Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej

Transkrypt

1 Roman Szewczyk (redaktor naczelny), Jan Piwiński, Rafał Kłoda, Tadeusz Missala Janusz Kacprzyk, Jan Tomasik, Adam Woźniak, Jacek Salach Olga Iwasińska-Kowalska, Wojciech Winiarski, Eulalia Szmidt Magdalena Komorowska, Sławomir Zadrożny, Katarzyna Rzeplińska-Rykała Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Badanie metodą Delficką Warszawa, luty 2010

2 FORESIGHT ARP ISBN Wydawca : Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów PIAP Aleje Jerozolimskie 202, Warszawa Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

3 WSTÊP... 4 ROZDZIA 1. ISTOTA PROJEKTU FORESIGHT ARP Istota i rodzaje projektów typu foresightv Cel projektu, podstawowe informacje, potrzeba realizacji projektu, opis zespo³u Problematyka obszarów badawczych Metodologia badañ i analiz w projekcie FARP ROZDZIA 2. METODA DELFICKA I JEJ ZASTOSOWANIE W PROJEKCIE FAR Sposób organizacji badañ i analiz z wykorzystaniem metody Delfickiej Grupy Technologii Eksperci Kluczowi Tworzenie zespo³u ekspertów kluczowych Charakterystyka zespo³ów Eksperci Bran owi Ankiety Delphi Pierwsza ankieta Delphi Druga ankieta Delphi Trzecia ankieta Delphi... 4 ROZDZIA. WYNIKI METODY DELFICKIEJ AUTOMATYKA... 5 Podsumowanie wyników obszaru ROBOTYKA Podsumowanie wyników obszaru TECHNIKA POMIAROWA Ocena ogólna obszaru Zakoñczenie BIBLIOGRAFIA ZA CZNIKI Spis rysunków Spis tabel Lista Ekspertów Bran owych KATALOG TECHNOLOGII W RAMACH GRUP TECHNOLOGII Wa niejsze odes³ania do stron internetowych Lista danych kontaktowych

4 WSTÊP Przedstawiamy Pañstwu drugi raport z realizacji projektu Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej Foresight ARP, który szczegó³owo omawia etap badania opinii ekspertów metod¹ delfick¹, za pomoc¹ kwestionariuszy przygotowanych przez zespó³ realizuj¹cy projekt. Projekt Foresight ARP realizowano zgodnie z metodyk¹ realizacji projektów foresight dostosowan¹ do polskich warunków. Poni szy raport wyczerpuj¹co opisuje zastosowanie w projekcie metody delfickiej, która bazuje na uzyskiwaniu wiedzy eksperckiej. Wyniki realizacji badania z wykorzystaniem metody delfickiej decyduj¹ o jakoœci wyników ka dego opracowania foresightu. W projektach typu foresight metoda delficka u ywana jest g³ównie w kwestiach oceny prognoz d³ugoterminowych. Mo e byæ pomocna równie w kombinacjach z innymi metodami, tj. prognozowaniem scenariuszy. Najpowszechniejszym zastosowaniem metody jest badanie opinii ekspertów na temat najbardziej prawdopodobnego okresu, w którym dane zdarzenie mog³oby siê wydarzyæ. Zastosowanie kilku iteracji ankietowania umo liwia respondentom szansê na modyfikacje ich ocen, stymulowanie wymiany pogl¹dów i informacji a w przypadku prognozowania, pozwolenie im na zorientowanie siê, jak dalece ich oczekiwania koresponduj¹ z tymi z szerszej grupy respondentów. Zebrane w ramach badania wyniki zostan¹ poddane krzy owej analizie wp³ywów i pos³u ¹ do zbudowania scenariuszy rozwoju technologii. Nastêpnie zespó³ realizuj¹cy projekt bêdzie móg³ udzieliæ odpowiedzi na pytanie, które przysz³oœciowe technologie bêd¹ kluczowe dla rozwoju automatyki, robotyki i techniki pomiarowej w Polsce. Niniejsze opracowanie zosta³o podzielone na trzy czêœci. Pierwsza z nich przedstawia ogólne informacje na temat realizacji projektu, czyli istotê, cele oraz metodologiê. Druga czêœæ przedstawia informacje na temat badañ metod¹ delfick¹. Rozdzia³ opisuje g³ówne za³o enia metody, charakterystykê zespo³ów, aspekty techniczne oraz metodologiczne badania. Ponadto rozdzia³ zawiera szczegó³owe informacje na temat zastosowanych w badaniu ankiet: opis wszystkich postawionych ekspertom pytañ. Ostatni rozdzia³ przedstawia wyczerpuj¹cy opis wyników, uzyskanych w badaniu opinii ekspertów metod¹ delfick¹. Wiêkszoœæ wyników uzyskanych w ramach metody zosta³a zaprezentowana na portalu internetowym projektu Zespó³ realizuj¹cy projekt pragnie serdecznie podziêkowaæ wszystkim ekspertom, zaanga owanym w realizacjê projektu, gdy to oni stanowili o sile zespo³u realizuj¹cego projekt Foresight ARP. Eksperci reprezentowali ró ne œrodowiska dzia³aj¹ce na rzecz technologicznego rozwoju Polski. Byli wœród nich naukowcy, przedsiêbiorcy, pracownicy administracji i organizacji spo³ecznych. By³o to ponad 200 osób, którzy posiadali g³êbok¹ i kompleksow¹ wiedzê teoretyczn¹ oraz praktyczn¹ zdobyt¹ podczas realizacji przedsiêwziêæ gospodarczych lub prac badawczo wdro eniowych w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Wszystkim zaanga owanym w realizacjê naszego projektu jeszcze raz serdecznie dziêkujemy. 4

5 Istota projektu Foresight ARP ROZDZIA 1. ISTOTA PROJEKTU FORESIGHT ARP 1.1.Istota i rodzaje projektów typu foresight Angielskie s³owo foresight mo na rozumieæ jako spojrzenie lub proaktywne siêgniêcie w przysz³oœæ. Przy czym nie chodzi tu tylko o pasywn¹ prognozê, ale tak e o mo liwoœæ 1 wp³ywu na bieg wydarzeñ. Foresight ma na celu wskazanie i ocenê przysz³ych potrzeb, szans i zagro eñ zwi¹zanych z rozwojem spo³ecznym, gospodarczym i technologicznym. Jego celem jest tak e przygotowanie odpowiednich dzia³añ wyprzedzaj¹cych dotycz¹cych nauki i techniki, uwzglêdniaj¹ce ogólniejsze uwarunkowania spo³eczne, ekonomiczne, technologiczne itp. Foresight to systematyczny, przysz³oœciowy sposób pozyskiwania informacji oraz jej wykorzystania w celu budowania œrednio- lub d³ugookresowej wizji rozwojowej, wraz z jej kierunkami i priorytetami. Projekty typu foresight tworz¹ jêzyk debaty spo³ecznej oraz kulturê budowania spo³ecznej wizji myœlenia o przysz³oœci. W przypadku projektów typu foresight analizy i oceny przeprowadzane s¹ z szerokim udzia³em podmiotów spo³ecznych takich, jak: przedsiêbiorcy, naukowcy, przedstawiciele administracji publicznej, organizacji pozarz¹dowych i spo³ecznych, politycy. Maj¹ oni bezpoœredni kontakt z nauk¹ i gospodark¹ oraz regulacjami prawnymi, dlatego szybko przewiduj¹ i opisuj¹ problemy 2 oraz wskazuj¹ na mo liwoœci ich rozwi¹zania. Foresight czêsto jest mylony z innymi dzia³aniami zorientowanymi na przysz³oœæ, takimi, jak: prognozowanie, badania nad przysz³oœci¹ oraz planowanie strategiczne. Foresight nie ma na celu tak w¹sko rozumianego przewidywania: jest to proces szukaj¹cy wspólnych wizji przysz³oœci, wizji, które zainteresowane strony chc¹ zrealizowaæ przez dzia³ania podejmowane aktualnie. W ten sposób foresight nie jest zwi¹zany tylko z pasywnym przewidywaniem przysz³oœci, a raczej z aktywnym jej tworzeniem. Wa ne jest tak e, aby zauwa yæ, i foresight nie zastêpuje prognozowania, badañ nad przysz³oœci¹ czy planowania strategicznego. Ka de z tych dzia³añ ma swoj¹ specyfikê oraz rolê do odegrania. W wielu przypadkach role tych dzia³añ mog¹ siê wzajemnie wspieraæ. Wynikiem analiz i prognoz jest wiedza o nowych tendencjach rozwojowych, które pomog¹ uzgodniæ scenariusze rozwoju, pozwol¹ zharmonizowaæ dzia³ania partnerów spo³ecznych oraz s³u ¹ pomoc¹ w ustaleniu kryteriów finansowania nauki i techniki. Zarówno sam proces foresightu, jak i jego wyniki, s¹ wykorzystywane przede wszystkim jako sposób tworzenia, a nastêpnie realizacji polityki naukowej, technicznej i innowacyjnej pañstwa, a tak e jako narzêdzie rozwijania w spo³eczeñstwie kultury 4 myœlenia o przysz³oœci ród³o: Na podstawie: Narodowy Program Foresight Polska Instytut Podstawowych Problemów Techniki PolskiejAkademii Nauk (IPPT PAN) Foresight Technologiczny Tom 1: Organizacja i metody. PolskaAgencja Rozwoju Przedsiêbiorczoœci. Strategia zwiêkszenia nak³adów na dzia³alnoœæ B+R w celu osi¹gniêcia za³o eñ Strategii Lizboñskiej, Departamentem Innowacyjnoœci Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej, Warszawa marzec

6 Istota projektu Foresight ARP Projekt Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej (okreœlany dalej skrótowo jako Foresight ARP) ma na celu dokonanie szczegó³owej oceny potencja³u polskiej gospodarki i jej potrzeb w obszarze innowacji. Ponadto projekt zdefiniuje podstawowe bariery ograniczaj¹ce rozwój województw oraz zaproponuje dzia³ania maj¹ce na celu ich eliminacjê w przysz³oœci. W zwi¹zku z ró norodnoœci¹ zastosowania foresightu istnieje potrzeba usystematyzowania tego dzia³ania. Podstawowym podzia³em, podawanym w literaturze, jest podzia³ na foresight technologiczny (Technology Foresight) i foresight regionalny (Regional Foresight). Podzia³ ten wynika z celu, na jaki jest ukierunkowany. Dodatkowo czêœæ autorów wyró nia tak e foresight bran owy. Oczywiœcie nie jest to podzia³ jednoznaczny. Du a czêœæ realizowanych obecnie foresightów ma charakter mieszany, w szczególnoœci foresight dotycz¹cy jednostek administracyjnych pañstwa, oraz narodowy, uwzglêdniaj¹cy wszelkie aspekty ycia spo³ecznego na badanym obszarze. Wytyczenie wyraÿnej granicy pomiêdzy podstawowymi rodzajami foresightu nie jest mo liwe. Bardziej stosowna wydaje siê klasyfikacja z punktu widzenia analizowanych przezeñ aspektów. Czêsto stosowany jest podzia³ projektów ze wzglêdu na korzyœci, jakie 5 mo na osi¹gn¹æ poprzez stosowanie tego dzia³ania. Foresight regionalny usystematyzowany proces gromadzenia wiedzy dotycz¹cej przysz³oœci w krótszym lub d³u szym okresie czasu, podejmowanie decyzji i zachêcanie do przysz³ych dzia³añ na okreœlonym obszarze geograficznym. Sk³ada siê on z kilku elementów: a) oczekiwanie (anticipation); b) partycypacja (participation); c) sieciowanie (networking); d) wizja (vision); e) dzia³anie (action). Foresight technologiczny proces polegaj¹cy na systematycznym patrzeniu w d³ugiej perspektywie w przysz³oœæ nauki i techniki, ekonomii i spo³eczeñstwa, powi¹zany z umiejêtnoœci¹ dobierania strategicznych technologii, maj¹cych przynieœæ wielkie ekonomiczne i spo³eczne korzyœci. Foresight technologiczny to proces zaanga owany w systematyczne próby spojrzenia na d³ugoterminow¹ przysz³oœæ nauki, technologii gospodarki oraz spo³eczeñstwa. Jego celem jest identyfikacja obszarów badañ strategicznych oraz powstaj¹cych technologii generycznych, które maj¹ potencja³ przyniesienia najwy szych korzyœci gospodarczych 6 i spo³ecznych Cel projektu, podstawowe informacje, potrzeba realizacji projektu, opis zespo³u G³ównym celem projektu Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej jest identyfikacja priorytetowych, innowacyjnych technologii oraz kierunków badañ o znaczeniu strategicznym, których rozwój w nastêpnych 20 latach bêdzie mia³ kluczowe znaczenie w zakresie automatyki, 5 6 R. Szewczyk, K. Mieczkowski, C. Lichodziejewski, T. Missala, W. Winiarski, M. Osêka, K. Lipiec, K. Pietruszyñska, K. Rzepliñska-Ryka³a, A. Sproñska, M. Komorowska Jak realizowaæ projekty foresight dla zrównowa onego rozwoju regionów? Podrêcznik, Warszawa 2008 ród³o: 6

7 Istota projektu Foresight ARP robotyki i techniki pomiarowej. Technologie te s¹ wykorzystywane do sterowania i optymalizacji wszelkiego rodzaju procesów produkcyjnych w celu zwiêkszania wydajnoœci, powtarzalnoœci, jakoœci, bezpieczeñstwa oraz z punktu widzenia potrzeb ekologicznych. G³ównym efektem foresightu jest wyznaczenie strategicznych kierunków rozwoju technologii. W³aœciwie ukierunkowany wzrost innowacyjnoœci przedsiêbiorstw i rozwój badañ naukowych spowoduje wzrost udzia³u innowacyjnych produktów w polskiej gospodarce z obszarów automatyki, robotyki i systemów pomiarowych, których zastosowanie w procesach wytwarzania bêdzie mia³o korzystny wp³yw na jakoœæ, powtarzalnoœæ i wydajnoœæ produkcji oraz na warunki BHP, oddzia³ywanie na œrodowisko naturalne i poziom ycia spo³eczeñstwa. Realizacja projektu jest ukierunkowana przede wszystkim na potrzeby krajowych przedsiêbiorstw oraz sfery badawczo rozwojowej. Projekt obj¹³ swym zasiêgiem nie tylko otoczenie wiod¹cych oœrodków przemys³owych czy badawczych, ale jest prowadzony na poziomie krajowym. Powy sze za³o enia sta³y siê fundamentem realizacji foresightu w dzia³aniu 1.1. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Wsparcie badañ naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy. Automatyka, robotyka i technika pomiarowa to nierozerwalnie zwi¹zane ze sob¹, przenikaj¹ce siê dziedziny techniczne. S¹ obecne we wszystkich obszarach dzia³alnoœci gospodarczej, o du ym znaczeniu ekonomicznym i spo³ecznym, jak równie o wielkich mo liwoœciach innowacyjnych, wci¹ nie w pe³ni wykorzystanych w praktyce. Dlatego te, w niniejszym projekcie, zaplanowano równoczesn¹ i ca³oœciow¹ analizê dziedzin i obszarów ich zastosowania przy u yciu nowatorskiej, zunifikowanej metodyki oraz efektywnych, sprawdzonych narzêdzi. Wskazanie priorytetowych technologii z obszaru automatyki, robotyki i systemów pomiarowych umo liwi ukierunkowanie wzrostu innowacyjnoœci polskich przedsiêbiorstw produkcyjnych z uwzglêdnieniem tendencji œwiatowych. Natomiast wskazanie kierunków badañ o znaczeniu strategicznym (powi¹zanych z priorytetowymi technologiami) otworzy drogê do zwiêkszenia roli nauki polskiej w zrównowa onym rozwoju gospodarczym kraju oraz uzyskaniu konkurencyjnoœci polskiej gospodarki w tym zakresie na poziomie œwiatowym. W³aœciwie ukierunkowany wzrost innowacyjnoœci przedsiêbiorstw i rozwój badañ naukowych spowoduje wzrost udzia³u innowacyjnych produktów w polskiej gospodarce, a w rezultacie umo liwi tworzenie nowych, trwa³ych miejsc pracy zwi¹zanych z budow¹ gospodarki opartej na wiedzy. Dodatkowym celem jest opracowanie scenariuszy rozwoju wskazanych innowacyjnych technologii i kierunków badañ strategicznych w zakresie automatyki, robotyki i systemów pomiarowych w Polsce. Jednym ze zrealizowanych celów projektu by³o stworzenie bazy danych obejmuj¹cej ekspertów odgrywaj¹cych wiod¹c¹ rolê w rozwoju technologii uznanych za priorytetowe. Otwarty dostêp do bazy ekspertów umo liwi szybkie i skuteczne realizowanie analiz strategicznych oraz prac rozwojowych. Ponadto projekt Foresight ARP doprowadzi do zainicjowania i animowania szerokiej debaty publicznej, obejmuj¹cej zarówno przedstawicieli przedsiêbiorstw, jak i œwiata nauki i administracji publicznej. W rezultacie wyniki projektu bêd¹ uwzglêdnia³y 7

8 Istota projektu Foresight ARP najwa niejsze oczekiwania naukowców i praktyków, a wzrost œwiadomoœci proinnowacyjnej obu tych grup poprawi mo liwoœci skutecznego wdro enia wyników projektu do praktyki. W aspekcie praktycznego wykorzystania wyników zaplanowano opracowanie specyficznych wytycznych rozwojowych dla konkretnych przedsiêbiorstw i przedsiêbiorców. Udostêpnianie, wyników w trakcie trwania projektu, bêdzie nieodp³atne. Rezultatem tej dzia³alnoœci bêdzie pog³êbienie wspó³pracy sfery badawczorozwojowej i przedsiêbiorców poprzez rzeczywiste zbli enie ich dzia³alnoœci w zakresie wykorzystania innowacyjnych technologii w praktyce gospodarczej. Potrzeba realizacji projektu. Przyczyn¹ dzia³añ zmierzaj¹cych do realizacji projektu by³o m.in. porównanie Targów AUTOMATICON, które co roku organizowane s¹ w Warszawie oraz majowych Targów SENSOR+TEST w Norymberdze w Niemczech. Analiza porównawcza dowodzi, e polscy przedsiêbiorcy ci¹gle produkuj¹ standardowe wyroby o niewielkim potencjale innowacyjnym, które w prosty sposób mog¹ byæ zast¹pione przez wyroby konkurencji krajów z dalekiego wschodu (np. z Tajwanu lub Chin). W przypadku przedsiêbiorstw niemieckich g³ówny nacisk po³o ony jest na permanentny rozwój zaawansowanych technologii wytwarzania i poszukiwanie innowacyjnych rozwi¹zañ, co pozwala w sposób elastyczny dopasowaæ wyrób do rozwijaj¹cych siê potrzeb klientów, zwiêkszaj¹c konkurencyjnoœæ przedsiêbiorstw. W Polsce utrwalaj¹ siê liczne negatywne zjawiska, które sytuuj¹ Polskê pod wzglêdem dzia³alnoœci badawczo-rozwojowej na pograniczu krajów œrednio i s³abo rozwiniêtych. Nale ¹ do nich: brak instytucji pomostowych pomiêdzy obszarem nauki a przemys³em, kierunki kszta³cenia na poziomie szkolnictwa wy szego, które coraz mniej odpowiadaj¹ potrzebom regionalnej gospodarki, bardzo niskie nak³ady na dzia³alnoœæ badawczorozwojow¹ w porównaniu z krajami zachodnimi Unii Europejskiej, s³aba wspó³praca instytucji naukowych i przedsiêbiorstw. Ponadto regionalne jednostki naukowe zwi¹zane z automatyk¹, robotyk¹ i technik¹ pomiarow¹ obecnie borykaj¹ siê z problemem niedostosowania problematyki prac badawczych do bie ¹cych i rzeczywistych potrzeb krajowego przemys³u, a niski poziom œwiadomoœci pro-innowacyjnej wœród pracowników B+R powstrzymuje ich przed zaanga owaniem siê w dzia³alnoœæ innowacyjn¹, transfer nowoczesnych technologii i kszta³cenie kadr, a ukierunkowuje na dzia³alnoœæ statutow¹ oraz strategiê niskich kosztów. Te zjawiska doprowadzi³y do konkluzji, e w ci¹gu kilku najbli szych lat zarówno polski oraz regionalny sektor automatyki, robotyki i techniki pomiarowej czeka okres gwa³townych i czêsto bolesnych zmian. Zmiany bêd¹ wi¹za³y siê nie tylko z wymuszonym przekwalifikowaniem siê z produkcji standardowego (o niskim poziomie innowacyjnoœci) asortymentu na wyroby unikatowe, innowacyjne, lecz generalnie ze zmian¹ sposobu myœlenia o prowadzeniu biznesu i dzia³alnoœci gospodarczej. Poniewa w tym trudnym procesie, który nas czeka Polskie firmy na szczêœcie nie bêd¹ pozostawione same sobie, dlatego e wa nym elementem wsparcia bêd¹ fundusze 8

9 Istota projektu Foresight ARP strukturalne, które mo na na te obszary ukierunkowaæ i proces przechodzenia do produkcji bardziej innowacyjnej u³atwiæ czy przyœpieszyæ. Przyk³adowo poprzez wspó³pracê z Polsk¹ Agencj¹ Rozwoju Przedsiêbiorczoœci w dzia³aniach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Wobec ograniczonych œrodków na rozwój, którymi dysponuj¹ przedsiêbiorcy, niezast¹pione s¹ budowy sieci powi¹zañ kooperacyjnych oraz konieczna jest optymalizacja kierunków rozwoju regionalnych przedsiêbiorstw z obszaru automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Rozwój ten musi byæ tak e wsparty przez sferê badawczorozwojow¹, której g³ówne kierunki prac musz¹ byæ spójne z potrzebami przedsiêbiorców, wynikaj¹cymi bezpoœrednio z potrzeb rynku. Opis zespo³u Projekt Foresight ARP jest realizowany w latach przez Konsorcjum w sk³adzie: Przemys³owy InstytutAutomatyki i Pomiarów (jednostka wiod¹ca Konsorcjum) Instytut Badañ Systemowych PolskiejAkademii Nauk Politechnika Warszawska, Instytut Metrologii i In ynierii Biomedycznej. Sk³ad konsorcjum w sposób komplementarny pokrywa swoimi kompetencjami problematykê projektu, w szczególnoœci zapewnia wysoki poziom naukowego zaplecza badawczego. Natomiast przez ca³y czas realizacji projektu w Przemys³owym Instytucie Automatyki i Pomiarów prowadzone s¹ dzia³ania w zakresie zarz¹dzania i obs³ugi projektu - obs³uga administracyjna, logistyczna i finansowa projektu, przygotowanie procedur oraz dokumentów administracyjnych, organizacja wyjazdów i spotkañ, archiwizacja dokumentacji, monitoring, ewaluacja itp. Zgodnie z doœwiadczeniami praktycznymi w zakresie realizacji projektów typu foresight, konsorcjanci projektu organizuj¹ cotygodniowe spotkania robocze. W trakcie tych spotkañ s¹ omawiane g³ówne problemy napotkane w trakcie realizacji zadañ, definiowane sposoby ich przezwyciê enia oraz przydzielanie wykonawcom bie ¹cych prac. Zespó³ Realizatorów: Dr hab. in. Roman Szewczyk Kierownik Projektu Prof. dr in. Tadeusz Missala Specjalista Wiod¹cy w obszarze Robotyka Mgr Jan Piwiñski Specjalista Mgr in. Magdalena Komorowska Specjalista Mgr in. Katarzyna Rzepliñska-Ryka³a Specjalista mgr in. Rafa³ K³oda Obs³uga informatyczna Dr in. Jan Tomasik Specjalista Wiod¹cy w obszarze Technika Pomiarowa Dr in. Olga Iwasiñska-Kowalska Specjalista Dr in. Adam WoŸniak Specjalista 9

10 Istota projektu Foresight ARP Dr in. Jacek Salach Specjalista Prof. dr hab. in. Janusz Kacprzyk Specjalista Wiod¹cy w obszarze Automatyka Doc. dr hab. Eulalia Szmidt Specjalista Doc. dr hab. S³awomir Zadro ny Specjalista 1.. Problematyka obszarów badawczych Obszary Automatyka, Robotyka i Technika Pomiarowa maj¹ du e znaczenie ekonomiczne i spo³eczne, jak równie wielki potencja³ innowacyjny i wci¹ niezaspokojon¹ potrzebê praktycznego wykorzystania innowacyjnych rozwi¹zañ w sterowaniu i optymalizacji procesów produkcyjnych w zakresie wydajnoœci, powtarzalnoœci, jakoœci, bezpieczeñstwa oraz z punktu widzenia potrzeb ekologicznych. Prace realizowane w projekcie obejm¹ nastêpuj¹ce trzy obszary badawcze: Automatyka: zaawansowana automatyzacja procesów przemys³owych i wytwarzania, zaawansowana automatyzacja procesów pozaprzemys³owych, systemy inteligentnego sterowania i systemy wspomagania podejmowania decyzji (w tym systemy ekspertowe i systemy typu inteligentnych obliczeñ typu soft computing ), napêdy i sterowanie napêdami, bezpieczeñstwo technologiczne, w tym bezpieczeñstwo funkcjonalne oraz inne zastosowania automatyki technicznej. Robotyka: robotyka inspekcyjna, przemys³owa, medyczna i rehabilitacyjna, robotyka do powszechnego u ytku, robotyka na rzecz bezpieczeñstwa, robotyka us³ugowa oraz inne zastosowania robotyki (w tym np. edukacyjne zabawki robotyczne). Technika pomiarowa: sensory, przetworniki pomiarowe i systemy pomiarowe stosowane w uk³adach kontroli i sterowania procesami przemys³owymi i wytwórczymi; przeznaczone do automatycznej kontroli i badania wyrobów, monitorowania infrastruktury krytycznej (w tym pomiary bezinwazyjne i nieniszcz¹ce) oraz rozproszone systemy pomiarowe, w tym systemy monitorowania œrodowiska i zagro eñ naturalnych, inne zastosowania elementów i systemów techniki pomiarowej Metodologia badañ i analiz w projekcie FARP W projekcie Foresight ARP wykorzystane s¹ dotychczasowe doœwiadczenia zdobyte w trakcie realizacji projektu Monitorowanie i prognozowanie (Foresight) priorytetowych, innowacyjnych technologii dla zrównowa onego rozwoju województwa mazowieckiego zrealizowanego w latach w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjnoœci Przedsiêbiorstw. W trakcie realizacji tego projektu w Przemys³owym Instytucie Automatyki i Pomiarów opracowano metodykê realizacji projektów foresight dostosowan¹ do polskich warunków. Projekt Foresight ARP jest realizowany zgodnie z t¹ metodyk¹. Schemat blokowy jego g³ównych zadañ podano na rys. 1. Projekt rozpocz¹³ siê od diagnozy stanu obecnego, od inwentaryzacji i identyfikacji kluczowych uczestników polskiego rynku w zakresie automatyki robotyki i techniki 10

11 Istota projektu Foresight ARP pomiarowej. Analiza obecnego stanu rozwoju technologii oraz uwarunkowañ ekonomiczno-spo³ecznych w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej w Polsce zawar³a szereg analiz: - analizê danych statystycznych GUS - analizê trendów - analizy SWOT w ka dym z trzech obszarów badawczych - analizê potrzeb - analizê sytuacji przyk³adowych, reprezentatywnych, krajowych firm bêd¹cych zarówno producentami, jak i integratorami automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Analiza stanu obecnego w zakresie automatyki, robotyki i technik pomiarowych w Polsce Badanie metod¹ Delphi Automatyka Robotyka Techniki pomiarowe Wybór kluczowych kierunków rozwoju Automatyka Robotyka Techniki pomiarowe Krzy owa analiza wp³ywów Konsultacje spo³eczne Wskazanie priorytetowych technologii i scenariuszy rozwoju ród³o: opracowanie w³asne Rysunek 1. Schemat blokowy g³ównych zadañ projektu Foresight ARP. W kolejnym etapie realizacji projektu zosta³a zastosowana metoda delficka. Metoda ta, to ustrukturyzowany proces zbierania i syntetyzowania wiedzy od grupy ekspertów za pomoc¹ serii kwestionariuszy po³¹czonych z kontrolnym zbieraniem opinii zwrotnych. Nastêpnym etapem jest Krzy owa analiza wp³ywów (zwana równie analiz¹ wzajemnych oddzia³ywañ), która pozwala oceniæ prawdopodobieñstwo zajœcia oraz termin realizacji ka dego ze zdarzeñ z uwzglêdnieniem ró nych kolejnoœci. Zazwyczaj jest ona powi¹zana z metod¹ delfick¹, gdy wiele elementów jednej (wielkoœæ si³y i wa noœci oddzia³ywania) ustala siê za pomoc¹ drugiej. Krzy owa analiza wp³ywów bêdzie zrealizowana ³¹cznie dla wszystkich obszarów badawczych. Na rys. 2. przedstawiono przep³yw wiedzy w projekcie Foresight ARP podczas realizacji metody delfickiej i krzy owej analizy wp³ywów. Fundamentalne znaczenie dla powodzenia projektu mia³o zaanga owanie siê w jego realizacjê szerokiego grona ekspertów, reprezentuj¹cych proporcjonalnie wszystkie trzy obszary badawcze. Ponadto, w trakcie realizacji projektu szczególny nacisk po³o ono na rzeczywiste zaanga owanie 11

12 Istota projektu Foresight ARP przedstawicieli krajowego przemys³u. Zaplanowano udzia³ w badaniach co najmniej 150 ekspertów bran owych oraz 15 ekspertów kluczowych o szczególnie wysokim poziomie kompetencji. Bardzo wa nym elementem projektu s¹ te konsultacje spo³eczne uzyskanych wyników. Umo liwi¹ one uwzglêdnienie wyra onych bezpoœrednio przez przedsiêbiorców i naukowców opinii, a w rezultacie koñcow¹ weryfikacjê wybranych, kluczowych kierunków rozwoju automatyki, robotyki i techniki pomiarowej w Polsce. Ostatecznie, na podstawie wszystkich uzyskanych wyników, zostan¹ opracowane prognozy mo liwych scenariuszy rozwoju automatyki, robotyki i techniki pomiarowej oraz zostanie dokonany wybór priorytetowych technologii. Panel specjalistów wiod¹cych Panel ekspertów kluczowych (15 osób) Eksperci bran owi techniki pomiarowe (50 osób) automatyka (50 osób) robotyka (50 osób) Ankieta Delphi Ankiety KAW cykle ankietowania 1 ankieta ród³o: opracowanie w³asne Rysunek 2. Przep³yw wiedzy w projekcie Foresight ARP, w trakcie realizacji badañ metod¹ delfick¹ i podczas krzy owej analizy wp³ywów Scenariusze zak³adaj¹ zró nicowane mo liwoœci rozwoju w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej, uwzglêdniaj¹c zarówno zdarzenia pozytywne, jak i negatywne. Zalet¹ budowania scenariuszy jest ich czytelnoœæ, bowiem pokazuj¹ przysz³oœæ w przystêpny sposób, bez potrzeby wykorzystania specjalistycznej wiedzy do interpretacji wyników. Zaprojektowane badania pozwol¹ na œwiadomy wybór kluczowych technologii na podstawie scenariuszy rozwoju automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Podstaw¹ procesu krytycznej oceny zaproponowanych technologii bêd¹ przeprowadzone wczeœniej badania, uzyskane dane i opracowane prognozy. W tej fazie projektu zostanie wskazanych kilkanaœcie priorytetowych technologii, które bêd¹ stanowi³y g³ówny wynik projektu. Technologie wskazane na liœcie powinny mieæ charakter priorytetowy z punktu widzenia polskiej automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. 12

13 Metoda delficka i jej zastosowanie w projekcie FARP ROZDZIA 2. METODA DELFICKA I JEJ ZASTOSOWANIE W PROJEKCIE FARP 2.1. Sposób organizacji badañ i analiz z wykorzystaniem metody Delfickiej Metoda delficka jest metod¹ badañ, która polega na zbieraniu informacji na dany temat w ramach przedstawicieli wybranej grupy spo³ecznej lub zawodowej. Grupa ta stanowi zbiór ekspertów z danej dziedziny techniki. Metoda delficka u ywana jest g³ównie w kwestiach oceny prognoz d³ugoterminowych, jako e jest to procedura identyfikowania stwierdzeñ (tematów), które s¹ powi¹zane z przysz³oœci¹. Redukuje ona niezbadan¹ i z³o on¹ wiedzê do twierdzeñ, na podstawie których mo liwe jest dokonanie ocen. Tote mo e byæ pomocna w kombinacjach z innymi metodami, tj. prognozowaniem scenariuszy. Najpowszechniejszym zastosowaniem metody jest badanie opinii ekspertów na temat najbardziej prawdopodobnego okresu, w którym dane zdarzenie mog³oby siê wydarzyæ. Czêsto, wraz z tymi pytaniami prognozuj¹cymi pojawi¹ siê inne pytania ankiety na temat mo liwych ograniczeñ determinuj¹cych oraz stymuluj¹cych na temat konsekwencji konkretnych trendów spo³ecznych czy gospodarczych. Badania te s¹ najczêœciej przeprowadzane za pomoc¹ ankiet przesy³anych drog¹ pocztow¹ lub elektroniczn¹. Bardzo czêsto spotykanym elementem metody delfickiej jest przeprowadzanie badania z wykorzystaniem tych samych pytañ w kilku turach. W projekcie Foresight ARP metoda delficka bêdzie realizowana niezale nie, w ramach ka dego z trzech obszarów badawczych. W projekcie Foresight ARP metoda delficka jest najbardziej czasoch³onnym i pracoch³onnym etapem projektu. Jest procesem zbierania i syntetyzowania wiedzy od grupy ekspertów za pomoc¹ serii kwestionariuszy po³¹czonych z kontrolnym zbieraniem opinii zwrotnych. Zgodnie z za³o eniem metoda ta jest metod¹ dedukcyjn¹, kolejne iteracje ankiety bazuj¹ na wynikach poprzednich, rozwijaj¹ je, a w konsekwencji poziom szczegó³owoœci pytañ wzrasta wraz z kolejn¹ ankiet¹. Zazwyczaj pierwsza z serii ankiet bada zagadnienia na poziomie ogólnym i stanowi punkt wyjœcia dla bardziej konkretnych pytañ w dalszych etapach ankietyzacji, natomiast ostatnia z ankiet stanowi swoiste podsumowanie ca³ego procesu. Kwestionariusze s¹ tak zaprojektowane, aby uzyskaæ indywidualne odpowiedzi na zadane pytania, a nastêpnie umo liwiæ ekspertom redefiniowanie ich pogl¹dów i opinii w miarê rozwoju pracy badawczej. Jest to mo liwe poprzez wzajemne powi¹zanie ze sob¹ poszczególnych ankiet. Ponadto respondenci w póÿniejszych rundach otrzymuj¹ wynik na temat struktury odpowiedzi z wczeœniejszych rund. Celem sprzê enia jest, oferowanie respondentom szansy na modyfikacje ich ocen, stymulowanie wymiany pogl¹dów i informacji a w przypadku prognozowania, pozwolenie im na zorientowanie siê, jak dalece ich oczekiwania koresponduj¹ z tymi z szerszej grupy respondentów. Zatem analiza opinii pozosta³ych Ekspertów pozwala na okreœlenie poziomu akceptacji zmian. 1

14 Metoda delficka i jej zastosowanie w projekcie FARP W projekcie Foresight ARP za³o ono realizacjê ³¹cznie szeœciu ankiet Delphi w trzech cyklach. W ka dym cyklu przeprowadzono dwie ankiety, czêœciowo ró ni¹ce siê poziomem szczegó³owoœci i skomplikowania w zale noœci od badanej grupy: Ekspertów Kluczowych i Ekspertów Bran owych. Ankiety rozsy³ane do Ekspertów Kluczowych w formie plików tekstowych by³y znacznie bardziej skomplikowane i szczegó³owe. Eksperci swoj¹ specjalistyczn¹ wiedze wykazywali g³ównie w odpowiedziach na pytania otwarte, które na bie ¹co by³y konsultowane i weryfikowane przez Zespó³ projektu. Ponadto Eksperci Kluczowi wype³niali swoje ankiety po Ekspertach Bran owych, wyj¹tek tylko stanowi³a ostatnia runda ankiet. Z powy szych za³o eñ wynika, e dla metody delfickiej, w pocz¹tkowej fazie jej realizacji, nie istnieje ostateczny katalog pytañ. Pytania s¹ kszta³towane w zale noœci od uzyskiwanych odpowiedzi w poprzednich etapach badania. Ustalenie kszta³tu pierwszej tury pytañ wymaga³o przeprowadzenia szeregu dzia³añ wstêpnych, których opis znajduje 7 siê w opracowaniu ForesightARP. Metodologie, analizy i diagnoza stanu obecnego Grupy Technologii Podstawowa jednostka analizy metody delfickiej Podzia³ na grupy technologii Grupa technologii: z³oty œrodek pomiêdzy ogólnym, nieuporz¹dkowanym charakterem obszarów badawczych, a analiz¹ wszystkich znanych technologii z danego obszaru. Rozwój okreœlonej technologii z danej grupy technologii efektywniej przyczyni siê do realizacji jej g³ównej funkcji (poprzez mniejsze koszty, lepsz¹ jakoœæ, wiêkszy zysk). Grupy technologii odpowiadaj¹ potrzebom, które nale y zaspokoiæ w ka dym z obszarów badawczych np. w obszarze Automatyka: Technologie zapewniaj¹ce zaawansowan¹ automatyzacjê procesów przemys³owych. Obszary badawcze Grupy technologii Bardzo du a iloœæ znanych technologii i ich zastosowañ Dziedziny techniki, dla których budowane bêd¹ scenariusze rozwoju Zbieranie pomys³ów Podobieñstwo funkcji kilku technologii Rysunek. Schemat tworzenia grup technologii. 7 Foresight priorytetowych, innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Metodologia, analizy i diagnoza stanu obecnego, Roman Szewczyk (redaktor naczelny), Jan Piwiñski, Tadeusz Missala, Janusz Kacprzyk, Jan Tomasik, Adam WoŸniak, Jacek Salach, Olga Iwasiñska-Kowalska, Wojciech Winiarski, Rafa³ K³oda, Magdalena Komorowska, S³awomir Zadro ny, Warszawa, grudzieñ

15 Metoda delficka i jej zastosowanie w projekcie FARP Podstawowe obszary badawcze wykazuj¹ wysoki poziom zró nicowania wewnêtrznego. Zdefiniowanie pe³nego i wyczerpuj¹cego wykazu grup technologii w automatyce, robotyce i technice pomiarowej by³o zadaniem bardzo skomplikowanym. Udzielenie odpowiedzi na pytanie Rozwój jakich technologii przysporzy obszarom badawczym projektu najwiêkszych korzyœci?, wymaga³o dok³adnej analizy zagadnieñ zwi¹zanych z rozwojem technologii na œwiecie. Dotyczy³o to zarówno technologii obecnie rozwijanych, jak i przysz³ych, nieznanych jeszcze rozwi¹zañ. Dla przejrzystoœci problematyki obszarów badawczych, konieczne by³o podzielenie ich na mniejsze jednostki. Podobieñstwo funkcji spe³nianych przez technologie pozwoli³o wyodrêbniæ grupy technologii w ramach poszczególnych obszarów tematycznych. Rozwój technologii z danej grupy zmierza do bardziej efektywnego realizowania jej g³ównej funkcji, na przyk³ad poprzez obni enie kosztów, zwiêkszenie wydajnoœci, poprawienie jakoœci obs³ugi lub innych istotnych dla u ytkownika cech. Zespó³ kieruj¹cy projektem stworzy³ reprezentatywny oraz wyczerpuj¹cy wykaz grup technologii w ramach poszczególnych obszarów badawczych, który przedstawiony jest w poni szych tabelach. Nale y zaznaczyæ, i wykaz ten na bie ¹c¹ by³ uaktualniany na podstawie wyników badañ oraz opinii ekspertów przedstawianych w trakcie trwania projektu. W konsekwencji na podstawie wyników I ankiety Delphi (wype³nionej przez blisko 200 ekspertów), zespó³ projektu Foresight ARP zdecydowa³ siê na usuniêcie poni szych grup technologii, które w polskich warunkach w najbli szych 20 latach NIE bêd¹ mieæ kluczowego znaczenia w zakresie automatyki, robotyki i techniki pomiarowej. Automatyka Technologie zapewniaj¹ce zaawansowan¹ automatyzacjê procesów pozaprzemys³owych, m.in. us³ugowych Technologie wykorzystuj¹ce zastosowanie automatyki w domach i obiektach przemys³owych Po³¹czono grupy &7: Technologie zapewniaj¹ce automatyzacjê procesów pozaprzemys³owych w obiektach przemys³owych i domach. Technologie stosowane w automatyzacji produkcji i linii technologicznych Technologie stosowane w ³atwym i szybkim monta u oraz demonta u konstrukcji (urz¹dzenia do transportu bliskiego, systemy paletyzuj¹ce) Technologie stosowane w automatyce modu³owej Technologie wykorzystuj¹ce e-automatykê Robotyka Technologie dostosowuj¹ce robota do efektywnego i niezawodnego wykonywania obróbki powierzchniowej (obs³uga wanien galwanizerskich, uszczelnianie, malowanie 15

16 Metoda delficka i jej zastosowanie w projekcie FARP Technologie do wykorzystania robotów do obs³ugi i nadzorowania w przemyœle procesowym Technologie umo liwiaj¹ce stosowanie robotów w pracach domowych Technologie stosowania robotów w edukacji i rozrywce Technika Pomiarowa Technologie wykorzystuj¹ce rozproszone systemy pomiarowe; Technologie wykorzystywane przy ocenie jakoœci informacji audiowizualnej; OBSZAR AUTOMATYKA Tabela 1. Grupy technologii w obszarzeautomatyka. 1. Technologie zapewniaj¹ce zaawansowan¹ automatyzacjê procesów przemys³owych; 2. Technologie zapewniaj¹ce zaawansowan¹ automatyzacjê procesów wytwarzania;. Technologie wykorzystuj¹ce systemy inteligentnego sterowania i systemy wspomagania podejmowania decyzji (systemy ekspertowe, systemy inteligentnych obliczeñ); 4. Technologie zwi¹zane z wykorzystaniem napêdów i sterowania napêdami; 5. Technologie zapewniaj¹ce bezpieczeñstwo technologiczne (w tym bezpieczeñstwo funkcjonalne); 6. Technologie stosowane w przemyœle wydobywczym, chemicznym, spo ywczym, petrochemicznym i farmaceutycznym; 7. Technologie stosowane transporcie i logistyce, 8. Technologie stosowane w energetyce i ciep³ownictwie oraz gospodarce wodno - œciekowej; 9. Technologie zwi¹zane z wykorzystaniem alternatywnych Ÿróde³ energii; 10. Technologie wykorzystywane w ochronie œrodowiska; 11. Technologie zapewniaj¹ce automatyzacjê procesów pozaprzemys³owych w obiektach przemys³owych i domach OBSZAR ROBOTYKA Tabela 2. Grupy technologii w obszarze Robotyka. 1. Technologie umo liwiaj¹ce zwiêkszenie wydajnoœci robotów przemys³owych (liczba osi > 6; zwiêkszenie szybkoœci ruchów; nadanie robotowi funkcji koordynatora; czujniki i funkcje parainteligencji), przy jednoczesnej poprawie bezpieczeñstwa u ytkowania. 16

17 Metoda delficka i jej zastosowanie w projekcie FARP 2. Technologie dostosowuj¹ce roboty do efektywnej obróbki materia³ów;. Technologie dostosowuj¹ce roboty do efektywnego i niezawodnego wykonywania operacji ³¹czenia czêœci (zgrzewanie, spawanie, klejenie) o wyraÿnie zwiêkszonej jakoœci i wydajnoœci; 4. Technologie umo liwiaj¹ce efektywne stosowanie robotów w transporcie bliskim (pakowanie, paletyzowanie, roz³adunek, przenoszenie materia³ów) i realizacji z³o onych czynnoœci transportowych 5. Technologie umo liwiaj¹ce zwiêkszenie zakresu stosowania robotów przy produkcji i naprawach samochodów; 6. Technologie umo liwiaj¹ce istotny rozwój zastosowania robotów w leczeniu, i rehabilitacji, obs³udze i pielêgnacji chorych; 7. Technologie umo liwiaj¹ce stosowanie robotów w us³ugach 8. Technologie do stosowania robotów w kontroli i testowaniu produktów technicznych 9. Technologie z wykorzystaniem mikro- i nano-robotów 10. Technologie wykorzystuj¹ce autonomiczne roboty mobilne i ich systemy; 11. Technologie stosowania robotów do inspekcji, rozbrajania ³adunków i innych czynnoœci zapewniaj¹cych bezpieczeñstwo publiczne. OBSZAR TECHNIKA POMIAROWA Tabela. Grupy technologii w obszarze Technika Pomiarowa. 1. Technologie wykorzystywane do kontroli wyrobów i procesów produkcyjnych w systemach jakoœci 2. Technologie wykorzystywane w sterowaniu procesami przemys³owymi. Technologie wykorzystywane w monitorowaniu œrodowiska i zagro eñ naturalnych 4. Technologie stosowane na potrzeby medycyny 5. Technologie stosowane w badaniach nieniszcz¹cych i w pomiarach nieinwazyjnych 6. Technologie stosowane w nanotechnologii 7. Technologie stosowane w monitorowaniu infrastruktury krytycznej 8. Technologie umo liwiaj¹ce graficzn¹ wizualizacjê wyników pomiarów, archiwizacjê wyników pomiarów oraz bezprzewodow¹ transmisjê danych z pomiarów 2.. Eksperci Kluczowi Tworzenie zespo³u ekspertów kluczowych 17

18 Metoda delficka i jej zastosowanie w projekcie FARP Wskazanie priorytetowych technologii z obszaru automatyki, robotyki i systemów pomiarowych jest zadaniem niezwykle odpowiedzialnym. Dlatego fundamentalne znaczenie dla powodzenia projektu mia³o zaanga owanie siê w jego realizacje szerokiego grona ekspertów, którzy stanowili o sile zespo³u realizuj¹cego projekt ForesightARP. W trakcie realizacji projektu szczególny nacisk po³o ono na rzeczywiste zaanga owanie siê w jego realizacjê przedstawicieli krajowego przemys³u oraz sfery badawczo - rozwojowej. W badaniach wziê³o udzia³ 15 ekspertów kluczowych, którzy w sposób zrównowa ony reprezentowali poszczególne obszary badawcze projektu. Odegrali oni wiod¹c¹ rolê w projekcie, a w szczególnoœci charakteryzowali siê szczególnie wysokim poziomem kompetencji. Eksperci Kluczowi to piêcioosobowa grupa specjalistów wspieraj¹ca Specjalistê Wiod¹cego z ka dego z obszarów badawczych, który jest jednoczeœnie ich koordynatorem. Ekspert Kluczowy musia³ spe³niaæ wysokie wymagania formalne i merytoryczne, mieæ kompleksow¹ wiedzê teoretyczn¹ i praktyczn¹ w obszarach badawczych. Ponadto ka dy z Ekspertów posiada³ odpowiedni¹ wiedzê dotycz¹c¹ funkcjonowania przedsiêbiorstw, administracji, organizacji technicznych oraz jednostek naukowo badawczych. Ka dy z ekspertów by³ znakomitym specjalist¹ w swojej dziedzinie i reprezentowa³ szeroki przekrój pogl¹dów oraz ró ne punkty widzenia. W sk³adzie Ekspertów Kluczowych nie mog³o zabrakn¹æ Eksperta bêd¹cego przedsiêbiorc¹. By³a to osoba posiadaj¹ca doœwiadczenie praktyczne w realizacji przedsiêwziêæ gospodarczych lub prac badawczo wdro eniowych. Wspó³praca z Ekspertami Kluczowymi pozwoli³a Specjalistom Wiod¹cym na odpowiednie sformu³owanie zagadnieñ badawczych w Krzy owej Analizie Wp³ywów oraz pytañ ankietowych w metodzie delfickiej. Panele Ekspertów s¹ metod¹ stosowan¹ do zwiêkszania zaanga owania ekspertów, przypisywania im zadañ i dalszego rozwoju pracy nad projektem, której celem jest osi¹gniêcie konsensusu, poprzez aktywny udzia³ uczestników grupy. Praca Ekspertów Kluczowych koncentrowa³a siê na nastêpuj¹cych zagadnieniach: 1. zebranie niezbêdnych informacji i wiedzy, 2. prezentacja nowego spojrzenia i kreatywnych pogl¹dów oraz strategii na przysz³oœæ, jak równie nowych sieci wspó³pracy,. rozpowszechnianie idei foresightu i jego wyników szerszej publicznoœci, 4. ogólnego wp³ywu procesu foresight na kreowanie kultury myœlenia o przysz³oœci. W projekcie uznano, e najsilniejszym zespo³em z punktu widzenia realizacji projektu ForesightARP, bêdzie zaanga owanie nastêpuj¹cych Ekspertów: Eksperta bêd¹cego przedsiêbiorc¹, który prowadzi dzia³alnoœæ gospodarcz¹ w jednym obszarze badawczym projektu. Powinien mieæ szerok¹ wiedzê teoretyczn¹ i praktyczne doœwiadczenie w zakresie: znajomoœci podstaw prawnych funkcjonowania przedsiêbiorstw oraz prawa zamówieñ 18

19 Metoda delficka i jej zastosowanie w projekcie FARP publicznych; potrzeb i podstawowych problemów przedsiêbiorców; zmian rynku i procesów ekonomicznych oraz mo liwoœci biznesowych; bezpieczeñstwa produkcji i zarz¹dzania; nowych trendów w technologiach; znajomoœci innowacyjnych procesów produkcji; Eksperta posiadaj¹cego doœwiadczenie w organizowaniu dzia³alnoœci naukowej i technicznej w szkolnictwie wy szym. Powinien mieæ szerok¹ wiedzê i praktykê w zakresie: œwiadczenia us³ug opartych na wiedzy; szkolenia i doskonalenia kadr technicznych; wspó³pracy w realizacji prac wdro eniowych; promocja rezultatów twórczoœci naukowej i przedsiêbiorczoœci. Eksperta naukowca, specjalistê do spraw wdra ania wyników prac badawczych, posiadaj¹cego doœwiadczenie we wspó³pracy z przedsiêbiorcami. Powinien mieæ szerok¹ wiedzê dotycz¹c¹: wspó³pracy z sektorem przedsiêbiorstw; komercjalizacji i innych zastosowañ wyników badañ naukowych w praktyce; znajomoœci funkcjonowania jednostek wdra aj¹cych; komercjalizacji prac badawczych w innych pañstwach; transferu technologii; funkcjonowania na rynku jednostek œwiadcz¹cych us³ugi dla bran przemys³owych. Eksperta naukowca, specjalistê do spraw prowadzenia prac badawczych. Powinien mieæ szerok¹ wiedzê teoretyczn¹ oraz kwalifikacje w zakresie: prowadzenia badañ podstawowych i stosowanych; znajomoœci teoretycznych zagadnieñ naukowych; znajomoœci funkcjonowania jednostek badawczo - rozwojowych; zastosowania wyników badañ w praktyce; promocji rezultatów prac badawczych; znajomoœci zarz¹dzania i realizacji strategicznych programów badañ naukowych; wspó³pracy w realizacji miêdzynarodowych programów dotycz¹cych mobilnoœci naukowców. 19

20 Metoda delficka i jej zastosowanie w projekcie FARP Eksperta naukowca, specjalistê od pracy dydaktycznej i wspó³pracy naukowej. Powinien mieæ szerok¹ wiedzê oraz niezbêdne kwalifikacje w zakresie: organizacji pracy naukowej i dydaktycznej; umiejêtnoœci kszta³cenia kadr, studentów i doktorantów; potrzeb, problemów i socjologii dzia³ania m³odych naukowców; funkcjonowania oœrodków naukowych i badawczych; znajomoœci innowacyjnych form kszta³cenia; znajomoœci polityki naukowej i innowacyjnej pañstwa. Zespó³ sk³adaj¹cy siê z piêciu Ekspertów Kluczowych jako ca³oœæ prezentowa³ wysoki poziom wiedzy. Sta³ym warunkiem funkcjonowania zespo³ów jest istnienie piêciu Ekspertów Kluczowych o ró nych kwalifikacjach. Ka dy z wybieranych Ekspertów stanowi dope³nienie pracy pozosta³ych, tak aby ich dzia³ania by³y wewnêtrznie spójne. Powy szy zabieg podyktowany jest koniecznoœci¹ analizy obszaru badawczego z ró nych punktów widzenia. Wobec uczestników projektu stawiane s¹ wysokie wymagania dotycz¹ce: szerokiej wiedzy w zakresie automatyki, robotyki lub techniki pomiarowej popartej doœwiadczeniem naukowym w obszarze badawczym oraz ogóln¹ wiedz¹ w zakresie pozosta³ych obszarów badawczych; znajomoœci metodologii badañ, zakresu oraz obszarów tematycznych w projektach typu foresight na przyk³adach krajowych i zagranicznych projektów; czynnego uczestnictwa w zespole ekspertów kluczowych, które daje mo liwoœæ przeprowadzenia ca³ego procesu foresight w zaplanowanym czasie z uwzglêdnieniem ca³ego zakresu problemów w nim podejmowanych. uczestnictwo oznacza wzajemn¹ wspó³pracê, zrozumienie cz¹stkowych interesów oraz gotowoœæ do dzia³ania i udzielania niezbêdnych wyjaœnieñ; zdolnoœci do prawid³owego wnioskowania, wprowadzania ró nych perspektyw w podjêtych zadaniach, jak i dostrzegania spraw pod ró nymi k¹tami, nie tylko tymi reprezentuj¹cymi w³asny interes; rzetelnej wiedzy i kompetencji w poruszanych kwestiach, a co za tym idzie zdolnoœci nie tylko do chronienia okreœlonych interesów czy modeli myœlowych, ale zdolnoœci do wymiany pogl¹dów i eksperymentowania ze wzglêdu na umiejêtnoœci anga owania siê w analizowane kwestie w sposób rzeczowy, a nie reprezentatywny. Ideê foresightu mo na upowszechniaæ ró nymi drogami g³ównie przez media, organizowaniem spotkañ informacyjnych, konferencji, jak i kursów i seminariów daj¹cych mo liwoœæ zapoznawania siê z wynikami projektów dotycz¹cych ró nych spraw i ról odgrywanych w kraju. Podsumowuj¹c, o wyborze Eksperta Kluczowego decyduje zakres prezentowanej wiedzy, dopasowanie do koncepcji specjalisty wiod¹cego i pozosta³ych Ekspertów Kluczowych. Zaanga owanie ekspertów w realizacjê projektu Foresight priorytetowych, 20

21 Metoda delficka i jej zastosowanie w projekcie FARP innowacyjnych technologii na rzecz automatyki, robotyki i techniki pomiarowej wp³ynie na wskazanie tych technologii, których rozwój w nastêpnych 20 latach bêdzie najbardziej celowy i op³acalny. Sk³ady zespo³ów: Automatyka 1. Prof. Zbigniew Nahorski Instytut Badañ Systemowych PolskiejAkademii Nauk 2. Prof. Piotr Tatjewski, Wydzia³ Elektroniki, Politechnika Warszawska. Prof. Leszek Trybus, Politechnika Rzeszowska 4. Prof. Ryszard Tadeusiewicz, Akademia Górniczo Hutnicza, Kraków 5. Mgr. in. Zygmunt Zbyszewski, PPU Automatyka Z. Zbyszewski, Piaseczno Robotyka 1. dr in. Tadeusz Sarnowski PPU ZAP Robotyka 2. Prof. dr in. Leszek Podsêdkowski Politechnika ódzka. dr in.. Wojciech Muszyñski Politechnika Wroc³awska 4. Prof. dr hab. in. Mariusz Olszewski Politechnika Warszawska 5. Prof. dr hab. in. Janusz Narkiewicz Politechnika Warszawska Technika Pomiarowa 1. Prof. dr hab. in. Wies³aw Winiecki - Politechnika Warszawska (Polspar) 2. Prof. dr hab. in. Mateusz Turkowski - Politechnika Warszawska. Prof. dr hab. in. Czes³aw ukianowicz Politechnika Koszaliñska 4. Mgr in. Ryszard Szatkowski NSK Bearings S.A. Kielce 5. Dr in. Eliza Dyakowska Operator Gazoci¹gów Przesy³owych GAZ SYSTEM S.A. Warszawa Lista obowi¹zków Eksperta Kluczowego w Metodzie delfickiej: 1. Uczestnictwo w spotkaniach ekspertów w ramach panelu ekspertów danego obszaru 2. Udzia³ w przygotowaniu ankiet oraz wype³nianie ankiet ( cykle ankiet Delphi). Udzia³ w pracach zwi¹zanych z interpretacj¹ wyników ankiet 4. Udzia³ w pracach merytorycznych, których koniecznoœæ zaistnieje w trakcie realizacji Metody delfickiej Charakterystyka zespo³ów Przedstawiony sk³ad osobowy zespo³u gwarantuje pe³n¹ komplementarnoœæ oraz maksymalne zabezpieczenie szerokiego obszaru badawczego zwi¹zanego z Automatyk¹, Robotyk¹ lub Technik¹ Pomiarow¹. Cz³onkowie zespo³u s¹ wybitnymi specjalistami w sferze naukowo-badawczej. Posiadaj¹ odpowiednie doœwiadczenie w zakresie 21

22 Metoda delficka i jej zastosowanie w projekcie FARP wdra ania wyników prac do praktyki gospodarczej. Cz³onkowie Zespo³u s¹ cenionymi przedstawicielami kluczowych oœrodków naukowych w Polsce. Ich dorobek naukowy jest znacz¹cy i gwarantuje realizacjê projektu. Ich unikalne doœwiadczenie praktyczne oraz organizacyjne po³¹czone z szerok¹ wiedz¹ teoretyczn¹ daj¹ gwarancjê realizacji projektu w poszczególnym obszarze badawczym. Zadania ekspertów kluczowych Tabela 4. Zadania ekspertów kluczowych w automatyce. AUTOMATYKA KATEGORIA EKSPERTA Piotr Tatjewski (Ekspert posiadaj¹cy doœwiadczenie w organizowaniu dzia³alnoœci naukowej i technicznej w szkolnictwie wy szym) Leszek Trybus (Ekspert naukowiec specjalista od wdra ania wyników prac badawczych, posiadaj¹cy doœwiadczenie we wspó³pracy z przedsiêbiorcami) Zygmunt Zbyszewski (Ekspert bêd¹cy przedsiêbiorc¹, który prowadzi dzia³alnoœæ gospodarcz¹ w jednym obszarze badawczym projektu) ZNAJOMOŒÆ ZAGADNIEÑ Œwiadczenia us³ug opartych na wiedzy Szkolenia i doskonalenia kadr technicznych Wspó³pracy w realizacji prac wdro eniowych Promocja rezultatów twórczoœci naukowej i przedsiêbiorczoœci Wspó³pracy z sektorem przedsiêbiorstw Komercjalizacji i innych zastosowañ wyników badañ naukowych w praktyce Znajomoœæ funkcjonowania jednostek wdra aj¹cych Komercjalizacji prac badawczych w innych pañstwach Transferu technologii Funkcjonowania na rynku jednostek œwiadcz¹cych us³ugi dla bran przemys³owych Znajomoœæ podstaw prawnych funkcjonowania przedsiêbiorstw oraz prawa zamówieñ publicznych Potrzeb i podstawowych problemów przedsiêbiorców Zmian rynku i procesów ekonomicznych oraz mo liwoœci biznesowych Bezpieczeñstwa produkcji i zarz¹dzania Nowych trendów w technologiach Znajomoœæ innowacyjnych procesów produkcji 22

23 Metoda delficka i jej zastosowanie w projekcie FARP KATEGORIA EKSPERTA Ryszard Tadeusiewicz (Ekspert naukowiec specjalista od pracy dydaktycznej i wspó³pracy naukowej) Zbigniew Nahorski (Ekspert naukowiec specjalista od prowadzenia prac badawczych) ZNAJOMOŒÆ ZAGADNIEÑ Organizacji pracy naukowej i dydaktycznej Umiejêtnoœæ kszta³cenia kadr, studentów i doktorantów Potrzeb, problemów i socjologii dzia³ania m³odych naukowców Funkcjonowania oœrodków naukowych i badawczych Znajomoœæ innowacyjnych form kszta³cenia Znajomoœæ polityki naukowej i innowacyjnej pañstwa Prowadzenia badañ podstawowych i stosowanych Znajomoœæ teoretycznych zagadnieñ naukowych Znajomoœæ funkcjonowania jednostek badawczo - rozwojowych Zastosowania wyników badañ w praktyce Promocji rezultatów prac badawczych Znajomoœæ zarz¹dzania i realizacji strategicznych programów badañ naukowych Wspó³praca w realizacji miêdzynarodowych programów dotycz¹cych mobilnoœci naukowców Tabela 5. Zadania ekspertów kluczowych w robotyce. ROBOTYKA KATEGORIA EKSPERTA Wojciech Muszyñski (Ekspert posiadaj¹cy doœwiadczenie w organizowaniu dzia³alnoœci naukowej i technicznej w szkolnictwie wy szym) Leszek Podsêdkowski (Ekspert naukowiec specjalista od wdra ania wyników prac badawczych, posiadaj¹cy doœwiadczenie we wspó³pracy z przedsiêbiorcami) ZNAJOMOŒÆ ZAGADNIEÑ Œwiadczenia us³ug opartych na wiedzy Szkolenia i doskonalenia kadr technicznych Wspó³pracy w realizacji prac wdro eniowych Promocja rezultatów twórczoœci naukowej i przedsiêbiorczoœci Wspó³pracy z sektorem przedsiêbiorstw Komercjalizacji i innych zastosowañ wyników badañ naukowych w praktyce Znajomoœæ funkcjonowania jednostek wdra aj¹cych Komercjalizacji prac badawczych w innych pañstwach 2