalne), a zubożenie otoczaków o kształcie dysku. Duża ilość ziarn dyskoidalnych w strefie proksymalnej sandrów świadczy również o segregacyjnej działalności wody. Ziarna te są mniej podatne na transport (Mycielska-Dowgiałłol980). LITERATURA GRADZIŃSKI R., KOSTACKA A., RADOMSKI A., UNRUG R.,1986: Zarys sedymenlologii. Wyd. Geologiczne, Warszawa, 628. MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E.,1980: Wstęp do sedymenlologii, WSP, Kielce, 139. MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E.,1995: Wybrane cechy teksturalne osadów i ich wartość interpretacyjna, Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników. Red. E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski, WGiSR UW, Warszawa. SUMMARY The aim of the investigations carried out in Iceland in August 1997 was to determine textural features of the present time sandur deposits as areflection of transportation conditions. The maximal size of grains, orientation, treatment and shape ofbouldery fraction were the object of our analysis. The sorting out process with the river course influences first of all the shape of macroclasstic material. Generally it can be said that in such a short distance along the studied sandurs (6-11 km) an increase of share of ellipsoidal shape grains with a diameter over 5 cm and decrease of disc shaped boulders take place. A large number of discoidal grains in the sandur proximal zone is the evidence for a seggregation activity of water. These grains are less resistant to transport (Mycielska-Dowgiałło 1986). 145

4 Rye. 1. Położenie terenów badań. 1 -lodowce, 2 - czoła lodowców, 3 -jeziora proglacjalne, 4 - szlaki sandrowe, 5 - ważniejsze drogi, 6 - punkty opróbowania, 7 - ważniejsze miejscowości Fig. 1. Localization of study area. 1 - glaciers, 2 - glacier fronts, 3 - proglacial lakes, 4 - sandur routes, 5 - main roads, б - sampling points, 7 - main places 146

5 Ryc. 2. Zestawienie pomiarów kierunku ułożenia gruboklastycznych osadów w obrębie wybranych odsypów sandrowych. 1 - nachylenie głazików, 2 - orientacja dłuższych osi głazików, 3 - azymut łachy, 4 - główny kierunek przepływu wody (określony na podstawie imbrykacji) Fig. 2. Comparison of measurement of macroclasstic deposit arrangement direction within some sandur alluvion fluviale. 1 - shingle declination, 2 - orientation of shingle long axes, 3 - azimuth of shoal, 4 - main direction of water flow (determined from imbrication) 147

6 Średnica ziarn (Ф) OBRÓBKA ZIARN zła cm cm 3-5 cm % % słaba < średnia o E dobra pęknięte zła ^ słaba cc «z >- średnia С M t/э оье dobra pęknięte dobra pęknięte Ryc. 3. Stopień obróbki ziarn osadów morenowych i sandrowych wybranych lodowców, la - stanowiska w obrębie moreny i sandru Fläajökull, lb - dodatkowe stanowisko w obrębie moreny Fläajökull, 2 - stanowiska w obrębie moreny Falljókull Fig. 3. Degree of treatment of moraine deposit and sandur grains of some glaciers, la-localities with the moraine and sandur Flaajökull, lb - additional locality within the moraine Flaajökull, 2 - localities within the moraine Falljókull 148

Podobne dokumenty

UNIWERSYTET WARSZAWSKI

UNIWERSYTET WARSZAWSKI WYDZIAŁ GEOGRAFII I STUDIÓW REGIONALNYCH Piotr Angiel Nr albumu 178377 Cechy teksturalne osadów sandrów lodowców Flaájökull i Falljökull (SE Islandia) oraz sandru Wdy i ich znaczenie