Szerokie omówienie danych geobotanicznych, w tym:

Transkrypt

1 Parusel J.B. (red.). Rezerwat przyrody Ochojec w Katowicach (Górny Śląsk). Monografia naukowo-dydaktyczna. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice Grzyby większe rezerwatu przyrody Ochojec Macrofungi of the Ochojec Nature Reserve Dariusz Karasiński Szerokie omówienie danych geobotanicznych, w tym: położenia, lokalizacji, geologii, stosunków wodnych, klimatu i szaty roślinnej rezerwatu Ochojec znajdzie czytelnik w innych rozdziałach niniejszej monografii. Informacje te, opracowane przez specjalistów z poszczególnych dziedzin są dostępne bez odsyłania zainteresowanych do innych, czasami trudnych do zdobycia publikacji i dlatego zrezygnowano tutaj z choćby skrótowego analizowania wymienionych wyżej zagadnień, uznając, że byłoby to nużącym powtórzeniem. Nazwy zbiorowisk roślinnych, głównie zespołów leśnych, podano w tekście za Paruselem (2009). Z obszaru rezerwatu Ochojec grzyby nie były dotychczas publikowane. Szczepka i Sokół (1980) pisali wprawdzie o grzybach Katowic, ale ich dane nie obejmują terenu rezerwatu. W waloryzacji przyrodniczej rezerwatu zostało zamieszczonych 8 pospolitych gatunków (Tokarska-Guzik i in. 1993). Aktualne doniesienie należy traktować jako wstępne z uwagi na krótki okres prowadzenia prac terenowych. Owocniki grzybów są bar dzo efemeryczne, a ich pojaw uzależniony od szeregu czynników, których sprzyjająca konfiguracja może nie wystąpić przez wiele lat z rzędu. Obserwacje poczynione na przestrzeni jednego sezonu wegetacyjnego, mogą dostarczyć danych orientacyjnych lecz są fragmentaryczne i nie dokumentują w pełni składu gatunkowego grzybów występujących na terenie obiektu. Dla uzyskania pełniejszego obrazu mikobioty rezerwatu należy kontynuować prace inwentaryzacyjne w kolejnych latach. Mozaika zbiorowisk roślinnych i obecność pięciu zespołów leśnych (Parusel 2009) z wielogatunkowym, dojrzałym drzewostanem, a także duża ilość martwego drewna zalegającego na dnie lasu w formie kłód, pniaków, opadłych gałęzi i gałązek, sprzyjają bogactwu grzybów na obszarze rezerwatu. Strumień Ślepiotka wraz z pozostałościami stawów oraz inne cieki wodne kształtujące lokalny mikroklimat poprzez podniesienie wilgotności gleb i powietrza, ułatwiają rozwój tych wilgociolubnych z natury organizmów. Wstępne badania, których wyniki są tutaj prezentowane, pozwalają stwierdzić, że rezerwat Ochojec jest w regionie unikalną ostoją dla wielu ciekawych, rzadkich, chronionych i zagrożonych wymarciem gatunków. Ostoją tym cenniejszą, że znajdującą się w centrum najbardziej uprzemysłowionej części naszego kraju. Ogółem odnaleziono w granicach obiektu 240 gatunków, z których 35 jest umieszczonych na Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych w Polsce (Wojewoda i Ławrynowicz 2006), a 36 gatunków uważa się za zagrożone na Górnym Śląsku (Wojewoda 1999). Bardzo interesująca i znacznie podnosząca wartość rezerwatu jest obecność grzybów podlegających ścisłej ochronie prawnej oraz uważanych za relikty puszczańskie. Materiał i metody W trakcie inwentaryzacji wzięto pod uwagę grzyby z gromad Ascomycota i Basidiomycota wytwarzające owocniki widoczne nieuzbrojonym okiem. W przypadku gromady Basidomycota skupiono się na podgromadzie Agaricomycotina w ujęciu Hibbeta i in. (2007). Cały teren rezerwatu potraktowano jako jedno stanowisko. Badania terenowe prowadzono metodą marszrutową w dniach: , 8.04., , 9.06., , i r. Dokonano zbioru materiałów w celu dokumentacji stanowisk oraz rozstrzygnięcia kwestii taksonomicznych. W wykazie gatunków uwzględniono również oznaczone przez autora materiały zielnikowe gromadzone od r. przez dra Jerzego Parusela, co zaznaczono podając autora znaleziska. Suche okazy zdeponowano w zielniku grzybów Instytutu Botaniki PAN w Krakowie (KRAM-F). W pracach laboratoryjnych korzystano z mikroskopów świetlnych Nikon E400 i PZO Biolar z kontrastem fazowym. Morfologię okazów sprawdzano pod imersją w powiększeniu 1250x. Preparaty mikroskopowe ze świeżych owocników wykonywano w wodzie, a z suchych w 3-5 % KOH. Do barwienia struktur używano amoniakalnej czerwieni Kongo oraz wodnego roztworu floksyny. Amyloidalność i dekstrynoidalność badano w odczynniku 86 Streszczenie Summary s. 470

2 Melzera. Cyanofilność zarodników i strzępek sprawdzano w roztworze błękitu bawełnianego. Do wykrywania obecności gleocystyd i strzępek gleocystydialnych używano sulfowaniliny. Pomiary zarodników wykonywano biorąc pod uwagę 30 sztuk zarodników. Dokumentację fotograficzną wykonano aparatem Nikon D200 z obiektywem AF Micro Nikkor 60 mm 1:2.8 D. Oznaczenia materiałów dokonano według możliwie najnowszych kluczy i monografii rodzajów, częściowo cytowanych w piśmiennictwie. Nomenklaturę przyjęto głównie za INDEX FUNGORUM (2007), a w nielicznych przypadkach uwzględniono sugestie MYCOBANK. ORG (2007) lub ujęcia pochodzące z monografii poszczególnych rodzajów. Dla grzybów poliporoidalnych nazewnictwo przyjęto za Gilbertsonem i Ryvardenem (1993, 1994). Układ systematyczny przyjęto za Hibbetem i in. (2007). Skróty nazwisk przyjęto według stosowanych w INDEX FUNGORUM (2007). Listę stwierdzonych w rezerwacie grzybów uporządkowano alfabetycznie w obrębie gromad. Dla każdego gatunku w wykazie, oprócz łacińskiej nazwy i jej autora, podano w pierwszej kolejności przynależność do grupy biotroficznej. Należy przy tym zaznaczyć, że niektóre gatunki grzybów, podane tutaj jako saproby, bo znalezione na martwym drewnie lub innych szczątkach roślinnych, mogą mieć w swoim cyklu rozwojowym etap pasożytniczy, kiedy infekują roślinę żywicielską. Dalszy rozwój grzybni i wytworzenie owocników ma miejsce po śmierci żywiciela. W następnej kolejności podano rodzaj substratu lub gatunek partnera mikoryzowego, datę zbioru, a w niektórych przypadkach poczyniono uwagi odnośnie częstości występowania i liczebności populacji oraz zbiorowiska roślinnego, w którym grzyb stwierdzono, a wyjątkowo zamieszono również komentarz taksonomiczny lub nomenklaturowy. Dla gatunków zaobserwowanych po raz pierwszy w naszym kraju, podano skrócony opis budowy makroskopowej i mikroskopijnej polskiej kolekcji. Wyniki Gatunki z czerwonej listy grzybów wielkoowocnikowych w Polsce (Wojewoda i Ławrynowicz 2006) opatrzono oznaczeniem PLRL, a po myślniku podano kategorię zagrożenia: Ex wymarłe i zaginione (od dawna nie znalezione), E wymierające, V narażone, R rzadkie, I o nieokreślonym zagrożeniu. Dla gatunków znajdujących się na Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych Górnego Śląska (Wojewoda 1999) użyto skrótu GŚRL i symboli literowych kategorii zagrożenia identycznych jak dla listy krajowej. Grzyby chronione (Rozporządzenie 2004) oznaczono symbolem literowym CH. Wykaz gatunków Ascomycota Chlorosplenium aeruginascens (Nyl.) P. Karst. saprob; na mocno rozłożonym drewnie gałęzi Populus tremula obserwowano charakterystyczne modrozielone przebarwienia wywołane przez grzybnię tego gatunku, , , pojedynczy owocnik zebrano Cyclaneusma minus (Butin) DiCosmo, Peredo & Minter. saprob; na opadłych igłach Pinus sylvestris, Daldinia decipiens H. Wollweber & M. Stadler saprob; dwie stare podkładki na opadłej gałęzi Betula pubescens, Daldinia pyrenaica M. Stadler & H.Wollweber. saprob; sześć podkładek na szczeblach drabin w ogrodzeniu Streptopus amplexifolius wykonanych z gałęzi Quercus sp., Diatrype stigma (Hoffm.) Fr. saprob; na opadłej gałęzi Betula pendula, Elaphomyces muricatus Fr. symbiont ektomikoryzowy; podziemny, w glebie, płytko pod ściółką, w systemach korzeniowych Quercus robur i Pinus sylvestris, Eutypa spinosa (Pers.) Tul. & C. Tul. saprob; rozległa podkładka (50 x 20 cm) na kłodzie Fagus sylvatica, Gyromitra esculenta (Pers.) Fr. saprob; licznie na piaszczystej ziemi w Pino-Quercetum, , leg. J. Parusel Helvella macropus (Pers.) P. Karst. saprob; pojedynczy owocnik na poboczu ścieżki leśnej w Pino-Quercetum, ; grupa pięciu owocników na obrzeżu wypaleniska w niskiej trawie, (ryc. 1; ilustracje grzybów zamieszczono na stronach 98 i 99). Hypocrea citrina (Pers.) Fr. saprob; niewielka podkładka na resztkach drewna między odsłoniętymi korzeniami Populus tremula, na gro bli, Hypocrea gelatinosa (Tode) Fr. (ryc. 2) saprob; na odkorowanej kłodzie Populus tremula, , Hypomyces aurantius (Pers.) Tul. pasożyt i saprob; na starym owocniku Bjerkandera adusta i obok na drewnie opadłej gałęzi Fagus sylvatica, Hypoxylon howeanum Peck. saprob; na korze i drewnie gałęzi Quercus robur, Hypoxylon fragiforme (Pers.) Kickx saprob; na korze i drewnie gałęzi Fagus sylvatica, , leg. J. Parusel. Hypoxylon multiforme (Fr.) Fr. saprob; na korze i drewnie kłody Betula pubescens, Kretzschmaria deusta (Hoffm.) P.M.D. Martin pasożyt i saprob; rozległa podkładka u podstawy zmurszałego pniaka Fagus sylvatica, Lachnum virgineum (Batsch) P. Karst. saprob; na drewnie Alnus glutinosa, Mitrula paludosa Fr. (ryc. 3) 87

3 saprob; bardzo licznie na liściach Alnus glutinosa i Quercus robur oraz różnych szczątkach roślinnych pokrytych cienką warstwą wody, na brzegach wysięku wodnego zasilającego Ślepiotkę, ; PLRL-V; GŚRL-V. Morchella conica Fr. (ryc. 4) symbiont ektomikoryzowy (?) i saprob; na ziemi, na ścieżce (linia oddziałowa), , leg. J. Parusel; PLRL-R; CH. Morchella elata Fr. (ryc. 5) symbiont ektomikoryzowy (?) i saprob; na ziemi, na ścieżce (linia oddziałowa), , leg. J. Parusel; GŚRL-R; CH. Orbilia xanthostigma (Fr.) Fr. (ryc. 6) saprob; na wilgotnym i rozkładającym się drewnie opadłej gałęzi Quercus sp., Peziza echinospora P. Karst. saprob; na wilgotnej ziemi, wśród resztek węgla drzewnego, Peziza succosa Berk. saprob; na ziemi w Salicetum pentandro-cinereae, Phaeohelotium subcarneum (Schumach.) Dennis saprob; na gałązce Alnus glutinosa leżącej w wilgotnym miejscu, Propolis farinosa (Pers.) Fr. saprob; na drewnie opadłej gałązki Salix cinerea w Salicetum pentandro-cinereae, Pulvinula convexella (P. Karst.) Pfister. saprob i symbiont ektomikoryzowy; kilka apotecjów na starym wypalenisku, Scutellinia kerguelensis (Berk.) O. Kuntze saprob; na mokrej glebie w Salicetum pentandrocinereae na brzegu Ślepiotki, Scutellinia scutellata (L. ex St.Amans) Lamb. saprob; na drewnie kłody Populus tremula, Tapesia fusca (Pers.) Fuckel. saprob; na rozkładającej się gałęzi liściastej (Quercus?), razem z Orbilia sp., Xylaria carpophila (Pers.) Fr. saprob; na owocu Fagus sylvatica leżącym w ściółce, , leg. J. Parusel. Xylaria polymorpha (Pers.) Grev. saprob; u podstawy pnia martwego Fagus sylvatica, Basidiomycota Amanita citrina (Schaeff.) Pers. symbiont ektomikoryzowy; na ziemi pod Pinus sylvestris w Pino-Quercetum, , leg. J. Parusel. Amanita fulva (Schaeff.) Fr. symbiont ektomikoryzowy; dość często pod różnymi drzewami liściastymi, , leg. J. Parusel, , Amanita muscaria (L.) Lam. symbiont ektomikoryzowy; rzadko, na ziemi pod Betula spp., , leg. J. Parusel; w roku 1993 spotykany masowo w różnych miejscach rezerwatu, szczególnie wśród drzew liściastych (Tokarska-Guzik i in. 1993). Amanita porphyria Alb. & Schwein. symbiont ektomikoryzowy; rzadko i pojedynczo w Pino-Quercetum, , leg. J. Parusel. Amanita rubescens Pers. symbiony ektomikoryzowy; dość często na ziemi w Pino-Quercetum, , leg. J. Parusel; na wilgotnej glebie, wśród Sphagnum, Antrodia malicola (Berk. & M.A. Curtis) Donk (ryc. 7) saprob; niewielkie i nietypowo ukształtowane, guzowate owocniki na pozbawionym kory drewnie kłody Populus tremula (razem z Clavicorona pyxidata), ; PLRL-E; GŚRL-E. Antrodia serialis (Fr.) Donk. saprob; na bokach odkorowanej kłody Picea abies leżącej w wilgotnym miejscu, , na kłodzie Pinus sylvestris, Antrodia sinuosa (Fr.) P. Karst. saprob; rozległy owocnik (60 x 15 cm) na kłodzie Pinus sylvestris w Calmagrostio villosae-pinetum, , PLRL-R; GŚRL-E. Antrodiella pallescens (Pilát) Niemelä & Miettinen (ryc. 8) saprob; na opadłej gałęzi Betula sp , leg. J. Parusel; na fragmencie kłody Alnus glutinosa wewnątrz ogrodzenia Streptopus, ; PLRL-I (jako Antrodiella semisupina), GŚRL-I (jako Antrodiella semisupina). Miettinen, Niemelä i Spirin (2006) po przestudiowaniu typów konkludują, że Antrodiella semisupina jest gatunkiem amerykańskim, rozkładającym martwe drewno Quercus spp. Dla występującego w Europie grzyba o roz postarto-odgiętych owocnikach rosnących na drewnie rozłożonym wcześniej przez Fomes fomentarius, a tradycyjnie ujmowanego jako Antrodiella semisupina, prawidłową nazwą jest Antrodiella pallescens (Pilát) Niemelä & Miettinen (bazonim: Coriolus pallescens Pilát, Bull. Soc. Mycol. France 48: 15, 1932). Antrodiella serpula (P. Karst.) Niemelä saprob; na kłodzie Alnus glutinosa, , leg. J. Parusel; na pniu martwej Alnus glutinosa i starych owocnikach Inonotus radiatus, ; PLRL-R (jako Antrodiella hoehnelii); GŚRL-I (pod synonimem Antrodiella hoehnelii). Na zasadzie priorytetu bazonim dla gatunku (wcześniej: Polyporus hoehnelii Bres., 1912) zmieniono na: Bjerkandera serpula P. Karst., Meddel. Soc. F.Fl. Fennica 14: 79, 1887 (Miettinen, Niemelä i Spirin 2006). Armillaria ostoyae (Romagn.) Herink. pasożyt i saprob; na podstawie pnia żywego Quercus robur, ; na kłodzie Betula pubescens, ; na pniaku Pinus sylvestris, Athelia alnicola (Bourdot & Galzin) Jülich saprob; na korze opadłej gałęzi Alnus glutinosa,

4 Athelia arachnoidea (Berk.) Jülich saprob i pasożyt; na porostach pokrywających opadłą gałązkę Salix cinerea, Auricularia auricula-judae (Bull.) Quél. (ryc. 9) pasożyt i saprob; na pniu zamierającego Sambucus nigra, , Auriculariopsis ampla (Lév.) Maire saprob; na opadłej gałęzi Salix caprea, ; na gałązce Populus tremula, Auriscalpium vulgare Gray (ryc. 10) saprob; na zagrzebanej w ściółce szyszce Pinus sylvestris, , leg. J.Parusel; na szyszce Pinus sylvestris w Pino-Quercetum, Basidiodendron caesiocinereum (Höhn. & Litsch.) Luck-Allen saprob; na pozbawionym kory drewnie opadłej gałęzi Fagus sylvatica, Bjerkandera adusta (Willd.) P. Karst. saprob i rzadko pasożyt; bardzo często na terenie całego rezerwatu, na pniach, kłodach i opadłych gałęziach różnych drzew liściastych (Quercus, Betula, Populus, Sorbus), , , , ; raz na pniu żywego Quercus robur rosnącego na grobli, Boletus edulis Bull. symbiont ektomikoryzowy; pod Pinus sylvestris w Pino-Quercetum, , leg. J. Parusel; GŚRL-R. Botryobasidium laeve (J. Erikss.) Parmasto saprob; na dolnej stronie rozkładającej się kłody Populus tremula, ; PLRL-R. Botryobasidium subcoronatum (Höhn. & Litsch.) Donk saprob; dość często, głównie na murszejącym drewnie kłód Pinus sylvestris, Botryohypochnus isabellinus (Fr.) J. Erikss. saprob; na odkorowanej kłodzie Populus tremula, Calocera cornea (Batsch) Fr. saprob; rzadko na drewnie liściastym, , leg. J. Parusel, na drewnie Quercus, , leg. J. Parusel, na drewnie kłody Populus tremula, Calocera viscosa (Pers.) Fr. saprob; dość rzadko w Pino-Quercetum na drewnie Pinus sylvestris, , leg. J. Parusel; na drewnie iglastym, Calvatia excipuliformis (Scop.) Perdeck saprob; rzadko na ziemi, , leg. J. Parusel. Ceraceomyces serpens (Tode) Ginns (ryc. 11) saprob; na opadłej, grubej gałęzi Populus tremula, , na gałązce Fagus sylvatica, ; PLRL-E. Chalciporus piperatus (Bull.) Bat. symbiont ektomikoryzowy; pojedynczo na ziemi pod Pinus sylvestris w Pino-Quercetum, , leg. J. Parusel. Clavicorona pyxidata (Fr.) Doty (ryc. 12) saprob; dość często na kłodach drzew liścistych; na rozkładającym się pniaku Sorbus aucuparia, , leg. J. Parusel; na leżących, odkorowanych kłodach Populus tremula, ; na kłodzie Populus tremula, ; PLRL-V; GŚRL-E. Clavulina cinerea (Bull.) J. Schröt. saprob; na ziemi w Tilio-Carpinetum, Clavulina coralloides (L.) Schröt. saprob; na ziemi i ściółce liściastej, , leg. J. Parusel. Clitocybe nebularis (Batsch) P. Kumm. saprob; na ściółce bukowej i na ziemi, , leg. J. Parusel. Clitopilus prunulus (Scop.) P. Kumm. saprob; na ziemi i w niskiej trawie w Pino-Quercetum, , leg. J. Parusel; pojedynczo w Pino-Quercetum, Coltricia perennis (L.) Murrill saprob; kilka bardzo drobnych owocników na starym wypalenisku, Podczas zbioru, ze względu na drobne rozmiary owocników i wyrastanie wśród resztek węgla drzewnego, istniało podejrzenie, że mogą to być okazy Coltricia focicola, rzadki i nieznany dotychczas z Polski gatunek o drobnych owocnikach rosnący na wypaleniskach. Jednak wymiary zarodników oraz obecność w okrywie kapelusza strzępek z zakończeniami drzewkowato rozgałęzionymi jednoznacznie wskazują na Coltricia perennis. Coniophora arida (Fr.) P. Karst. saprob; często na drewnie iglastym; na powalonej Pinus sylvestris, ; na okorowanej kłodzie Picea abies, ; na korze kłody Picea abies, Coprinellus disseminatus (Pers.) J.E. Lange saprob; na mocno zmurszałym pniaku Fagus sylvatica, Coprinellus micaceus (Bull.) Vilgalys, Hopple & Jacq. Johnson saprob; gromadnie na resztkach drewna zagrzebanych w ściółce u podstawy pnia żywej Populus balsamifera na terenie rekultywowanym, Crepidotus mollis (Schaeff.) Staude saprob; na kłodzie Populus tremula, Dacrymyces stillatus Nees saprob; na okorowanej, opadłej gałęzi Sambucus nigra, Dacryobolus karstenii (Bres) Oberw. ex Parmasto saprob; duży, stary owocnik na kłodzie Picea abies w Calmagrostio villosae-pinetum, ; młody owocnik na kłodzie Pinus sylvestris w Luzulo pilosae-fagetum, ; PLRL-E. Daedaleopsis confragosa (Bolt.) J. Schröt. saprob; na gałęzi liściastej, , leg. J. Parusel; na martwym pniu Salix cinerea, ; na martwych pniaku liściastym; ; na pniu martwej Salix caprea, ; wysoko na pniu martwej Sorbus aucuparia, ; w roku 1993 występował pojedynczo na drewnie drzew liściastych (13 owocników) (To- 89

5 karska-guzik i in. 1993). Datronia mollis (Sommerf.) Donk (ryc. 13) saprob; na opadłej gałęzi Sorbus aucuparia, ; na kłodzie Betula pubescens, ; na kłodzie Fagus sylvatica, ; na kłodzie Fagus sylvatica, ; GŚRL-I. Diplomitoporus flavescens (Bres.) Domański saprob; stary, rozpostarty owocnik na kłodzie Pinus sylvestris (razem z Gloeoporus taxicola), ; rozpostarto-odgięte owocniki na martwej, okorowanej Pinus sylvestris, ; na kłodzie Pinus sylvestris w Pino-Quercetum, , ; PLRL-R; GŚRL-R. Diplomitoporus lindbladii (Berk.) Gilbertson & Ryvarden (ryc. 14) saprob; na pozbawionej kory kłodzie Pinus sylvestris, ; na kłodzie Pinus sylvestris w Pino- Quercetum, ; wieloletni owocnik na kłodzie Pinus sylvestris, ; PLRL-R; GŚRL-R. Exidia plana (F.H. Wigg.) Donk saprob; na korze gałązek Quercus, ; na martwej gałęzi Sorbus, Exidia truncata Fr. saprob; na opadłej gałęzi Salix sp., ; PLRL-R; GŚRL-I (jako Exidia glandulosa). Fomes fomentarius (L.) J.J.Kickx pasożyt i saprob; często na terenie całego rezerwatu; na kłodzie Betula spp., ; na pniaku Fagus sylvatica, ; guzowaty owocnik na kłodzie Populus tremula, ; na kłodzie Betula pubescens (razem z Inonotus obliquus i Hyphodontia flavipora), ; mały owocnik na martwym pniu Betula sp., ; niewielki owocnik na pniu żywego Quercus robur, Fomitopsis pinicola (Sw.) P. Karst. pasożyt i saprob; niezbyt często; na kłodzie Betula pendula, ; na pniu martwej, stojącej Pinus sylvestris, ; na kłodzie Pinus sylvestris, Funalia trogii (Berk.) Bondartsev & Singer (ryc. 15) saprob, bardzo często na kłodach, martwych pniach i leżących na ziemi gałęziach Populus tremula, młode owocniki pojawiają się od czerwca, ; , , , Ganoderma applanatum (Pers.) Pat. pasożyt i saprob; na terenie rezerwatu występuje niezbyt często, owocniki na ogół małe, guzowate, trzoniaste lub inaczej zdeformowane, rzadko normalnej budowy; na kłodzie Populus tremula, ; na kłodzie Alnus glutinosa, ; na kodzie Betula sp., , leg. J. Parusel; na podstawie pnia martwej Betula pubescens, ; na kłodzie Populus tremula, ; na żywym Fagus sylvatica, Gloeophyllum sepiarium (Wulfen) P. Karst. saprob; na odkorowanej kłodzie Pinus sylvestris, ; na kłodzie Pinus sylvestris leżącej w Pino- Quercetum przy ścieżce leśnej w miejscu nasłonecznionym, Gloeoporus dichrous (Fr.) Bres. (ryc. 16) saprob; niewielki i pozbawiony typowych kapeluszy, całkowicie rozpostarty owocnik na dolnej stronie odkorowanej kłody Populus tremula, ; PLR- L-E; GŚRL-E. Gloeoporus taxicola (Pers.) Gilb. & Ryvarden (ryc. 17) saprob; często; na drewnie Pinus sylvestris, , leg. J. Parusel; na okorowanej kłodzie Pinus sylvestris, ; na korze i drewnie kłody Pinus sylvestris, ; na korze opadłej gałęzi Pinus sylvestris, ; PLRL-R; GŚRL-R. Gymnopilus penetrans (Fr.) Murrill saprob; na opadłych gałęziach, pniakach i kłodach Pinus sylvestris, Gymnopus confluens (Pers.) Antonin, Halling & Noordel. saprob, na ściółce w Pino-Quercetum, , leg. J. Parusel; na ściółce mieszanej w Pino-Quercetum, Gymnopus dryophilus (Bull.) Murrill saprob, dość często ale zazwyczaj pojedynczo; na ściółce w Pino-Quercetum, , leg. J. Parusel; na ściółce w Pino-Quercetum, Gymnopus erythropus (Pers.) Antonín, Halling & Noor del. saprob; na drewnie (Alnus?), , leg. J. Parusel. Gymnopus peronatus (Bolton.) Antonín, Halling & Noor del saprob; w niewielkiej grupie na ściółce mieszanej w Pino-Quercetum, Hapalopilus nidulans (Fr.) P. Karst. (ryc. 18) saprob, jeden owocnik na martwym, stającym pniu młodego Quercus sp., ; na gałęzi liścistej, , leg. J. Parusel; na pniu młodego, martwego Quercus robur, Hebeloma radicosum (Bull.) Ricken symbiont ektomikoryzowy, pojedynczo na korzeniach Fagus sylvatica, , leg. J. Parusel; PLR- L-I; GŚRL-R. Henningsomyces candidus (Pers.) Kuntze (ryc. 19) saprob; na murszejącej, odkorowanej gałęzi Salix cinerea (razem z Hypocrea gelatinosa), w Salicetum pentandro-cinereae, Hericium coralloides (Scop.) Pers. (ryc. 20 ) saprob; na martwym i murszejącym pniu złamanego na wysokości 4 metrów, starego (ok. 150 lat) Fagus sylvatica, obserwowano ubiegłoroczny, martwy owocnik, ; PLRL-V; GŚRL-V (jako Hericium clathroides); CH. Heterobasidion annosum (Fr.) Bref. pasożyt i saprob; na terenie rezerwatu owocniki obserwowane rzadko, w szyi korzeniowej pnia Pinus sylvestris, , na podstawie pniaka Pinus sylvestris, Hygrophoropsis aurantiaca (Wulf.) Maire saprob; na resztkach drewna zagrzebanych w ściół- 90

6 ce w Pino-Quercetum, Hyphoderma radula (Fr.) Donk saprob; obserwowany często; na gałęzi Quercus, ; na martwej, wiszącej na drzewie gałęzi Sorbus aucuparia, ; na opadłej gałęzi Populus tremula, ; na korze martwej, wiszącej gałęzi Salix caprea, Hyphoderma setigerum (Fr.) Donk saprob; obserwowany często; na martwym pniu Sorbus aucuparia, ; na odkorowanym drewnie kłody Pinus silvestris, ; na opadłej gałęzi Quercus robur, ; na korze martwego, stojącego pnia Sorbus aucuparia, ; na korze martwego, młodego Quercus robur, Hyphodontia borealis Kotir. & Saarenoksa (ryc. 21) saprob; na odkorowanej, rozkładającej się gałęzi Populus tremula, ; NOWY DLA POLSKI! Grzyb pod względem większości cech tożsamy z Hyphodontia aspera. Różni się od niego rzadziej rozmieszczonymi ale dłuższymi kolcami hymenoforu, mniejszymi zarodnikami, a przede wszystkim obecnością szpilkokształtnych lub żądłokształtnych (ang.: pin- or stinglike) cystyd wystających do mikrometrów ponad warstwę podstawek. W hymenium obecne są również główkowato zakończone cystydy nieznacznie wystające ponad podstawki. Polska kolekcja jest w pełni zgodna z oryginalną diagnozą (ryc. 22). Owocnik rozpostarty, z kolczastym hymenoforem w kolorze białym do kremowego, po wyschnięciu ciemniejszy, żółto ochrowy. Kolce rozmieszczone nieregularnie, zakończenia kolców włochate (lupa x 25) od wystających cystyd. Hymnenium między kolcami niezupełnie ciągłe, miejscami siateczkowate. System strzępkowy monomityczny. Strzępki ze sprzążkami: w subikulum ułożone równolegle do substratu, do 3 μm grubości, z nieco grubościennymi ścianami; w sub hymenium strzępki są cienkoscienne, krótko komórkowe, do 5 μm grubości. Zakończenia strzępek na szczytach kolców pokryte kryształami. Podstawki 10-22(25) x 4-5 μm z ba zalną sprzążką. Cystydy żądłokształtne szczególnie liczne na bokach kolców, x 4-5 μm, wystające ponad podstawki. Zarodniki szeroko elipsoidalne 4,5-5 x 3,5 μm. Autorzy gatunku (Kotiranta i Saarenoksa 2000) podają, że grzyb znajdowany był na wielu różnych substratach, w tym na drewnie Populus tremula, tak jak okaz z Ochojca. Kolekcja typowa pochodzi jednak z odkorowanego drewna Pinus sylvestris. Znany obszar występowania gatunku ogranicza się obecnie do północnej i centralnej Europy. Stanowisko w re zerwacie Ochojec jest najbardziej wysuniętym na południe. Wcześniej badacze skandynawscy odnotowali obecność Hyphodontia borealis w Finlandii, Norwegii, Szwecji i Rosji (Kotiranta i Saarenoksa 2000). Hyphodontia breviseta (P. Karst) J. Erikss. saprob; na odkorowanym drewnie kłody Picea abies, ; na drewnie zmurszałej kłody Pinus sylvestris, Hyphodontia flavipora (Berk. & M.A. Curtis ex Cooke) Sheng H. Wu saprob; obserwowany często na drewnie drzew liściastych; na Betula sp., , leg. J. Parusel; na gałęziach Quercus robur, ; na opadłych gałęziach Betula sp., ; na korze martwego, stojącego pnia Quercus robur, ; na kłodzie i opadłych gałęziach Betula pubescens, ; na martwej gałęzi Quercus sp., Hyphodontia pallidula (Bres.) J. Erikss. saprob; na pozbawionym kory drewnie kłody Pinus sylvestris, Hyphodontia paradoxa (Schrad.) Langer & Vesterh. saprob; dość często na drewnie drzew liściastych; na opadłej gałęzi Fagus sylvatica, ; na gałęziach Populus tremula, ; na opadłych i częściowo odkorowanych gałeziach Carpinus betulus, Hyphodontia sambuci (Pers.) J. Erikss. saprob; na odkorowanej, opadłej gałęzi Sambucus nigra, ; na odkorowanej kłodzie Populus tremula, ; na drewnie opadłej, odkorowanej gałęzi Sambucus nigra, Hyphodontia spathulata (Fr.) Parmasto saprob; na kłodzie Pinus sylvestris (razem z Trichaptum fuscoviolaceum) w Pino-Quercetum, Hypholoma fasciculare (Fr.) P. Kumm. saprob; obserwowany często, jeden z pierwszych grzybów kapeluszowych pojawiających się wiosną; na pniaku Alnus glutinosa, , leg. J. Parusel; na korzeniach, martwej, powalonej Betula pubescens, ; na drewnie opadłej gałęzi Fagus sylvatica, ; na drewnie przykrytym cienką warstwą ziemi w Pino-Quercetum, Hypholoma sublateritium (Schaeff.) Quél. saprob; na pniaku liściastym, , leg. J. Parusel. Hypochnicium sphaerosporum (Höhn. & Litsch.) J. Erikss. saprob; na okorowanej, martwej, stojącej i częściowo pochylonej Pinus sylvestris, Inocybe cookei Bres. symbiont ektomikoryzowy; pod Betula sp. i Quercus rubra, Inocybe jacobi Kühner (ryc. 23) symbiont ektomikoryzowy; grupa owocników w różnym wieku pod Pinus sylvestris i Quercus robur w Pino- -Quercetum, ; PLRL-E; GŚRL-I. Inonotus obliquus (Pers.) Pilat (ryc. 24 ) pasożyt (anamorfa) i saprob (teleomorfa); forma niedoskonała u podstawy pnia i w rakowatej ranie w pniu żywej Betula pendula, ; forma niedoskonała na kłodzie Betula pubescens, ; stara anamorfa na pniu martwej, stojącej Betula pubescens, ; formy doskonałej grzyba nie odnaleziono; PLRL-R; GŚRL -R; CH (ochrona częściowa). Inonotus radiatus (Sowerby) P. Karst. pasożyt i saprob; martwe, zeszłoroczne owocniki 91

7 Ryc. 22. Hyphodontia borealis Kotir. & Saarenoksa: a) dojrzałe i młode (a1) główkowate cystydy, jedna pokryta kryształami; b) szpilkowate i żądłokształtne cystydy; c) podstawki; d) zarodniki; e) nieznacznie grubościenne strzępki subikularne i cienkościenne strzępki z tramy kolca. Fig. 22. Hyphodontia borealis Kotir. & Saarenoksa: a) mature and young (a1) capitate cystidia, one covered with crystals; b) pinshaped and sting-like hyphoid cystidia; c) basidia; d) spores; e) slighty thick-walled subicular hyphae and thin-walled tramal hyphae from aculei. na kłodzie Alnus glutinosa, ; martwe owocniki na kłodzie Alnus glutinosa, ; martwe owocniki na pniu złamanej Alnus glutinosa, ; martwe, ubiegłoroczne owocniki na kłodzie Alnus glutinosa, Inonotus rheades (Pers.) Bondartsev & Singer (ryc. 25) pasożyt i rzadziej saprob; na kłodzie Populus tremula, na terenie po rekultywacji, stare, martwe owocniki, ; jeden owocnik na pniu żywej Populus tremula, , leg. J. Parusel; PLRL-V ; GŚRL-Ex. Ischnoderma benzoinum (Wahlenb.) P. Karst. saprob; trzy owocniki na kłodzie Pinus sylvestris, ; PLRL-V; GŚRL-R. Junghuhnia nitida (Pers.) Ryvarden saprob; na leżącym pniu Salix sp., ; PLRL -R (jako Irpex nitidus); GŚRL-R. Kuehneromyces mutabilis (Schaeff.) Singer & A.H. Sm. saprob; jedna, niewielka kępa owocników w różnym wieku na zagrzebanym w ściółce fragmencie grubej gałęzi Betula sp., Laccaria amethystina (Huds.) Cooke saprob, na ziemi w Luzulo pilosae-fagetum, , leg. J. Parusel. Laccaria laccata var. pallidifolia (Peck) Peck saprob; na ziemi, , leg. J. Parusel. Lactarius decipiens Quél. symbiont ektomikoryzowy; grupa pięciu owocników pod Quercus robur, Lactarius piperatus (L.) Gray symbiont ektomikoryzowy; na ziemi w Pino-Quercetum, , leg. J. Parusel. Lactarius quietus (Fr.) Fr. symbiont ektomikoryzowy; dość licznie na terenie całego rezerwatu chociaż przeważnie pojedynczo lub po dwa, trzy owocniki, najliczniej w Pino-Quercetum pod Quercus robur (także pod Quercus rubra w Calmagrostio villosae-pinetum), Lactarius turpis (Weinm.) Fr. symbiont ektomikoryzowy; pojedynczo pod Betula sp., , leg. J. Parusel. Laetiporus sulphureus (Bull.) Murrill (ryc. 26) pasożyt i saprob; na kłodzie Populus tremula (!) na terenie rekultywowanym, Laxitextum bicolor (Pers.) Lentz saprob; na opadłej gałęzi Sorbus aucuparia w Pino- -Quercetum, ; GŚRL-V. Leccinum scabrum (Bull.) Gray (ryc. 27) symbiont ektomikoryzowy, rzadko obserwowany pozyskiwany do konsumpcji; pojedynczo pod Betula pendula w Pino-Quercetum, ; pojedynczo pod Betula pubescens, Leccinum versipelle (Fr. & Hök) Snell symbiont ektomikoryzowy; jeden stary owocnik pod Betula pendula w Pino-Quercetum, Lenzites betulina (L.) Fr. saprob; na kłodzie Quercus robur, Lepista nuda (Bull.) Cooke saprob; grupa na ziemi wśród ściółki bukowej, Lycoperdon perlatum Pers. saprob; na ziemi, , leg. J. Parusel. Lycoperdon pyriforme Schaeff. saprob; na zmurszałym pniaku Fagus sylvatica, stare, ubiegłoroczne owocniki, ; na korze u podstawy pnia żywego Quercus robur, ; w roku 1993 stwierdzono 3 owocniki (Tokarska-Guzik i in. 1993). Macrolepiota procera (Scop.) Singer saprob; na ziemi, , leg. J. Parusel. Macrotyphula fistulosa (Holmsk.) R.H. Petersen saprob; na opadłych liściach i gałązkach Alnus glutinosa, ; PLRL-R (jako Clavariodelphus fistulosus); GŚRL-R. Marasmiellus vaillantii (Pers) Singer (ryc. 28 ) saprob; na fragmentach gałązek liściastych (Salix?), liściach i martwych źdźbłach traw, w Salicetum pentandro-cinereae, Megacollybia platyphylla (Pers.) Kotl. & Pouzar saprob; jeden okaz na pniaku Sorbus aucuparia, ; dwa owocniki na drewnie zagrzebanym w ściółce, Mutatoderma mutatum (Peck) C.E. Gómez 92

8 saprob; na korze opadłej gałęzi Populus tremula, Mycena acicula (Schaeff.) P. Kumm. saprob; w mchu pokrywającym opadłą gałązkę Salix sp., Mycena epipterygia var. viscosa (Sacr. ex Maire) Ricken saprob; na gałązce liściastej, , leg. J. Parusel. Mycena galericulata saprob; dwa owocniki na rozkładającej się kłodzie Pinus sylvestris w Pino-Quercetum, Mycena haematopus (Pers.) P. Kumm. saprob; na drewnie Quercus robur, , leg. J. Parusel; na murszejącej kłodzie Populus tremula razem z Hypocrea gelatinosa, Mycena niveipes (Murrill) Murrill saprob, na drewnie Alnus glutinosa we Fraxino-Alnetum, , leg. J. Parusel. Mycena stylobates (Pers.) P.Kumm. saprob; w ściółce liściastej, na liściu Quercus robur, Mycena viridimarginata P. Karst. saprob; jeden owocnik na mocno zmurszałej kłodzie Pinus sylvestris, Oligoporus leucomallellus (Murrill) Gilb. & Ryvarden (ryc. 29) saprob; obserwowany dość często; rozpostarty owo cnik na rozkładającej się gałęzi Pinus sylvestris, , leg. J. Parusel; na kłodzie Pinus sylvestris, ; na kłodach Pinus sylvestris, Oligoporus stipticus (Pers.) Gilb. & Ryvarden (ryc. 30) saprob; na dość mocno zmurszałej kłodzie Picea abies, ; obserwowany ponownie na tym samym stanowisku w większej liczbie owocników, Oligoporus tephroleucus (Fr.) Gilb. & Ryvarden saprob; na opadłej gałązce Sorbus aucuparia, ; licznie na gałęziach Sorbus aucuparia, ; GŚRL-I. Oxyporus corticola (Fr.) Ryvarden saprob; bardzo rozległy owocnik na korze dolnej strony kłody Populus tremula, ; PLRL-R; GŚRL-R. Oxyporus latemarginatus (Durieu & Mont.) Donk (ryc. 31) saprob; na gałęzi kłody Fagus sylvatica (na korze) w Luzulo pilosae-fagetum, Paxillus involutus (Batsch) Fr. symbiont ektomikoryzowy; na ziemi Pino-Quercetum, , leg. J. Parusel; pojedynczo w Pino- Quercetum, ; pojedynczo na ziemi w Luzulo pilosae-fagetum, ; w roku 1993 występował masowo, szczególnie w miejscach wilgotnych (Tokarska- -Guzik i in. 1993). Peniophora cinerea (Pers.) Cooke saprob; na gałązkach Sorbus aucuparia; ; na korze zamierającej, wiszącej gałęzi Malus domestica, ; na korze martwych gałązek Carpinus betulus, Peniophora nuda (Fr.) Bres. saprob, na korze i drewnie opadłej gałązki Salix sp.; Peniophora polygonia (Pers.) Bourdot & Galzin saprob; raz na gałęziach Populus tremula; Peniophora quercina (Pers.) Cooke saprob; na gałęzi Quercus sp.; ; na opadłej gałezi Quercus robur; Peniophora violaceolivida (Sommerf.) Massee saprob; na martwych, wiszących gałązkach Salix cinerea, Peniophorella praetermissa (P. Karst.) K.H. Larss. saprob; na okorowanej kłodzie Populus tremula, ; na odkorowanej gałęzi Pinus sylvestris, Peniophorella pubera (Fr.) P. Karst. saprob; na drewnie kłody Betula sp., Phaeolus schweinitzii (Fr.) Pat. pasożyt; na korzeniach żywej Pinus sylvestris, , leg. J. Parusel; resztki starego owocnika przy mocno rozłożonym pniu iglastym (Pinus?) w Pino-Quercetum, ; GŚRL-R. Phallus impudicus L. saprob; licznie na ziemi wśród ściółki bukowej w Luzulo pilosae-fagetum, ; owocnik młodociany ( czarcie jajo ) w Tilio-Carpinetum, Phanerochaete sordida (P. Karst.) J. Erikss. & Ryvarden saprob; na opadłej gałęzi Quercus rubra; ; na gałęzi Populus tremula, Phanerochaete velutina (DC.) Parmasto saprob; duży, ubiegłoroczny owocnik na dolnej stronie i bokach kłody Populus tremala; ; na pniu martwej Sorbus aucuparia, ; na martwych ogonkach liściowych Dryopteris sp. i liściach Quercus robur, Phellinus contiguus (Pers.) Pat. saprob i rzadziej pasożyt; na gałęziach kłody Populus tremula, ; na opadłej, okorowanej gałęzi Sambucus nigra, ; na korze kłody Quercus robur, ; na pniu martwej Salix caprea, Phellinus pini (Brot.) Bondartsev & Singer pasożyt; dwa owocniki na powalonej sośnie, ; owocnik na żywej Pinus sylvestris, , leg. J. Parusel; PLRL-R; GŚRL-R. Phlebia cacao (P.Karst.) J. Erikss. & Ryvarden (ryc. 32) na odkorowanej kłodzie Pinus sylvestris w Pino- -Quercetum, ; NOWY DLA POLSKI! Owocnik rozpostarty, mocno przyrośnięty, złożony z kilku zrośniętych płatów o łącznych wymiarach 60 x 5-7 cm, na bocznej stronie zawieszonej w powietrzu na gałę- 93

9 Ryc. 33. Phlebia cacao (P. Karst.) J. Erikss. & Ryvarden: a) cystydy; b) zarodniki; c) strzępki subhymenialne; d) podstawki. Fig. 33. Phlebia cacao (P. Karst.) J. Erikss. & Ryvarden: a) cystidia; b) spores; c) hyphae from subhymenium; d) basidia. ziach i odkorowanej kłody Pinus sylvestris. Powierzchnia owocnika barwy kawy z mlekiem do kakaowej, gładka lub miejscami nieznacznie guzkowata lub pomarszczona. Brzeg dość ostro zarysowany, równo barwny z hymenium, tylko w młodych fragmentach owocnika jaśniejszy, białawy. Młody okaz wyrasta częściowo na starym, martwym owocniku ubiegłorocznym. Grubość owocnika μm. Strzępki do 5 μm grubości ze sprzążkami, zorientowane pionowo, tylko w warstwie przysubstratowej nieliczne strzępki równoległe do podłoża, zazwyczaj z licznymi, drobnymi kroplami wewnątrz, mocno zbite, zglutynizowane, trudne w obserwacji. W subhymenium strzępki pokryte żółtą, żywiczną substancją tworzącą skupienia o średnicy do 20 μm. Podstawki x 4,5 μm. Cystydy liczne, cylindryczne do wrzecionowatych, ostro zakończone, wystające μm, rzadziej ponad podstawki, o wymiarach x 3-4 μm, niektóre z kroplą wydzieliny na szczycie. Zarodniki cylindryczne do nieznacznie alantoidalnych o wymiarach (5)5,5-6,25 x 2,5 μm, gładkie, bezbarwne, rzadko z kroplami wewnątrz (ryc. 33). Grzyb pod wieloma względami przypominający Phlebia livida, przez niektórych autorów synonimizowany z nim i możliwe, że stanowi jego formę (Eriksson, Hjorstam i Ryvarden 1981). W cytowanej pracy znajduje się doskonała ilustracja autorstwa Johna Erikssona ukazująca ułożenie strzępek na przekroju przez owocnik oraz budowę poszczególnych elementów mikroskopijnych. Gatunek bardzo słabo poznany. Wiadomo o pojedynczych kolekcjach z Finlandii (Eriksson, Hjorstam i Ryvarden 1981). Phlebia rufa (Pers.) M. P. Christ. saprob; na kłodzie Populus tremula, ; na kłodzie Fagus sylvatica, ; PLRL-R. Phlebia tremellosa (Schrad.) Nakasone & Burds. saprob; na drewnie rozkładającej się kłody Betula pubescens, Phlebiella tulasnelloidea (Höhn. & Litsch.) Oberw. saprob; na okorowanym drewnie Populus tremula, Phlebiopsis gigantea (Fr.) Jülich saprob; na odkorowanej kłodzie Pinus sylvestris, Physisporinus vitreus (Pers.) P. Karst. saprob; na korzeniach powalonej Betula pubescens, ; PLRL-R; GŚRL-V. Piptoporus betulinus (Bull.) P. Karst. pasożyt i saprob; niezbyt często na kłodach i pniach Betula spp., ; w roku 1993 dość częsty, kilka zgrupowań owocników na brzozach w różnym wieku (Tokarska-Guzik i in. 1993). Pleurotus ostreatus (Jacq.) P. Kumm. pasożyt i saprob; na pniu Fagus sylvatica, leg. J. Parusel. Pluteus atricapillus (Batsch) Fayod saprob; na drewnie, ; na resztkach pniaka drzewa liściastego, ; na resztkach drewna zagrzebanych w ściółce, ; pojedynczo na kłodzie Sorbus aucuparia, Pluteus plautus (Bull.) P. Karst. saprob; na opadłej gałęzi liściastych, , leg. J. Parusel; PLRL-I; GŚRL-I. Pluteus podospileus Sacc. & Cub. saprob; na fragmentach drewna zagrzebanych w ziemi (gałązki Salix sp.?), w Salicetum pentandro-cinereae na brzegu Ślepiotki, Polyporus badius (Pers.) Schwein. (ryc. 34) saprob; na fragmencie opadłej i pozbawionej kory gałęzi Populus tremula, ; bardzo dorodne owocniki na kłodzie Salix caprea, Polyporus brumalis (Pers.) Fr. saprob; na opadłych gałęziach Betula pendula, ; martwy, mały owocnik na opadłej gałęzi Quercus sp., Polyporus ciliatus Fr. saprob; na opadłej gałęzi Alnus glutinosa, , leg. J. Parusel; na opadłej gałęzi Alnus glutinosa, Polyporus varius (Pers.) Fr. saprob, niewielki owocnik na opadłej gałęzi Betula pubescens, Psathyrella candolleana (Fr.) Maire saprob; na mocno rozłożonym drewnie liściastym (Alnus?), Psathyrella spadiceogrisea (Schaeff.) Maire saprob; na ziemi wśród resztek roślinnych we Fraxino-Alnetum, Pseudohydnum gelatinosum (Scop.) P. Karst. saprob; na rozkładającym się pniaku Picea abies (razem z Oligoporus stipticus), Pseudomerulius aureus (Fr.) Jülich saprob; na odkorowanej kłodzie Pinus sylvestris, ; na kłodzie Pinus sylvestris, ; PLRL-R; GŚRL-R. 94

10 Pycnoporus cinnabarinus (Jacq.) Fr. saprob; kilka owocników na kłodzie Sorbus aucuparia, ; jeden owocnik na gałęzi Betula pubescens, ; dwa małe, zrośnięte owocniki na gałęzi Fagus sylvatica, ; PLRL-R; GŚRL-R. Radulomyces confluens (Fr.) M.P. Christ. saprob; na korze i drewnie Salix caprea, ; na opadłej gałęzi Fagus sylvatica, Resinicium bicolor (Alb. & Schwein.) Parmasto saprob; na odkorowanej kłodzie Pinus sylvestris (razem z Gloeoporus taxicola), Resupinatus trichotis (Pers.) Singer (ryc. 35) saprob; na opadłej, zmurszałej gałęzi Populus tremula, Rhodocollybia butyracea (Bull.) Lennox saprob; na ziemi, , leg. J. Parusel. Russula aeruginea Lindblad symbiont ektomikoryzowy; pojedynczo pod Betula sp. w Luzulo pilosae-fagetum, ; pojedynczo pod Betula sp. w Pino-Quercetum, Russula cyanoxantha (Schaeff.) Fr. symbiont ektomikoryzowy; na ziemi pod Fagus sylvatica, ; trzy owocniki pod Fagus sylvatica w Luzulo pilosae-fagetum; Russula fragilis Fr. symbiont ektomikoryzowy; , leg. J. Parusel; pojedynczo w Pino-Quercetum, pod Quercus robur, Russula graveolens Romell symbiont ektomikoryzowy; grupa trzech owocników pod Quercus robur, Russula laurocerasi Melzer symbiont ektomikoryzowy; jeden owocnik w systemie korzeniowym Quercus rubra na granicy terenu rekultywowanego, Russula nigricans (Bull.) Fr. symbiont ektomikoryzowy; na ziemi w Luzulopilosae-Fagetum, leg. J. Parusel; grupa w Tilio-Carpinetum, ; licznie w Luzulo-pilosae-Fagetum, Russula nitida (Pers.) Fr. symbiont ektomikoryzowy; jeden owocnik w Pino- -Quercetum pod Betula pubescens, Russula ochroleuca (Pers.) Fr. symbiont ektomikoryzowy; na ziemi w Pino-Quercetum, , leg. J. Parusel. Russula vesca Fr. symbiont ektomikoryzowy; na ziemi w Tilio-Carpinetum, ; pojedynczo na ziemi w Luzulo pilosae-fagetum, Russula viscida Kudrna symbiont ektomikoryzowy; jeden owocnik pod Picea abies w Tilio-Carpinetum, Schizophyllum commune Fr. saprob i rzadziej pasożyt; na gałęziach Populus tremula, ; na galęziach Fagus sylvatica, ; na opadłych gałęziach Quercus robur, ; w roku 1993 był gatunkiem wszędobylskim: na martwym drewnie pniach, gałęziach i gałązkach drzew liściastych, w miejscach naświetlonych (Tokarska-Guzik i in. 1993). Scleroderma areolatum Ehrenb. symbiont ektomikoryzowy; w systemie korzeniowym Quercus robur, Scleroderma citrinum Pers. symbiont ektomikoryzowy; na piaszczystej glebie w Pino-Quercetum, , leg. J. Parusel; na resz tkach pniaka Pinus sylvestris w Pino-Quercetum, Scopuloides rimosa (Cooke) Jülich saprob; na drewnie Fagus sylvatica, na dolnej stronie rozkładającej się gałęzi, Scytinostroma odoratum (Fr.) Donk (ryc. 36) saprob; na drewnie pozbawionej kory kłody Pinus sylvestris, rozległy owocnik o wymiarach 70 x 30 cm, , ponownie obserwowany ; PLRL- Ex. Gatunek ten, rozkładający martwe drewno drzew iglastych, rzadziej liściastych, tworzący łatwo zauważalne, bo z reguły duże i jaskrawo ubarwione owocniki, posiadał dotychczas w Polsce jedno stanowisko w rezerwacie Jodły Łaskie (Kałucka 1995). Autorzy polskiej Czerwonej listy grzybów (Wojewoda i Ławrynowicz 2006) nadali mu kategorię Ex prawdopodobnie na skutek pomyłki. Możliwy jest również błąd w druku, tym bardziej prawdopodobny, że do kategorii Ex zaliczono innego przedstawiciela rodzaju: Scytinostroma galactinum, podczas gdy współautor listy sam publikował dane o jego współczesnym stanowisku w Krakowie (Wojewoda 1996). Scytinostroma portentosum (Berk.& M.A. Curtis) Donk (ryc. 37) saprob; na wschodniej granicy rezerwatu (linia oddziałów leśnych 51 i 52), na pniu żywej Salix caprea, w miejscu po martwej gałęzi i pozbawionej kory ranie na pniu, , ponownie obserwowany Sistotrema brinkmannii (Bres.) J. Erikss. saprob; na korze i drewnie opadłej gałęzi Fagus sylvatica, Sistotrema sernanderi (Litsch.) Donk saprob; na odkorowanym drewnie kłody Populus tremula, Skeletocutis amorpha (Fr.) Kotl. & Pouzar saprob; bardzo często na gałęziach, pniakach i kłodach Pinus sylvestris, ; licznie na kłodach Pinus sylvestris, Skeletocutis carneogrisea A. David (ryc. 38) saprob; na starych owocnikach Trichaptum sp., na kłodzie Pinus sylvestris, Steccherinum bourdotii Saliba & A. David saprob, na opadłej gałęzi Alnus glutinosa, Steccherinum ochraceum (Pers.) Gray saprob, na gałązce Betula sp., Stereum hirsutum (Willd.) Pers. saprob; na drewnie, , leg. J. Parusel; na opadłych gałęziach Betula pendula, ; na gałęziach Betula pubescens, 95

11 Ryc. 41. Tomentella bryophila (Pers.) M. J. Larsen: a) dojrzałe i młode podstawki; b) zarodniki; c) strzępki subikularne. Fig. 41. Tomentella bryophila (Pers.) M. J. Larsen: a) mature and young basidia; b) spores; c) subicular hyphae. Stereum rugosum Pers. saprob i rzadziej pasożyt; na pniaku Alnus glutinosa, , leg. J. Parusel na korze pnia żywej Prunus sp., ; na pniaku Fagus sylvatica, Stereum sanguinolentum (Alb. & Schwein.) Fr. saprob; na korze kłody Picea abies, Stereum subtomentosum Pouzar saprob; na opadłych gałęziach Alnus glutinosa, ; GŚRL-R. Stropharia aeruginosa (Curtis) Quél. saprob; na ściółce mieszanej, , leg. J. Parusel. Stypella subhyalina (Pears.) P. Roberts saprob; na zmurszłym drewnie kłody Fagus sylvatica, ; PLRL-E; GŚRL-I. Subulicystidium longisporum (Pat.) Parmasto saprob; na mocno rozłożonym drewnie opadłej gałęzi Quercus robur, Thelephora caryophyllea (Schaeff.) Pers. symbiont ektomikoryzowy; na piaszczystej glebie w Pino-Quercetum, , leg. J. Parusel; PLRL -V; GŚRL-V. Thelephora penicillata Fr. (ryc. 39) symbiont ektomikoryzowy; kilka owocników obrastających kępki roślin zielnych na poboczu drogi leśnej w Pino-Quercetum, ; PLRL-V; GŚRL-R. Thelephora terresris Ehr. symbiont mikoryzowy; w Pino-Quercetum, owocnik obrastający resztki roślinne, , leg. J. Parusel. Tomentella bryophila (Pers.) M. J. Larsen (ryc. 40) symbiont ektomikoryzowy; owocnik wykorzystujący jako podłoże dolną stronę mocno rozłożonej gałęzi Salix cinerea, w Salicetum pentanro-cinereae na brzegu Ślepiotki, ; NOWY DLA POLSKI! Owocnik rozpostarty, do 1 mm grubości. Hymenofor siateczkowaty (lupa), żółto rdzawy do brudno-rdzawobrunatnego. Brzeg i łożysko nieznacznie ciemniejsze od hymenoforu. Strzępki w łożysku do 6 um μm grubości, grubościenne, z dużymi sprzążkami, krótko komórkowe, brunatne do oliwkowo-brunatnych. Strzępki subhymenialne podobne ale jaśniejsze, brunatne do żółtawych, pod warstwą podstawek bezbarwne. Podstawki x 8-10 μm z czterema sterygmami. Zarodniki żółtobrązowe, kuliste, (7)8-10(11,5) μm z wydatnymi kolcami do 2,5 μm długości (ryc. 41). Grzyb prawie kosmopolityczny (Domański 1978), o którym w polskiej literaturze mikologicznej brak danych. Z badań własnych autora i kolekcji zebranych w ró żnych częściach kraju wynika, że należy w Polsce do najczęściej spotykanych gatunków z rodzaju Tomentella. Szeroko rozprzestrzeniony na północnej półkuli, występujący w Europie, Azji i Ameryce Północnej. Znany z Czech (Svčrek 1958 jako T. litschauerii), Niemiec (Krieglsteiner 1991), Hiszpanii (Telleria 1980), Szwajcarii (Breitenbach i Krenzlin 1986); Estonii, Łotwy, Litwy, Białorusi, europejskiej części Rosji i Ukrainy (Köljag 1996); Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii (Legon i Henrici 2005). W Azji znaleziony w różnych częściach azjatyckiej część Rosji, a także w Kirgizji, Armenii, Azerbejdżanie i Gruzji (Köljag 1996) oraz w Indiach (Rattan 1977). Podawany również z Kanady i Stanów Zjednoczonych (Ginns i Lefebvre 1993). Tomentella cinereoumbrina (Bres.) Stalpers (ryc. 42) symbiont ektomikoryzowy; na martwych źdźbłach Calmagrostis sp. (razem z Tomentella bryophila) w Salicetum pentanro-cinereae na brzegu Ślepiotki, ; NOWY DLA POLSKI! Owocnik niewielki, złożony ze zlewających się płatków z gładkim hymenoforem, bladoniebieskoszary, dym noszary, miejscami szarobrunatny, arachnoidalny do byssoidalnego. Brzeg nieco jaśniejszy od hymenoforu, włóknisty. Gatunek ten charakteryzuje się obecnością sprzążek tylko przy nielicznych septach strzępek subikularnych i subhymenialnych. Większość sept pozbawiona jest sprzążek. W kolekcji z Ochojca nieliczne sprzążki były obecne na grubościennych, brunatnych strzępkach subikulum. Strzępki te osiągały 6 μm grubości, niektóre były słabo, a niektóre silnie rozgałęzione przy septach. Podstawki x 6-10 μm. Zarodniki zmienne w rozmiarze i kształcie: niemal kuliste, owalne, elipsoidalne, 96