Metoda badania zadowolenia ze studiowania. Doskonalenie jakości zarządzania uczelnią.

Transkrypt

1 Renata Figlewicz Metoda badania zadowolenia ze studiowania. Doskonalenie jakości zarządzania uczelnią. Rosnąca liczba szkół wyższych oraz uczących się w nich studentów, stawia przed władzami uczelni nowe wyzwania. Jednym z nich jest doskonalenie jakości kształcenia, które stanowi bardzo ważny element zarządzania w edukacji. Konieczność bycia konkurencyjnym sprawia, że coraz częściej wprowadzane są do szkół wewnętrzne systemy badania i zapewniania jakości kształcenia. adanie zadowolenia ze studiowania jest jedną z najbardziej wszechstronnych metod rozpoznania stanu aktualnego kształcenia we wszystkich jego obszarach. Opiera się na swego rodzaju ankietyzacji, jednak w przeciwieństwie do tradycyjnego i autorskiego podejścia, badającego jakość poszczególnych zajęć, kompetencje każdego wykładowcy ocenia jakość kształcenia kompleksowo. Dzieje się tak dlatego, że w badanie zaangażowani są sami respondenci, ankieta podsumowuje odczucia i doświadczenia studentów dotyczące całego procesu studiowania. W ten sposób uwypuklone zostają kwestie ważne dla nich. Oceniana jest również jakość funkcjonowania uczelni oraz możliwości swobodnego wejścia absolwenta na rynek pracy. Nowatorski charakter metody polega między innymi na usytuowaniu podmiotu badania w roli współdecydującego o ważności poruszanych zagadnień, mającego wpływ na treść pytań. W ten sposób respondent czuje się współodpowiedzialny za dobre, rzetelne wypełnienie ankiety, której de facto jest współautorem. Jednocześnie unikamy stawiania studenta w roli eksperta mającego ocenić poziom prowadzenia zajęć oraz samego wykładowcę. Rzetelność badania poparta jest również wprowadzeniem dwóch siedmiostopniowych skal ocen. Respondent wyraża nie tylko swoje zadowolenie, ale także skalę ważności zagadnienia, które ocenia. Siedmiostopniowe skale transponowane są w dalszej części na macierz decyzyjną. Na skali zadowolenia mamy pięć opisowych kategorii, na skali ważności trzy. Wyniki badań przedstawione w formie macierzy decyzyjnej mogą być wykorzystane przez władze uczelni bezpośrednio w zarządzaniu. Możliwość liczbowego przedstawienia wyników daje możliwości analiz i porównań. 1

2 Kwestionariusz do badania zadowolenia ze studiowania stanowi narzędzie do badania jakości kształcenia przygotowane jako standard dla Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej w ramach programu UNIQUE. Metoda została zaadaptowana na gruncie polskim przez Katedrę Psychologii Zarządzania i Ergonomii Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1997 roku (dr Zofia Łącała, dr Czesław Noworol). Powstała jednak w Wielkiej rytanii na początku lat 90-tych wypracowana przez naukowców z University of Central England w irmingham (Lee Harvey, Sue Moon). Wdrożona została między innymi w Szwecji, Południowej Afryce, Australii, Nowej Zelandii. Metoda zawdzięcza swoje powodzenie różnorodności badanych zagadnień, składających się w całości na proces kształcenia. Pierwszym etapem badania jest wywiad strukturowany, podczas którego respondenci i eksperci starają się wspólnie opracować pytania do formularza ankietowego. Oprócz samych obszarów obejmujących bardzo różne aspekty nauczania, ustalany jest również stopień ich ważności dla respondentów. W ten sposób zbudowany formularz ankietowy podzielony jest na główne bloki zagadnieniowe takie jak: dane na temat studiów, organizacja procesu nauczania, zajęcia dydaktyczne, prowadzący zajęcia, biblioteka, pracownie, obiekty uniwersyteckie, warunki finansowe, organizacje studenckie, akademiki, usługi dla studentów oraz ocenę ogólną uczelni. Siedmiostopniowe skale ważności i zadowolenia sprawiają, że badanie jest bardziej wiarygodne. Pytania sformułowane są przez samych respondentów tak więc przyjmują je chętniej nie mając problemów z odpowiedziami. Eksperci dbają o to aby student nie odgrywał w badaniu roli eksperta wszystkowiedzącego, a wyrażał jedynie swoje odczucia i doświadczenia. 2

3 Prezentacja wyników dokonywana jest w formie macierzy decyzyjnej, stanowiącej bezpośrednią podpowiedź dla władz uczelni w kwestii konieczności podjęcia priorytetowych przedsięwzięć. Siedmiostopniowa skala ważności transponowana jest na macierz w trzech przedziałach, dzieląc zagadnienia na bardzo ważne, ważne i mało ważne. Skala zadowolenia, również siedmiostopniowa, zamieniona zostaje na pięcioprzedziałową macierz, wyrażającą stopień zadowolenia respondenta. Dodatkowo oznaczenia literowe wskazują stopień ważności omawianych zagadnień poprzez wielkość liter a ich kolejność informuje nas o stopniu zadowolenia respondenta. I tak litera A będzie oznaczała duży stopień zadowolenia a oceniane zagadnienie sklasyfikowane zostało jako bardzo ważne dla respondentów. iegunowo skrajną będzie ocena (e) określona jako bardzo niezadowalająca jednak mało ważna dla ankietowanych (tabela 1.1). Te same wartości mogą być określone skalą liczbową i stanowić dla władz uczelni wspaniały materiał do analiz i porównań. Kategorie opisowe macierzy decyzyjnej (tabela 1.2) wprost informują o tym, jakie powinny być podjęte decyzje w każdym z ocenianych aspektów jakości kształcenia. Macierz decyzyjna może więc stanowić narzędzie zarządzania procesem kształcenia. Tabela 1.1. Macierz decyzyjna: oznaczenia literowe ardzo Niezadawalający Do Zadawalajacy ardzo niezadawalający zaakceptowania zadawalajacy ardzo ważny E D C A Ważny e d C b a Mało ważny (e) (d) (c) (b) (a) Tabela 1.2. Macierz decyzyjna ardzo niezadowalający Niezadowalający Do zaakceptowania Zadowalający ardzo zadowalający ardzo ważny Podjąć natychmiastowe działania Działania są priorytetowe Podjąć działania w najbliższej przyszłości Doskonalić w miarę możliwości Utrzymać wysokie standardy ny Waż Podjąć działania w celu istotnej poprawy Uwzględnić w planowaniu działań Interwencja może być konieczna Utrzymać standardy Nie spoczywać na laurach Mało ważny Poprawiać w miarę możliwości Nie dopuszczać do zmiany na gorzej Nie zwracać uwagi Utrzymać standardy w miarę możliwości Nie podejmować żadnych działań 3

4 Przeprowadzone na kierunku Filologia polska badanie zadowolenia ze studiowania wyraźnie pokazało, że należy podjąć wysiłki organizacyjne w celu poprawy przepływu informacji. Jako przykład podajemy wyniki z tabeli 1.3 i 1.4 gdzie wyraźnie widać, że w zakresie kompetencji zawodowych należy utrzymać wysokie standardy przedmiotu analiza tekstów gwarowych oraz ich stosowania do celów stylizacyjnych (ocena A), zaś w zakresie organizacji procesu dydaktycznego należy poprawiać w miarę możliwości działalność samorządu studenckiego - ocena (d) oraz podjąć działania w celu istotnej poprawy stypendiów zagranicznych ocena d. W tym ostatnim przypadku wywiad strukturowany przeprowadzony przed podjęciem badania podpowiedział, że chodzi i problemy związane z wyegzekwowaniem obiecanych w języku angielskim wykładów zwłaszcza na stypendiach w Portugalii. Tabela 1.3. Zadowolenie studentów ze zdobywanych kompetencji zawodowych KOMPETENCJE ZAWODOWE DZIENNE II ROK ZAOCZNE II ROK 1. Szerokie spojrzenie na problematykę wartości C języka, kultury i literatury polskiej 2. adanie języka i dzieła literackiego C 3. Wiedza o pochodzeniu i strukturze C języka 4. Analiza tekstów gwarowych oraz ich stosowania do A celów stylizacyjnych 5. Pisanie tekstów informacyjnych C i publicystycznych 6. Pisanie tekstów użytkowych C Tabela 1.4. Zadowolenie studentów z organizacji studiów ORGANIZACJA STUDIÓW DZIENNE ZAOCZNE OCENA OGÓLNA KIERUNKU 1. Sprawność wpisywania studentów na kolejny rok studiów 2. Obowiązki i prawa studentów ujęte w C C C regulaminie studiów 3. Działalność Samorządu Studenckiego (d) (d) (d) 4. Stypendia zagraniczne d d d 5. Działalność Rzecznika Praw Studenta c c c 4

5 Prezentacja wyników badania zadowolenia ze studiowania w niektórych przypadkach przybiera również formę procentową (tabela 1.5). Wyniki dotyczące oceny zadowolenia ze studiowania na kierunku Filologia polska w WSHE nie odbiegają wiele od standardów europejskich, gdzie ocena uczelni jest zazwyczaj lepsza niż ocena kierunku. Jedynie perspektywy pracy po studiach mogą być lepsze w krajach o znacznie mniejszym bezrobociu. Tabela 4.3. Wartości średnich arytmetycznych ocen zadowolenia z Wyższej Szkoły Humanistyczno- Ekonomicznej w Łodzi, kierunku studiów i perspektywy pracy (wyrażone w %) ZADOWOLENIE Z: DZIENNE ZAOCZNE OCENA OGÓLNA Wyższej Szkoły Humanistyczno Ekonomicznej w Łodzi Kierunku studiów Perspektywy pracy po studiach Zalety omówionej powyżej metody należy rozpatrywać w odniesieniu do grup, którym wyniki badania mogą posłużyć. Najistotniejszym elementem badania oraz podmiotem jakości kształcenia są studenci. Dla nich taka metoda, w której mogą być współtwórcami formularza ankiety stanowi element dający poczucie partnerstwa w procesie nauczania oraz współodpowiedzialność w zapewnianiu odpowiedniej jakości kształcenia. Metoda współtworzona przez respondentów, będąc poniekąd ich dziełem, jest dobrze przez nich odbierana i w całości akceptowana. Adresatem wyników badania są również władze uczelni, dla których mają one być gotowymi wskazówkami co do konieczności podejmowania działań oraz narzędziem do konstruowania planów strategicznych. Mogą być świetnym materiałem do planu doskonalenia jakości procesu dydaktycznego i zarządzania uczelnią. Liczbowa prezentacja wyników badania może posłużyć do analiz, porównań i symulacji. Jednak przede wszystkim poprzez sformułowania bliskie studentom, otrzymane dane stają się bardziej wiarygodne i dają wiedzę na temat ważności zagadnień związanych z kształceniem dla respondentów. Opisane powyżej badanie przynosi niezaprzeczalną korzyść również nauczycielom akademickim dając im impuls do samodoskonalenia, materiały do podjęcia indywidualnych lub grupowych działań projakościowych, oraz lepszy kontakt ze studentami dzięki poznaniu ich potrzeb oraz hierarchii ważności napotykanych problemów. Nie bez znaczenia dla nauczycieli akademickich powinna być także informacja na temat aktualnego stanu jakości kształcenia w uczelni, której są pracownikami. Cała społeczność akademicka, 5

6 dzięki badaniu zadowolenia ze studiowania (w przypadku studentów) oraz badaniu satysfakcji z pracy (w przypadku nauczycieli akademickich), ma możliwość uczestniczenia w budowaniu kultury jakości kształcenia w WSHE (schemat 1.6). Wpływa to oczywiście na tworzenie skonsolidowanej społeczności akademickiej mającej możliwość realizowania podstawowych zasad demokracji wewnątrz uczelnianej. Schemat 1.6. Model kultury jakości kształcenia w Wyższej Szkole Humanistyczno- Ekonomicznej MISJA UCZELNI Zarządzanie Uczelnią Jakość Kształcenia adanie zadowolenia ze studiowania adanie satysfakcji z pracy adanie karier absolwentów Akredytacja Ewaluacja 6

7 Przedstawiony powyżej schemat pokazuje wyraźnie jak kultura jakości kształcenia wpływa na zarządzanie uczelnią, a w dalszym etapie na otoczenie poprzez ewaluację zewnętrzną oraz akredytacje środowiskowe. Doświadczenia WSHE we wdrażaniu badania zadowolenia ze studiowania, wskazują na konieczność objęcia badaniem wszystkich prowadzonych w uczelni kierunków oraz powtórzenia go na Filologii polskiej w cyklu dwuletnim. Wykonane zostało już badanie zadowolenia z pracy nauczycieli akademickich a następnym etapem powinno być badanie zadowolenia z pracy pracowników administracyjnych, ze studiowania absolwentów oraz pracodawców z absolwentów kształconych w uczelni. Istotnym elementem, który mógłby wspomóc proces podnoszenia jakości kształcenia, zwłaszcza w zakresie dostosowania do aktualnych potrzeb i modyfikowania programów nauczania będą badania uczelnianego iura Karier dotyczące karier absolwentów oraz rynku pracy. Podjęte badania satysfakcji okazały się dobrym narzędziem w zarządzaniu jakością kształcenia. Dwie skale ocen ukazują pełniejszy obraz ocenianych zagadnień a prezentacja wyników w postaci macierzy decyzyjnych może stanowić gotowy plan działań dla władz uczelni. Mają one często zbyt mało czasu na zapoznawanie się z obszernymi opracowaniami opisującymi stan jakości kształcenia w uczelni, nie dającymi propozycji rozwiązań na przyszłość. 7