Spis treści. Wstęp do pierwszego wydania... V Wstęp do piątego wydania... IX

Transkrypt

1 Wstęp do pierwszego wydania... V Wstęp do piątego wydania... IX Wykaz literatury... XXIII Rozdział I. Starożytne podstawy myśli o państwie i prawie Uwagi wstępne Uwarunkowania greckiej filozofii polityki i państwa Ideologia demokracji ateńskiej... 4 I. Brak doktryny demokracji... 4 II. Zasady ideologii demokratycznej Równość Wolność partycypacyjna... 5 III. Antyteza demokracji despocja wschodnia Idealistyczna nauka Platona o państwie... 7 I. Sylwetka Platona... 7 II. Idealizm obiektywny... 7 III. Podział ustrojów i ich ewolucja... 8 IV. Państwo idealne... 9 V. Państwo drugiego rzędu Utopijne wizje społeczne cyników Realizm arystotelesowskiej nauki o państwie I. Sylwetka myśliciela II. Podstawy myśli o państwie i prawie Podstawy filozoficzne Empiryzm Człowiek zwierzęciem społecznym III. Typologia ustrojów państwowych IV. Późniejsze nawiązania do myśli Arystotelesa o państwie Greckie początki teorii umowy społecznej Grecka filozofia stosunków międzynarodowych I. Punkt widzenia państwa-miasta II. Walka o hegemonię Podejście do prawa w myśli starożytnej Grecji I. Dominacja prawa stanowionego II. Początki idei prawa naturalnego Nauka Arystotelesa o sprawiedliwości I. Sprawiedliwość i jej kategorie II. Prawość, słuszność, prawo naturalne Hellenistyczny stoicyzm a myśl o państwie i prawie... 23

2 XII Spis treści I. Szkoły filozoficzne w okresie hellenistycznym II. Podstawy filozofii stoickiej Życie zgodne z naturą Kosmopolityzm i udział w życiu politycznym III. Późniejsze oddziaływanie stoicyzmu Hellenistyczna koncepcja stosunków międzynarodowych Rozwój terytorialny Rzymu a rzymska myśl o państwie i prawie I. Ekspansja terytorialna od państwa-miasta do imperium II. Otwarcie na kulturę hellenistyczną Początki teorii ustroju mieszanego Stoicyzm adaptowany do potrzeb państwa Cyceron I. Sylwetka myśliciela II. Państwo i prawo III. Humanistyczny program wychowania Ideologia Imperii Romani Rzymska myśl prawna i prawnicza zagadnienia ogólne I. Szczególna rola prawa i prawników II. Cechy rzymskiej klasycznej myśli prawniczej Unikanie definicji Zasady prawa Wrażliwość na problemy aksjologiczne III. Kategoria słuszności IV. Nauka o źródłach prawa Prawo naturalne w jurysprudencji rzymskiej Rozdział II. Między starożytnością a średniowieczem myśl polityczna Ojców Kościoła Uwagi wstępne Kształtowanie się chrześcijańskiej myśli o państwie I. Pierwsi chrześcijanie a państwo II. Poglądy w Kościele uznanym przez państwo Nauka św. Augustyna o państwie I. Sylwetka świętego II. Państwo z powodu grzechu III. Późniejsze losy idei augustiańskich Rozdział III. Dorobek myśli politycznej i prawnej wieków średnich Uwagi wstępne Immanentny konserwatyzm myśli średniowiecza I. Stabilizacja i hierarchia II. Bezosobowość, zakony, uniwersytety III. Scholastyka IV. Stopniowa indywidualizacja myśli Religia w myśli średniowiecza I. Nauka służebnicą teologii II. Religia jako wyraz kontestacji III. Dominacja religii Państwo a Kościół w myśli średniowiecza... 49

3 XIII I. Bogu co boskie, cesarzowi co cesarskie II. Monarcha najwyższym stróżem religii III. Kościół jako zwierzchnik władzy świeckiej Poglądy początkowe Papalizm Grzegorza VII Hierokratyzm Innocentego III Skrajna doktryna Bonifacego VIII Średniowieczne koncepcje organizacji Kościoła I. Papalizm II. Schizma i koncyliaryzm Średniowieczne koncepcje stosunków międzynarodowych I. Uniwersalizm cesarski II. Król cesarzem w swoim królestwie III. Republiki miejskie Wojna sprawiedliwa i początki myśli o wiecznym pokoju I. Teorie wojny sprawiedliwej Święty Augustyn Święty Rajmund z Peñaforte Święty Tomasz z Akwinu Pierwsi prawnicy Stanisław ze Skarbimierza i Paweł Włodkowic Użycie siły w celu nawrócenia II. Początki myśli o wiecznym pokoju Solidaryzm średniowiecza organiczna teoria państwa i nauka o państwie św. Tomasza z Akwinu I. Organiczna teoria państwa Podstawy Jan z Salisbury II. Nauka o państwie św. Tomasza z Akwinu Średniowieczna teoria reprezentacji. Początki konstrukcji społeczeństwa obywatelskiego I. Teoria reprezentacji II. Społeczeństwo obywatelskie Średniowieczna koncepcja rządów prawa Nauka i nauczanie prawa w średniowieczu zagadnienia ogólne I. Glosatorzy II. Postglosatorzy III. Doktrynalna recepcja prawa rzymskiego IV. Szczególne cechy prawa angielskiego V. Nauka prawa a teologia i filozofia Prawo naturalne w średniowieczu I. Ujęcia prawa naturalnego w średniowieczu II. Prawo naturalne według św. Tomasza z Akwinu Terminologia Hierarchia prawa Prawo naturalne Ku myśli nowożytnej poglądy Marsyliusza z Padwy I. Podstawy myśli Marsyliusza II. Suwerenność ludu III. Empiryzm IV. Pozytywistyczna koncepcja prawa naturalnego... 73

4 XIV Spis treści Rozdział IV. Kształtowanie się nowożytnej myśli politycznej i prawnej myśl renesansu Uwagi wstępne I. Ogólne cechy okresu II. Renesans w dziejach myśli politycznej i prawnej Ideologia humanizmu I. Człowiek uniwersalny II. Odkrycie druku i upadek Bizancjum jako szczególne czynniki kształtowania się myśli renesansu III. Stoicyzm i pesymizm Renesansowa koncepcja państwa I. Państwo narodowe II. Suwerenność i racja stanu III. Suweren a prawo rządy prawa Realizm psychologiczny myśli o państwie Niccolò Machiavellego I. Sylwetka myśliciela II. Makiawelizm III. Historiografia nowego typu IV. Książę w okresie przejściowym V. Docelowa wizja republiki o ustroju mieszanym Komparatystyczny realizm Jeana Bodina I. Sylwetka myśliciela II. Czynniki wpływające na ustrój III. Rzeczpospolita Pojęcie Metoda Suwerenność Forma IV. Charakter poglądów Bodina Realizm doktrynalny teoria ustroju mieszanego I. Realizm doktrynalny II. Podstawy ustroju Anglii i Polski III. Warianty ustroju mieszanego IV. Myśl Wawrzyńca Goślickiego Sylwetka Dobry senator Ustrój mieszany Wpływ na myśl anglosaską Myśl teologiczno-polityczna reformacji I. Podstawy i postulaty II. Marcin Luter Zła natura człowieka Państwo sługą Bożego gniewu Kościół sługą państwa III. Jan Kalwin Doktryna predestynacji Państwo sługą Boga Ustrój kalwińskiej Genewy IV. Hugonoci V. Bracia Polscy... 98

5 XV 42. Renesansowa myśl utopijna Europa poza chrześcijaństwem zachodnim myśl polityczna w państwie moskiewskim w XVI w Renesansowe idee stosunków międzynarodowych I. Realizm i pesymizm Machiavellego II. Stosunek do wojny początki pacyfizmu III. Kształtowanie podstaw prawa międzynarodowego Prawo wojny Prawo narodów Podejście do prawa w epoce odrodzenia I. Prawo naturalne II. Postulaty i praktyka kodyfikacji III. Postulaty prostoty prawa IV. Prawo rzymskie prawo żywe i przedmiot badań historycznych Rozdział V. Systemy myśli nowożytnej myśl polityczna i prawna od XVII do początków XIX w Uwagi wstępne I. Cechy myśli nowożytnej Epoka systemów Racjonalizm Empiria a dedukcja Praktycyzm Wiara w postęp Prawo natury Konstytucjonalizm II. Periodyzacja z punktu widzenia historii instytucji III. Periodyzacja dziejów myśli Podstawa podziału Rewolucja naukowa Rewolucja przemysłowa Dwa pojęcia oświecenia IV. Absolutyzm oświecony Pierwszy nowożytny system prawa natury filozofia prawa Hugona Grocjusza I. Definicja prawa natury II. Zasady prawa natury III. Suwerenność ludu i umowa społeczna IV. Konstrukcja praw podmiotowych Szkoła prawa natury w XVII i XVIII w. a kodyfikacja prawa i rozwój konstytucjonalizmu I. Prawo natury przedmiotem nauczania II. Prawo natury podstawą kodyfikacji III. Narodziny teorii kodyfikacji IV. Prawo natury podstawą konstytucjonalizmu V. Kodyfikacja prawa a konstytucjonalizm Pierwszy nowożytny system umowy społecznej nieograniczona suwerenność władzy u Thomasa Hobbesa I. Sylwetka myśliciela

6 XVI Spis treści II. Zła natura człowieka III. Stan natury IV. Umowa społeczna ucieczką ze stanu natury V. Skutki prawne umowy społecznej VI. Znaczenie konstrukcji Hobbesa Umowa społeczna i liberalizm polityczny Johna Locke a I. Sylwetka myśliciela II. Liberalizm III. Stan natury IV. Umowa społeczna realizacją prawa natury Prymat jednostki Odwoływalność umowy V. Losy liberalnej koncepcji umowy społecznej Umowa społeczna i demokratyzm Jana Jakuba Rousseau I. Sylwetka myśliciela II. Dobry człowiek natury III. Rozwój od stanu natury do stanu społecznego Powody wyjścia ze stanu natury Etapy rozwoju IV. Umowa społeczna jako model urządzenia świata Umowa realna i idealna Rządy woli powszechnej Niezbywalna suwerenność ludu Wolność partycypacyjna V. Oddziaływanie i oceny myśli Rousseau Liberalizm bez umowy społecznej liberalizm arystokratyczny Monteskiusza I. Sylwetka myśliciela II. Duch praw i duch umiarkowania III. Wolność i jej gwarancje IV. Socjologizm V. Liberalizm arystokratyczny a mieszczański Liberalizm bez umowy społecznej liberalizm integralny Beniamina Constanta I. Sylwetka myśliciela II. Klasyczna teoria wolności III. Antydemokratyzm IV. Gwarancje wolności Zasada podziału władz jako gwarancja liberalizmu politycznego I. Składnik nowożytnego konstytucjonalizmu II. Podział władz według Johna Locke a III. Wkład Davida Hume a IV. Teoria Monteskiusza Trzy władze System hamulców i równowagi V. Recepcja teorii Monteskiusza VI. Teoria Beniamina Constanta Pięć władz Władza municypalna Władza królewska

7 XVII 55. Narodziny liberalizmu gospodarczego I. Fizjokratyzm II. Vincent de Gournay III. Klasyczna szkoła ekonomii politycznej Ideologia absolutyzmu oświeconego i napoleońskiego autokratyzmu I. Oblicza polityczne myśli oświecenia II. Absolutyzm oświecony Charakter Teoria oświeconych monarchów Kameralistyka i policystyka Wsparcie filozofów Wolter Absolutyzm praworządny III. Napoleońska myśl polityczna Narodziny nowoczesnego konserwatyzmu myśl polityczna Edmunda Burke a I. Sylwetka myśliciela II. Konserwatyzm organiczny i ewolucyjny Przeciw rewolucji doktryny i teoretycznego dogmatu Potrzeba partii politycznych Przeciw postępowi za organicznym wzrostem III. Kontynuatorzy myśli Burke a Francuski tradycjonalizm i kontrrewolucjonizm Konserwatyzm i nacjonalizm niemiecki Konserwatyzm angielski Państwo a religia w myśli XVII i XVIII w Nowożytna nauka prawa rzymskiego usus modernus Pandectarum Szkoła historyczna w prawoznawstwie I. Historyzujące ujęcia prawa II. Przedstawiciele szkoły III. Konserwatyzm i romantyzm IV. Różnice poglądów przedstawicieli szkoły Romaniści i germaniści Stosunek do heglizmu Prawo prawnicze V. Stosunek do kodyfikacji VI. Oddziaływanie szkoły Utylitaryzm Jeremy ego Benthama i początki nowoczesnego pozytywizmu prawniczego I. Sylwetka Benthama II. Podstawy filozoficzne utylitaryzm III. Utylitaryzm a ustawodawstwo IV. Jurysprudencja analityczna Johna Austina V. Wpływ Benthama i Austina na kodyfikacje anglosaskie VI. Wpływ na pozytywizm kontynentalny Filozofia prawa Immanuela Kanta I. Sylwetka filozofa II. Idealizm transcendentalny III. Imperatyw kategoryczny i praktyczny IV. Prawo moralne i zewnętrzne V. Oddziaływanie myśli Kanta

8 XVIII Spis treści 63. Państwo i prawo w filozofii Hegla I. Sylwetka filozofa II. Podstawy filozoficzne III. Państwo wcieleniem ducha światowego IV. Prawo V. Interpretacje i oceny myśli Hegla Nowożytne koncepcje stosunków międzynarodowych I. Teoria równowagi sił II. Wpływ myśli Hobbesa III. Myśl Monteskiusza IV. Projekt wiecznego pokoju Kanta V. Rozwój prawa międzynarodowego Hugo Grocjusz Następcy Grocjusza Rozdział VI. Kierunki rozwoju myśli politycznej od XIX w Uwagi wstępne Etapy rozwoju nowoczesnej myśli politycznej Powstanie i rozwój myśli socjalistycznej I. Prehistoria myśli socjalistycznej Utopie społeczne Gracchus Babeuf II. Socjalizm utopijny Kierunek industrialny Saint-Simon Kierunek kolektywistyczny Owen i Fourier Socjalizm utopijny a początki spółdzielczości III. Socjalizm chrześcijański IV. Początki anarchizmu Charakterystyka Pierre Joseph Proudhon V. Kształtowanie się marksizmu Sylwetki twórców Manifest komunistyczny Charakterystyka kierunku VI. Myśl socjalistyczna w opozycji do marksizmu Anarchizm Michała Bakunina Socjalizm państwowy i socjalizm z katedry Rewizjonizm i centryzm Socjaldemokracja w znaczeniu dzisiejszym Syndykalizm Kooperatywizm VII. Myśl polityczna W. I. Lenina Sylwetka Nowe elementy teorii Teoria i pragmatyzm VIII. Marksizm-leninizm Sylwetka J. W. Stalina Podstawy teorii stalinizmu Stalinizm a doktryna demokracji ludowej

9 XIX IX. Podstawowe kierunki przemian marksizmu postalinowskiego Próby destalinizacji oficjalnego marksizmu Jugosłowiański socjalizm samorządowy Eurokomunizm Próby reform lat 80. pieriestrojka Przejęcie programów socjaldemokracji Rozwój nowoczesnej myśli liberalnej I. Przemiany demokratyczne a liberalizm II. Liberalizm sceptyczny Alexisa de Tocqueville Sylwetka myśliciela Nieuchronność demokracji i społeczeństwa masowego Decentralizacja III. Liberalizm demokratyczny J. S. Milla Sylwetka myśliciela Liberalizm J. S. Milla Demokratyzm IV. Henry David Thoreau i nieposłuszeństwo obywatelskie V. Liberalizm drugiej połowy XIX i początków XX w VI. Darwinizm społeczny Herberta Spencera i liberalizm konserwatywny Sylwetka myśliciela Zasadnicza opozycja wobec interwencjonizmu państwowego Oddziaływanie myśli Spencera VII. Liberalizm a doktryna państwa dobrobytu Państwo dobrobytu a reformizm Podstawy teoretyczne myśl ekonomiczna J. M. Keynesa Losy doktryny VIII. Liberalizm socjalny Społeczne nauczanie Kościoła rzymskokatolickiego I. Szczególne cechy kierunku II. Punkt wyjścia encykliki Leona XIII Rerum novarum Graves de communi i demokracja chrześcijańska III. Rozwój Quadragesimo anno Piusa XI IV. Aggiornamento encykliki Jana XXIII V. Encykliki następców Jana XXIII, w tym Jana Pawła II Inne ideologie poszukujące trzeciej drogi I. Inne ideologie trzeciej drogi II. Agraryzm III. Ekologizm IV. Antyglobalizm i alterglobalizm V. Trzecia droga Nowej Partii Pracy Państwo prawne państwo prawne i społeczne I. Początki konstrukcji państwa prawnego II. Elementy konstrukcji państwa prawnego Konstytucjonalizm i samorząd terytorialny Sądowa kontrola decyzji administracji III. Państwo prawne i społeczne Lorenza von Steina IV. Państwo społeczne w ujęciach solidarystycznych pierwszej połowy XX w.: Wacław Makowski V. Dalsze dzieje konstrukcji państwa prawnego

10 XX Spis treści VI. Socjalne państwo prawne i społeczna gospodarka rynkowa Rasizm, nacjonalizm, autorytaryzm, faszyzm I. Prądy antyliberalne i antydemokratyczne II. Rasizm Rasizm kulturowy Rasizm biologiczny III. Nacjonalizm Różne pojęcia narodu Narodowa demokracja i nacjonalizm antydemokratyczny Nacjonalizm a inne kierunki myśli politycznej IV. Faszyzm V. Autorytaryzm Populizm Poszukiwanie instrumentów dobrego rządzenia poza tradycyjną sferą ideologii zarządzanie publiczne Rozdział VII. Kierunki rozwoju myśli prawnej od XIX w Uwagi wstępne Kierunki historycystyczne I. Kodyfikacje pod wpływem szkoły historycznej II. Historyzm Ottona von Gierkego III. Historyzm H. J. S. Maine a IV. Antropologia prawnicza Bronisław Malinowski V. Historyzm faszyzmu i marksizmu Pozytywizm prawniczy w XIX i XX w I. Pozytywizm filozoficzny II. Cechy pozytywizmu prawniczego Źródła Praktycyzm Metoda formalno-dogmatyczna III. Od pozytywizmu do jurysprudencji interesów Rudolf von Ihering IV. Pozytywizm z wątkami psychologizmu Georg Jellinek V. Pozytywizm z wątkami historyzmu Adhémar Esmein VI. Współczesny pozytywizm prawniczy Normatywizm I. Sylwetka Hansa Kelsena II. Czysta nauka prawa Ograniczenie do sfery powinności Stosunek do pozytywizmu Prawo jako dynamiczny system norm Państwo jako porządek prawny Normatywizm w Polsce Kierunki socjologiczne I. Różne pojęcia socjologizmu II. Socjologizm Emila Durkheima III. Solidaryzm Leona Duguita IV. Socjologizm w innych kierunkach myśli V. Socjologizm a wolne prawo VI. Nurt socjologiczny w nauce prawa karnego

11 XXI VII. Funkcjonalizm amerykański Podstawy Poglądy O. W. Holmesa Idealizm prawniczy inżynieria społeczna Realizm prawniczy Znaczenie Psychologizm I. Sylwetka Leona Petrażyckiego II. Emocje moralne i prawne III. Podziały prawa i sprawiedliwość IV. Psychologiczna teoria państwa V. Psychologizm a liberalizm VI. Wpływ L. Petrażyckiego na późniejszą myśl prawniczą Marksistowska koncepcja prawa I. Stan marksistowskiej teorii prawa przed rewolucją w Rosji II. Kształtowanie się teorii prawa w Rosji Radzieckiej i ZSRR Selektywne stosowanie dawnego prawa Złamanie dawnego prawa socjalistyczna świadomość prawna Poglądy M. A. Reisnera Stosunek działaczy bolszewickich do prawa Znaczenie kodyfikacji prawa radzieckiego Prawo jako forma stosunków wymiany towarowej a dogmat obumierania prawa III. Stalinowska teoria prawa IV. Teoria postalinowska Teorie prawa natury I. Odrodzenie prawa natury prawo natury o zmiennej treści II. Drugie odrodzenie prawa natury Dynamiczne teorie prawa natury Teoria ustawowego bezprawia Gustawa Radbrucha Prawo natury formalne i materialne teoria L. L. Fullera Miękkie prawnicze koncepcje prawa natury III. Trzecie odrodzenie teorii prawa natury? IV. Odrodzenie prawa natury a jego pozytywizacja poprzez prawo międzynarodowe Powstanie i rozwój prawa porównawczego Rozdział VIII. Podstawowe kierunki rozwoju koncepcji stosunków międzynarodowych od XIX w Uwagi wstępne Podstawowe kwestie i koncepcje stosunków międzynarodowych w dobie współczesnej Rozwój prawa międzynarodowego a prawo natury Indeks osób Indeks rzeczowy