ODWODNIENIE DRÓG W RAPORTACH O ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD

Transkrypt

1 ODWODNIENIE DRÓG W RAPORTACH O ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO JEDNOLITE CZĘŚCI WÓD PAWEŁ PIWNICKI WYDZIAŁ OCEN ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO REGIONALNA DYREKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA W LUBLINIE

2 Raport o oddziaływaniu na środowisko Zakres raportu art. 66 ustawy ocenowej Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity - Dziennik Ustaw z 2013 r., poz z późn. zm.

3 Raport o oddziaływaniu na środowisko Zakres raportu art. 66 ustawy ocenowej m.in. - charakterystyka warunków hydrogeologicznych terenu przedsięwzięcia i obszaru oddziaływania we wszystkich wariantach, - lokalizacja dorzeczy, cieków wodnych, zbiorników wód śródlądowych, - poziom zalegania warstw wodonośnych, ujęcia wód podziemnych wraz z lokalizacją stref ochrony pośredniej i bezpośredniej,

4 Raport o oddziaływaniu na środowisko Zakres raportu art. 66 ustawy ocenowej m.in. - strefy zagrożenia powodziowego, Główne Zbiorniki Wód Podziemnych wraz z obszarami najwyższej ochrony (ONO) i obszarami wysokiej ochrony (OWO), - jednolite części wód powierzchniowych (JCWP) i podziemnych (JCWPd), - wizualizacja danych na załączniku mapowym,

5 Raport o oddziaływaniu na środowisko Zakres raportu art. 66 ustawy ocenowej m.in. - warunki użytkowania terenu w fazie budowy i eksploatacji lub użytkowania, - przewidywane rodzaje i ilości zanieczyszczeń, wynikające z funkcjonowania planowanego przedsięwzięcia, -określenie przewidywanego oddziaływania na środowisko analizowanych wariantów,

6 Raport o oddziaływaniu na środowisko Zakres raportu art. 66 ustawy ocenowej m.in. - uzasadnienie proponowanego przez wnioskodawcę wariantu, ze wskazaniem jego oddziaływania na środowisko, w szczególności na ( ) wodę, - opis przewidywanych działań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, - przedstawienie propozycji monitoringu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na etapie jego budowy, eksploatacji, użytkowania,

7 Wpływ inwestycji drogowych na środowisko gruntowo-wodne Główne zagrożenia wód powierzchniowych i podziemnych na etapie realizacji: -spływy wód opadowych i roztopowych z terenu budowy, -wypłukiwanie zanieczyszczeń z materiałów wykorzystywanych do budowy dróg, - nieodpowiednie składowanie materiałów budowlanych,

8 Wpływ inwestycji drogowych na środowisko gruntowo-wodne Główne zagrożenia wód powierzchniowych i podziemnych na etapie realizacji: -niewłaściwa lokalizacja zaplecza budowy oraz brak zaplecza sanitarnego lub jego zła organizacja, - zanieczyszczenia wód substancjami ropopochodnymi, wyciekającymi z maszyn budowlanych, będących w złym stanie technicznym lub w wyniku ich awarii.

9 Wpływ inwestycji drogowych na środowisko gruntowo-wodne Przykład działań ograniczających na etapie realizacji: - racjonale wyznaczanie miejsc przeznaczonych pod bazę maszynowosprzętową oraz bazę materiałową, - bezpieczna odległość od terenów o niskim zaleganiu wód podziemnych, terenów podmokłych, zbiorników, cieków wodnych oraz dolin rzecznych tak, aby ograniczyć potencjalną migrację substancji szkodliwych do wód. -prawidłowe zabezpieczenie baz sprzętowo-materiałowych np. w postaci utwardzenia i uszczelnienia.

10 Wpływ inwestycji drogowych na środowisko gruntowo-wodne Przykład działań ograniczających na etapie realizacji: - sprawne technicznie urządzenia i maszyny, gwarantujące brak ryzyka wycieku płynów eksploatacyjnych do środowiska, - wykonywanie robót w okresach o niskich stanach wód podziemnych i niskich opadach atmosferycznych na obszarach podatnych na zanieczyszczenie wód np. dolin rzecznych, - pozwolenie wodnoprawne na wykonanie odwodnienia wykopów i budowę urządzeń wodnych,

11 Wpływ inwestycji drogowych na środowisko gruntowo-wodne Przykład działań ograniczających na etapie realizacji: - ujmowanie ścieków bytowych w mobilnych sanitariatach, wyposażonych w szczelne zbiorniki bezodpływowe,

12 Wpływ inwestycji drogowych na środowisko gruntowo-wodne Główne zagrożenia wód powierzchniowych i podziemnych na etapie eksploatacji: - zanieczyszczenia zawarte w wodach opadowych i roztopowych spływających z nawierzchni utwardzonych dróg, - substancje ropopochodne, zawiesiny, metale ciężkie, fragmenty ogumienia, środki zimowego utrzymania nawierzchni (np. chlorki), - wycieki niebezpiecznych dla środowiska substancji powstających na skutek wypadków drogowych,

13 Wpływ inwestycji drogowych na środowisko gruntowo-wodne Główne zagrożenia wód powierzchniowych i podziemnych na etapie eksploatacji: - brak konserwacji urządzeń ochrony środowiska, tj. okresowego usuwania nagromadzonych odpadów w osadnikach i separatorach, - zaniedbanie koszenia rowów trawiastych, udrażniania przepustów, przeglądu i konserwacji zbiorników retencyjnych i infiltracyjnych, etc.

14 Wpływ inwestycji drogowych na środowisko gruntowo-wodne Wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzące z zanieczyszczonej powierzchni szczelnej ( ) dróg zaliczanych do kategorii dróg krajowych, wojewódzkich lub powiatowych klasy G, a także parkingów o powierzchni powyżej 0,1 ha, w ilości, jaka powstaje z opadów o natężeniu co najmniej 15 l na sekundę na 1 ha, mogą być wprowadzane do wód lub do ziemi, o ile nie zawierają substancji zanieczyszczających w ilościach przekraczających 100 mg/l zawiesin ogólnych oraz 15 mg/l węglowodorów ropopochodnych

15 Wpływ inwestycji drogowych na środowisko gruntowo-wodne Ważne jest rozpatrywanie środowiska gruntowo-wodnego w odniesieniu skumulowanym np. zwiększenie ładunku zanieczyszczeń w rzece zmiana właściwości fizycznych, chemicznych oraz składu ilościowego i jakościowego fauny i flory ekosystemów wodnych i od wody zależnych. Kumulowanie się oddziaływań w wyniku współfunkcjonowania kilku przedsięwzięć infrastrukturalnych jednocześnie.

16 Jednolite części wód Ramowa Dyrektywa Wodna Transpozycja zapisów m.in. do ustawy Prawo wodne i Prawo ochrony środowiska Program wodno-środowiskowy kraju Plany gospodarowania wodami w dorzeczach W 2015 r. następuje ich aktualizacja (co 6 lat od daty pierwszej publikacji)

17 Jednolite części wód Ramowa Dyrektywa Wodna Polska leży w obrębie 10 dorzeczy rzek: Wisła, Odra, Dunaj, Dniestr, Łaba,Niemen, Świeża, Pregoła, Ücker i Jafta. Dorzecza podzielone są na regiony wodne (np. Górna Wisła) W regionach wodnych są jednolite części wód powierzchniowych oraz podziemnych.

18 Jednolite części wód Jednolita część wód podziemnych (JCWPd) określona objętość wód podziemnych występującą w obrębie warstwy wodonośnej lub zespołu warstw wodonośnych

19 Jednolite części wód Jednolite części wód powierzchniowych (JCWP) Możliwy do wyodrębnienia element wód powierzchniowych np. jezioro, zbiornik, strumień, rzeka lub kanał, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód przybrzeżnych Rozróżnia się naturalne, sztuczne i silnie zmienione JCWP

20 Jednolite części wód Jednolite części wód powierzchniowych (JCWP) Naturalna część wód stan ekologiczny Sztuczne i silnie zmienione części wód potencjał ekologiczny Stan JCWP określa się poprzez wartości wskaźników jakości elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych

21 Jednolite części wód Jednolite części wód powierzchniowych (JCWP) Fizykochemiczne - temperatura, ogólny węgiel organiczny, zawiesina, zasolenie, zakwaszenie, BZT 5, ChZT, obecność biogenów, etc. Biologiczne - fitoplankton, fitobentos, makrofity, makrobezkręgowce bentosowe, ichtiofauna, etc. Hydromorfologiczne - ilość i dynamika przepływu wody, czas retencji, połączenie z wodami podziemnymi, głębokość, struktura i podłoże koryta, etc.

22 Jednolite części wód Jednolite części wód powierzchniowych (JCWP) Stan JCWP określa się poprzez nadanie jednej z pięciu klas jakości wód/potencjału ekologicznego wód Dodatkowo w określaniu stanu JCWP bierze się pod uwagę wyniki badań obecności substancji priorytetowych i innych zanieczyszczeń np. benzen, rtęć, kadm, ołów, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA)

23 Jednolite części wód Jednolite części wód powierzchniowych (JCWP) Celem środowiskowym dla naturalnych jednolitych części wód powierzchniowych jest: - ochrona, poprawa oraz przywracanie stanu JCWP, tak aby osiągnąć dobry stan tych wód, a także - zapobieganie pogorszeniu ich stanu.

24 Jednolite części wód Jednolite części wód powierzchniowych (JCWP) Celem środowiskowym dla sztucznych i silnie zmienionych jednolitych części wód powierzchniowych jest: - ochrona tych wód oraz poprawa ich potencjału ekologicznego i stanu chemicznego, tak aby osiągnąć dobry potencjał ekologiczny i dobry stan chemiczny wód powierzchniowych, a także - zapobieganie pogorszeniu ich potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego.

25 Jednolite części wód Jednolite części wód powierzchniowych (JCWP) Jeśli jest kilka celów środowiskowych dla danej JCWP realizuje się cel formułujący bardziej rygorystyczne wymagania. Wyjątek - możliwość ustalenia mniej rygorystycznych celów środowiskowych dla JCWP, które są tak zmienione działalnością człowieka lub których naturalne warunki są takie, że osiągnięcie tych celów byłoby niewykonalne lub rodziłoby nieproporcjonalnie wysokie koszty w stosunku do spodziewanych korzyści.

26 Jednolite części wód Jednolite części wód powierzchniowych (JCWP) Jeśli na terenie jednolitej części wód jest obszar sieci Natura 2000 cele środowiskowe z Ramowej Dyrektywy Wodnej jest bardziej restrykcyjny niż cel ochrony Natury 2000 W przypadku gdy siedliska lub gatunki nie są charakterystyczne dla danego typu części wód, ich ochrona nie powinna przeważać nad renaturyzacją jednolitej części wód powierzchniowych, chyba że są one ważne dla stanu ochrony siedliska lub gatunku będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty

27 Jednolite części wód Analiza oddziaływania na JCWP w raporcie (etapy): 1. Identyfikacja jednolitych części wód lub ich zlewni, w obrębie których będzie się znajdowało przedsięwzięcie oraz na które będzie ono oddziaływało. 2. Określenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód (Identyfikacja środków służących uzyskaniu celów środowiskowych)

28 Jednolite części wód Analiza oddziaływania na JCWP w raporcie (etapy): 3. Identyfikacja stanu jednolitej części wód (analiza dostępnych danych opracowanych np. w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska). 4. Identyfikacja rodzajów oddziaływania przedsięwzięcia na jednolite części wód np. regulacja/profilowanie koryta i dna, nadsypywanie skarp, niszczenie roślinności wodnej i przybrzeżnej, zagrożenie eutrofizacją, zmiana poziomu wód gruntowych, budowa urządzeń energetyki wodnej).

29 Jednolite części wód Analiza oddziaływania na JCWP w raporcie (etapy): 5. Ocena skutków oddziaływania na elementy biologiczne, fizykochemiczne, hydromorfologiczne w kontekście oceny zgodności z celami środowiskowymi dla JCW (ustalenie czynników oddziaływania przedsięwzięcia na elementy jakości wód oraz ustalenie, na jakie elementy jakości wód i ich składowe będzie oddziaływała realizacja przedsięwzięcia)

30 Jednolite części wód Jeżeli analiza wykaże możliwość pogorszenia stanu jednolitych części wód i zagrożenie niedotrzymania celów środowiskowych Analiza przesłanek art Ramowej Dyrektywy Wodnej (art. 38j Prawo wodne) Powyższe wynika również z ustawy ocenowej (art. 81 ust. 3) wymagana zgodność z celami środowiskowymi przed wydaniem decyzji środowiskowej

31 Jednolite części wód Przesłanki art Ramowej Dyrektywy Wodnej (art. 38j Prawo wodne) Umożliwiają derogację w spełnianiu wymagań dyrektywy Warunek derogacji dla JCWP: - nowe zmiany właściwości fizycznych wód powierzchniowych albo - nowe działania człowieka, (powodujące pogorszenie stanu wód z bardzo dobrego do dobrego) prowadzone zgodne z zasadą zrównoważonego rozwoju i są niezbędne dla społeczeństwa,

32 Jednolite części wód Przesłanki art Ramowej Dyrektywy Wodnej (art. 38j Prawo wodne) Umożliwiają derogację w spełnianiu wymagań dyrektywy Warunek derogacji dla JCWPd: - nowe zmiany właściwości fizycznych wód powierzchniowych albo - zmian poziomu zwierciadła wód podziemnych,

33 Jednolite części wód Przesłanki art Ramowej Dyrektywy Wodnej (art. 38j Prawo wodne) Spełnienie wymogów przesłanek nie zwalnia z obowiązku podejmowania wszelkich działań, aby łagodzić skutki negatywnych oddziaływań na stan jednolitych części wód, z zastrzeżeniem ich racjonalności pod względem uwarunkowań wykonalności technicznej lub bilansu kosztów w stosunku do spodziewanych korzyści.

34 Studium przypadku Zmiana preferowanego wariantu w trakcie trwania postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Budowa drogi ekspresowej S19 granica państwa - Białystok- Lublin - Nisko - Rzeszów - Barwinek - granica państwa na odcinku koniec obwodnicy m. Lublin - granica woj. lubelskiego i podkarpackiego

35

36 Studium przypadku Realizacja drogi według wariantu preferowanego przez inwestora wiązałaby się z istotną ingerencją budowlaną na obszarze JCWP Biała (PLRW ) poprzez: -przełożenie koryta Białej na odcinku 780 m, -budowę sztucznego kanału ulgi o długości 800 m, -przebudowę koryta rzeki Ciechocinki ok. 200 m, -budowę nasypu drogi ekspresowej, co spowodowałoby zmiany morfologiczne dolin i koryt tych rzek oraz powiązanych z nimi parametrów biologicznych i fizykochemicznych.

37 Studium przypadku W lutym 2012 r. wezwano do uzupełnienia raportu w zakresie odniesienia się do spełnienia celów środowiskowych dla jednolitych części wód podziemnych i powierzchniowych, określonych w dziale III ustawy Prawo wodne i Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły, ze szczególnym zwróceniem uwagi na zapewnienie dobrego stanu ekologicznego (fizykochemicznego, biologicznego i hydromorfologicznego) planowanej do przełożenia i odcinkowej likwidacji rzeki Białki.

38

39

40

41 Studium przypadku Uzyskano opinię organu właściwego w sprawach gospodarowania wodami w regionie wodnym Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej wkrakowie. Uzyskano stanowisko Regionalnej Komisji ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko październik Przedstawione analizy wpływu nie wskazywały w sposób jednoznaczny na zachowanie wytycznych i wymogów w zakresie oddziaływania na Jednolite Części Wód.

42 Studium przypadku Art. 81 ust.3 ustawy ocenowej jeżeli z oceny OOŚ wynika, że przedsięwzięcie może spowodować nieosiągnięcie celów środowiskowych zawartych w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach odmawia zgody na realizację przedsięwzięcia. Maj 2013 zmiana wniosku przez inwestora ze względu na zagrożenie nieosiągnięcia celów środowiskowych zawartych z Planie Gospodarowania Wodami na obszarze dorzecza Wisły (MP z 2011 r. Nr 49, poz. 549).

43

44 Nowelizacja prawa

45 Nowelizacja prawa USTAWA z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dziennik Ustaw z 2015 r., poz. 1211) Obowiązuje od 4 września 2015 r.

46 Nowelizacja prawa Nowelizacja 2 ustaw: - Ustawa ocenowa - Specustawa drogowa Brak przepisów przejściowych!

47 Nowelizacja prawa Ustawa ocenowa - Art. 72 ust. 2 pkt 1a Odstąpienie od zmiany decyzji (np. budowlanej lub ZRiD) wyłącznie w przypadku zmiany zatwierdzonego projektu budowlanego dotyczących: a) charakterystycznych parametrów obiektu budowlanego: kubatury, powierzchni zabudowy, wysokości, długości, szerokości i liczby kondygnacji, b) zapewnienia warunków niezbędnych do korzystania z tego obiektu przez osoby niepełnosprawne, c) charakterystycznych parametrów drogi w zakresie niewymagającym zmiany granic pasa drogowego

48 Nowelizacja prawa Ustawa ocenowa - Art. 72 ust. 3 Termin ważności decyzji środowiskowej w celu uzyskania decyzji wykonawczej lub zgłoszenia (np. ZRiD) wydłużono z 4 do 6 lat od dnia w którym decyzja stała się ostateczna

49 Nowelizacja prawa Ustawa ocenowa - Art. 72 ust. 4 Okres uzyskania decyzji wykonawczych lub zgłoszenia wydłużony z 6 do 10 lat w przypadku przedsięwzięcia etapowanego. Przed upływem terminu 6 lat od dnia uprawomocnienia się decyzji organ wydający decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach wydaje postanowienie (stanowisko), że: -przedsięwzięcie przebiega etapowo, i że - aktualne są warunki jego realizacji określone w decyzji środowiskowej/postanowieniu na etapie ponownej oceny oddziaływania na środowisko

50 Nowelizacja prawa Ustawa ocenowa - Art. 74 ust. 1 pkt 6 Nowy załącznik do wniosku o decyzję środowiskową w przypadku przedsięwzięć wymagających wydania ZRiD: wykaz działek przewidzianych do prowadzenia prac przygotowawczych polegających na wycince drzew i krzewów, o ile prace takie przewidziane są do realizacji

51 Nowelizacja prawa Ustawa ocenowa - Art. 82a Nowe uprawnienia wynikające z decyzji środowiskowej Decyzja środowiskowa, w której wskazano działki do prowadzenia koniecznych prac przygotowawczych tj.: - wycinki drzew i krzewów, - badań archeologicznych lub geologicznych, - kompensacji przyrodniczej, na terenie stanowiącym własność Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych

52 Nowelizacja prawa Ustawa ocenowa - Art. 82a Nowe uprawnienia wynikające z decyzji środowiskowej Uprawnia przed wydaniem ZRiD do nieodpłatnego wejścia na teren, na którym jest przewidywana realizacja inwestycji, celem wykonania tych prac. Ale tylko w odniesieniu do drogi krajowej (zmiana w specustawie drogowej)

53 Nowelizacja prawa Ustawa ocenowa - Art. 88 Ponowna ocena Teraz ponowną ocenę można przeprowadzać przed wydaniem lub zmianą decyzji wykonawczej np. ZRiD

54 Nowelizacja prawa Ustawa ocenowa - Art. 155 ust. 2 Decyzje środowiskowe wydane w oparciu o POŚ Zmiana decyzji wykonawczej (pozwolenie na budowę i ZRiD), które poprzedzone były decyzją środowiskową wydaną na podstawie przepisów Prawo ochrony środowiska i również wymagającą zmiany może nastąpić w ciągu 8 lat od daty uprawomocnienia się decyzji środowiskowej

55 Nowelizacja prawa Specustawa drogowa Art. 21a ust. 1 Droga krajowa Uprawnienia na mocy decyzji środowiskowej do nieodpłatnego wejścia na teren, na którym jest przewidywana realizacja inwestycji, celem wykonania prac przygotowawczych: -wycinki drzew i krzewów, - badań archeologicznych lub geologicznych, - kompensacji przyrodniczej, na terenie stanowiącym własność Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych

56 Nowelizacja prawa Specustawa drogowa Art. 21a ust. 2 Wycinka drzew warunki z art. 20b specustawy drogowej Lasy Państwowe (tereny Skarbu Państwa lub samorządu) są obowiązane do dokonania nieodpłatnie wycinki drzew i krzewów oraz ich uprzątnięcia w terminie ustalonym w odrębnym porozumieniu między Lasami Państwowymi a właściwym zarządcą drogi. Drewno pozyskane z takiej wycinki drzew i krzewów staje się nieodpłatnie własnością Lasów Państwowych.

57 Nowelizacja prawa Specustawa drogowa Art. 21a ust. 2 Wycinka drzew warunki z art. 20b specustawy drogowej Wyjątkiem jest wycinka drzew i krzewów w wieku do 20 lat Wówczas koszty wycinki takich drzew i krzewów oraz ich uprzątnięcia ponosi właściwy zarządca drogi.

58 Nowelizacja prawa Specustawa drogowa Art. 21a ust. 2 Wycinka drzew warunki z art. 21 specustawy drogowej Do gruntów rolnych i leśnych objętych decyzjami o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej nie stosuje się przepisów o ochronie gruntów rolnych i leśnych.

59 Nowelizacja prawa Specustawa drogowa Art. 21a ust. 2 Wycinka drzew warunki z art. 21 specustawy drogowej Do usuwania drzew i krzewów znajdujących się na nieruchomościach objętych decyzją o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, z wyjątkiem drzew i krzewów usuwanych z nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków, nie stosuje się przepisów o ochronie przyrody w zakresie obowiązku uzyskiwania zezwoleń na ich usunięcie oraz opłat z tym związanych.

60 Nowelizacja prawa Art. 3 nowelizacji Uzyskana dotychczas decyzja środowiskowa przed wydaniem np. ZRiD ważna jest 6 lat od daty jej uprawomocnienia Przedłużenie terminu ważności uzyskanej decyzji środowiskowej z uwagi na etapowanie przedsięwzięcia do 10 lat konieczność uzyskania postanowienia (stanowiska) organu wydającego decyzję środowiskową przed upływem 6 lat od daty uprawomocnienia decyzji

61 Nowelizacja prawa USTAWA z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu (Dziennik Ustaw z 2015 r., poz. 774)

62 Nowelizacja prawa Ustawa krajobrazowa nowy zakres raportu (art. 66 ust. 1 pkt 3a): opis krajobrazu, w którym dane przedsięwzięcie ma być zlokalizowane Art. 66 ust. 1 pkt 7 lit da: uzasadnienie proponowanego przez wnioskodawcę wariantu, ze wskazaniem jego oddziaływania na środowisko, w szczególności na: ( ) krajobraz

63 Dziękuję za uwagę