2. zwrotu VAT osobom fizycznym realizującym inwestycje mieszkaniowe

Transkrypt

1 STOWARZYSZENIE ZACHODNIOPOMORSKIE TEBEESY SZCZECIN ul. Bohaterów Getta Warszawskiego 1 Szczecin, 27 stycznia 2014 roku Szanowna Pani Elżbieta Bieńkowska Wicepremier Minister Infrastruktury i Rozwoju ul. Chałubińskiego 4/ Warszawa w związku z objęciem przez Panią teki Ministra Infrastruktury i Rozwoju, w którego władztwie znajduje się dział budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa, członkowie Stowarzyszenia Zachodniopomorskie Tebeesy 1, uznali za celowe przedstawienie naszej oceny historii ostatnich kilku lat, aktualnej sytuacji, perspektyw i potrzeb mieszkalnictwa, a w szczególności społecznego budownictwa czynszowego, tej niezmiernie istotnej dla gospodarki i sytuacji społecznej, a przede wszystkim każdej rodziny dziedziny. Najpilniejszym zadaniem do zrealizowania jest odbudowanie programu wsparcia i rozwój sektora mieszkań na wynajem o umiarkowanych czynszach dla osób osiągających dochody, które nie znajdują żadnej możliwości zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych w sektorze komunalnym oraz na wolnym rynku. Jest to oferta dla ok. 60% osób nie mających zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych, dla których nie ma aktualnie żadnej oferty mieszkaniowej. Dorobek ostatnich lat, najpierw dynamicznego boomu, a po nich trwającego do dziś kryzysu, jest niestety ubogi. Okres ten ma niechlubny dorobek likwidacji trzech istotnych programów: 1. wsparcia sektora mieszkań na wynajem o umiarkowanych czynszach budowanych przez TBS y i spółdzielnie mieszkaniowe z udziałem Krajowego Funduszu Mieszkaniowego w Banku Gospodarstwa Krajowego. 2. zwrotu VAT osobom fizycznym realizującym inwestycje mieszkaniowe 1 Informację o Stowarzyszeniu Zachodniopomorskie Tebeesy zamieściliśmy na końcu pisma XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego - Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum KRS Regon ; NIP ; Numer konta bankowego w AliorBanku:

2 3. dofinansowania zakupu mieszkań własnościowych (Rodzina na swoim), poprzez spłatę części odsetek od zaciągniętych na ten cel kredytów, Nasze Stowarzyszenie, jak i wiele innych organizacji pozarządowych, w tym samorządowych i związkowych, instytutów i innych instytucji od lat przekazywało Ministrowi Piotrowi Styczniowi szczegółowe opinie do podejmowanych przez rząd programów i inicjatyw legislacyjnych oraz postulaty koniecznych zmian i uzupełnień istniejących uregulowań. Pomimo to wbrew powszechnym ocenom powstały bardzo poważne zobowiązania budżetu państwa będące efektem niekontrolowanego rozwoju programu Rodzina na swoim. Program mieszkań na wynajem nie tylko nie został zmodernizowany, ale de facto poprzez likwidację w 2009 roku KFM i nie wprowadzenie do dziś zapowiadanego wówczas zamiennika wręcz zlikwidowany. Jako zamiennik RnS wprowadza się od 2014 roku nowym program wsparcia nabycia przez ludzi młodych mieszkań własnościowych Mieszkania dla Młodych, jednocześnie likwidując w najbliższych latach przepisami tej samej ustawy zwrot VAT osobom fizycznym realizującym własnym sumptem inwestycje mieszkaniowe. Jaki jest stan polskiego mieszkalnictwa? A. Kilka liczb obrazujących naszą sytuację w odniesieniu do standardów europejskich. 1. Liczba mieszkań na osób: - w Polsce - 348, - w Unii Europejskiej (wraz z domami letnimi; same domy całoroczne ok. 400). 2. Liczba mieszkań na gospodarstw domowych: - w Polsce - 918, - w Unii Europejskiej - brak danych, najwięcej: Hiszpania , Grecja Liczba pokoi na 1 osobę: - w Polsce - 1,3 izby, - w Europie Zachodniej - ok. 2 izb na osobę. 4. Powierzchnia mieszkań na 1 osobę: - w Polsce - ok. 24 m 2, - w większości państw Europy Zachodniej - ok. 40 m². 5. Liczba mieszkań na 1000 mieszkańców oddawanych do użytku: - w Polsce 2,6 lokalu, - w Unii Europejskiej 5 lokali. 6. Koszt budowy 1m 2 mieszkania: 2

3 - w Polsce - 1 pensja = 0,8m 2 mieszkania (w dużych miastach 0,5-0,6) - w Europie Zachodniej - 1 pensja = 2,0-3,0 m 2 mieszkania 7. Udział wydatków na mieszkalnictwo w PKB: - w Polsce 0,06% (2010 r.) - w Unii Europejskiej ok. 1% - (a PKB/1mieszkańca w Polsce to 50-60% PKB/mieszkańca w Unii Europejskiej). Wskaźniki udziału wydatków na mieszkalnictwo od lat maleją: Wyszczególnienie Udział wydatków na sferę mieszkaniową w wydatkach 0,45 0,47 0,36 0,31 0,27 0,28** 0,28** budżetu państwa (%)* Udział wydatków na sferę mieszkaniową w produkcie krajowym brutto (%)* 0,10 0,10 0,08 0,07 0,06 0,10 0,12 * dane z monitoringu IRM ** wyliczenia własne Fatalnym wskaźnikom ilościowym towarzyszy poprawiający się, ale zbyt wolno i wciąż zły stan techniczny zasobów mieszkaniowych (16% to zasoby substandardowe, pokrycie potrzeb remontowych sięga zaledwie 30%) i standard cywilizacyjny wielu mieszkań. W wyniku niespotykanie niskiego udziału wydatków na mieszkalnictwo w budżecie Państwa i w PKB sfera mieszkaniowa w Polsce nie spełnia wyzwań rozwojowych gospodarki i społeczeństwa. Młodzi ludzie bez szans dostępu do mieszkań nie mają warunków do aktywnego poszukiwania pracy (poza miejscem zamieszkania), zakładania rodzin i rodzicielstwa, rozwoju. Głównymi czynnikami migracji zagranicznych są godziwe wynagrodzenia i łatwość uzyskania mieszkania na dostępnych finansowo warunkach. Powiedzieć przy tym trzeba, że zarówno diagnoza jak i ocena dynamiki poprawy i nakładów ponoszonych przez państwo na ten cel wypada dla Polski niekorzystnie nie tylko w odniesieniu do krajów starej Unii, ale też w porównaniu z nowymi członkami UE, a często także w zestawieniu z nieunijnymi krajami Europy. Przy czy znaczna część przekazywanego w latach zasilenia mieszkalnictwa została z tego sektora poprzez likwidację Krajowego Funduszu Mieszkaniowego de facto wycofana. Zasób KFM około 6,5 mld wycenione poprzez 3

4 dyskontowanie w czasie spodziewanych wpływów ze spłaty kredytów na około 3,5 mld - włączono do kapitałów własnych Banku Gospodarstwa Krajowego. Zapowiadano wówczas, że środki te jak i obiecywane dalsze wkłady budżetu państwa posłużą do kontynuowania wsparcia budowy mieszkań na wynajem dla osób o umiarkowanych dochodach poprzez dofinansowanie preferencyjnych kredytów na ten cel. Zapis ten (art. 15a ustawy z dnia 26 października 1995 roku o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego) obowiązuje do dziś. Jednak z praktyki wynika, że finansowanie z funduszy własnych Banku preferencyjnych kredytów generuje stratę (preferencyjne kredyty mają ujemną rentowność) co jest w działalności bankowej niedopuszczalne, gdyż bank jest rozliczany z efektywności. Dlatego programu społecznych mieszkań czynszowych nie reaktywowano w żadnej formie. B. Krótki przegląd narzędzi polityki mieszkaniowej państwa. Ocenę aktualnej sytuacji proponujemy przeprowadzić w oparciu o uproszczony schemat ilustrujący wyżej opisane złożenia analizując narzędzia dedykowane poszczególnym grupom rodzin od najzamożniejszych do najuboższych i relacje między nimi. B.1. Instrumenty podstawowe I. Zbrojenie gruntów pod budownictwo jedno i wielorodzinne deweloperskie, spółdzielcze i indywidualne dla najzamożniejszych nabywających mieszkania z środków własnych i/lub kredytów komercyjnych - brak wsparcia po likwidacji KFM. II. Preferencyjny kredyt na mieszkanie własnościowe dla mniej zamożnych, ale przy niewielkim wsparciu zdolnych do nabycia i utrzymania mieszkania własnościowego Program Rodzina na Swoim został z końcem w 2012 roku wygaszony. Obecnie wszedł w życie program alternatywny Mieszkanie dla Młodych przyjęty przez Sejm w dniu 27 września br. ustawą o pomocy państwa w nabyciu pierwszego mieszkania przez młodych ludzi. Oferuje on osobom poniżej 36 roku życia wsparcie w formie dopłaty do kredytu w wysokości 10, 15 lub 20% kwalifikowanego kosztu mieszkania, w zależności od liczby dzieci w rodzinie. Rząd zapowiedził wydatkowanie 4

5 na program w latach następujących kwot, odpowiednio: mln zł, mln, mln, mln i mln zł rocznie. Chcemy podkreślić, że za całkowicie błędne uważamy ograniczenie działania programu do pierwotnego rynku mieszkań. Sytuacja ta ograniczy dostęp ludzi młodych do mieszkań w miastach i miejscowościach, w których nie prowadzi się inwestycji mieszkaniowych przeznaczonych na sprzedaż, pomimo tego że w nich jest praca i młodzi chcą w nich mieszkać. Należy przypomnieć, że pomimo deklaracji towarzyszących likwidacji Krajowego Funduszu Mieszkaniowego w 2009 roku oraz zapowiedzi (zawartej w 2010 roku w odpowiedzi na rezolucję Sejmu Główne problemy, cele i kierunki programu wsparcia rozwoju budownictwa mieszkaniowego do 2020 roku) wdrożenia przez rząd zmian w segmencie społecznych mieszkań czynszowych i budownictwa własnościowego, w praktyce zmiany te sprowadzają się obecnie jedynie do wprowadzania nowych rozwiązań w budownictwie własnościowym. Opieranie polityki państwa wyłącznie na wspieraniu sektora mieszkań własnościowych (wsparcie budowy lokali socjalnych służy rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych, a nie zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych szerokich rzesz polskich rodzin), szczególnie za pomocą subsydium powiązanego z kredytem hipotecznym, oznacza konsekwentne pomijanie potrzeb uboższej części społeczeństwa, tj. osób i rodzin o dochodach, których wysokość, w ocenie banków jest za niska, by można uznać ich zdolność kredytową. Oznacza też nakłanianie osób o wystarczających po temu dochodach doraźnych, ale niepewnej sytuacji zawodowej (a więc w tym większości osób młodych) do zaciągania kredytu hipotecznego stanowiącego długoterminowe zobowiązanie. Przy czym w odróżnieniu od obciążenia czynszowego spłata kredytu nie stanowi wydatku kwalifikowanego przy przyznawaniu dodatku mieszkaniowego. Tym samym te osoby i rodziny, które w całej Europie są głównymi adresatami rządowych programów mieszkaniowych, w Polsce pozostają poza zasięgiem pomocy władz publicznych. Wprowadzona w toku prac nad projektem ustawy i ostatecznie zawarta w tekście uchwalonym, możliwość objęcia wsparciem z programu Mieszkanie dla Młodych (art. 5) mieszkań oddanych pierwotnie przez osobę, która je wybudowała w najem przyszłemu nabywcy, nie zmienia tej sytuacji stroną takiej umowy może być jedynie osoba zdolna do nabycia lokalu na własność. Ogłoszeniu zamiaru wprowadzenia Programu MdM towarzyszyły informacje przeznaczenia na ten program 7,9 mld złotych w latach Przyjęta 5

6 ustawa zawiera limity roczne na lata o łącznej kwocie 3,553 mld. Wydaje się zatem, że ze środków jakie zostaną pozyskane przez budżet dzięki rezygnacji ze zwrotu VAT osobom realizującym mieszkania (domki jednorodzinne) własnym sumptem, pozostanie około 0,5 mld zł rocznie. Wniosek Stowarzyszenia Zachodniopomorskie Tebeesy przedstawiony Ministrowi Piotrowi Styczniowi w październiku 2012 roku na spotkaniu parlamentarzystów Pomorza Zachodniego (i pozostający do dziś bez odpowiedzi) proponował skierowanie tych środków na MdM i program Społecznych Mieszkań Czynszowych przygotowany przez Stowarzyszenie (szczegółowe informacje: ). Pozostałe, po sfinansowaniu MdM, środki zapewniłyby realizację w latach około 7 tysięcy mieszkań rocznie w formule zaproponowanej przez Stowarzyszenie. Zapowiadane wdrożenie programu mieszkań o umiarkowanych czynszach opartego na idei utworzenia w Banku Gospodarstwa Krajowego zamkniętego funduszu mieszkań czynszowych nie stanowi rozwiązania problemu społecznych mieszkań czynszowych. III. IV. Zwrot podatku VAT od materiałów budowlanych fizycznym realizującym własnym staraniem inwestycje mieszkaniowe. Zwrot wprowadzono dla zrekompensowania podniesionego z dniem akcesji do UE podatku VAT na materiały budowlane z 7 na 22% (dziś 23%). Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej proponując nowy program wsparcia mieszkalnictwa własnościowego (MdM) założył likwidację zwrotu do końca 2013 roku, natomiast po tej dacie jego zamknięcie z jednoczesnym zachowaniem praw nabytych. Mieszkania społeczne - mieszkania na wynajem o ekonomicznym, ale umiarkowanym (non profit) czynszu (tbs y, spółdzielnie mieszkaniowe mieszkania lokatorskie i na wynajem) dla średniozamożnych brak wsparcia od 2009 roku. Znaczenie sektora mieszkań na wynajem w polityce mieszkaniowej jest zasadnicze. Wynika to z wielu czynników. Najważniejsze to: dotkliwy deficyt ilościowy (statystyczny) mieszkań (brakuje ok. 1 mln mieszkań), 6

7 bardzo wysoki koszt 1m 2 mieszkania w relacji do średniej płacy w Polsce, niskie zarobki i poziom zamożności ok. 40% - 60% osób nie posiadających mieszkania uzyskuje dochody i posiada zasoby kwalifikujące je do tego właśnie sektora mieszkaniowego, bardzo wysokie, nierównomierne w skali kraju, regionów i województw bezrobocie, fakt, że nie da się funkcjonować gospodarczo we współczesnym świecie i Europie szukając pracy tam gdzie się mieszka, a nie zamieszkując tam gdzie jest praca, wysoka efektywność programów budowy mieszkań dostępnych oraz remontów i modernizacji zasobów mieszkaniowych w generowaniu miejsc pracy na lokalnych rynkach, budowany w oparciu o tworzenie równowagi na rynku pracy i zmniejszanie bezrobocia, a także optymalizację kosztów pracy program ma największe szanse na wsparcie Unii Europejskie. Polski wolny rynek najmu mieszkań jest całkowicie wynaturzony na skutek przepisów ustawy o ochronie praw lokatora... oraz ustawicznego deficytu mieszkań. Własność mieszkań jest wrośniętą w tradycję formułą zaspokajania potrzeb mieszkaniowych, ale w znacznej części podtrzymywane jest to obiektywnymi współczesnymi uwarunkowaniami, w tym brakiem podaży dostępnych mieszkań czynszowych. Tymczasem wsparcie rozwoju mieszkań na wynajem, czyli pomoc w rozwiązaniu problemu mieszkaniowego, a nie w zwiększaniu indywidualnego majątku ludzi za pomocą środków publicznych znacznie łatwiej znajdzie przyzwolenie społeczne. Pod warunkiem, że program spowoduje istotną poprawę sytuacji mieszkaniowej ludności. Spośród stosowanych po 1989 roku narzędzi wsparcia sektora mieszkań na wynajem do 2009 roku przetrwały jedynie preferencyjne kredyty dla spółdzielni mieszkaniowych i towarzystw budownictwa społecznego na budowę mieszkań na wynajem o umiarkowanych czynszach. Program ten od ponad 7 lat bezskutecznie czeka na modyfikację konieczną z powodu zmian makroekonomicznych. W 2009 roku został on de facto zlikwidowany. Przez lata obniżano jego finansowanie do kilku milionów w 2009 i ustania finasowania w 2011 roku. Także w projektach budżetu na kolejne lata nie było i nadal nie ma tej pozycji. 7

8 Nie wchodząc w szczegóły, które, wraz z naszymi propozycjami, omówiliśmy w przekazanych przez szereg lat Ministerstwu opiniach, stwierdzić trzeba, że proponowane przepisy mogą stworzyć satysfakcjonujące narzędzie jedynie dla wsparcia gmin w zaspokajaniu zbiorowych potrzeb mieszkaniowych niezamożnych członków wspólnoty samorządowej poprzez realizację gminnego budownictwa mieszkaniowego. Nie dają natomiast rokujących satysfakcjonującą dynamikę rozwiązań adresowanych: 1. do osób o umiarkowanych dochodach, zbyt wysokich do uzyskania lokalu komunalnego, ale nie posiadających zdolności kredytowej niezbędnej do nabycia mieszkania własnościowego, które dotąd mogły wpłaciwszy partycypację wynajmować lokal w TBS ie; 2. do osób średniozamożnych, które posiadają dochody nieznacznie niższe od koniecznych dla uzyskania tzw. zdolności kredytowej. Obie ww. grupy w znacznej mierze tworzą młodzi obywatele, którzy rozpoczynają karierę zawodową i nie osiągnęli jeszcze docelowej pozycji statusu rodzinnego, dla których brak mieszkania lub konieczność zaciągania kilkudziesięcioletnich zobowiązań z tytułu kredytu hipotecznego jest szczególnie niekorzystna. Istnieje szereg, często dopracowanych w szczegółach, propozycji modyfikacji programu mieszkań na wynajem, m.in. w materiałach na ten temat opracowanych przez Stowarzyszenie Zachodniopomorskie Tebeesy. Z inicjatywy Ministra Finansów, a nie właściwego w sprawach mieszkalnictwa Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Bank Gospodarstwa Krajowego wdraża nowy program Fundusz Mieszkań na Wynajem. Rząd zapowiedział wyasygnowanie 5 mld zł na zakup przez Fundusz gotowych mieszkań w celu ich najmu za umiarkowany czynsz. Zasoby Funduszu mają być tworzone wyłącznie w miastach oferujących miejsca pracy. Oznacza to pozostawienie bez jakiegokolwiek rozwiązania rzeszy polskich rodzin w małych miastach, gdzie z uwagi na płytki rynek oferta deweloperska wcale nie jest i nie była w okresie boomu realizowana. Pomocy nie otrzymają też średnio zarabiający w metropoliach o relatywne dużym bezrobociu. Przy czym wśród potencjalnych beneficjentów wymieniana jest np. Łódź (ze stopą bezrobocia w sierpniu 2013 roku - 12,2 %), a nie wspomina się o Szczecinie (gdzie stopa bezrobocia wyniosła 10,5%). Według deklaracji BGK mieszkania powinny mieć czynsz umożliwiający uzyskanie 4% stopę zwrotu z inwestycji w skali roku. Oznacza to, że wysokość ta będzie znacznie wyższa od czynszu obowiązującego w TBS ach 8

9 (4% wartości odtworzeniowej w skali roku) i nieznacznie niższa od czynszu wolnorynkowego. Wykazuje to niezbicie, że oferowane mieszkania nie będą dostępne dla osób o umiarkowanych dochodach niezdolnych do nabycia mieszkania własnościowego czyli dla większości polskich rodzin nieposiadających własnego mieszkania. Zapowiadany czynsz ma jednocześnie zapewniać rentowność przedsięwzięć. Możliwość zysku wynikać ma z efektu skali dla nabywcy posiadającego 5 mld złotych deweloperzy mają sprzedać lokale mieszkalne tanio. Wątpliwe to, jak wątpliwe jest uzyskanie niższych niż powszechnie uzyskiwane kosztów zarządzania tym zasobem. Trudno tu liczyć na efekt skali mieszkania będą rozproszone po całej Polsce, przynajmniej po jej największych miastach. A podmiotów zarządzających większym zasobem (zasób komunalny dużych miast, wielkie spółdzielnie mieszkaniowe) nie brakuje. W dodatku ich koszty nie zawierają koniecznych w wypadku proponowanego nowego centralnego, ogólnopolskiego Funduszu kosztów tej struktury, sprawozdawczości, kontroli wewnętrznej, itp. Z nieznanych powodów zdecydowano się powołać nowy byt, w sytuacji gdy spółdzielnie mieszkaniowe i TBS y pozbawiono całkowicie możliwości inwestowania zgodnie z ich statutowym celem, czyli w celu tworzenia zasobu dostępnego dla osób o umiarkowanych dochodach. Istniejące kilkaset sprawdzonych podmiotów skazuje się na uwiąd i tworzy nową strukturę. W dodatku przeznaczenie środków na zakup mieszkań to najmniej efektywny z możliwych sposobów. Ma on wystarczyć na kilkanaście tysięcy lokali. Tym samym nakładem środków można uzyskać większe efekty rzeczowe przyjmując zasadę dopłaty do odsetek kredytów komercyjnych zaciągniętych na ich sfinansowanie w stopniu umożliwiającym spłatę zobowiązań z założonego czynszu, czy też bezzwrotną dopłatę z budżetu pozwalająca na zaciągnięcie kredytu komercyjnego w części na tyle niskiej by go spłacić z czynszu. V. Mieszkania na wynajem subsydiowane w na etapie budowy i/lub eksploatacji (w polskiej praktyce mieszkania komunalne tzw. docelowe) dla niezamożnych. Jedynie na mocy ustawy o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych gminy mogą otrzymywać wsparcie realizując nowe mieszkania w celu przekwalifikowania już posiadanych lokali na socjalne. VI. Lokale socjalne dla osób i rodzin okresowo (przynajmniej z założenia) niezdolnych do pokrycia istotnej części kosztów mieszkania, noclegownie, 9

10 domy dla bezdomnych, schroniska, domy samotnej matki itp. dla będących w życiowej depresji. Budowa tych obiektów przez gminy jest także dofinansowywana w oparciu o ustawę o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych. Warunkiem wypełnienia funkcji przez program stworzony ww. ustawą o finansowym wsparciu gmin jest ustalenie stabilnych zasad i wystarczającego poziomu zasilania budżetowego na minimum 5-10 lat, tak by inwestorzy tego budownictwa, głównie gminy, mogli opracowywać swe wieloletnie programy inwestycyjne. Poważnym ograniczeniem korzystania przez gminy z możliwości wynikających z programu punktach jest aktualna sytuacja budżetowa gmin. 2 B.2. Instrumenty uzupełniające W nowoczesnym państwie konstruowane są instrumenty uzupełniające, niezbędne do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych, zgodnie z sytuacją finansową poszczególnych grup rodzin. W tej sferze istotnym narzędziem polityki mieszkaniowej są dodatki mieszkaniowe, instrumenty fiskalne, normy prawne. VII. Prawa lokatora i właściciela, dodatki mieszkaniowe. O skuteczności rządowego programu polityki mieszkaniowej decydować też będą dodatki mieszkaniowe (aktualnie obowiązują przepisy ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o dodatkach mieszkaniowych z późn. zm.) oraz prawa i obowiązki właścicieli lokali i ich najemców ( ustawa z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego z późn. zm. oraz ustawa z 24 czerwca 1994 roku o własności lokali). Nie miejsce tu na ich szczegółową analizę. Poza sporem pozostaje jednak konieczność zmian w ustawie o ochronie praw lokatorów wynikająca m.in. z nieskuteczności prawa wobec nierzetelnych najemców i braku możliwości ograniczenia grona najemców z niego korzystających do rodzin rzeczywiście tego potrzebujących. Zapowiadane przez lata przez 2 Początkowo popyt przerastał finansowanie zapewnione przez budżet. Aktualne niższe zainteresowanie gmin wynika z jednej strony z ich trudnej sytuacji budżetowej wywołanej kryzysem i przekazanymi przez rząd bez zapewnienia dodatkowego finansowania nowymi zadaniami, a z drugiej strony z braku kompleksowej polityki mieszkaniowej państwa i narzędzi pozwalających na prowadzenie spójnej, kompleksowej lokalnej polityki mieszkaniowej przez gminy. Kryzys gospodarczy znacznie obniżył dochody gmin pochodzące z podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych. Wynikające z niego zubożenie zwiększyło pulę koniecznych wydatków na wsparcie ubogich na świadczenia społeczne, a także na dodatki mieszkaniowe, które aktualnie w całości finansowane są przez gminy. 10

11 Ministra Piotra Stycznia zmiany w tej ustawie nie zostały nawet skierowane do Parlamentu. VIII. IX. Mieszkania specjalne (wg ustawy o pomocy społecznej - chronione ) dla ludzi niepełnosprawnych, wychowanków domów dziecka i innych placówek, ludzi starszych, osób wychodzących z zakładów karnych itp. Również ta kategoria mieszkań znajduje pomoc państwa w ustawie o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych. Pomoc ta dotyczy jedynie inwestycyjnego aspektu i nie dotyka organizacji oraz finansowania specjalnych usług koniecznych do ich funkcjonowania. Nie dopuszcza też finansowania mieszkań spełniających te same cele, ale nie realizowanych i eksploatowanych w formuje mieszkań chronionych, przyznawanych decyzją administracyjną i będącą już od lat przeżytkiem w sektorze mieszkaniowym. A zaznaczyć trzeba, że mieszkania specjalnie zaprojektowane i zbudowane oraz zaopatrzone w okresie eksploatacji w pakiet niezbędnych dla danego najemcy (niepełnosprawnego ruchowo lub intelektualnie, wychowanka domu dziecka, seniora, itp.) usług są niezbędne do funkcjonowania nie tylko osób niezamożnych, wymagających wsparcia w danym rozumieniu pomocy społecznej. Polityka rewitalizacji i remontów. Rewitalizacja do chwili obecnej nie ma wsparcia w polskim ustawodawstwie. Nie było nawet zapowiedzi jej opracowania i wdrożenia. Rewitalizacja wymaga dofinansowania (które w ograniczonym z uwagi na inne obowiązki, kompetencje i priorytety władz wojewódzkich - zakresie znajduje się ze środków Regionalnych Programów Operacyjnych w ramach EFRR), ale czeka też na niefinansowe udogodnienia niezbędne do prowadzenia skomplikowanych społecznie, technicznie, prawnie, gospodarczo i kulturowo procesów. Działania remontowe wspiera od 2009 roku ustawa o termomodernizacji i remontach. Należy podkreślić, że często dochodzi do okresowego wstrzymania programu ze względu na brak środków budżetowych na wypłatę premii. Sytuacja taka miała miejsce od marca do końca 2013 roku. Ustawa wymaga zmiany dopuszczającej wsparcie remontowe dla wspólnot z większościowym udziałem gminy. Ponadto Polska nie skorzystała, jak do tej pory, z możliwości współfinansowania środkami funduszy unijnych powstałego w ramach unijnej polityki antykryzysowej programu przedsięwzięć mających na celu poprawę efektywności energetycznej budynków mieszkalnych. Zapowiadana jest zmiana tej sytuacji w nowej perspektywie na lata , co znajduje swoje miejsce np. w projekcie Regionalnego Programu 11

12 Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego na lata , podawanego aktualnie konsultacjom społecznym Mając na uwadze: możliwości finansowania działań na rzecz wzrostu efektywności energetycznej w mieszkalnictwie ze środków Unii Europejskiej i potrzebę opracowania krajowych regulacji w zakresie dofinansowywania ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego remontów budynków mieszkalnych prowadzących do wzrostu efektywności energetycznej i stosowalności odnawialnych źródeł energii w mieszkalnictwie w związku z nową inicjatywą Unii, ograniczenie praktyk gmin polegających na dotowaniu remontów budynków mieszkalnych w sytuacjach określonych lokalną polityką mieszkaniową (np. w związku z rewitalizacją centrów miast) wynikające z orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego, potrzebę ugruntowania działań antykryzysowych w sektorze mieszkalnictwa, o charakterze osłony socjalnej obywateli i/lub propopytowych w sektorze usług i materiałów budowlanych, wnioskowaliśmy wielokrotnie o opracowanie nowego, masowego programu dotacyjnego dla wspierania remontów i modernizacji zasobów mieszkaniowych. Minister Piotr Styczeń zapowiadał jedynie utrzymanie aktualnie realizowanych programów wsparcia remontów. Nie zapowiadał jakichkolwiek prac nad ustawą o rewitalizacji. A w budżecie na 2013 rok na Fundusz Termomodernizacji i Remontów przewidziano zaledwie 20 mln zł, wobec 200 mln zł w 2011 roku i 180 mln zł w 2012 roku. Zwracamy jednocześnie uwagę, że zasadniczą część tkanki naszych miast tworzą budynki mieszkalne i one powinny stanowić priorytet w przygotowywanym programie. Poza szczególnie spektakularnymi lokalizacjami, wymagające rewitalizacji zespoły mieszkaniowe nie mogą liczyć na odnowę na warunkach finansowania komercyjnego. Mając na uwadze priorytety z RPO na lata z obszaru rewitalizacji stwierdzamy, że w minionym okresie zostały wykorzystane środki przede wszystkim na rozwój infrastrukturalno-przestrzenny (zachowanie dziedzictwa kulturowego poprzez remonty, modernizację i konserwację zabytkowych obiektów i zagospodarowanie przestrzeni publicznej). Czas zająć się zespołami mieszkaniowymi, które bez wsparcia nie mogą znaleźć finansowania na odnowę. Dlatego też zapowiedź Pana Premiera w Łodzi, że rząd powoła Narodowy Program Rewitalizacji Miast, na który chce przeznaczyć 25 mld zł ze środków 12

13 przyznanych Polsce przez UE w nowej perspektywie finansowej na lata należy ocenić pozytywnie. Zapowiedź, że rząd będzie szukać dodatkowych narzędzi - środków krajowych, zaprosi do udziału samorządy i partnerów prywatnych, dobrze prognozuje na przyszłość. Z uwagi na to, że kwota 25 mld złotych zaplanowana do wydatkowania na przestrzeni 7 lat w stosunku do potrzeb polskich miast i ich liczby jest znacząco niewystarczająca 3, istotna będzie wielkość komponentu środków krajowych, tak centralnych jak i samorządowych (gminnych i wojewódzkich), przeznaczonych w tej samej perspektywie czasowej na ten cel. Priorytetowe znaczenie zespołów mieszkaniowych w przygotowywanym na lata narodowym programie rewitalizacji oraz połączenie zapowiedzianych środków Unii Europejskiej z krajowym finansowaniem centralnym i samorządowym to podstawowe postulaty Stowarzyszenia Zachodniopomorskie Tebeesy wobec zapowiedzi Pana Premiera. Ponadto uważamy, że w przygotowywanym narodowym programie rewitalizacji priorytetową rangę nadać należy rewitalizacji zespołów mieszkaniowych, z równoczesnym działaniem na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu mieszkańców rewitalizowanych budynków. X. Refundacja bankom wypłaconych premii gwarancyjnych. Zobowiązanie to tylko pośrednio i częściowo jest efektywnym instrumentem polityki mieszkaniowej. To nie generująca nowych mieszkań realizacja starych zobowiązań, która jest swoistym długiem honorowym państwa (następcy PRL). Co dalej z polskim mieszkalnictwem? Deficyt mieszkań, wynikający z niego brak mobilności poszukujących pracę, luka remontowa, niskie dochody ludności w relacji do kosztu budowy mieszkania, a także potrzeba wzrostu jakości przestrzeni zurbanizowanej przemawiają za koniecznością stworzenia spójnej, kompleksowej polityki mieszkaniowej państwa. Także nadchodzący nowy okres budżetowy UE mógłby, w wypadku zaprezentowania przez nas i inne państwa o znacznych potrzebach w tej dziedzinie, stworzyć dodatkowe szanse na ostateczne rozwiązanie tego nieopanowanego od II wojny światowej w Polsce problemu. 3 Deklarowana kwota oznacza 150 zł na statystycznego mieszkańca polskiego miasta na rok, czyli np. w Szczecinie niecałe 60 mln, a zatem środki na remont 15 kamienic rocznie. Przy założeniu, że dopłata z Programu to 30% kosztów pozwala to remont 50 kamienic rocznie. Samo śródmieście Szczecina to około kamienic wymagających remontu. 13

14 Budowa krajowego planu naprawy mieszkalnictwa wymaga też badań, bez których nie sposób optymalnie projektować nowe zamierzenia i korygować kontynuowane. Dotyczy to przede wszystkim określenia wpływu inwestycji mieszkaniowych i ich wsparcia z budżetu państwa na naszą gospodarkę i zwrotne zasilanie tegoż budżetu, interakcji między mieszkalnictwem i rynkiem pracy (zarówno w kontekście generowania w samym budownictwie, jak i w branżach pokrewnych meblarstwo itp. miejsc pracy, jak też w kontekście mieszkaniowych uwarunkowań mobilności za pracą) i wpływem tych zależności na emigrację Polaków, na jakość życia i poziom satysfakcji tych obywateli, którzy pozostają w kraju. Tworzony system powinien oprzeć się o następujące zasady i realizować poniższe reguły: 1. standaryzację mieszkań powstających z pomocą państwa (metraż, wyposażenie, wykończenie itp.) własnościowych, najemnych i socjalnych, 2. dbałość by cały system wymienionych w punkcie 1 trzech "rodzajów" mieszkań w należytych relacjach ustalał standardy, koszt uzyskania prawa do zamieszkania, koszty zamieszkiwania wraz z remontami oraz wartość uzyskanego tytułu prawnego do mieszkania, 3. zapewnienie by w każdej z trzech "kategorii" wpływy bilansowały wydatki - mamy skłonność do tworzenia programów zagrożonych zaniedbaniem akumulowania środków na przyszłe remonty, 4. maksymalizację pożądanego efektu poprzez łączenie rozwoju wszystkich sektorów (mieszkań własnościowych, na wynajem, "socjalnych"); w ostatnich kilkunastu latach w zależności od politycznych preferencji aktualnego rządu zielone światło otrzymywał tylko jeden z nich, pozostałe zaś hamowano; gdyby każdy z nich dał przyrost tys. to ledwie otrzymamy założone tys. rocznie. Perspektywiczny program polityki mieszkaniowej jest w kraju olbrzymiego deficytu mieszkań, niskiego standardu znacznej części zasobu i katastrofalnego stanu technicznego istotnej jego części wizją niezbędną do poprawnego kształtowania decyzji bieżących, krótko i średnioterminowych. Przyjęcie Programu polityki mieszkaniowej pozwoli także na optymalne wykorzystanie środków UE, właściwą ich alokację/realokację, a na tej podstawie najefektywniejsze kierowanie środków krajowych na cele, które z tych środków finansowane być nie mogą. Należy nadmienić, że dokument programowy "Główne problemy, cele i kierunki programu wspierania rozwoju budownictwa mieszkaniowego do 2020 r." przyjęty przez Rząd w listopadzie 2010 roku nie spełnia wymogów programu, ponieważ wskazuje jedynie planowane działania Rządu, bez sprecyzowania zamierzeń finansowania oraz, dla 14

15 większości działań, propozycji szczegółowych rozwiązań merytorycznych, a często też bez wskazania terminu realizacji. Zaprezentowana w tym dokumencie diagnoza stanu mieszkalnictwa potwierdza wszystkie deficyty i słabe strony systemu mieszkalnictwa w Polsce. W tym kontekście zapowiedzi programowe i zapowiedzi alokacji środków nie stwarzają prawdopodobnych warunków przezwyciężenia kryzysu mieszkaniowego w kraju do 2020 roku. Program wsparcia budownictwa na wynajem o umiarkowanych czynszach został w tym dokumencie przedstawiony najmniej konkretnie, a harmonogram prac rządowych już stał się nieaktualny ze względu na opóźnienia prac. Kompleksowa polityka mieszkaniowa winna zdefiniować (ilościowo, jakościowo i kosztowo) istniejące niedobory i naznaczyć perspektywę ich wyrównania. Musi następnie zaproponować instrumenty służące zapewnieniu mieszkań wszystkim - różnicowanym z uwagi na status ekonomiczny (i wynikające z tego możliwości) oraz sytuację życiową (i wynikające z niej perspektywy zmian) grupom rodzin w Polsce. Trzeba przy tym dodać, że podjęte od 2010 roku działania abstrahują od zapisów "Głównych problemów, celów i kierunków przedłożonych sejmowi, tak jak też nie są zgodne z szeregiem innych przepisów i dokumentów strategicznych oraz sektorowych przyjętych przez rząd. Informacje o realizacji omawianego dokumentu stanowi załącznik nr 1, a informację o obowiązujących przepisach i ustaleniach dokumentów rządowych załącznik nr 2. Jesteśmy przekonani o społecznym charakterze większości obszaru mieszkalnictwa. Możliwość normalnego funkcjonowania rodziny bez własnego domu (własnościowego lub wynajmowanego) jest ograniczona. Tak dostęp do niego (szansa na uzyskanie prawa do zajmowania lokalu), jak i możliwość utrzymania stanowią podstawowe zadania każdego gospodarstwa domowego. Program musi zatem stanowić spójną całość w zakresie przepisów będących we władztwie ministerstwa właściwego dla gospodarki mieszkaniowej (dziś MIiR), jak i ministerstwa właściwego w sprawach zabezpieczenia społecznego i sprawach rodziny (dziś MPiPS) oraz ministerstwa właściwego w sprawach rozwoju regionalnego (dziś MIiR) oraz resortu zajmującego się ochroną środowiska (dziś MŚ). Przy czym co naturalne im bardziej zagrożony wykluczeniem (uboższy, niepełnosprawny, niesamodzielny, itp.) beneficjent tym bardziej społeczne narzędzie. W polskich realiach najpilniejsze jest odbudowanie programu wsparcia i rozwój sektora mieszkań na wynajem o umiarkowanych czynszach dla osób osiągających średnie dochody, które nie znajdują żadnej możliwości zaspokojenia potrzeb 15

16 mieszkaniowych w sektorze komunalnym oraz na wolnym rynku. W budżetu na 2013 rok oraz w projekcie budżetu na 2014 rok nie przeznaczono na ten cel żadnych środków finansowych. W imieniu Zarządu Stowarzyszenia Zachodniopomorskie Tebeesy /-/ Filip Przyłuski Stowarzyszenie Zachodniopomorskie Tebeesy skupia towarzystwa budownictwa społecznego regionu tzw. ziem odzyskanych, w którym realizowane przez TBS y mieszkania na wynajem odgrywają szczególnie istotną rolę w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych ludności i realizacji polityki mieszkaniowej gmin i miast. Na Pomorzu Zachodnim realizacje inwestycji z KFM są w przeliczeniu na jednego mieszkańca najwyższe w Polsce i ponad dwukrotnie większe od średniej krajowej. Spośród blisko 20 TBS ów działających na Pomorzu Zachodnim stale ze sobą współpracuje 15 TBS ów oraz TBS Partner ze Słupcy w Wielkopolsce. Przerastając plany twórców systemu, zachodniopomorskie TBS y okazały się znakomitym narzędziem do realizacji wielu istotnych zadań mieszkalnictwa. Umożliwiają korzystną realizację mieszkań wynajmowanych na zasadach lokali komunalnych i dla rodzin z rynku mieszkaniowego, prowadzą remonty, renowacje historycznej zabudowy i rewitalizację urbanistyczną, realizują termomodernizacje z udziałem środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów oraz wsparciem funduszy Unii Europejskiej, zarządzają budynkami gminnymi i należącymi do wspólnot mieszkaniowych, jako inwestor zastępczy gmin i wspólnot mieszkaniowych przygotowują i przeprowadzają inwestycje remontowe oraz nowe przedsięwzięcia, umożliwiają powstawanie mieszkań dla osób niepełnosprawnych, sierot i sędziwych. Znajdują odmiennie ukształtowaną lokalnymi uwarunkowaniami misję w dużych miastach i małych miasteczkach. W pracach Stowarzyszenia uczestniczą TBS y z Barlinka, Białogardu, Choszczna, Drawska Pomorskiego, Goleniowa, Gryfic, Gryfina, Karlina, Koszalina, Słupcy, Stargardu Szczecińskiego, Szczecina, Szczecinka oraz Wałcza. 16