Jacek Jarnicki Politechnika Wrocławska

Transkrypt

1 Plan wykładu Wykład Wymiarowanie, tolerowanie wymiarów, oznaczanie chropowatości. Linie, znaki i liczby stosowane w wymiarowaniu 2. Zasady wymiarowania 3. Układy wymiarów. Tolerowanie wymiarów. Oznaczanie chropowatości i stanu powierzchni Elementy graficzne stosowane do wymiarowania znak wymiarowy (np. symbol średnicy Φ) Φ liczba wymiarowa Zasady dotyczące linii, znaków i liczb wymiarowych. Linie wymiarowe i linie pomocnicze rysuje się linią cienką. 2. Linie wymiarowe kończy się znakami ograniczającymi opartymi na liniach odnoszących, liniach oznaczających krawędzie przedmiotu lub osiach. znak ograniczający (np. grot) linia wymiarowa linia odnosząca Kilka sposobów kończenia linii wymiarowych

2 3. Jeśli linia wymiarowa jest ograniczona linią odnoszącą (lub osią), to linia odnosząca (lub oś) powinna być przedłużona o około 2 mm.. Linia wymiarowa może przybrać kształt łuku. około 2 mm. Linie wymiarowe należy rysować prostopadle do linii ograniczających, jednak dopuszcza się nachylenie Linie wymiarowe nie powinny przecinać innych linii rysunku i przecinać się nawzajem. Przecięcie linii wymiarowych jest dopuszczalne jedynie w przypadku oznaczania średnic okręgów współosiowych. 7. W przypadku kolizji z liczbą wymiarową linie rysunku należy przerwać. 8. Linia wymiarowa przedmiotu przerwanego nie może być przerwana. Pomiędzy liniami wymiarowymi, krawędziami i innymi liniami wymiarowymi należy zachować odpowiednie odległości. min. mm min. 7 mm 00. Znaki ograniczające to: 9. Gdy liczba wymiarowa nie odpowiada podziałce rysunku należy ją podkreślić 3, 3, 3, linia odnosząca ~,0 linia odnosząca linia wymiarowa linia wymiarowa 2

3 2. Kropkę jako znak ograniczający stosuje się tylko wtedy, gdy brak miejsca na znak innego rodzaju. 3. Groty strzałek umieszcza się pomiędzy liniami ograniczającymi, a gdy brak miejsca na zewnątrz. 8. Liczby wymiarowe określające wymiary liniowe podawane są w milimetrach, a kąty w stopniach.. Liczby wymiarowe należy pisać pismem technicznym. 6. Liczby wymiarowe należy umieszczać nad liniami wymiarowymi w odległości 0, do, mm od linii, mniej więcej na środku. Nie należy umieszczać liczb wymiarowych jedna nad drugą. 7. Liczby wymiarowe są zazwyczaj liczbami całkowitymi. W przypadku konieczności użycia ułamka należy stosować ułamki dziesiętne z nie więcej niż dwoma liczbami po przecinku. Przykłady umieszczania liczb wymiarowych Wartości liczb wymiarowych Wartości liczb wymiarowych wynikają zazwyczaj z idei konstruktora oraz obliczeń. Zaleca się jednak stosowanie pewnych standaryzowanych wartości zwanych liczbami normalnymi. 8 0 R Liczby normalne (Preferred numbers) (Ch. Renard, 870) są kolejnymi wyrazami ciągu geometrycznego o ilorazie gdzie: n q = n =,,, 0, 80 q =.8 Normy zalecają korzystanie w pierwszej kolejności z ciągu R a następnie R, R, itd.. Fragment tablicy liczb normalnych 3

4 Wyjaśnienie idei liczb normalnych Znaki wymiarowe Odcinek [, ] należy podzielić na pięć przedziałów, tak aby względny błąd ε powstały w wyniku przybliżenia dowolnej liczby z tego odcinka, do najbliższej granicy przedziału był minimalny.,0,6 2,,0 6,3,0 L x ε = min L x Najważniejsze znaki wymiarowe i ich zastosowanie Znak wymiarowy promienia krzywizny - R Znak wymiarowy średnicy - Φ Φ 8 R R R Φ Φ

5 Znaki wymiarowe średnic i promieni powierzchni kulistych - SΦ i SR SR SΦ Zasady rozmieszczania wymiarów na rysunkach. Wymiary powinny być tak rozmieszczone, aby najłatwiej było je czytać, patrząc na rysunek z dołu, lub z prawej strony. 2. Linie wymiarowe nie powinny się przecinać (w uzasadnionych przypadkach dopuszczalne jest przecinanie się linii pomocniczych). 3. Wymiary należy umieszczać na tych rzutach, na których wymiarowane elementy są najlepiej widoczne (zwykle lepiej jest umieszczać wymiary na przekrojach niż na widokach). Zasady wymiarowania. Linie wymiarowe średnic powinny przecinać się w ich środku.. Nie należy odnosić wymiarów do krawędzi niewidocznych (rysowanych linią kreskową).. Na rysunku muszą być umieszczone wszystkie wymiary konieczne do wykonania obiektu. Innych wymiarów nie wolno podawać, (zasada wymiarów koniecznych). 2. Wymiar umieszczony na jednym z rzutów obiektu nie może być powtórzony na innym rzucie. Dotyczy to także przypadku, gdy rzuty znajdują się na różnych arkuszach rysunkowych (zasada niepowtarzania wymiarów). 3. Nie wolno umieszczać na rysunkach wymiarów oczywistych, które mogą być ustalone w sposób jednoznaczny, bez dokonywania jakichkolwiek obliczeń, (zasada pomijania wymiarów oczywistych).

6 Zasady wymiarowania Zasady wymiarowania Przykłady wymiarów oczywistych Nie podaje się informacji, że średnica okręgu wyznaczającego łuk wynosi mm.. Wymiarowanie należy wykonać tak, żeby żadnego z podanych wymiarów nie można było obliczyć z innych podanych wymiarów, (zasada niezamykania wymiarów) Nie podaje się informacji, że kąt pomiędzy krawędziami wynosi 0 (krawędzie równoległe). 0 0 Nie podaje się informacji, że kąt pomiędzy krawędziami wynosi 90 (krawędzie prostopadłe) Wymiar orientacyjny (dopuszczalny) (0) Układy wymiarów Układy wymiarów układ równoległy Wymienione powyżej cztery zasady wymiarowania nie definiują jednoznacznie układu wymiarów na rysunku. Nie naruszając zasad można więc wymiarować rysunek na kilka sposobów. Zwykle wybiera się sposób najlepiej związany z technologią wykonania rysowanego obiektu. Wymiarowanie w układzie równoległym polega na podawaniu kolejnych wymiarów względem ustalonej bazy. Wyróżnia się trzy układy wymiarów: równoległy szeregowy 0 60 mieszany 0 6

7 Układy wymiarów układ szeregowy Wymiarowanie w układzie szeregowym polega na podawaniu kolejnych wymiarów jeden za drugim. Wymiarowanie elementów typowych połączeń Wyróżnia się następujące rodzaje typowych połączeń: - gwintowe - klinowe i wpustowe - wielokarbowe - nitowe - spawane - zgrzewane - lutowane i klejone Do rysowania i wymiarowania typowych połączeń elementów przewidziano w normach specjalne konwencje. Normy podają także szereg sposobów upraszczania rysunków typowych elementów i połączeń, zwanych stopniami uproszczenia (cztery stopnie I, II, III i IV). Tolerowanie wymiarów Tolerowanie wymiarów W praktyce, z wyjątkiem przypadku, nigdy nie jesteśmy w stanie idealnie dokładnie wykonać obiektu o wymiarach umieszczonych na rysunku. Wymiary rzeczywiste (uzyskane w procesie technologicznym) będą z reguły różne od wymiarów nominalnych podanych na rysunku. Rozróżnia dwa typy wymiarów: Wymiary swobodne dokładność odtworzenia wymiaru zależy od przyjętej technologii (dla tych wymiarów nie podaje się odchyłek). Wymiary tolerowane wymiar rzeczywisty musi się zawierać w określonym przedziale. Obiekt za mały Odchyłka dolna Wymiar najmniejszy Wymiar nominalny Odchyłka górna Obiekt za duży Wymiar największy W przypadku wymiarów tolerowanych na rysunkach podaje się wymiar nominalny oraz górną i dolną odchyłkę od wymiaru nominalnego. 7

8 Tolerowanie wymiarów Tolerowanie wymiarów Normy przewidują cztery rodzaje tolerowania wymiarów. ± 0, 0 φ + φ, Rozróżnia się dwa sposoby tolerowania wymiarów. Swobodne wartości odchyłek są dowolne. Normalne wartości odchyłek są obierane na podstawie tabel znajdujących się w normach. tolerowanie symetryczne φ + 0, 0, 2 tolerowanie asymetryczne dwustronne tolerowanie asymetryczne φ + 0, + 0, 2 tolerowanie jednostronne W tolerowaniu normalnym nie podaje się wartości odchyłek, ale symbole złożone z litery i liczby. Duże litery dotyczą otworów a małe wałków. Litery te określają położenie tzw. pola tolerancji względem wymiaru nominalnego. Tolerowanie wymiarów Oznaczanie chropowatości i stanu powierzchni Fragment tabeli z normy: Pojęcie i miara chropowatości y(x) linia średnia y i ΦH Φh x 0.00 mm obiekt y śr Linia średnia linia taka, że suma kwadratów odchyleń w górę i w dół jest najmniejsza. Miarą chropowatości jest liczba: n Ra = yi µ n i= [ m] Pomiaru dokonuje się na odcinku l c, którego długość została znormalizowana i wynosi 0,08; 0,2; 0,8; 2,; 8 lub 2 mm, lub wielokrotność długości tego odcinka. l c x 8

9 Oznaczanie chropowatości i stanu powierzchni Oznaczanie chropowatości i stanu powierzchni Chropowatość może być także oceniana w sposób uproszczony, na podstawie pomiaru wysokości w pewnej liczbie punktów odcinka l c. Miara chropowatości jest wtedy obliczana ze wzoru. Polska Norma definiuje tzw. klasy chropowatości i wiąże je z typem obróbki. W + W2 + W3 + W + W D + D2 + D3 + D + D R z = µ [ m] W, W W W2, W3, D, D D D2, D3, - pięć największych ponad linią średnią - pięć najniższych wgłębień poniżej linii średniej W obecnej praktyce chropowatość (R a i R z ) mierzy się przy pomocy specjalnych przyrządów zwanych profilometrami. Oznaczanie chropowatości i stanu powierzchni Oznaczanie chropowatości i stanu powierzchni Oznaczenie chropowatości na rysunkach. Oznaczenie chropowatości - przykłady d (b) a c e/f Oznaczenie umieszczone w tym miejscu dotyczy całego rysunku a wartość chropowatości poprzedzona symbolem Ra lub Rz b naddatek materiału na obróbkę c symbol kierunkowości struktury powierzchni,2 Tabliczka 0,08 polerować R z d informacja o rodzaju obróbki e informacja o falistości f chropowatość wyrażona w innej skali niż (a) 9