James Hayes proponuje następujący podział lalek teatralnych: Sposób poruszania lalki z góry z dołu z poziomu

Transkrypt

1 Teatr w szkole. Teatr to sposób urzeczywistnienia najgłębszych potrzeb człowieka, wynikających z jego niezaspokojenia tęsknoty do zrozumienia tego co niepojęte. Gustaw Holoubek Każda impreza artystyczna jest radośnie przyjmowana przez dzieci. Szczególnie dużym zainteresowaniem cieszy się teatr lalek. Potwierdzają to obserwacje dzieci podczas przedstawień. Cisza, bezruch, zaciekawienie lub śmiech i oklaski są wyrazem zainteresowania dzieci grą lalek. Program nauczania języka polskiego także sugeruje, aby zwrócić uwagę uczniów na różne rodzaje widowisk teatralnych. Sprawą najważniejszą jest jednak bezpośredni kontakt uczniów z widowiskiem teatralnym, który wyzwala przeżycia estetyczne, wdraża do uważnego odbioru i przygotowuje do pracy twórczej uczniów. Teatr lalek zmieniał się na przestrzeni wieków. W starożytności był obrzędem religijnym i rozrywką. W średniowieczu ożył w ręku wędrownego lalkarza, brzuchomówcy. Potem był nabożeństwem i widowiskiem, teatrem dramatycznym i teatrem lalek. Stał się wreszcie teatrem dla dzieci, gdy dorośli poczęli go zdradzać dla bardziej atrakcyjnych gatunków 1. Specyfika teatru lalek polega na tym, że na scenie zamiast aktora występują lalki. Aktorzy, poruszający lalkami i mówiący zamiast nich, powinni być niewidoczni dla widzów. A więc trzeba stworzyć lalkę sceniczną oraz zbudować specjalną scenę, która pozwoliłaby ukryć aktora, a pokazać lalkę W widowisku lalka jest instrumentem, poprzez który treść sztuki dociera do widzów. Im doskonalszy jest ten instrument, im bogatsze środki wyrazu lalki, i im większym wirtuozem jest poruszający lalką, tym głębsze i pełniejsze przeżycia daje widzom przedstawienie. Lalka aktor ma ograniczone możliwości gry. Nie rozporządza mimiką, mówi cudzym głosem, jest niezgrabna, nierzeczywista, umowna.cała siła jej wyrazu mieści się w wyglądzie twarzy, w geście i w ruchach. O ile wyraz twarzy zależy od talentu artysty plastyka, to gest i ruch lalki zależy od konstrukcji i precyzji jej wykonania. Nawet materiał, z którego wykonana jest lalka i jej kostium, odgrywa wielką rolę. Istnieją typy teatrów różniące się między sobą konstrukcją lalek, techniką ich poruszania i zasadami budowy sceny. Najbardziej rozpowszechnione to 2 : - teatr lalek poruszanych z dołu, tzn. znajdujących się powyżej poruszającego nimi aktora i pokazywanymi zza parawanu. - teatr marionetek lalek znajdujących się poniżej poruszającego nimi aktora i poruszanych z góry za pomocą nitek lub drutów. - teatr cieni, w którym lalki (płaskie figury z kartonu) rzuca się na ekran pokazując ich cienie. 1 Siergiej Obrazcow: O sztuce teatru lalki. [w:] Współczesny teatr lalek, Warszawa 1979r. 2 Fiedorow: Technika teatru lalek, Warszawa 1956r.

2 James Hayes proponuje następujący podział lalek teatralnych: Kształt Sposób poruszania lalki z góry z dołu z poziomu Pełny I Marionetki a) nici b) drut II Kukiełki b) patyk i sznur c) patyk i ręka III Pajace a) pręt b) sznur IV Pacynki a) ręka wewnątrz b) ręka i sznur V Palcówki a) palec b) palec i sznur Płaski b) nici VI Sylwetki b) magnes c) sznur VII Cienie 1. Nieprzejrzyste b) patyk i sznur 2. Przejrzyste a) Lalki poruszane z dołu: Pacynka to prototyp rozlicznych odmian lalek poruszanych z dołu. Jest lalką wkładaną bezpośrednio na rękę aktora, nie posiadającą żadnych dodatkowych środków, za pomocą których byłaby poruszana. Nazwę swą zawdzięcza pacynka bohaterowi dawnych ludowych przedstawień lalkarskich wesołemu spryciarzowi Pietruszce (z j. rosyjskiego pacynką).

3 J a w a j k a jest jedną z najciekawszych lalek poruszanych z dołu. W przeciwieństwie do pacynki, jawajki nie zakładamy bezpośrednio na rękę aktora, lecz poruszamy lalką od wewnątrz. Dzięki temu może ona posiadać różne proporcje i wymiary. Ręce jawajki zginające się we wszystkich stawach,, mogą odtwarzać wiele gestów człowieka. L a l k i z m e c h a n i z o w a n e stosowane są w teatrze lalek wtedy, gdy w sztuce są zbyt skomplikowane role, których nie mogą odtworzyć ani pacynki, ani jawajki. Lalki takie wprawiane są w ruch za pomocą systemu nitek, linek lub drutów, przeciągniętych wewnątrz korpusu, wykonanego przeważnie z drewna. Nazywamy je lalkami zmechanizowanymi lub marionetkami poruszanymi z dołu. b) Lalki poruszane z góry. M a r i o n e t k a to lalka poruszana przy pomocy nici. W odróżnieniu od innych lalek teatralnych winna posiadać stawy, niemal wszystkie którymi rozporządza człowiek. Jest bowiem lalką najbardziej uczłowieczoną". Na scenie ukazuje się w pełnej krasie od stóp do głów. Dużym atutem marionetki jest to, że może poruszać się po scenie akustycznie": może tupać w rytm tańca, może stepować, maszerować itp.

4 c) Teatr cieni (lalki płaskie) CIENIE chińskie cień - pacynka witrażowe ażurowe tarczowe hiszpańskie C i e ni e c h i ń s k i e lalki płaskie, wykonane ze skóry bawolej, posiadające stawy poruszające przy pomocy kilku patyków. Dzięki temu świetnie poruszają się po całym ekranie. Cienie a ż u r o w e wycięte mozolnie i delikatnie z twardej skóry bawolej, a potem pstro pomalowanej. Z wielkim artyzmem powycinano na lalkach zarysy oczu, ust, ozdoby na głowie a nawet włosy. Ręce lalek łamią się w stawach, a dłonie połączone z cienkimi prętami bambusowymi, za pomocą których można nimi poruszać. Cień t a r c z o w y płaska, tarczowa sylwetka jakiejś postaci (przeważnie dużych rozmiarów, o wiele większe niż człowiek) umieszczona na aktorze. Może poruszać się tylko w jednej płaszczyźnie frontem do widza. Cień p a c y n k a bardzo prosta w przygotowaniu, przydatna w teatrzykach szkolnych i świetlicowych, w przedstawieniach improwizowanych. Wystarczy tektura lub karton, w którym wycinamy główkę i rączki pacynki, które z kolei nakłada się na palce aktora. Zwykła chusteczka może zastąpić szatę. L a l k i w i t r a ż o w e podobne do jawajskich cieni ażurowych, tyle że materiały, z których robimy są współczesne: celofan, celuloid, sklejka. Występują jednak przed ekranem, przez co nie tracą ostrości jak te, które występują za ekranem. Mogą współgrać z dekoracjami cieniowymi, poruszane są przy pomocy patyków i dźwigni od dołu. Należą do lalek płaskich. C i e ni e hiszpańs kie, zwane też w ł o s k i m i są to ukazane na ekranie cienie żywych postaci. Mogą być kolorowe, o ile ekran będzie oświetlony z zewnątrz jakimś kolorem, gdyż światło od tyłu daje tylko cień czarny 3. Bibliografia 1. Siergiej Obrazcow: O sztuce teatru lalki. [w:] Współczesny teatr lalek, Warszawa, 1979r. 2. Fiedorow: Technika teatru lalek, Warszawa 1956r. 3. Dezso Szilagyi, Dzisiejszy teatr lalek i jego publiczność [w:] Współczesny teatr lalek, Warszawa, 1979r. Autorka tekstu: Aurelia Chomczyk 3 Dezso Szilagyi, Dzisiejszy teatr lalek i jego publiczność [w:] Współczesny teatr lalek, Warszawa, 1979,

5 Rola teatru lalek w kształtowaniu osobowości dziecka. Nie wychowujmy marionetek wychowujmy przy pomocy marionetek. Teatry lalkowe w Polsce pracują przede wszystkim dla widowni dziecięcej i tam znajdują najgorętszych odbiorców. Dzieci nie potrafią skupić uwagi na dłuższych wypowiedziach tekstowych, dlatego w sztukach dziecięcych tekst powinien być ograniczony do minimum i służyć raczej jako pretekst do inscenizacji widowiska. Kształt plastyczny, światło, muzyka, rytm to niezbędne elementy teatru lalkowego. Dziecko ucieka od życia do świata zabawki, z którą prowadzi przedziwną władczą grę i jest jej reżyserem, inscenizatorem jej przygód, jest twórcą nowych wspaniałych światów wielkiego teatru lalki i zabawki. I tak rodzi się jedno z najpiękniejszych zjawisk: wzruszenie artystyczne 1. Henryk Ryl wybitny reżyser sztuk dla dzieci uważa, że teatr powinien wychowywać, umoralniać, oddziaływać na psychikę odbiorcy poprzez przeżycie emocjonalne i estetyczne. Przedstawienia powinny zaciekawiać, poruszać do głębi a przede wszystkim bawić. Dezso Szilagyi wypowiada się na temat roli teatru lalek w życiu małego widza. Zauważa ona, że dzieci wpatrują się jak urzeczone w scenę, śledząc tok akcji, a na twarzach ich maluje się skala najgłębszych wrażeń. Podczas poszczególnych scen głośnymi okrzykami manifestują swoją aprobatę, niepokój, a gdy zwycięża ich ulubiony bohater uczucie radości. Dziecko wyczuwa w lalce samo siebie. Lalka reprezentuje jego pragnienia, jego dążenia do aktywności. Odgrywa w tym dużą rolę dziecięca wyobraźnia kojarząca. Stykając się z dziełem sztuki dziecko wczuwa się w sytuację, stawia się na miejscu swego bohatera i w swojej fantazji działa razem z nim 2. Dlatego najistotniejszą sprawą jest, aby podczas tego procesu współprzeżywania wykształcić w dziecku wartości moralne, oddziałujące wówczas na jego psychikę o wiele silniej, niż gdyby je słyszało w formie nauki lub morałów. Toteż trzeba powiedzieć, że każdy teatr lalek, niezależnie od zamierzeń, pełni funkcję wychowawczą. W pewnym wieku (pomiędzy czwartym a jedenastym rokiem życia) jest więc teatr lalek dla dzieci najlepszym środkiem kształtowania właściwej postawy. Programowe zalecenia kształcenia kulturalnego ucznia proponują systematyczne zbliżania dziecka do spraw teatru, którego celem finalnym byłoby: 3 ukazanie poznawczych i wychowawczych wartości teatru, typy tworzyw w sztuce jak np.: scenografia w teatrze, wyodrębnianie cech poznanych widowisk (podobieństwa i różnice w sposobie ukazywania zdarzeń scenicznych), umiejętność wypowiadania się na temat sytuacji scenicznych, dekoracji, kostiumów, zachowania się aktorów i wyglądu kukiełek, umiejętność posługiwania się podstawowymi terminami z zakresu teatru, w ćwiczeniach wdrażających i sprawdzających program przewiduje prace klasowe o tematyce związanej m. in. z przedstawieniami teatralnymi. 1 J. Sztaudynger, H. Jurkowski, H. Ryl, Od szopki do teatru lalek, Łódź, 1967, 2 Dezso Szilagyi, Dzisiejszy teatr lalek i jego publiczność [w:] Współczesny teatr lalek, Warszawa, 1979, 3 Program nauczania dziesięcioletniej szkoły średniej, Warszawa 1977,

6 Program pozostawia swobodę w wyborze widowisk teatralnych, ale zakłada, że będą one wartościowe tak pod względem wychowawczym jak i artystycznym. Należy udostępnić dzieciom wszystkie formy teatralne; od przedstawień teatru zawodowego do teatru amatorskiego, w tym również szkolnego. Widowiska powinny być nie tylko wartościowe pod względem wychowawczym i artystycznym, ale zgodne także z rozwojem intelektualnym, moralnym i społecznym uczniów. Stanisław Rzęsikowski pisząc o metodach nauczania związanych z teatrem stwierdza, że...zadaniem nauczania języka polskiego jest nie tylko przygotowanie młodzieży do odbioru współczesnej sztuki teatralnej, ale przede wszystkim ukształtowanie poprzez pełny kontakt z tą sztuką umysłowości chłonnych, odważnych i zdecydowanych w myśleniu oraz w działaniu. 4 Bibliografia 1. J. Sztaudynger, H. Jurkowski, H. Ryl, Od szopki do teatru lalek, Łódź, 1967r. 2. Dezso Szilagyi, Dzisiejszy teatr lalek i jego publiczność [w:] Współczesny teatr lalek, Warszawa, 1979r. 3. Program nauczania dziesięcioletniej szkoły średniej, Warszawa 1977r. 4. A. Marzec, St. Rzęsikowski, Teatr, film, radio i telewizja w nauczaniu języka polskiego, Kraków 1982r. Autorka tekstu: Aurelia Chomczyk 4 A. Marzec, St. Rzęsikowski, Teatr, film, radio i telewizja w nauczaniu języka polskiego, Kraków 1982r.