monarchia oligarchiczny tyranami (tyrania). demokratyczne Demokracja Grecja Solona demokracja szlachecka demokracji burżuazyjnej referendum

Transkrypt

1 ad1 Na początku tworzenia się greckich państw powszechną formą władzy była monarchia(rządził król), następnie z biegiem upływu lat na znaczeniu zyskiwała tzw. Rada Starszych, w której zaczęli zasiadać najbogatsi arystokraci, system monarchii przekształcił się w ustrój oligarchiczny (władze sprawowała grupa arystokratów). System ten jednak był często obalany przez ambitne jednostki nazywane tyranami (tyrania). Wreszcie zaczęły powstawać demokratyczne polis, w których władza należała do ludu. Oligarchia ustrój polityczny w którym rządzi niewielka, zamknięta grupa (arystokraci) Ostracyzm sąd skorupkowy, głosowano kto zagraża demokracji. Tyrania- w starożytnej Grecji forma rządu w wyniku przejęcia władzy przez jednostkę, najczęściej przy poparciu ludu. Demokracja, ludowładztwo, termin określający rodzaj rządów, w którym władza należy do ogółu obywateli danego państwa (greckie demos lud,kratos władza). Za kolebkę demokracji uważana jest Grecja. Podwaliny państwa demokratycznego w Atenach ustanawiały reformy przeprowadzone w 594 p.n.e. przez Solona, uwalniały one chłopów od długów i dzieliły mieszkańców na klasy majątkowe. Najważniejszym organem władzy było Zgromadzenie Ludowe, na forum którego każdy obywatel mógł wypowiedzieć się osobiście. Zarządzaniem państwem zajmowała się Rada licząca 500 członków wybieranych drogą losowania. Większość urzędów obsadzano w wyniku wyborów. Ustrój demokratyczny przyczynił się niewątpliwie do potęgi państwa greckiego w starożytności. W Polsce w czasie rządów szlachty w XV i XVI w. istniała demokracja szlachecka. W Europie i obu Amerykach w końcu XIX w. powstały formy demokracji burżuazyjnej, pośredniej, w której obywatele mieli swój udział w podejmowaniu decyzji politycznych poprzez wybór ciała ustawodawczego, i bezpośredniej, w której podstawowe prawa i obowiązki rozstrzygało powszechne referendum ogółu uprawnionych do głosowania. ad2 -okrzyk wyrażający poparcie- -twórca olirgarchii w atenach- -pierwszy prawodawca ateński-drakon -polityk ateński zwolenni demokracji-demokrata -wysoki urzędnik w sparci-efor -wynagrodzenie dla obywateli za udział w zgromadzeniu ludowym- -nie mial praw politycznych ani w atenach ani w sparcie-helotom lub niewolnicy -dowódca wojskowy w atenach- -pozbawieni praw rolnicy w sparcie- -mieszkańcy aten pochdzący z innych miast-cudzoziemcy -arystokratyczna rada aten- ad3 W historii starożytnej Grecji największą rolę odegrały Ateny i Sparta. Między tymi dwoma państwami-miastami trwała ciągła rywalizacja. Zarówno Ateny jak i Sparta dążyły do zdobycia politycznych wpływów. Co ciekawe w każdym z nich w inny sposób sprawowano władzę i zorganizowano życie społeczeństwa. Sparta została założona w XII w. p.n.e. na obszarze Półwyspu Peloponeskiego. Jej powstanie związane było z najazdem Dorów na zamieszkującą te obszary ludność i przejęcie przez nich władzy. Natomiast państwo spartańskie utworzono w IX w. p.n.e. Na początku składało się ono z kilku wsi, ale stopniowo powiększało swoje terytorium obszary

2 pobliskich polis. Te wszystkie polis tworzyły tzw. Symmachie, czyli związek. Sparta była uważana za potęgę w VI w. p.n.e., która odróżniała się od innych polis ustrojem, sposobem organizacji społeczeństwa oraz kulturą. Ludność spartańska dzieliła się na trzy grupy. Pierwszą z nich stanowili rodowici Spartanie, których określano mianem Spartiatów. Była to najmniejsza grupa, ponieważ liczyła tylko kilkanaście tysięcy przedstawicieli. Spartiaci mieli pełnie praw obywatelskich. To oni sprawowali urzędy i uczestniczyli w zgromadzeniu ludowym. Utrzymywali się o głównie z ziemi, którą na ich potrzeby uprawiali heloci. Spartiaci uczyli się także sztuki walki, którą cały czas doskonalili. Określano ich mianem wspólnoty jednakowych. Drugą grupę tworzyliperiojkowie, czyli osoby trudniące się handlem i rzemiosłem oraz właściciele ziemscy. Chociaż cieszyli się pełną wolnością, to nie mieli wpływu na kształt państwowego życia. Ich zadaniem była praca na rzecz Sparty. Do trzeciej grupy należeli heloci. Byli to państwowi niewolnicy, którzy pochodzili z podbitej ludności. Helotom nie przyznano żadnych praw, a posłuszeństwo wśród tej grupy utrzymywano używając terroru. W Sparcie dużą wagę przywiązywano do militaryzmu. Młodzi chłopcy musieli przejść wieloletnie szkolenie wojskowe, które czyniło z nich prawdziwych mężczyzn. W armii służyli hoplici (piechurzy ciężkozbrojni), którzy cieszyli się sławą odważnych i zdyscyplinowanych. Za twórcę ustroju politycznego uważa się Likurga. W Sparcie panowała monarchia, a władze sprawowało dwóch królów. Z czasem jednak ich znaczenie zostało umniejszone i zajmowali się oni tylko kwestiami religijnymi i wojskowymi. W Sparcie obradowały zgromadzenia ludowe oraz geruzja (rada starców). W rzeczywistości wszystkie decyzje polityczne podejmowali eforowie, czyli urzędnicy (5). To oni stali na czele zgromadzenia, zapewniali bezpieczeństwo, zajmowali się polityką zagraniczną oraz wypełniali funkcje sędziowskie. Ustrój starożytnej Sparty zasługuje na uwagę, ponieważ Spartiaci byli równi wobec siebie, jednak tę równość uzyskali w zamian za inne wyrzeczenia. Życie jednostki podporządkowano interesowi wspólnoty, wprowadzono militaryzację życia i praktycznie zniesiono wszelkie odmienności. Sparta umocniła swoją pozycję po wygranej z Atenami wojnie ( p.n.e.), ale klęska w 371r. p.n.e. poniesiona pod Leuktrami w walce ze Związkiem Beockim osłabiła pozycję Sparty. Ateny usytuowane były w Attyce (środkowa Grecja), gdzie znajdowało się mało uprawnej urodzajnej gleby. W VI w. p.n.e. bardzo wzrosła liczba mieszkańców, co spowodowało problemy z zaopatrzeniem wszystkich w żywność. Jednak w zamian za to w Atenach znajdowały się duże pokłady rud ołowiu oraz srebra. W początkowej fazie władzę sprawowali królowie, ale stopniowo tracili oni swoją pozycję na rzecz arystokracji. Rzeczywista władza należała więc do archontów-urzędników, których wybierali dorośli Ateńczycy. O tym by zostać archontem decydowało urodzenie oraz posiadany majątek. Między arystokracją i rolnikami dochodziło do sporów, które doprowadziły do tego, że duży odsetek biednej ludności stracił swoje ziemie. Konflikty te doprowadziły w końcu w 621r. p.n.e. do kodyfikacji prawa, której dokonał Drakon. Ustanowione przepisy charakteryzowały się znaczną surowością. W latach p.n.e. Solon wprowadził zmiany w ustroju politycznym Aten. Wprowadził m.in. równość wszystkich obywateli wobec prawa, unieważnił jednorazowo długi oraz dokonał podziału społeczeństwa na cztery grupy według kryterium zamożności. Solon powołał do życia Radę Czterystu. Niestety przeprowadzone reformy nie uzdrowiły miasta-państwa i nie uchroniły przed rządami Pizystrata i jego synów, którzy okazali się tyranami. Dopiero po skutecznej próbie odsunięcia ich od władzy, arystokracja spróbowała objąć rządy. Klejstenes przeprowadził następne reformy ( p.n.e.). Do jego dokonań należało utworzenie Rady Pięciuset, w której składzie znajdowali silosowo wybrani reprezentanci (po 50) pochodzący z 10 okręgów, z których składała się Sparta. Lud sprawował swoją władzę bądź samodzielnie bądź też poprzez przedstawicieli w radzie oraz sądzie.

3 Klejstenes powołał także do życia sąd skorupkowy, którego głównym zadaniem miała być ochrona ustroju ateńskiego przed rządami kolejnych tyranów. Raz w roku zadawano obywatelom pytanie, czy ich zdaniem państwu zagraża widmo tyranii. W wypadku, gdy odpowiedź była pozytywna, zadawano kolejne pytanie, które dawało odpowiedź kto takie zagrożenie stwarza. Jeśli padało konkretne nazwisko, to wskazany w głosowaniu obywatel musiał opuścić Ateny na okres dekady. Reformy, które przeprowadził Klejstenes, wprowadziły w Atenach rządy ludu, czylidemokrację. W tym ustroju wszystkim obywatelom przysługiwały prawa, które wcześniej zastrzeżone były tylko dla arystokracji. Największy rozkwit Aten nastąpił za rządów Peryklesa, który uważany jest za wybitnego polityka. W 443r. p.n.e. został on strategiem w Atenach, a funkcję tę sprawował przez 15 lat. Okres tan nazywany jest epoką Peryklesa. Do jego największych osiągnięć zaliczyć można przede wszystkim wzrost liczby osób, które mogły sprawować funkcje publiczne oraz popularyzowanie życia publicznego. Przegrana dla Aten wojna peloponeska ( r. p.n.e.) zmniejszyła polityczną pozycję tego miasta-państwa. Jednak Ateny nadal stanowiły największy ośrodek życia umysłowego. ad4 Wychowanie na terenie starożytnej Grecji, w Sparcie i Atenach było całkowicie odmienne, uwarunkowane głównie stosunkami społecznymi, politycznymi oraz kulturą. Spartanie nie interesowali się poezją ani sztukami pięknymi. Nie mogli wyróżniać się ubiorem, stylem życia, ani majątkiem ponieważ stanowili,,wspólnotę jednakowych. Uderzającą cechą życia spartańskiego był jego surowy charakter oraz potępienie luksusu. Utrzymanie dominacji politycznej Sparty na południu Grecji było możliwe dzięki podporządkowaniu ustroju i sposobu życia Spartan jednemu celowi-utrzymaniu ludności podbitej- hellotów, których liczba dochodziła do stu tysięcy wobec dwudziestu tysięcy Spartian w posłuszeństwie dzięki zmilitaryzowaniu państwa. Temu celowi miało służyć wychowanie spartańskieagoge, które miało za zadaniestworzyć nieugiętego żołnierza-hoplitę. Każdy Spartanin od urodzenia był podporządkowany bezdusznym prawom państwowym. O życiu człowieka od urodzenia decydowała geruzja- rada starszych. Geronci oglądali każde nowonarodzone dziecko; o ile było silne i dobrze zbudowane rodzice mieli obowiązek je żywić i wychować, jeśli zaś było niekształtne i zbyt chude Rada Starszych nakazywała porzucić je w tzw. Odłogach, miejscowości pełnej przepaści, położonej koło gór Tajget. W społeczeństwie panowało przekonanie, że dla państwa lepiej będzie,by dziecko nie żyło skoro natura od początku nie dała mu zdrowia i siły. Niemowlęta przyzwyczajano do znoszenia samotności i ciemności, oduczano kaprysów i kwileń. Chłopcy do siódmego roku życia pozostawali w domu. Po ukończeniu siedmiu lat zabierano ich od rodziców, dzielono na kilkuosobowe zespoły,w których uczyli się życia we wspólnocie, ćwiczyli sprawność fizyczną i sztukę pisania. Ważną rolę odgrywał duch rywalizacji występujący w grupach. Po ukończeniu dwunastu lat zaczynali życie w obozie, w koszarach. Od tej pory całkowicie uzależniali się od państwa. Życie w koszarach nie było łatwe. Chłopcy musieli spać na posłaniach z twardej trzciny, chodzić boso, znosić bez skargi głód, chłód i spiekotę. Co najmniej raz do roku poddawano ich chłostom. Tylko

4 kilka razy w roku mogli wykapać się i natrzeć ciało olejkami. Uczniowie podzieleni byli na kilka klas wiekowych-aby przejść do klasy wyższej trzeba było pomyślnie przejść przez różnorakie próby i obrządy inicjacyjne np. rytualne biczowania. Młodszymi uczniami zajmowali się nieco starsi, tzw. ejreni, ich z kolei nadzorowali urzędnicy. Spartański wychowanek był zobowiązany do całkowitego posłuszeństwa wobec każdego dorosłego Spartanina. Za najważniejszy czynnik w wychowaniu używano zdobycie sprawności fizycznej poprzez ćwiczenia fizyczne i wojskowe. Oprócz nauki walki, zasad pisania i czytania chłopcy uczyli się także śpiewów chóralnych, ponieważ muzyka rozpalała ducha bojowego i pomagała żołnierzom w walce. Styl pieśni był prosty i surowy, tematy poważne i moralne. Pieśni te najczęściej sławiły poległych za Spartę, ganiły tchórzów lub były rodzajem obietnicy mówiącej o zachowaniu postawy godnej Spartiaty w przyszłości. Uczono też chłopców wysławiać się w sposób zwięzły i treściwy. Dojrzałość osiągano w wieku dwudziestu lat; młody Spartiata otrzymywał działkę wraz z helotami. Był to początek jogo służby wojskowej; wchodził do grupy kilkunastu mężczyzn w różnym wieku. w ich zespole spędzał całe życie: jadł, spał, walczył, często utrzymywał związki homoseksualne. Żenił się na ogół późno, około trzydziestki, choć nie oznaczało to mieszkania we własnym domu z żoną. Spartiata cały czas przebywał w koszarach, w domu bywając tylko na przepustkach. Dopiero po czterdziestce, jeśli jeszcze miał ochotę, mógł się przenieść do domu i wieść tzw. życie rodzinne. Nadal jednak pozostawał mu obowiązek spożywania wspólnych, składkowych posiłków ze swoimi towarzyszami. Wychowaniu spartańskiemu podlegały również dziewczęta. Mieszkanie w domu nie zwalniało ich od ćwiczeń fizycznych. Niewysportowana kobieta przynosiła wstyd mężowi. Podstawowym zadaniem kobiety było urodzenie zdrowego i silnego dziecka,najlepiej chłopca. Podsumowując wszystkie aspekty życia spartańskiego podporządkowane zostały wychowaniu i wyszkoleniu pokoleń dobrych żołnierzy. Plutarch opisując wychowanie spartańskie napisał,, nikomu nie wolno było żyć wedle upodobania..., każdy miał przypisany rozkład czynności państwowych i w ogóle uważał, że nie należy do siebie lecz do państwa. Od około połowy VI wieku przestała istnieć spartańska literatura i sztuka. Ideałem człowieka stał się małomówny, nieludzko wręcz sprawny żołnierz, ślepo wykonujący rozkazy przełożonych. Inaczej wyglądało wychowanie w Atenach. Tutaj oprócz sprawności fizycznej liczyła się wiedza, rozwój umysłowy, moralny i estetyczny czyli kalokagatia. O życiu lub śmierci noworodka decydował ojciec. Jeśli ojciec uznał dziecko podnosił je z ziemi po czym następowały rytuały mające na celu poświęcenie dziecka bóstwom. Jeśli zaś wyrzekał się swego potomka wyrzucano dziecko na śmietnik. Rodzice mieli większą dowolność jeśli chodzi o wychowanie potomstwa niż w Sparcie. Ich obowiązkiem wobec państwa było wychowanie dziecka na człowieka wszechstronnie wykształconego umiejącego współżyć z innymi obywatelami. Do siódmego roku życia dziećmi zajmowała się matka. Później chłopcy dostawali się pod opiekę niewolnika zwanego pedagogiem. Ponadto synowie wolnych obywateli uczęszczali do szkół. W zajęciach lekcyjnych brało udział co najwyżej kilku uczniów. Uczono czytania, pisania, rachunków, a po kilku latach także greckiej historii i literatury, często także przemawiania, śpiewu oraz gry na jakimś instrumencie. Nauczycieli uczący nazywano gramatystami i kitarzystami. Gdy

5 chłopiec ukończył dwunasty roku życia zmieniał się kierunek jego wychowania. Przechodził pod,,skrzydła paidotribesa- nauczyciela wychowania fizycznego. Wykonywane pod jego kierunkiem ćwiczenia miały na celu przygotowanie młodego Ateńczyka do udziału w olimpiadzie oraz zapewnienie mu odpowiedniej sprawności fizycznej. Trenowano głównie dyscypliny olimpijskie takie jak: biegi, skoki, zapasy, rzut dyskiem oraz oszczepem. Zwycięzcy organizowanych co cztery lata Olimpiad cieszyli się powszechnym szacunkiem, stawał się wręcz bohaterem. Wszystkie lekcje w jakich uczestniczyli chłopcy ateńscy odbywały się na tzw. palasterze, na świeżym powietrzu, w miejscach otoczonych kolumnadą. Dalsze kształcenie można było kontynuować w gimnazjonach, które w epoce hellenistycznej były zasadniczym typem średnich szkół publicznych. Uwieńczeniem cyklu kształcenia było dwu lub trzyletnie przysposobienie wojskowe, podczas którego uczono podstaw musztry i walki w zwartym szykufalandze oraz przysposobienie obywatelskie w efebiach państwowych wprowadzonych po 338 r.p.n.e. W Atenach kształtował się także typ szkół wyższych, których zaczątkiem były szkoły filozoficzne. Do najsłynniejszych należały szkoła założona przez Platona, oraz szkoła stworzona przez jego ucznia Arystotelesa. Platon nauczał w gaju poświęconym greckiemu herosowi Akademosowi. Ukazywał istniejące ponad światem i na świecie idee, dzielił świat na idealny i zmysłowy- nasz świat. Arystoteles gromadził swoich uczniów w ogrodach Lykejonu. Filozof ten, dzięki swoim teoriom politycznym, naukowym i etycznym wywarł ogromny wpływ na rozwój nauki i filozofii europejskiej. Dziewczęta ateńskie, w przeciwieństwie do chłopców nie uczęszczały do szkół, te pochodzące z bogatszych rodów mogły popierać w domu, pod kierunkiem prywatnej nauczycielki lekcje pisania, czytania oraz gry na instrumentach. W domu, pod okiem matki uczyły się podstawowych czynności domowych, przygotowując się w ten sposób do roli żony i matki. Wcześnie, bo ok.14 roku życia wychodziły za mąż za kandydata wybranego przez ojca. Wychowanie ateńskie i spartańskie bardzo się od siebie różniło. Każde z nich realizowało inne cele. Dla Spartan najważniejszym celem było stworzenie nieugiętego hoplity, dla Ateńczyków człowieka wszechstronnie wykształconego. Spartański system wychowania i życia sprawił, że polis stopniowo odcinało się od reszty świata greckiego, Ateńczykom natomiast udało się wnieść ogromny wkład w kulturę.