optymalizacja organizacji pomieszczeń i wyposażenia

Transkrypt

1 OGÓLNOPOLSKI PRZEGLĄD MEDYCZNY 5/2014 TEMAT NUMERU fot. archiwum autorów 1 2 Blok operacyjny optymalizacja organizacji pomieszczeń i wyposażenia Jednym z najważniejszych elementów w pełni funkcjonalnego projektu bloku operacyjnego jest uwzględnienie zastosowania kluczowych technologii medycznych. Nowo projektowany blok operacyjny musi spełniać wszystkie wymogi zawarte w aktualnych aktach prawnych, a w tworzeniu koncepcji tego obszaru powinni brać udział jego użytkownicy. ZBIGNIEW WOSZCZYNA 1, AGNIESZKA SOPEL 2 1 kierownik bloku operacyjnego Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II w Krakowie 2 konsultantka z zakresu technologii medycznej i inżynierii klinicznej Fot. 1, 2. Blok operacyjny Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II 12 Organizacja istniejących bloków operacyjnych często nie jest optymalna. Dodatkowo proponowane w planowanych i nowo budowanych blokach rozwiązania dotyczące rozmieszczenia i lokalizacji pomieszczeń nierzadko są niefunkcjonalne, a technologia medyczna projektu wykonawczego bloku operacyjnego w większości przypadków nie uwzględnia niezbędnego wyposażenia bloku w sprzęt i aparaturę medyczną. Celem artykułu jest przedstawienie organizacji bloku operacyjnego, wyszczególnienie niezbędnych pomieszczeń wchodzących w jego skład oraz wskazanie wyposażenia standardowego bloku operacyjnego w sprzęt i aparaturę medyczną. Dla realizacji tego celu przedstawione zostaną kolejno następujące drogi: pacjenta w obrębie bloku operacyjnego, personelu w obrębie bloku operacyjnego, materiałów pozyskanych z apteki i innych magazynów szpitala, materiału sterylnego dostarczanego na blok operacyjny, odpadów medycznych wyprodukowanych w obrębie bloku operacyjnego. Niezbędne pomieszczenia wschodzące w skład obejścia operacyjnego Układ pomieszczeń składających się na blok operacyjny musi być zgodny z wytycznymi zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz.U. z dnia 29 czerwca 2012 r., poz. 739). Blok operacyjny może składać się z jednej sali bądź z wielu sal operacyjnych oraz z pomieszczeń takich jak: śluza pacjenta, pokój przygotowawczy pacjenta, sala wybudzeń (sala nadzoru poznieczuleniowego) 1, śluzy personelu (damska i męska, w obrębie których wyszczególnione są: strefa brudna, węzeł sanitarny, strefa czysta i strefa przejściowa), myjnia chirurgów 2, korytarz brudny sal operacyjnych 3, magazyny 4, pomieszczenie porządkowe 5, pomieszczenia personelu (dyżurka nocna, pokój so-

2 TEMAT NUMERU OGÓLNOPOLSKI PRZEGLĄD MEDYCZNY 5/2014 cjalny 6, pokój kierownika bloku i sekretariat ze stanowiskami do opisu zabiegów operacyjnych) 7, korytarze łączące wszystkie te pomieszczenia. Droga pacjenta w obrębie bloku operacyjnego Pacjent wjeżdża na wózku zewnętrznym z oddziału przedoperacyjnego na blok operacyjny przez śluzę pacjenta. Tam zostaje przejęty przez personel bloku operacyjnego pielęgniarkę anestezjologiczną i lekarza anestezjologa. W śluzie pacjenta następują sprawdzenie dokumentacji pacjenta i jego identyfikacja. Śluza pacjenta jest wyposażona w: stanowisko pielęgniarki anestezjologicznej wyposażone w komputer z czytnikiem identyfikującym pacjenta, mobilny stół operacyjny lub wózek transportowy z blatem operacyjnym (w zależności od organizacji bloku operacyjnego), lodówkę na krew i płyny krwiopochodne z certyfikowanym termometrem, zamrażalkę na osocze z certyfikowanym termometrem, stanowisko do mycia i dezynfekcji rąk z dozownikiem na ręczniki jednorazowe i kubłem pedałowym na odpady oraz z odpowiednimi instrukcjami wymaganymi przez Państwową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną (SANEPID), szafki na sprzęt medyczny, wózek reanimacyjny. Następnie chory zostaje przewieziony do pokoju przygotowawczego pacjenta wewnętrznym transportem bloku operacyjnego. W zależności od organizacji pracy na bloku przewożenie pacjenta odbywa się za pomocą: wózka transportowego, mobilnego stołu operacyjnego lub tzw. transportera blatu stołu operacyjnego. Pokój przygotowawczy sali operacyjnej wyposażony jest z kolei w: aparat do znieczulenia ogólnego z respiratorem anestetycznym, zestaw do intubacji dotchawiczej z rurkami intubacyjnymi i dwoma laryngoskopami, defibrylator z możliwością wykonania kardiowersji, normalizowany stolik (wózek) anestezjologiczny, źródło światła mobilną lampę zabiegową, ssak elektryczny, podgrzewacz do płynów infuzyjnych, podgrzewacz do płynów do płukania jam ciała, lodówkę na leki z certyfikowanym termometrem, lodówkę na krew i płyny krwiopochodne z certyfikowanym termometrem, zamrażalkę na osocze z certyfikowanym termometrem, sejf na narkotyki (leki odurzające), zestaw ściennych punktów poboru gazów medycznych, stanowisko do mycia i dezynfekcji rąk wykonane zgodnie z wymogami SANEPID-u. Po wykonaniu wszystkich czynności związanych ze znieczuleniem i z przygotowaniem pacjenta do zabiegu (cewnikowanie, wstępne chirurgiczne mycie pola operacyjnego) następuje przewiezienie pacjenta na salę operacyjną. Elementy wyposażenia sali operacyjnej stanowią: stół operacyjny, lampa operacyjna jedno- lub dwuczaszowa, kolumna anestezjologiczna, kolumna chirurgiczna, aparat do znieczulenia ogólnego z kardiomonitorem anestezjologicznym, defibrylator z możliwością wykonania kardiowersji i elektrostymulacji, diatermia chirurgiczna, stoliki narzędziowe, negatoskop cyfrowy bądź analogowo-cyfrowy, 13

3 OGÓLNOPOLSKI PRZEGLĄD MEDYCZNY 5/2014 TEMAT NUMERU Fot. 3, 4, 5. Blok operacyjny Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II 14 taborety obrotowe (z oparciem i bez oparcia), szafy mobilne na materiały chirurgiczne, stelaż do zamocowania worków na odpady, wózek anestezjologiczny, wózek pielęgniarki instrumentariuszki, stanowisko komputerowe służące do rozliczania materiałów zużytych podczas operacji i przypisania ich konkretnemu pacjentowi; system dydaktyczny do: przesyłania obrazów medycznych, komunikacji głosowej i wizualnej do odrębnych pomieszczeń naukowych, sal konferencyjnych lub innych jednostek ochrony zdrowia. Technologicznie sala operacyjna powinna zostać wykończona w sposób jak poniżej: podłoga pokryta wykładziną antyelektrostatyczną i elektroprzewodzącą wywiniętą na ściany; ściany gładkie, łatwo zmywalne, odporne na działanie środków dezynfekcyjnych standardowo używanych na blokach operacyjnych, technologia wykonania ścian ze szkła bądź stali nierdzewnej; sufit łatwo zmywalny ze stropem laminarnym (wymiary stropu, w zależności od profilu przeprowadzanych na sali operacji przyjmuje się, że w salach operacyjnych neurochirurgicznych oraz ortopedycznych wymiar stropu powinien wynosić minimum 3,2 x 3,2 m). Na blokach operacyjnych należy projektować instalację wentylacji mechanicznej i klimatyzacji, która zapewnia m.in.: dostarczenie do pomieszczeń użytkowych powietrza oczyszczonego na filtrach o odpowiednim stopniu filtracji; utrzymanie w pomieszczeniach pracy warunków komfortu cieplnego w okresach letnich oraz zimowych zgodnie z obowiązującymi przepisami; dostarczanie świeżego powietrza dla osób przebywających w pomieszczeniach w ilości zgodnej z obowiązującymi przepisami (min. 30 m 3 /h). Sale operacyjne powinny być klimatyzowane z wykorzystaniem powietrza recyrkulacyjnego, które to rozwiązanie w znaczny sposób obniża koszty eksploatacyjne. Na zastosowanie recyrkulacji na salach operacyjnych należy uzyskać zgodę w formie decyzji od państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. Na salach operacyjnych projektuje się wentylację zapewniającą co najmniej 12-krotną wymianę powietrza, a na sali wybudzeń co najmniej 10-krotną. W salach operacyjnych nawiew jałowego powietrza odbywa się przy pomocy stropów laminarnych umieszczonych nad polem operacyjnym. Wywiew powietrza na sali operacyjnej powinien następować w 80% dołem i 20% górą za pomocą m.in. kratek zainstalowanych w ścianach. Ponadto sala operacyjna powinna być wyposażona w następujące instalacje: klimatyzację uzależniona od liczby osób, oświetlenia i urządzeń, minimum wymian na godzinę, temperatura powietrza: 24 C zakres regulacji temperatur: C; na sali przyjmuje się ok. 20-proc. nadciśnienie, wyciąg powietrza w 20% górą i w 80% dołem; gazy medyczne standardowe wyposażenie w punkty poboru: kolumna anestezjologiczna: 2 x tlen O 2, 2 x sprężone powietrze medyczne AIR (5 barów), 2 x próżnia VAC, 1 x podtlenek azotu N 2 O, 1 x odciąg gazów anestetycznych AGSS, kolumna chirurgiczna: 2 x sprężone powietrze medyczne (5 barów), 2 x próżnia, 1 x sprężone powietrze medyczne, tzw. Air Motor (8 barów), do napędu sprzętu medycznego,

4 TEMAT NUMERU OGÓLNOPOLSKI PRZEGLĄD MEDYCZNY 5/2014 zestaw ściennych punktów poboru gazów medycznych może być powtórzony po obu stronach stołu operacyjnego: 2 x tlen O 2, 2 x sprężone powietrze medyczne AIR (5 barów), 2 x próżnia VAC, 1 x podtlenek azotu N 2 O, 1 x odciąg gazów anestetycznych AGSS; instalacje elektryczne oświetlenie ogólne, oświetlenie miejscowe, oświetlenie awaryjne, gniazda elektryczne szczelne, instalacje: uziemień specjalnych, lamp bezcieniowych, zasilania aparatury elektromedycznej, gniazdo RTG w przypadku stosowania ramienia C, zasilanie kolumny anestezjologicznej: zasilanie elektryczne 230 V 8 gniazd, 8 gniazd ekwipotencjalnych, podwójne gniazdo RJ-45, zasilanie kolumny chirurgicznej: zasilanie elektryczne 230 V 6 gniazd, 6 gniazd ekwipotencjalnych, podwójne gniazdo RJ-45, zasilanie lampy operacyjnej; instalacje teletechniczne sieć strukturalna gniazda RJ-45 w kolumnach, instalacja sygnalizacji pożaru, system dydaktyczny sal operacyjnych. W standardowych salach operacyjnych należy przewidywać pobór mocy min. 8 kva na salę, zasilane z obwodu bezpiecznego. Po zakończonej operacji chory zostaje przetransportowany do sali wybudzeń 8. Droga transportu powinna być zaprojektowana tak, aby pacjent wyjeżdżający po zakończonej operacji nie powodował kolizji w pomieszczeniu przygotowania pacjenta z następnym przygotowywanym chorym. Sala wybudzeń wyposażona jest w: wózek transportowy lub łóżko intensywnej opieki medycznej (w zależności od organizacji bloku operacyjnego); kardiomonitor spełniający funkcję: pulsoksymetru, aparatu do pomiaru ciśnienia krwi, monitora EKG, urządzenia do pomiaru temperatury ciała pacjenta; co najmniej jeden defibrylator z funkcją wykonania kardiowersji i elektrostymulacji; punkty poboru gazów medycznych i zasilania elektrycznego; wózek reanimacyjny z pełnym wyposażeniem (obejmującym m.in. laryngoskop, prowadnice do intubacji, w tym w prowadnicę do trudnych intubacji, tzw. bougie zestaw do konikotomii; respirator z funkcją regulacji stężenia tlenu w zakresie % (co najmniej jeden na salę); ssak elektryczny (co najmniej jeden na trzy stanowiska wybudzeniowe); system nadzoru poznieczuleniowego; urządzenie do ogrzewania pacjenta; SANEPID-u; sejf na narkotyki (leki odurzające); lodówkę na leki z certyfikowanym termometrem; lodówkę na krew i płyny krwiopochodne z certyfikowanym termometrem; zamrażalkę na osocze z certyfikowanym termometrem; szafki na podręczny sprzęt i leki. Po wybudzeniu chory zostaje przekazany przez śluzę pacjenta na oddział pooperacyjny. Droga personelu w obrębie bloku operacyjnego Personel wchodzi z zewnętrznego korytarza na blok operacyjny przez śluzę personelu. Wejście do śluzy personelu jest możliwe jedynie dla upoważnionych osób posiadających kod dostępu do drzwi wejściowych. Śluza ta składa się z czterech części: ze strefy brudnej, z węzła sanitarnego, ze strefy czystej, ze strefy przejściowej. Pierwszym pomieszczeniem w obrębie śluzy, do którego wchodzi personel, jest strefa brudna wyposażona w: szafki do przechowywania rzeczy osobistych personelu; wieszaki na buty i ubrania zewnętrzne obowiązujące personel poza blokiem operacyjnym; ławeczkę. W strefie brudnej personel rozbiera się do bielizny i przechodzi przez węzeł sanitarny wyposażony w: kabinę prysznicową; toaletę; SANEPID-u. 15

5 OGÓLNOPOLSKI PRZEGLĄD MEDYCZNY 5/2014 TEMAT NUMERU Następny etap ścieżki stanowi strefa czysta wyposażona w: urządzenie dystrybucyjne do ubrań chirurgicznych; wieszaki na buty przeznaczone do użytku w obrębie bloku operacyjnego; półki na maski i czepki chirurgiczne. Po ubraniu się personel wchodzi w obejście operacyjne. Po wejściu na blok operacyjny chirurdzy kierują się do myjni chirurgów, która składa się z: umywalni dwu- lub trzystanowiskowej z armaturą na fotokomórkę, wbudowanymi lustrami i automatycznymi dozownikami na mydło i płyn do dezynfekcji rąk; szafki lub półki na jednorazowe sterylne ręczniki; dozownika jednorazowych sterylnych szczotek do chirurgicznego mycia rąk. Pozostały personel przechodzi na swoje stanowiska pracy na bloku operacyjnym. Po skończonej operacji chirurg ma obowiązek opisania zabiegu operacyjnego w sekretariacie, w którym znajdują się stanowiska komputerowe do opisu zabiegów operacyjnych. Aby opuścić blok operacyjny po skończonej pracy, personel przechodzi przez strefę przejściową wyposażoną w: mobilny wieszak na użyte obuwie operacyjne; stelaż z workiem na użyte ubrania chirurgiczne. W strefie przejściowej personel rozbiera się z ubrania operacyjnego i przechodzi przez węzeł sanitarny do strefy brudnej. Tam ubiera się w strój obowiązujący poza blokiem operacyjnym. Ruch materiału w obrębie bloku operacyjnego Niezbędny do prawidłowego funkcjonowania bloku materiał dostarczany jest na blok operacyjny przez służby zewnętrzne do śluzy pacjenta. W śluzie pacjenta personel bloku przejmuje materiał na wewnętrzne wózki transportowe bloku operacyjnego i rozwozi je do odpowiednich magazynów. Każdy z magazynów wyposażony jest w: SANEPID; regały, półki i szafy wykonane z materiałów łatwo zmywalnych, dopuszczonych do dezynfekcji środkami chemicznymi. Ruch pakietów sterylnych Pielęgniarka operacyjna przygotowuje materiał do operacji na wózku transportowym. Każdy wózek przyporządkowany jest do jednej sali operacyjnej. Pielęgniarka operacyjna wwozi materiał na salę operacyjną przez śluzę pacjenta i rozkłada go na odpowiednie stoliki sali operacyjnej. Pusty wózek transportowy wywozi do korytarza brudnego sal operacyjnych. Ruch materiałów zużytych podczas operacji Materiały zużyte podczas operacji trafiają do korytarza brudnego bloku operacyjnego. Przeznaczone do utylizacji nieczystości, zapakowane w odpowiednio oznakowane i zabezpieczone worki, są umieszczane w mobilnym kontenerze. Kontener transportowy wyjeżdża z bloku operacyjnego do windy brudnej i zostaje wywieziony na składowisko odpadów przez zewnętrze służby. Po operacji narzędzia chirurgiczne trafiają do korytarza brudnego. Korytarz brudny wyposażony jest w: SANEPID; urządzenie do wstępnego mycia i dezynfekcji narzędzi chirurgicznych; suszarkę do narzędzi chirurgicznych; blaty robocze wykonane ze stali nierdzewnej kwasoodpornej; regały na kontenery transportowe. W korytarzu brudnym narzędzia chirurgiczne są wstępnie myte i dezynfekowane w myjni dezynfektorze, pakowane do kontenerów, a następnie wywożone do windy brudnej, skąd są odbierane przez służby zewnętrzne i transportowane do części brudnej Centralnej Sterylizatorni. Podsumowanie Podsumowując, nowo projektowany blok operacyjny musi spełniać wszystkie wymogi zawarte w aktualnych aktach prawnych, które bardzo często poddawane są ciągłym, niekoniecznie pozytywnym zmianom. 16

6 TEMAT NUMERU OGÓLNOPOLSKI PRZEGLĄD MEDYCZNY 5/2014 Aby zaprojektować i wykonać w pełni funkcjonalny blok, należy mieć na uwadze, że wykonanie technologii medycznej jest kluczowym elementem tego procesu. Co więcej, użytkownik bloku operacyjnego na etapie powstawania ogólnej koncepcji, a następnie projektu, powinien aktywnie brać udział w jej tworzeniu. Piśmiennictwo 1. oficjalna strona Ministerstwa Zdrowia. 2. Ustawa z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (Dz.U. z 2010 r., nr 107, poz. 679, z późn. zm.). 3. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. z 2011 r., nr 112, poz. 654, z późn. zm.). 4. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2004 r., nr 210, poz. 2135, z późn. zm.). 5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz.U. z dnia 29 czerwca 2012 r., poz. 739). 6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie standardów postępowania medycznego w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii dla podmiotów leczniczych (Dz.U.13.15). 7. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75). 8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 lipca 2010 r. sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz.U. z 2010 r., nr 139, poz. 940). jednostki. W przypadku braku takiego działu w placówce materiał przygotowuje się dla zewnętrznych firm specjalizujących się w myciu, dezynfekcji i sterylizacji wyrobów medycznych. 4 Magazyny, konieczne do prawidłowego funkcjonowania bloku operacyjnego, powinny obejmować: magazyn sprzętu medycznego, magazyn materiałów sterylnych oraz magazyn materiałów niesterylnych. 5 Składzik porządkowy wyposażony jest w: stanowisko do mycia i dezynfekcji rąk zgodne z wymogami SANEPID-u, czerpnię na wodę do mycia powierzchni płaskich, regały na środki dezynfekcyjne i materiały niezbędne do utrzymania bloku operacyjnego w należytej czystości. 6 Często przy projektowaniu nowego budynku i bloku operacyjnego architekt nie uwzględnia pomieszczeń socjalnych personelu, co w późniejszym okresie negatywnie wpływa na organizację pracy bloku operacyjnego. 7 Pokój socjalny wyposażony jest zgodnie z wymogami SANEPID-u. Pokój kierownika bloku wyposażony jest tak jak inne pomieszczenia biurowe w szpitalu. Meble w pomieszczeniach dla personelu wykonane są z materiałów przeznaczonych do użytku w obrębie bloków operacyjnych. 8 Powierzchnia sali nadzoru poznieczuleniowego w przypadku pokoju jednostanowiskowego powinna wynosić co najmniej 18,0 m 2, w przypadku pokoju wielostanowiskowego co najmniej 16,0 m 2 na jedno stanowisko. Przypisy 1 Zgodnie z obowiązującymi wymogami zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie standardów postępowania medycznego w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii dla podmiotów leczniczych (Dz.U. z dnia 7 stycznia 2013 r., poz. 15) w obrębie bloku bądź w jego najbliższym otoczeniu należy zapewnić salę wybudzeń (salę nadzoru poznieczuleniowego). Wielkość i wyposażenie sali wybudzeń powinny być uzależnione od przewidywanej liczby wykonywanych zabiegów operacyjnych w ciągu dnia oraz od liczby sal operacyjnych. Przyjmuje się, że na jedną salę operacyjną przypada jedno stanowisko wybudzeniowe. Zasada ta nie dotyczy wysokospecjalistycznych operacji wymagających długotrwałego intensywnego nadzoru medycznego w takich przypadkach pacjenci z bloku operacyjnego powinni być bezpośrednio transportowani na oddział intensywnej opieki medycznej (OIOM). 2 Jedna myjnia chirurgów może być wykorzystana dla maksymalnie dwóch sal operacyjnych. 3 Do pomieszczenia wstępnego mycia i dezynfekcji (korytarza brudnego) trafiają cały materiał oraz narzędzia zużyte podczas czynności związanych ze znieczulanym i z operowanym pacjentem. Materiał ten jest wstępnie przygotowywany do przewiezienia do centralnej sterylizacji jeżeli znajduje się ona na terenie danej 17