FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS. Artur WILCZYŃSKI, Małgorzata KAROLEWSKA

Transkrypt

1 FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 254 (47), Artur WILCZYŃSKI, Małgorzata KAROLEWSKA ROZWÓJ I OPŁACALNOŚĆ PRODUKCJI ŻYWCA WOŁOWEGO W LATACH W WYBRANYCH KRAJACH UE BEEF PRODUCTION PROFITABILITY IN EU COUNTRIES Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwami, Akademia Rolnicza ul. Monte Cassino 16, Szczecin Abstract. This paper introduces beef profitability in the International Farm Comparison Network (IFCN) European countries like Germany, France, Ireland and Poland. Analysis concentrated on cost of mean production and beef producer prices. Additional part of analysis presents structure of beef direct cost and differentially of system production those was based on milk or beef breed production calves. Słowa kluczowe: koszty produkcji, system chowu bydła rzeźnego, żywiec wołowy. Key words: beef production, beef production system, cost of production. WSTĘP Zmiany w opłacalności produkcji rolniczej mogą wpływać na podejmowanie decyzji o zaniechaniu lub też podjęciu produkcji określonych produktów rolnych. Istotne znaczenie ma więc wskazanie, w jaki sposób kształtują się i zmieniają w czasie koszty produkcji oraz możliwe do uzyskania przychody ze sprzedaży produktów. Przedsiębiorca powinien być więc osobą aktywną, która poszukuje miejsca na rynku oraz sposobu działania, który pozwoli jej nie tylko przetrwać, ale i zapewnić dalsze istnienie, działanie i inwestowanie oraz zapobieganie zmianom, które są niekorzystne (Wiatrak 2005). Uzyskiwanie dochodu jest celem, który pozwala na realizację innych celów, takich jak dostarczenie środków na utrzymanie rodziny, zachowanie czy nawet rozwój gospodarstwa rolniczego lub realizacja celów niekoniecznie produkcyjnych (Klepacki 1997). Głównym celem przeprowadzonej analizy było określenie opłacalności produkcji żywca wołowego w wybranych krajach Unii Europejskiej, które są reprezentowane przez gospodarstwa należące do projektu badawczego Międzynarodowa Sieć Gospodarstw Porównawczych w zakresie produkcji żywca wołowego (IFCN-Beef). Cele szczegółowe dotyczyły określenia poziomu i różnic dotyczących kosztów bezpośrednich chowu bydła rzeźnego oraz cen uzyskiwanych za żywiec wołowy w badanych gospodarstwach. MATERIAŁ I METODY W metodyce badań można wyróżnić dwa etapy. Pierwszy etap był związany z pozyskaniem informacji opisujących gospodarstwa zajmujące się produkcją żywca wołowego (rys. 1). Dane empiryczne zostały zebrane na podstawie kwestionariusza wywiadu standaryzowanego oraz analizy dokumentów zgromadzonych w gospodarstwie rolnym.

2 342 A. Wilczyński i M. Karolewska ETAP 1 zbieranie danych Kwestionariusz wywiadu standaryzowanego Analiza dokumentów Weryfikacja danych ETAP 2 model TIPI-CAL Rachunek zysków i strat Produkcja Produkcja mleka Produkcja żywca wołowego Bilans Przepływy pieniężne Rys. 1. Metodyka badań Źródło: opracowanie własne na podstawie Hemme (1998) i Deblitz (1998). Zgromadzone informacje dotyczyły głównie systemu produkcji żywca wołowego i roślinnej. W przypadku gospodarstw polskich poza, produkcją żywca wołowego, zebrano dane dotyczące produkcji mleka jako podstawowego źródła pochodzenia cieląt przeznaczonych na żywiec wołowy. W konsekwencji otrzymano ok zmiennych opisujących system produkcji oraz sytuację ekonomiczną badanych gospodarstw. Drugi etap polegał na przeprowadzeniu obliczeń. Do tego celu wykorzystano model Technology Impact and Policy Impact Calcultions (TIPI-CAL) w wersji przeznaczonej do kalkulacji kosztów produkcji żywca wołowego. Model ten jest używany w projekcie naukowym o nazwie Międzynarodowa Sieć Gospodarstw Porównawczych (International Farm Comparison Network IFCN) i służy do szacowania sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych. Po weryfikacji i wprowadzeniu danych do modelu otrzymano trzy podstawowe sprawozdania finansowe z działalności gospodarstwa, a mianowicie: rachunek zysków i strat, bilans i rachunek przepływów pieniężnych. Analiza została przeprowadzona na podstawie sześciu gospodarstw rolnych położonych na terenie krajów należących do UE. Wybór gospodarstw uwarunkowany był koniecznością ich udziału w projekcie IFCN-Beef w latach Dlatego materiał badawczy stanowiły dwa gospodarstwa niemieckie (DE-1 i DE-2), jedno gospodarstwo francuskie (FR-1), jedno gospodarstwo irlandzkie (IE-1) i dwa gospodarstwa polskie (PL-1 i PL-2). Analizowane gospodarstwa charakteryzowały się zróżnicowaną liczbą sprzedawanych zwierząt w ciągu roku, która kształtowała się na poziomie od sztuk (tab. 1). Największą sprzedaż bydła opasowego odnotowano w gospodarstwie niemieckim DE-2, natomiast najmniejszą w gospodarstwie polskim PL-1, w którym sprzedawano byczki i jałówki rzeźne.

3 Rozwój i opłacalność produkcji żywca wołowego Tabela 1. Charakterystyka badanych gospodarstw w 2005 roku Wyszczególnienie Liczba zwierząt sprzedawanych w ciągu roku Kategoria sprzedawanych zwierząt Gospodarstwo DE-1 DE-2 FR-1 IE-1 PL-1 PL byczki byczki 35 byczków, 20 jałówek, 14 krów wolce 7 byczków, 5 jałówek 21 byczków, 9 jałówek Rasa simmental simmental limousine munster biało-czarna biało-czarna Źródło pochodzenia cieląt Pozostała działalność mięsne sprzedaż cieląt mięsne brak mleko, mleko, DE gospodarstwo niemieckie, FR gospodarstwa francuskie, IE gospodarstwo irlandzkie, PL gospodarstwo polskie. Źródło: opracowanie własne i IFCN Beef Report (2005). Cztery spośród badanych gospodarstw zajmują się opasaniem cieląt pochodzących od krów ras mlecznych. Gospodarstwa niemieckie zakupują cielęta do dalszego odchowu w gospodarstwach specjalizujących się w produkcji mleka, natomiast gospodarstwa polskie prowadzą opasanie cieląt odchowanych we własnym gospodarstwie. Gospodarstwa irlandzkie i francuskie specjalizują się w produkcji żywca wołowego ras mięsnych. Należy zauważyć, że gospodarstwo irlandzkie nie posiada krów mamek, a cielęta zakupuje w innych gospodarstwach. Większość analizowanych gospodarstw (poza gospodarstwem irlandzkim) prowadzi inną działalność rolniczą, poza produkcją żywca wołowego. Gałęzią produkcji, którą odnotowywano najczęściej (poza produkcją żywca wołowego), była, która jako źródło uzyskiwanych przychodów dotyczyła w gospodarstw polskich i niemieckich. Okres zwierząt w badanych gospodarstwach wynosił dni, przy czym gospodarstwo irlandzkie, które utrzymywało rzeźne tylko przez 226 dni, sprzedawało wolce mające 816 dni (tab. 2). Gospodarstwa niemieckie i gospodarstwo francuskie charakteryzowały się wysokim przyrostem dziennym, w odniesieniu do innych gospodarstw (powyżej 1000 g dzień 1 ), przy czym był on o ok. 40% większy niż w gospodarstwach polskich. Gospodarstwa DE-2, FR-1 i IE-1 sprzedawały rzeźne o wadze kg średnio o 118 kg więcej niż gospodarstwa polskie. Tabela 2. System produkcji w badanych gospodarstwach w 2005 roku Gospodarstwo Początek [dni] Okres [dni] Koniec [dni] Waga na początku [kg wagi żywej] Przyrost dzienny [g na dzień] Waga końcowa [kg wagi żywej] DE DE FR IE PL PL Objaśnienia symboli zob. tab. 1. Źródło: opracowanie własne i IFCN Beef Report (2005).

4 344 A. Wilczyński i M. Karolewska WYNIKI I DYSKUSJA We wszystkich badanych gospodarstwach w 2003 roku jedną z najistotniejszych pozycji w grupie kosztów był zakup lub odchów zwierząt, który średnio stanowił 50% kosztów bezpośrednich (rys. 2). Najniższe koszty, związane z zakupem lub odchowem cieląt, ponosiły gospodarstwa polskie; były one przeciętnie o 80% niższe w porównaniu z kosztami w pozostałych gospodarstwach. [zł/100 kg wagi żywej] DE-1 DE-2 FR-1 IE-1 PL-1 PL-2 zakup/odchów cieląt utrzymanie maszyn i budynków weterynarz i leki cena żywca wołowego pasze nośniki energii inne Rys. 2. Opłacalność produkcji żywca wołowego w 2003 roku Objaśnienia symboli zob. tab. 1. Źródło: opracowanie własne i IFCN Beef Report (2003). Poza zakupem zwierząt (odchowem cieląt) na poziom kosztów bezpośrednich wpływały także koszty pasz zużywanych podczas bydła, utrzymanie budynków i maszyn oraz nośniki energii. W analizowanych gospodarstwach koszt pasz stanowił średnio ok. 23% kosztów bezpośrednich ogółem, koszt utrzymania maszyn i budynków 19%, a koszt nośników energii 7%. Najwyższe koszty wyprodukowania 100 kg żywca wołowego w 2003 roku odnotowano w gospodarstwie FR-1 (872 zł na 100 kg), natomiast najniższe w gospodarstwie PL-2, w którym koszty były o 43% niższe niż w gospodarstwie francuskim. Z analizy opłacalności produkcji żywca wołowego w badanych gospodarstwach wynika, że tylko gospodarstwo DE-1 uzyskiwało cenę za żywiec, która była na poziomie pokrywającym koszty bezpośrednie w 2003 roku. Wszystkie pozostałe gospodarstwa ponosiły straty w produkcji żywca wołowego. Najniższą opłacalnością charakteryzowało się gospodarstwo PL-1, w którym różnica pomiędzy uzyskiwaną ceną a ponoszonymi kosztami na wyprodukowanie 100 kg żywca wołowego wynosiła 136 zł. Identyczną sytuację, dotyczącą kształtowania się struktury kosztów bezpośrednich produkcji, stwierdzono także w 2005 roku (rys. 3).

5 Rozwój i opłacalność produkcji żywca wołowego [zł/100 kg wagi żywej] DE-1 DE-2 FR-1 IE-1 PL-1 PL-2 zakup/odchów cieląt utrzymanie maszyn i budynków weterynarz i leki cena żywca wołowego Rys. 3. Opłacalność produkcji żywca wołowego w 2005 roku Objaśnienia symboli zob. tab. 1. Źródło: opracowanie własne i IFCN Beef Report (2005). pasze nośniki energii inne Analizując wysokość kosztów produkcji w 2005 roku, w porównaniu z 2003 rokiem, można zauważyć, że prawie we wszystkich gospodarstwach nastąpił wzrost kosztów produkcji poza gospodarstwem DE-2, w którym nastąpił spadek kosztów o 58 zł na 100 kg żywca wołowego. Wynikało to przede wszystkim ze spadku kosztów pasz o ok. 10%. W 2005 roku koszty bezpośrednie chowu bydła rzeźnego wzrosły przeciętnie o 22%, w stosunku do 2003 roku. Największy wzrost kosztów charakteryzował gospodarstwa polskie PL-1 i PL-2 wyniósł on średnio 54%, przy czym największy wzrost wydatków dotyczył energii oraz utrzymania maszyn i urządzeń. Produkcja żywca wołowego w 2005 roku była opłacalna w trzech gospodarstwach dwóch gospodarstwach niemieckich (DE-1, DE-2) i w jednym gospodarstwie polskim (PL-2). Podstawowym czynnikiem, wpływającym na wzrost opłacalności chowu bydła rzeźnego w 2005 roku, był wzrost cen za żywiec wołowy. W gospodarstwie niemieckim DE-2 ceny uzyskiwane przez producentów rolnych wzrosły o 7% w stosunku do 2003 roku, natomiast w gospodarstwie polskim o 39%. WNIOSKI Na opłacalność produkcji rolnej mają znaczny wpływ koszty bezpośrednie oraz ceny uzyskiwane przez producentów rolnych za sprzedawane produkty. W 2003 roku tylko jedno z badanych gospodarstw (niemieckie) było dochodowe. Sytuacja gospodarstw zajmujących się produkcją żywca wołowego w latach poprawiła się, ponieważ jedynie połowa z nich ponosiła straty (3 gospodarstwa osiągnęły dochód). Istotny wpływ na taką sytuację miał wzrost cen żywca (średnio o 43%), który można było odnotować przede wszyst-

6 346 A. Wilczyński i M. Karolewska kim w gospodarstwach polskich. Jednocześnie należy zauważyć, że w jednym z gospodarstw niemieckich (DE-1) oraz w gospodarstwach francuskim i irlandzkim ceny za żywiec wołowy w 2005 roku zmniejszyły się średnio o 5%, w stosunku do 2003 roku. Można to tłumaczyć spadkiem cen na rynkach światowych oraz poszerzeniem Unii Europejskiej o nowe kraje. PIŚMIENNICTWO Deblitz C., T. Hemme T., Isermeyer F.; Knutson R., Anderson D., Goertz D., Moller C., Rieder J A framework for developing international representative farms: The Case of Dairy. Working Paper. Agricultural Food Policy Center, Texas A&M University, 6. Hemme T., Isermeyer F., Deblitz C TIPI-CAL Version 1.0: ein Modell zur Politik und Technikfolgenabschätzung für typische Betriebe im internationalen Vergleich Arbeitsbericht. Institut für Betriebswirtschaft, Braunschweig. IFCN Beef Report FAL Braunschweig, 27. IFCN Beef Report FAL Braunschweig, Klepacki B Sytuacja dochodowa rolników a wykształcenie. Wieś Rol. 2 (95), 62. Wiatrak A Zarządzanie przedsiębiorstwem rolniczym istota i uwarunkowania. Pr. Wydz. Nauk Przyr. Byd. Tow. Nauk. 58, 611.