Ocena oddziaływania farmy wiatrowej projektowanej na obszarze gminy Haczów w powiecie brzozowskim, woj. podkarpackie na awifaunę

Transkrypt

1 Ocena oddziaływania farmy wiatrowej projektowanej na obszarze gminy Haczów w powiecie brzozowskim, woj. podkarpackie na awifaunę Lokalizacja: powiat brzozowski, woj. podkarpackie Damian Nowak Zamawiający: Polska Eko-Energia sp. z o.o. sp. k. ul. Górna Michałowice Wykonawca: NYCTALUS Radosław Urban ul. Henryka Michała Kamieńskiego Wrocław Wrocław, 20 grudnia 2013 r.

2 Informacje o dokumencie: Dokument: Autor dokumentu: Ocena oddziaływania farmy wiatrowej projektowanej na obszarze gminy Haczów w powiecie brzozowskim, woj. podkarpackie na awifaunę mgr Damian Nowak Obserwacje terenowe: mgr Damian Nowak Data i numer umowy: Umowa E-01/10/2012 z dnia Wersja: I Data dokumentu: r. Zalecany sposób cytowania: Nowak D Ocena oddziaływania farmy wiatrowej projektowanej na obszarze gminy Haczów. NYCTALUS. Wrocław NYCTALUS - pracownia ekspertyz przyrodniczych ul. Henryka Michała Kamieńskiego 205, Wrocław tel , fax , biuro@nyctalus.pl, NIP , REGON

3 1. WSTĘP TEREN INWESTYCJI METODYKA Badania transektowe liczebności i składu gatunkowego ptaków w różny sposób użytkujących powierzchnie w ciągu całego roku Badania w stałym punkcie monitoringu skupiające się na poznaniu wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki Badania ptaków lęgowych w protokole MPPL Inwentaryzacja ptaków szponiastych Inwentaryzacja chruścieli Inwentaryzacja sów WYNIKI Roczny monitoring ornitologiczny ogólna charakterystyka ornitofauny Inwentaryzacja ptaków lęgowych w protokole MPPL Inwentaryzacja rzadkich gatunków ptaków i o dużych rozmiarach ciała Wyniki badań na transekcie Wyniki badań na stałym punkcie obserwacji WALORYZACJA ORNITOLOGICZNA PROJEKTOWANEJ FARMY HACZÓW PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIE FARMY WIATROWEJ HACZÓW Niepokojenie ptaków oraz utrata siedlisk Efekt bariery dla ptaków przelatujących Kolizyjność ptaków w kontakcie z farmą wiatrową Identyfikacja występowania korytarzy migracyjnych OCENA ODDZIAŁYWANIA SKUMULOWANEGO Identyfikacja oddziaływań skumulowanych Charakterystyka elektrowni wchodzących w kumulację z farmą Haczów Analiza oddziaływania skumulowanego MINIMALIZACJA NEGATYWNEGO ODDZIAŁYWANIA WYTYCZNE DO MONITORINGU POREALIZACYJNEGO PODSUMOWANIE I WNIOSKI DOTYCZĄCE ODDZIAŁYWANIA LITERATURA

4 WSTĘP Z uwagi na ograniczoność zasobów kopalnych oraz potrzebę przeciwdziałania zmianom klimatycznym wykorzystanie energii odnawialnej staje się koniecznością. Uznaje się, że elektrownie wiatrowe stanowią przyjazną środowisku technologię wytwarzania energii elektrycznej, pozwalającą na redukcję emisji dwutlenku węgla, dwutlenku siarki, tlenków azotu i pyłów, uniknięcie powstawania odpadów stałych i gazowych, odorów i ścieków, a także zanieczyszczenia gleby i degradacji terenu, które towarzyszą produkcji energii przez źródła konwencjonalne. Realizacja projektów wiatrowych może nieść ze sobą również negatywne oddziaływanie na środowisko w tym na awifaunę, szczególnie w przypadku źle zlokalizowanych projektów. Negatywne oddziaływanie farm wiatrowych obejmuje: - niepokojenie ptaków lęgowych, odpoczywających, bądź żerujących co oznacza utratę, bądź zmniejszenie przestrzeni odpowiednich siedlisk życiowych dla ptaków, prowadzące do osłabienia ich populacji. Utrata siedlisk uznawana jest obecnie za najważniejszy czynnik ginięcia wielu gatunków ptaków. - ryzyko kolizji dla ptaków wykorzystujących przestrzeń powietrzną zarówno w okresie wiosennych i jesiennych migracji jak i lotów lokalnych populacji miejscowej (lęgowej i zimującej). - wpływ wiatrowi jako bariery dla ptaków migrujących jak i przelatujących między lęgowiskami a żerowiskami lub miejscami odpoczynku. Bariera taka, może zmuszać ptaki do pokonywania większych dystansów w celu ominięcia przeszkody, co wpływa na zwiększony wydatek energetyczny, a w konsekwencji może powodować np. niższy sukces lęgowy. Aby ustrzec się przed błędami w lokalizacji farm wiatrowych konieczne jest wcześniejsze, szczegółowe poznanie awifauny lęgowej, migrującej i zimującej danego terenu oraz przeanalizowanie jaki wpływ może wywołać proces tworzenia jak i funkcjonowania inwestycji na populacje ptaków. Szczegółowe wytyczne opisujące zakres koniecznych badań przedrealizacyjnych, opis niezbędnych analiz i sposobu prezentacji zebranych danych zawarto w postanowieniu nr 2/2012 Wójta Gminy Haczów z dnia r. (zn. spr. IIG ) nakładającym obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko inwestycji polegającej na budowie farmy wiatrowej Haczów (gmina Haczów, powiat brzozowski woj. podkarpackie), Projektowana farma wiatrowa Haczów obejmuje budowę 3 turbin wiatrowych zlokalizowanych w miejscowościach Wzdów i Buków (Ryc.1). Wysokość wież planowanych turbin ma wynosić 100m, a promień pracy rotora 100m. (od 50 m do 150m wysokości ponad gruntem). Moc każdego z urządzeń ma wynosić do 2,0 MW. Moc całej farmy będzie więc 4

5 wynosiła do 6,0 MW. Roczne badania przedrealizacyjne poprzedzono ocena wstępną screeningiem, które w postaci opracowania stanowi integralną część niniejszego raportu. Literatura opisująca awifaunę tej części Podkarpacia jest bardzo uboga. Znacznie obfitszą wiedzą dysponujemy w przypadku najbliższych obszarów Natura 2000 (Kunysz 2010). Podstawowym źródłem wiedzy o ptakach terenu planowanej farmy są więc szczegółowo przeprowadzone badania terenowe. Niniejszy raport jest podsumowanie rocznego, ornitologicznego monitoringu przedrealizacyjnego oraz oceną wpływu inwestycji na populację ptaków, oraz na obszary Natura 2000 będące w strefie potencjalnego oddziaływania. W opracowaniu tym w sposób syntetyczny przedstawiono wyniki badań wraz z odpowiednim do nich komentarzem. Przeprowadzono analizy znanych rodzajów oddziaływania w tym oddziaływań skumulowanych. 1. TEREN INWESTYCJI Projekt elektrowni wiatrowej Haczów, zlokalizowany jest w gminie Haczów, powiat brzozowski woj. podkarpackie (Ryc. 1, 2). Projekt nie leży w granicach obszarów podlegających ochronie ze względów przyrodniczych). Najbliższy teren chroniony to obszar Natura 2000 (obszar siedliskowy) PLH Wisłok Środkowy z Dopływami oddalony o 1230 m od najbliższej turbiny wiatrowej. W odległości 11 km od planowanych turbin rozpoczyna się obszar Natura Beskid Niski (PLB ), w odległości 15,7 km Ostoja Gór Słonnych (PLB ), a w odległości 23,1 km Ostoja Pogórze Przemyskie (PLB ). Wszystkie trzy wyżej wymienione obszary zostały wyznaczone na podstawie Dyrektywy Ptasiej. Najbliższy Park Narodowy oddalony jest o 31 km (Magurski Park Narodowy). Z punktu widzenia fauny ptaków najistotniejsze jest sąsiedztwo Ostoi Beskid Niski. W Ostoi tej (PLB ) stwierdzono gniazdowanie 35 gatunków wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej (Stój 2010). Liczebność 12 z nich mieści się w kryteriach wyznaczania ostoi, są to: jarząbek (lęgowy par), bocian czarny Ciconia nigra (lęgowy par), orlik krzykliwy Aquila pomarina (lęgowy par), orzeł przedni Aquila chrysaetos (lęgowy 6 par), derkacz Crex crex (lęgowy ok samców), puszczyk uralski Strix uralensis (lęgowy par), zimorodek Alcedo atthis (lęgowy par), dzięcioł zielonosiwy Picus canus (lęgowy par), dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos (lęgowy par), dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus (lęgowy par), muchołówka mała Ficedula parva (lęgowa ok par), muchołówka białoszyja (lęgowa par). Do najistotniejszych gatunków w Ostoi należy orlik krzykliwy oraz puszczyk uralski, których Beskid Niski posiada prawdopodobnie największą liczebność w całej Unii Europejskiej. W ostoi Góry Słonne stwierdzono 151 gatunków ptaków z tego 24 gatunki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Liczebność 18 z nich mieści się w kryteriach wyznaczania ostoi Birdlife International (Kunysz 2010). Są to: orzeł przedni Aquila chrysaetos (populacja 7 par), orlik krzykliwy Aquila pomarina (populacja par), trzmielojad Pernis apivorus (populacja par), bocian czarny Ciconia nigra (populacja par), jarząbek Bonasa 5

6 bonasia populacja par), derkacz Crex crex (populacja ok samców), puszczyk uralski Strix uralensis (populacja par), puchacz Bubo bubo (populacja par), sóweczka Glaucidium passerinum (populacja par), włochatka Aegolius funereus (populacja par), zimorodek Alcedo atthis (populacja par), dzięcioł zielonosiwy Picus canus (populacja par), dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos (populacja par), dzięcioł trójpalczasty Picoides trdactylus (populacja par), muchołówka mała Ficedula parva (populacja ok par), muchołówka białoszyja Ficedula albicollis (populacja ok par), jarzębatka Sylvia nisoria (populacja par). Ponadto w Ostoi Góry Słonne występuje 8 gatunków z Polskiej czerwonej księgi zwierząt. W Ostoi Pogórze Przemyskie (PLB180001) stwierdzono występowanie ok. 180 gatunków, z czego regularnie gniazduje 112 z nich. W ostoi stwierdzono 30 gatunków wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej i 11 gatunków z Polskiej czerwonej księgi zwierząt. Liczebność 13 gatunków mieści się w kryteriach wyznaczania ostoi Birdlife Internationa. Są to: jarząbek Bonasa bonasia (lęgowy par), bocian czarny Ciconia nigra (populacja par), orlik krzykliwy Aquila pomarina (populacja par), derkacz Crex crex (populacja, ok samców), puszczyk uralski Strix uralensis (populacja par), zimorodek Alcedo atthis (lęgowy par), dzięcioł zielonosiwy Picus canus (populacja par), dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos (lęgowy par), dzięcioł trójpalczasty Picoides trdactylus (lęgowy par), jarzębatka Sylvia nisoria (populacja par), muchołówka mała Ficedula parva (lęgowa ok par), muchołówka białoszyja Ficedula albicollis (populacja ok par). Ponadto w Ostoi występuje 11 gatunków wymienionych w Polskiej czerwonej księdze zwierząt jako ptaki zagrożone. Pogórze Przemyskie jest jedną z 10 najważniejszych w Polsce ostoi dzięcioła zielonosiwego, puszczyka uralskiego i muchołówki białoszyjej (Kunysz 2010). Obszar inwestycji charakteryzuje równinne ukształtowanie terenu. Urządzenia mają być posadowione w krajobrazie rolniczym użytkowanym ekstensywnie, z dala od zwartych kompleksów leśnych. Najbliższy ekosystem leśny występuje na północny zachód od planowanej lokalizacji w odległości ok. 1,5 km Obszar objęty projektem rozdzielony jest od kompleksu leśnego zabudowaniami miejscowości Wzdów oraz Buków. W obrębie lokalnych agrocenoz występują pola orne, łąki i pastwiska z minimalnym udziałem drzew i krzewów. Mimo, że teren ma charakter mozaiki drobnych użytków typowych dla Podkarpacia to strukturę tą można uznać za ubogą pod względem różnorodności mikrosiedliskowej. Zakrzaczenia występują w formie pojedynczych kęp lub wąskich pasów, głównie wzdłuż rowów melioracyjnych. Na północ i północny zachód od farmy rozciągają się zalesione wzniesienia o wysokości 440 m n.p.m 6

7 Ryc. 1. Ogólna lokalizacja projektowanej farmy wiatrowej Haczów Ryc. 2. Lokalizacja projektowanych turbin w obrębie farmy wiatrowej Haczów 7

8 Ryc. 3. Lokalizacja projektowanej farmy Haczów na tle ptasich obszarów Natura Ryc. 4. Lokalizacja projektowanej farmy Haczów na tle siedliskowych obszarów Natura oraz parków narodowych 8

9 2. METODYKA Prawidłowa realizacja monitoringu przedrealizacyjnego wymagała poprzedzenia badań stosownym projektem badawczym, opisującym zakres, rozległość, chronologię oraz sposób zdobywania wyników. Określenie założeń projektu nie byłoby możliwe bez wcześniejszego rozpoznania terenowego oraz sprawdzenia literatury dotyczącej przedmiotowego terenu. Jak wspomniano we wstępie badania przedrealizacyjne poprzedzono oceną wstępną, tzw. screeningiem. Z uwagi na ograniczoność dostępnej literatury traktującej o tym miejscu ocenę tą oparto głównie na własnych pracach terenowych. Na podstawie obserwacji terenowych, przeanalizowanej literatury (Walasz, Mielczarek 1992, Hordowski 1999, Tomiałojć, Stawarczyk 2003, Sikora i in. 2007), położenia geograficznego, ukształtowania terenu oraz sposobu jego zagospodarowania dokonano charakterystyki parametrów lokalizacji planowanej farmy wiatrowej. Wybór parametrów do oceny pochodzi z Wytycznych w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki (PSEW 2008) oraz wytycznych Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska rekomendowanych przy innych realizacjach farm wiatrowych W sumie w screeningu uwzględniono następujące parametry: a. liczebność występowania gatunków ptaków lęgowych i pozalęgowych wymienionych w załączniku nr 1 Dyrektywy Ptasiej b. zagęszczenie lęgowych i nielęgowych (migrujących i zimujących) ptaków drapieżnych c. liczebność występowania ptaków znanych ze szczególnej kolizyjności d. występowanie pozalegowych koncentracji żerowiskowych lub noclegowych dużych ptaków blaszkodziobych e. występowanie koloni lęgowych dużych i średniej wielkości ptaków w okolicy lokalizacji projektu (strefie oddziaływania) f. odległość od obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 i ostoi ptaków o znaczeniu europejskim (IBA) g. odległość od Parków Narodowych i rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych h. odległość od dolin dużych rzek, mokradeł i zbiorników wodnych i. położenie na terenie lub w pobliżu przełęczy j. odległość od stref ochronnych powołanych dla występowania gatunków, wymagających ustalenia stref ochrony miejsc rozrodu k. odległość od korytarzy migracji i tras migracji długodystansowej i regionalnej l. stopień rozpoznania lokalizacji pod kątem awifauny m. stopień przekształcenia terenu przez człowieka n. struktura użytkowania terenu (w tym występowanie śródpolnych zadrzewień i zakrzewień) o. liczba i typ turbin w projekcie p. odległość od innych projektów wiatrowych 9

10 Po wykonanym screeningu i decyzji inwestora rozpoczęto roczny monitoring przedrealizacyjny uwzględniający wytyczne PSEW 2008 oraz wymogi zawarte w postanowieniu nr 2/2012 Wójta Gminy Haczów z dnia r. (zn. spr. IIG ). Obserwacje terenowe w ramach rocznego monitoiringu prawie w całości prowadził Damian Nowak. Jedną kontrole punktów i transektów wykonał Tomasz Folta. Ponadto w przypadku monitoringu sów kontrolę wykonało dwóch obserwatorów (Tomasz Folta i Damian Nowak). Badania terenowe zaprojektowano i przeprowadzono tak, by zebrać kompleksowe dane dotyczące zarówno ptaków lęgowych, jak i przelotnych oraz zimujących na tym terenie. Obserwacje terenowe prowadzone przez pełny rok kalendarzowy od 1 października 2012 roku do końca wrzesnia 2013 roku (Tab. 1), a analizę danych oparto na czterech okresach fenologicznych w życiu ptaków: okres wędrówki wiosennej 16.marca- 30.kwietnia okres lęgowy 1.maja- 20. sierpnia okres wędrówki jesiennej 21.sierpnia- 30.listopada okres zimowania 1.grudnia - 15.marca Badania prowadzono w kilku modułach: 2.1. Badania transektowe liczebności i składu gatunkowego ptaków w różny sposób użytkujących powierzchnie w ciągu całego roku Wyznaczono 2 transekty o długościach 1000 i 3000 m (Ryc. 5, 6, 7). Oba transekty przebiegały w taki sposób aby obserwacjami objąć cały teren bezpośredniego oddziaływania farmy wiatrowej na ptaki. Transekty przecinały mozaikę łąk, pól, zbliżając się miejscami do zakrzaczeń.. Transekty zostały podzielone na odcinki 200 metrowe. Przy ich wyznaczaniu posługiwano się odbiornikiem GPS TwoNavi Aventura. Transekt kontrolowano w regularnych odstępach czasu. Kontrola transektów polegała na wolnym, pieszym przejściu, w trakcie którego notowano wszystkie napotkane ptaki, zarówno siedzące, tokujące, żerujące jak i przelatujące (notowano też zachowanie). Wszystkie obserwowane ptaki przydzielane były do poszczególnych dwustumetrowych fragmentów transektu. Poruszający się obserwator uwzględniał również odległość ptaków od linii transektu przydzielając je do jednej z czterech stref: a. do 25m od transektu b m od transektu c m od transektu d m od transektu Przyporządkowanie ptaków do strefy odległości nie dotyczyło ptaków przelatujących, za wyjątkiem ptaków szponiastych i kruków podczas żerowania lub lotu tokowego. W ich przypadku przydzielając osobniki do stref przyjmowano najkrótszy dystans na jaki ptaki te 10

11 zbliżyły się do linii transektu. Ptaki, które zawisały, bądź krążyły celem wypatrywania ofiar lub lotu tokowego uwzględniano jako osobniki wykorzystujące powierzchnie farmy. Z kolei aby nie dublować danych nie analizowano ich w kontekście przelotu czy wykorzystania przestrzeni powietrznej. Skowronki w locie tokowym zaznaczano w miejscach nad którymi były obserwowane. Dla wszystkich ptaków przelatujących notowano pułap wysokości przelotu przypisując do jednej z trzech klas: poniżej pracy potencjalnego rotora turbiny (< 50m), na wysokości kolizyjnej (51 150m), powyżej pracy rotora turbiny (> 150m). W sumie wykonano 40 kontroli terenowych w ramach tego modułu Analiza wyników z punktu monitoringowego w szczególności obejmowała: - określenie średniej liczebności ptaków na 1 km transektu w poszczególnych kontrolach - określenie dynamiki liczebności ptaków - określenie udziału ptaków dużych i szponiastych - określenie udziału ptaków przelatujących - ocenę różnorodności gatunkowej z wykorzystaniem estymatorów Mao Tau i Chao 1 (niezbędne analizy wykonano przy wykorzystaniu programu EstimateS) 2.2. Badania w stałym punkcie monitoringu skupiające się na poznaniu wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki. Na terenie projektowanej farmy badania prowadzono na dwóch punktach monitoringu (Ryc. 5, 6, 7). W trakcie obserwacji notowano wszystkie ptaki przelatujące i krążące. Wysokości przelotów (uwzględniono tu również ptaki krążące i zawisające) przypisano do trzech pułapów wysokości <50m (poniżej pracy wirnika turbiny), m (strefa kolizyjna), > 150m (powyżej strefy pracy wirnika turbiny). W przypadku gdy ptaki zmieniały pułap przelotu przypisywano je jedynie do strefy kolizyjnej (podejście bezpieczne) W formularzu terenowym ptaki przypisywano również do jednej z dwóch stref odległości od obserwatora (do 100m i powyżej 100m).W trakcie badań na punktach notowano warunki pogodowe, godziny rozpoczęcia i zakończenia kontroli. Kierunek przelotu notowano jedynie w przypadkach gdy był on bezdyskusyjny w określeniu (niezmienny w zasięgu pola widzenia obserwatora). Kontrole na punktach wykonywano w regularnych odstępach czasu. Wyniki obserwacji zapisywano w formularzu elektronicznym przypisując ptaki do jedno godzinnych minutowych okresów czasu. Kontrole na każdym punkcie prowadzono przez jedną lub dwie godziny (zgodnie z wytycznymi PSEW 2008). Badania prowadzono z wykorzystaniem lornetki o parametrach 10x42 oraz lunety x 82mm. W sumie wykonano 40 kontroli terenowych w ramach tego modułu. 11

12 Analiza wyników z punktu monitoringowego w szczególności obejmowała: - określenie wskaźników liczebności poszczególnych gatunków ptaków migrujących na punkcie monitoringowym: (wskaźnik liczebności: średnia liczba osobników z danego gatunku przelatujących na jednym punkcie w ciągu jednej godziny obserwacji) - określenie frekwencji ptaków migrujących na punkcie monitoringowym: (frekwencja jest procentowym wyrażeniem pełnych godzin obserwacji podczas których stwierdzono obecność min. 1 osobnika z gatunku - określenie pułapu przelotu poszczególnych gatunków ptaków - ocenę różnorodności gatunkowej z wykorzystaniem estymatorów Mao Tau i Chao 1 (niezbędne analizy wykonano przy wykorzystaniu programu EstimateS) Ryc. 5. Przebieg transektów i lokalizacja punktów monitoringu na tle ortofotomapy terenu planowanej inwestycji 12

13 Ryc. 6. Szczegółowy przebieg dłuższego transektu i lokalizacja punktu monitoringu na tle ortofotomapy terenu planowanej inwestycji Ryc. 7. Szczegółowy przebieg krótszego transektu i lokalizacja punktu monitoringu na tle ortofotomapy terenu planowanej inwestycji 13

14 Tab. 1. Terminy wykonywanych kontroli terenowych na obszarze projektowanej farmy wiatrowej Haczów Data Zakres wykonanych prac Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Inwentaryzacja ptaków szponiastych, Inwentaryzacja kolonii gawronów. Inwentaryzacja gniazd bociana białego Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów /15 Nocna inwentaryzacja sów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów. Inwentaryzacja ptaków szponiastych i nielicznych Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów. Inwentaryzacja gatunków nielicznych w tym nocnych Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów /10 Nocna inwentaryzacja derkacza, przepiórki i ptaków z rodzaju Locustella. Sprawdzenie stanowisk sów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów. Inwentaryzacja gatunków nielicznych Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów 14

15 Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów. Sprawdzenie stanu lęgów bocianów białych Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów. Sprawdzenie stanu lęgów bocianów białych Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów Kontrola dwóch punktów monitoringu i dwóch transektów 2.3. Badania ptaków lęgowych w protokole MPPL Zgodnie z wytycznymi PSEW na terenie projektowanej farmy Haczów w sezonie lęgowym 2013 przeprowadzono liczenia ptaków zgodnie z metodyką stosowaną w ramach Monitoringu Pospolitych Ptaków lęgowych, koordynowanego na terenie całej Polski przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Dodatkowo identyczne badania przeprowadzono na powierzchni kontrolnej w odległości ok. 1,3 km od planowanych turbin. Odległość miedzy kwadratami wynosiła 3 km. Pierwszym etapem wyboru powierzchni MPPL do liczeń było nałożenie na ortofotomapę terenu inwestycji siatki stosowanej przez OTOP w monitoringu krajowym. Z siatki wybrano kwadrat (nie losowano), który obejmował maksymalną liczbę projektowanych turbin (w tym przypadku 2) (Ryc. 8, 9). Następnie przeanalizowano jakie siedliska obejmuje wytypowany kwadrat i odnaleziono w bliskiej odległości kwadrat o zbliżonych cechach (Ryc. 8 i 10). Uwzględniono nie tylko cechy przyrodnicze powierzchni ale również zagospodarowanie terenu. Oba kwadraty przecina mało ruchliwa droga i w obu przypadkach istnieje minimalny udział zabudowy. Kwadrat porównawczy wyznaczono w miejscu, gdzie nie planuje się budowy farm wiatrowych. Na powierzchniach - kwadratach o bokach 1 x 1 km przeprowadzono po dwa liczenia w protokole MPPL. W badaniach ptaków zastosowano się w każdym aspekcie do protokołu liczeń MPPL stosując nawet te same formularze terenowe. W obrębie każdego monitorowanego kwadratu wyznaczono po dwa transekty długości 1 km każdy. Transekty podzielono na 200 metrowe odcinki przy użyciu odbiornika GPS. W trakcie kontroli terenowych wszystkie obserwowane ptaki przydzielane były do jednej ze stref odległości: a. do 25m od transektu b m od transektu c. > 100m od transektu 15

16 Kontrole kwadratów MPPL wykonywane były w godzinach wczesno porannych czyli w okresie najwyższej aktywności głosowej ptaków. Na potrzeby monitoringu wykonano po dwie kontrole terenowe w każdym kwadracie w odstępach czasu 4 tygodnie. W specjalnych raptularzach notowano również godziny, datę kontroli i warunki pogodowe. W trakcie liczeń notowano wszystkie ptaki również przelotne. W wynikach liczeń, zarówno ptaki przelotne jak i o zachowaniach terytorialnych traktowane są łącznie dla zachowania spójności danych z materiałem porównawczym z powierzchni z całego kraju (dane MPPL). W wynikach w Tab. 3 i 4 zsumowano ptaki z obu kontroli na poszczególnych kwadratach. Z uwagi na zbyt małą ilość danych (jedynie z dwóch kwadratów nie było racjonalne wykonywanie analiz metodą Distance sampling. Przy niewielkiej liczbie powierzchni próbnych analiza programem Distance daje bardzo szerokie przedziały liczebności ptaków nie pozwalające na obiektywną ocenę istotności miejsca dla gatunku w skali kraju. W związku z tym w celu oszacowania unikatowości poszczególnych powierzchni kontrolowanych w protokole MPPL w skali kraju, obliczono percentyle rozkładu liczebności danego gatunku w skali Polski. Wykorzystano w tym celu dane ogólnopolskie jako układ referencyjny. Dane te zebrane w ramach MPPL pochodziły z bazy danych GIOŚ. Obliczone percentyle przyjmują wartości od 0 do 1. Im wyższa wartość percentyla tym większa unikatowość terenu dla danego gatunku. W przypadku gdy wartość przyjmuje wartość jeden oznacza to, że 100% powierzchni miało niższą liczebność gatunku niż powierzchnia analizowana. Ryc. 8. Lokalizacja kwadratów monitorowanych w protokole MPPL oraz terenu inwestycji 16

17 Ryc. 9. Główna powierzchnia próbna badań ptaków lęgowych w protokole MPPL na projektowanej farmie wiatrowej Haczów Ryc. 10. Kontrolna powierzchnia próbna badań ptaków lęgowych w protokole MPPL na projektowanej farmie wiatrowej Haczów. 17

18 2.4. Inwentaryzacja ptaków szponiastych W trakcie badań wykonywanych w 2013 roku mapowano rewiry ptaków szponiastych Inwentaryzacją tą objęto obszar farmy i strefę buforową w promieniu do 2,3 km wokół (Ryc. 11). Cenzus ptaków szponiastych polegał na lustrowaniu potencjalnych siedlisk lęgowych z punktów widokowych. Wszystkie widziane ptaki zaznaczano na cyfrowe podkłady mapowe w rejestratorze GIS. Terminy kontroli w tym module zawarto w tab. 1. Pomiędzy punktami poruszano się samochodem. Wielokrotne obserwacje ptaków i interpretacja ich zachowań pozwoliły na rozróżnienie ptaków lęgowych od nielęgowych niedojrzałych do rozrodu lub wyraźnie migrujących. Podstawą uznania obserwacji za zajęty rewir gniazdowy były zachowania terytorialne, charakterystyczne dla poszczególnych gatunków. W trakcie badań w roku 2013 wyszukiwano jedynie gniazda gatunku najrzadszego orlika krzykliwego Inwentaryzacja chruścieli Inwentaryzację chruścieli i innych nocnych gatunków ptaków (poza sowami) zrealizowano w promieniu 2300 m od projektowanych turbin. Badania polegały na dwóch kontrolach nocnych (w maju i czerwcu) całej powierzchni próbnej (Ryc. 11) i prowadzeniu nasłuchów. Nie stosowano stymulacji magnetofonowej. Badania wykonano przy dobrych warunkach pogodowych. W terenie pomiędzy punktami nasłuchowymi poruszano się samochodem terenowym. W miejsca trudno dostępne dochodzono pieszo. Wszystkie słyszane ptaki zaznaczano na cyfrowe podkłady mapowe w rejestratorze GIS. Badaniami objęto następujące ptaki: derkacz i przepiórka. Terminy kontroli w tym module zawarto w tab Inwentaryzacja sów Inwentaryzację sów prowadzono w promieniu 2,3 km od projektowanej farmy. W trakcie badań stosowano stymulację głosową puszczyka, puszczyka uralskiego, puchacza, pójdźki, płomykówki i uszatki. Badania polegały na dwóch kontrolach nocnych (w kwietniu i czerwcu) całej powierzchni próbnej. Badania wykonano przy bezwietrznej i bezdeszczowej pogodzie. W terenie pomiędzy punktami nasłuchowymi poruszano się samochodem terenowym. Za zajęte stanowisko uznawano każde miejsce obserwacji ptaków odzywających się głosem godowym i kontaktowym (młode uszatki). Wszystkie słyszane ptaki zaznaczano na cyfrowe podkłady mapowe w rejestratorze GIS. 18

19 Ryc. 11. Powierzchnia inwentaryzacji ptaków szponiastych, sów i chruścieli lęgowych w promieniu 2,3 km od projektowanych turbin wiatrowych w Haczowie. 3. WYNIKI 3.1. Roczny monitoring ornitologiczny ogólna charakterystyka ornitofauny W sumie w trakcie rocznych badań na punktach i transektach zarejestrowano łącznie osobników ptaków spośród 98 gatunków. Dodatkowo w ramach poszukiwań gatunków nielicznych wykryto kolejne 4 gatunki. Z listy zawartej w Tab. 2, 20 pozycji to gatunki z załącznika nr 1 Dyrektywy Ptasiej. Spośród nich 1 gniazduje na terenie projektowanej farmy (gąsiorek), a dalsze 6 w bezpośrednim otoczeniu planowanej inwestycji (bocian biały, orlik krzykliwy, derkacz, dzięcioł syryjski, czarny i zielonosiwy). 7 taksonów stwierdzonych na punktach i transektach to gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Spośród nich jeden gniazduje w otoczeniu planowanej farmy (orlik krzykliwy). W trakcie monitoringu wykryto też 29 gatunków o statusie SPEC (Species of European Conservation Concern) w kategorii 1 3 (Birdlife International 2004), z których 5 gniazduje na terenie planowanej inwestycji. Na terenie farmy Haczów stwierdzono 6 gatunków, które wg. Atlasu rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski występują w kraju na mniej niż 10% badanych kwadratów. Z danych zawartych w tab. 2 wynika, że żaden z tej grupy nie gniazduje w otoczeniu projektowanej farmy. Na terenie badań stwierdzono aż 9 gatunków o liczebności 19

20 krajowej populacji mniejszej niż 1000 par. Z danych zawartych w tab. 2 wynika, że jedynie dzięcioł syryjski ma status lęgowy, a pozostałe mają tu status przelotny lub zalatujący. Tab. 2. Status i sumaryczna liczebność ptaków rejestrowanych podczas rocznego monitoringu ptaków na punkcie i transekcie (status LF lęgowy na terenie farmy, LO lęgowy w otoczeniu farmy, PD przelotny migrant dalekodystansowy, PL przelotny lokalne, Z - zalatujący ). Gatunki uporządkowane systematycznie NAZWA N status gat z Zał 1 gat z Czerwonej Księgi Gat w kategorii SPEC (1 3) ochrona strefowa Rozpowszechnienie w Polsce <10 % Liczebność < 1000 par Krzyżówka 42 LO Kuropatwa 29 LF Przepiórka 20 LF Bażant 32 LO Czapla biała 1 PD ,2 25 Czapla siwa 41 PL ,3 0 Kormoran 2 PD ,4 0 Bocian czarny 2 PD Bocian biały 147 LO Kania czarna 1 PD + NT Bielik 2 PD + LC Błotniak stawowy 24 PD Błotniak zbożowy 14 PD + VU 3? 2,5 5 Błotniak stepowy 1 Z Jastrząb 5 LO Krogulec 18 LO Myszołów 471 LO Myszołów włochaty 62 PD Trzmielojad 2 PL Orlik krzykliwy 39 LO + LC Orzeł przedni 1 Z + EN 3 + 1, Pustułka 86 LO Drzemlik 2 PD Sokół wędrowny 1 PD + CR 3 + 0, Derkacz 1 LO

21 Żuraw 1143 PD Czajka 219 LO Kulik wielki 2 PD - VU 2-5, Siniak 24 LO Grzywacz 661 LF Sierpówka 86 LO Turkawka 3 LO Kukułka 7 LF Jerzyk 2 PD Dudek 1 PD Dzięcioł zielonosiwy 4 LO Dzięcioł zielony 1 LO Dzięcioł czarny 1 LO Dzięcioł duży 10 LO Dzięcioł syryjski 2 LO , Dzięciołek 2 LO Lerka 28 PD Skowronek 773 LF Dymówka 368 LO Świergotek drzewny Świergotek łąkowy Świergotek rdzawogardlisty 100 LO LO PD Pliszka żółta 311 LF Pliszka górska 1 PL Pliszka siwa 159 LO Jemiołuszka 54 PD Pokrzywnica 23 LO Rudzik 5 LF Kopciuszek 26 LO Pokląskwa 93 LF Kląskawka 22 LF

22 Białorzytka 7 PD Kos 5 LF Kwiczoł 667 LO Śpiewak 17 LF Paszkot 6 LO Łozówka 54 LF Piegża 6 LO Cierniówka 48 LF Kapturka 11 LF Świstunka leśna 1 LO Pierwiosnek 22 LO Piecuszek 2 LO Muchołówka szara 1 LO Raniuszek 7 LO Modraszka 10 LO Bogatka 132 LF Sosnówka 1 LO Sikora uboga 2 LO Pełzacz leśny 1 LO Wilga 3 LO Gąsiorek 28 LF Srokosz 11 LO Sójka 71 LO Sroka 158 LF Kawka 2074 LO Gawron 2747 LO Wrona siwa 1 LO Kruk 40 LO Szpak 6555 LF Wróbel 105 LO Mazurek 794 LO Zięba 996 LF

23 Jer 19 PD Kulczyk 5 LO Dzwoniec 55 LF Szczygieł 159 LF Czyż 18 PD Makolągwa 996 LO Gil 13 LF Grubodziób 16 LO Trznadel 774 LF Potrzos 70 LF Inwentaryzacja ptaków lęgowych w protokole MPPL Przeprowadzony monitoring i analiza wyników pozwolił określić liczebność ptaków lęgowych na terenie projektowanej farmy wiatrowej oraz na powierzchni porównawczej, gdzie elektrownie nie są planowane. Wyniki te będą stanowiły punkt odniesienia dla analogicznych badań wykonanych w przypadku monitoringu porealizacyjnego. Analiza porównawcza obu monitoringów pozwoli wnioskować o rzeczywistym oddziaływaniu farmy wiatrowej na populacje ptaków lęgowych zamieszkujących ten teren. Przeprowadzone badania przedrealizacyjne scharakteryzowały skład gatunkowy zgrupowania ptaków lęgowych, wskazały gatunki dominujące, oraz te, których gniazdowanie w bliskim sąsiedztwie projektowanej elektrowni jest prawdopodobne. Analiza percentyli rozkładu w danych referencyjnych (dane MPPL OTOP) wskazuje również na istotność przedmiotowego terenu dla poszczególnych gatunków w skali kraju. Analizując dane z MPPL na poziomie ogólnym można zauważyć, że obie powierzchnie badawcze ( wiatrakowa i porównawcza) charakteryzowała zróżnicowana liczba osobników i ogólnie małe bogactwo gatunkowe. Powierzchnia planowanej farmy była bardzo uboga pod względem liczby zarejestrowanych osobników ale nieco bogatsza od porównawczej pod względem bogactwa gatunkowego. Stwierdzone tu 33 gatunki można uznać za wynik przeciętny na tle Polski ale bardzo niski na tle regionu (Tab. 3). Liczbę gatunków wykrytych na powierzchni porównawczej należy zdecydowanie uznać za ubogą również na tle kraju. Wykryte na powierzchni porównawczej w sumie 277 osobników ptaków można ocenić na wynik wysoki na tle kraju, jednakże analiza Tab. 4 wskazuje, że jest to efekt obserwacji dużych liczebności gawronów. Gdybyśmy z analizy usunęli ten gatunek suma ptaków w obu kontrolach wynosiłaby 138, czyli niemalże tyle samo co na powierzchni głównej (gdzie gawrony były tylko 2). Podsumowując można wiec uznać, że obie powierzchnie charakteryzują podobne parametry zarówno pod względem składu gatunkowego jak i 23

24 liczebności ptaków. Obie powierzchnie ogólnie wydają się mało wartościowe dla awifauny lęgowej. Najliczniejszym gatunkiem na terenie powierzchni próbnej zlokalizowanej w miejscu planowanej farmy okazał się skowronek polny znacznie przewyższając sumaryczną liczebność drugiego licznego gatunku - szpaka (Tab. 3). Kolejnym licznym gatunkiem jest pliszka żółta. Taki skład dominantów wskazuje przede wszystkim na charakter siedlisk jakie wchodziły w obszar kwadratu badawczego. Haczów należy do nielicznych przykładów lokalizacji wiatrakowych na Podkarpaciu, którego siedliska oraz krajobraz są typowe dla niżu Polski, nie zaś dla Podkarpacia. Analiza percentylowa rozkładu liczebności gatunków na tle danych ogólnopolskich (Tab. 3) wskazuje, że liczebność najliczniejszego w Haczowie skowronka osiąga percentyl 0,58 czyli nieco lepszy niż przeciętny na tle kraju. Z kolei percentyle dla pustułki, kląskawki, kawki i gawrona przekraczając wartość 0,90 należą do bardzo wysokich na tle innych powierzchni w kraju. Porównując Haczów do innych lokalizacji wiatrakowych na Podkarpaciu gdzie wykonano analizę percentylową wartość tutejszych powierzchni można uznać za niską ( np. powierzchnia w Żyznowie - percentyl dla bogactwa gatunkowego - 0,71, a dla liczebności osobników - 0,83). Z gatunków z załącznika nr 1 Dyrektywy Ptasiej na powierzchni próbnej zlokalizowanej na przyszłej farmie stwierdzono 2 gatunki: błotniaka stawowego i gąsiorka. Percentyle obu gatunków przyjmują prawie identyczne wartości (ok. 0,65), co należy uznać za wyniki przeciętne. Na powierzchni porównawczej (Tab. 4) stwierdzono 2 gatunki, które w rozkładzie percentylowym na tle zbioru referencyjnego MPPL osiągają wartość 1,0. Dotyczy to bażanta oraz gawrona. Ostatni z wymienionych gatunków był dominantem na powierzchni porównawczej stanowiąc połowę wszystkich ptaków widzianych podczas dwóch kontroli kwadratu. Duża liczebność gawronów wynika z sąsiedztwa kwadratu z dużą kolonią lęgową tego gatunku. Na powierzchni porównawczej stwierdzono 2 gatunki naturowe : jarzębatkę i gąsiorka. W obu przypadkach były to jednak pojedyncze osobniki. Podsumowując można uznać, że obie powierzchnie próbne prezentują niską wartość dla awifauny lęgowej na tle regionu. Wartości percentylowe zarówno pod względem liczby stwierdzonych gatunków jak i osobników są tu niskie na tle Podkarpacia. 24

25 Tab. 3. Liczebności ptaków w głównym kwadracie monitoringowym (1x1 km2) na terenie projektowanej farmy wiatrowej Haczów oraz percentyl kumulatywnego rozkładu dla każdego gatunku w danych referencyjnych z monitoringu MPPL prowadzonego przez OTOP na terenie całego kraju gatunek Max. liczebność z dwóch kontroli Suma z obu kontroli Percentyl rozkładu w zbiorze referencyjnym MPPL z całej Polski z Podkarpackiego Krzyżówka 7 7 0,97 1,00 Przepiórka 1 1 0,57 0,14 Bażant 1 1 0,62 0,21 Czapla siwa 1 1 0,78 1,00 Błotniak stawowy 1 1 0,64 0,36 Pustułka 2 3 0,99 1,00 Grzywacz 3 4 0,69 0,36 Kukułka 1 2 0,71 0,71 Dudek 1 1 0,87 0,86 Skowronek ,58 0,79 Dymówka 3 4 0,28 0,04 Pliszka żółta 6 9 0,82 0,64 Pliszka siwa 1 1 0,43 0,43 Kopciuszek 1 2 0,77 0,36 Pokląskwa 4 4 0,73 0,71 Kląskawka 1 1 0,94 0,36 Łozówka 5 5 0,91 0,59 Piegża 2 2 0,80 0,87 Cierniówka 4 4 0,62 0,43 Bogatka 3 4 0,78 0,79 Gąsiorek 2 2 0,65 0,36 Sroka 1 1 0,45 0,07 Kawka 4 5 0,91 0,55 Gawron 2 2 0,94 0,98 Szpak ,62 0,39 Wróbel 1 1 0,39 0,00 Mazurek 3 5 0,85 0,57 Zięba 4 6 0,63 0,71 Dzwoniec 2 3 0,85 0,54 Szczygieł 1 1 0,40 0,18 Makolągwa 1 1 0,43 0,07 Grubodziób 1 2 0,83 0,80 Trznadel 3 4 0,36 0,57 RAZEM PTAKI ,39 0,09 RAZEM GATUNKI ,45 0,00 25

26 Tab. 4. Liczebności ptaków w kontrolnym kwadracie monitoringowym (1x1 km2) oraz percentyl kumulatywnego rozkładu dla każdego gatunku w danych referencyjnych z monitoringu MPPL prowadzonego przez OTOP na terenie całego kraju gatunek Max. liczebność z dwóch kontroli Suma z obu kontroli Percentyl rozkładu w zbiorze referencyjnym MPPL z całej Polski z Podkarpackiego Bażant 2 4 1,00 1,00 Siniak 1 1 0,95 0,64 Grzywacz 4 6 0,85 0,57 Kukułka 1 1 0,40 0,21 Skowronek ,69 0,82 Pliszka żółta ,90 0,79 Pliszka siwa 1 1 0,43 0,43 Pokląskwa 2 2 0,53 0,21 Kwiczoł 1 1 0,44 0,11 Łozówka 5 5 0,91 0,59 Jarzębatka 1 1 0,93 0,93 Piegża 1 1 0,52 0,36 Cierniówka 1 1 0,21 0,07 Kapturka 2 2 0,55 0,64 Bogatka 1 1 0,26 0,07 Wilga 2 2 0,63 0,36 Gąsiorek 1 1 0,40 0,07 Sroka 1 1 0,45 0,07 Kawka 3 3 0,87 0,52 Gawron ,00 1,00 Szpak ,84 0,75 Mazurek 1 1 0,57 0,14 Dzwoniec 1 1 0,55 0,21 Szczygieł 4 4 0,77 0,46 Makolągwa 2 2 0,58 0,21 Trznadel 2 4 0,36 0,57 RAZEM PTAKI ,87 0,55 RAZEM GATUNKI ,22 0,00 26

27 Tab. 5. Porównanie podstawowych parametrów uzyskanych w ramach liczeń MPPL na powierzchni próbnej (1x1 km2) przy planowanej turbinie i na powierzchni porównawczej PARAMETR FARMA POW PORÓWNAWCZA maksymalna liczba osobników z jednej kontroli suma maksymalnych liczebności wszystkich gatunków maksymalna liczba gatunków z jednej kontroli średnia liczba osobników z jednej kontroli 69,5 137,5 średnia liczba gatunków z jednej kontroli 24,0 16,5 Łączna liczba gatunków Inwentaryzacja rzadkich gatunków ptaków i o dużych rozmiarach ciała Inwentaryzacja ptaków nielicznych i o dużych rozmiarach pozwoliła oszacować liczebności populacji ptaków na terenie farmy wiatrowej (w promieniu do 300 m od turbin) i w otoczeniu rozumianym jako bufor o promieniu 2 km od farmy wiatrowej. Niewątpliwie do najistotniejszych gatunków wykrytych w 2013 roku należy orlik krzykliwy. Z pośród dwóch wykrytych rewirów tego gatunku w otoczeniu farmy (do 2 km ryc. 14) w jednym udało się odnaleźć gniazdo, w którym ptaki w 2013r. wyprowadziły lęg z sukcesem. Drugiego gniazda nie znaleziono, ale obserwacje w rewirze wskazują, że ptaki znacznie rzadziej zapuszczają się na teren projektowanej farmy wiatrowej. Rewiry gniazdowe orlików krzykliwych przedstawiono na ryc. 14. Z uwagi na dobro ptaków na mapie nie zaznaczono dokładnej lokalizacji wykrytego gniazda. Z kolei na ryc. 15 przedstawiono ogólny zasięg rewirów łowieckich obu par orlików. Z ryciny tej wynika, że rewir żerowania orlika ze wschodniego stanowiska jest znacznie mniejszy niż orlika z zachodu. Obraz ten jest z pewnością nie do końca prawdziwy, gdyż obserwator skupiał się jedynie na buforze 2 km od farmy. Niemniej jednak osiągnięto zamierzony cel, którym była identyfikacja żerowisk w obrębie farmy i jej otoczenia. Analizowana rycina pokazuje, że wszystkie trzy turbiny są w zasięgu żerowania orlika gniazdującego w lesie na Bukowem. To ptaki z tej pary obserwowano głównie na punktach monitoringu. Wyniki badań telemetrycznych prowadzonych w Magurskim Parku Narodowym wskazują, że nawet na tak odległy teren jakim jest Haczów mogą zalatywać orliki krzykliwe z tegoż Parku. Dowodem na to są obserwacje z września 2012 roku kiedy to młodociany osobnik, który na świat przyszedł w gnieździe w miejscowości Myscowa, w pierwszych dniach swojej migracji na zimowisko ( ) odwiedził teren pobliskiej lokalizacji projektowanej farmy wiatrowej Jaćmierz. Obserwacje tą można uznać za zbieg okoliczności gdyż w 2012 roku jedynie 3 osobniki orlików z Beskidu Niskiego wyposażono w nadajniki 27

28 telemetryczne, jednakże bezprecedensowo dowodzi to, że oddziaływanie planowanej farmy należy również rozpatrywać w kontekście odległego Parku Narodowego. Bardzo istotne informacje jeśli chodzi o orliki krzykliwe pochodzą z obserwacji na punkcie monitoringowym. Wykorzystanie przestrzeni powietrznej terenu farmy jest kluczowym czynnikiem determinującym ryzyko potencjalnej kolizji ptaków. Kolejnym gatunkiem szponiastym, którego stanowiska lęgowe znajdują się w okolicznych lasach jest myszołów zwyczajny. Niewątpliwie jest to najliczniejszy gatunek z tej grupy ptaków. W sumie w promieniu 2 km od farmy wykryto 6 stanowisk myszołowów (ryc. 16), co należy uznać za wynik znaczny biorąc pod uwagę mały udział potencjalnych siedlisk lęgowych. Z dziennych drapieżników wykryto ponadto jedynie pustułkę. Para tych ptaków gniazduje w starym Parku w miejscowości Wzdów (ryc. 16). W promieniu 2 km od farmy lub nieco dalej nie wykluczone jest również gniazdowanie pojedynczej pary jastrzębi i krogulców. Ptaki te kilkukrotnie obserwowano w sezonie lęgowym, jednakże lokalizacji miejsc gniazdowych nie udało się sprecyzować. Nocna inwentaryzacja pozwoliła wykryć stanowiska trzech sów: puszczyka zwyczajnego, uszatki i puszczyka uralskiego (ryc. 17). W przypadku pierwszego z nich zlokalizowano 1 terytorium w starym parku we Wzdowie. Tam też gniazduje jedna z dwóch wykrytych par sowy uszatej. Niewątpliwie najciekawszą wykrytą sową jest puszczyk uralski gatunek z załącznika nr 1 Dyrektywy Ptasiej. Pojedyncze stanowisko tego ptaka wykryto przy wschodnim krańcu 2 km bufora wokół farmy. Nocne badania skierowane na wykrywanie chruścieli pozwoliły wykryć 7 stanowisk derkaczy w promieniu 2 km od farmy (ryc. 13). Żaden z ptaków nie był zarejestrowany w obrębie bufora 300 m od projektowanych turbin. W trakcie kontroli wykryto również 5 stanowisk przepiórki, co z pewnością jest wynikiem dalece niepełnym (ryc. 13). Nocne obserwacje wykazały również dwóch przedstawicieli rodzaju Locustella: świerszczaka i strumieniówkę. Trzeba jednak zaznaczyć, że gatunki te wykryto przy okazji, a nie prowadzono dla nich specjalnych poszukiwań. W sumie w promieniu 2 km od farmy wykryto 3 stanowiska strumieniówki i jedno świerszczaka. Lokalizacje wymienionych wyżej ptaków były oddalone od 300 m buforów wokół projektowanych turbin. Na uwagę zasługuje również wykrycie stanowisk rzadkich dzięciołów (ryc. 18). W promieniu 2 km od farmy stwierdzono po jednej parze dzięcioła zielonosiwego, zielonego, średniego i syryjskiego. Wszystkie poza dzięciołem zielonym wpisane są na listę załącznika nr 1 Dyrektywy Ptasiej. W zasadzie stanowiska wszystkich dzięciołów związane są ze starym parkiem we Wzdowie. Jedynie rzadkiego dzięcioła syryjskiego dwukrotnie obserwowano w starym sadzie również w miejscowości Wzdów. Stary park we Wzdowie jest również miejscem gniazdowania cn. 4 par kaczek krzyżówek (ryc. 13). Inwentaryzacja gniazd bocianów białych w otoczeniu planowanej farmy wykazała obecność 9 gniazd w promieniu 2 km od farmy (ryc. 12). Kolejne dwa gniazda wykryto nieco 28

29 poza strefą głównych poszukiwań. Z 11 zinwentaryzowanych gniazd jedno było niezajęte, a w dwóch ptaki nie wyprowadziły lęgów. Pozostałe ptaki wyprowadziły legi z sukcesem posiadając od 2 do 4 piskląt (tab. 6). W promieniu 2 km od farmy zinwentaryzowano ponadto dwie kolonie lęgowe gawronów. Obie zlokalizowane w miejscowości Wzdów liczyły odpowiednio 12 i 28 gniazd. Tab. 6. Stan lęgów bocianów białych inwentaryzowanych w promieniu 2 km od projektowanej farmy wiatrowej Haczów Lp. Stanowisko Stan w 2013r Uwagi 1 Jasionów nie zajęte 2 Jasionów zajęte, lęg z 3 pull 3 Wzdów zajęte, lęg z 2 pull 4 Wzdów zajęte, lęg z 2 pull 5 Bzianka zajęte, lęg z 4 pull 6 Bzianka zajęte, bez sukcesu 7 Poręby zajęte, lęg z 2 pull 8 Poręby zajęte, lęg z 3 pull 9 Poręby zajęte, lęg z 3 pull 10 Bzianka zajęte, lęg z 2 pull poza strefą 2 km od farmy 11 Bzianka zajęte, bez sukcesu poza strefą 2 km od farmy Ryc. 12. Lokalizacja gniazd bociana białego w 2013 r. 29

30 Ryc. 13. Lokalizacja stanowisk derkacza, przepiórki i krzyżówki w 2013 r. Ryc. 14. Lokalizacja stanowiska orlika krzykliwego w 2013 r. 30

31 Ryc. 15. Lokalizacja żerowisk orlika krzykliwego w 2013 r. Obraz z pewnością niepełny obserwator skupiał się na obszarze 2,3 km od turbin Ryc. 16. Lokalizacja stanowisk myszołowa i pustułki w 2013 r. 31

32 Ryc. 17. Lokalizacja stanowisk sów w 2013 r. Ryc. 18. Lokalizacja stanowisk rzadkich dzięciołów w 2013 r 32

33 Ryc. 19. Lokalizacja czynnych koloni gawronów w 2013 r Ryc. 20. Lokalizacja stanowisk gatunków z rodzaju Locustella w 2013 r 33

34 3.4. Wyniki badań na transekcie Wykorzystanie powierzchni projektowanej farmy było głównym przedmiotem badań na dwóch transektach kontrolowanym w ciągu całego roku. W sumie wykonano 40 kontroli transektów przechodząc łącznie 160 km. W trakcie badań na transektach wykryto ptaki z 89 gatunków. Analiza ryc. 23 gdzie przedstawiono uśrednioną krzywą Mao Tau obrazującą zależność liczby kontroli i liczby wykrytych gatunków wskazuje, że teren został w wystarczającym stopniu zbadany. Zarówno krzywe Mao Tau jak i Chao 1 są stosunkowo rozpłaszczone w swoim końcowym przebiegu, chociaż z pewnością lista wykrytych gatunków nie została wyczerpana. Ogólnie bogactwo gatunkowe należy uznać za wysokie, szczególnie biorąc pod uwagę stosunkowo małe zróżnicowanie lokalnych siedlisk. Najwyższe zagęszczenia notowane są w miesiącach kwiecień (108,6 os/km) i październik (123,9 os/km). Oba szczyty liczebności przypadają na okresy migracji wiosennej i jesiennej. Mniejszy szczyt w czerwcu zbiega się z okresem wylotu młodych z gniazd. Szczegółowy rozkład zagęszczeń na miesiące przedstawia tab. 12. Dynamikę liczebności w podziale na kontrole prezentuje ryc. 21. Zarówno z ryciny jak i tabeli Wynika, że najmniej ptaków na transektach rejestrowanych jest zimą i w sierpniu. Średnio w trakcie całego roku ok. 2/3 osobników rejestrowanych na transekcie to ptaki przebywające na ziemi. Pozostała frakcja to osobniki przelatujące. Proporcje tych dwóch grup sa zmienne w trakcie roku a nawet z kontroli na kontrolę. Zdarzały się przypadki w lipcu i grudniu, że ptaki przelatujące stanowiły aż 85% wszystkich widzianych na transekcie. Szczegóły prezentuje Ryc. 22. W kontekście zagrożeń ze strony farmy wiatrowej dla ptaków przeanalizowano z osobna grupę ptaków szponiastych i ptaków o dużych rozmiarach ciała, uznając je za najbardziej narażone. Generalnie w trakcie roku szponiaste stanowią 3,1% wszystkich rejestrowanych na transektach ptaków. Niemalże taki sam udział charakteryzował gatunki duże (3,0%). Średnie zagęszczenie obu tych grup w trakcie roku wynosiło 4,0 os/km (Tab. 13). Analizując dane dotyczące gatunków dużych należy wziąć pod uwagę, że są one mocno determinowane przez liczebność żurawi obserwowanych w locie podczas jednej z kontroli. Liczebność ptaków szponiastych była zdecydowanie stabilniejsza w ciągu roku o czym świadczą odchylenia standardowe w cytowanych tabelach. Największy udział zarówno w ciągu całego roku jak i poszczególnych porach roku wśród szponiastych miał myszołów zwyczajny, a w śród dużych ptaków (bez szponiastych) żuraw (tab. 14). Główny udział dużych ptaków przypadał na okres migracji wiosennej (przelotu żurawi). Z kolei najwyższy udział szponiastych notowano zimą (ryc. 25). Wyniki te świadczą, że teren projektowanej inwestycji stanowi zimowisko ptaków szponiastych, głównie myszołowów zwyczajnych i włochatych. Udział poszczególnych gatunków w ogólnej masie ptaków widzianych na transekcie przedstawiono w tab. 14. W Tab. 7, 8, 9 i 10 przedstawiono szczegółowe dane dotyczące średniego zagęszczenia poszczególnych gatunków rejestrowanych na wszystkich kontrolach transektów w ciągu 34