XXXV lat Wydziału Technologii Chemicznej

Transkrypt

1 XXXV lat Wydziału Technologii Chemicznej Zakład Chemii Analitycznej Wydziału Technologii Chemicznej Politechniki Poznańskiej Komisja Nieorganicznej Analizy Śladowej Komisja Analitycznej Spektrometrii Atomowej Komitetu Chemii Analitycznej PAN NOWOCZESNE METODY PRZYGOTOWANIA PRÓBEK I OZNACZANIA ŚLADOWYCH ILOŚCI PIERWIASTKÓW Modern Methods of Sample Preparation and Determination of Trace Elements Materiał y XII Poznań skiego Konwersatorium Analitycznego Poznań, 8-9 maja 2003 r. Materiał y Szkoł y Naukowej ANALITYKA ŚLADÓW Workshop New Concepts in Trace Analysis Poznań, 7 maja 2003 r. Poznań 2003

2 Komitet Naukowy Konwersatorium prof. dr hab. Rajmund Dybczyń ski prof. dr hab. Henryk Matusiewicz dr hab. Ewa Bulska, prof. nadzw. UW Szkoła Naukowa: prof. dr hab. Henryk Matusiewicz Opracowanie redakcyjne : Opracowanie graficzne : prof. dr hab. Henryk Matusiewicz mgr Maciej Raciborski plastyk Nina Badowska ISBN Wykonano w "Joppol" Sp. j. Zakład Poligraficzny Poznań, ul. Jeleniogórska 20a, tel. (061)

3 SŁOWO WSTĘPNE Tegoroczne Konwersatorium odbywa się w czasie przedłużającego się kryzysu nauki polskiej cierpiącej na chroniczne niedoinwestowanie i nękanej coraz bardziej wyraźną luką pokoleniową. Nad szeregiem Instytutów Naukowych zawisła groźba upadku lub co najmniej drastycznego ograniczenia zatrudnienia. Teoretycznie istniejące możliwości uzyskania finansowego zastrzyku dla polskich prac naukowych w ramach 6-ego Programu Ramowego Unii Europejskiej są trudne do skonsumowania wskutek ich obwarowania spiętrzonymi wymaganiami brukselskiej biurokracji. Wobec likwidacji lub wyprzedaży w obce ręce całych gałęzi przemysłu i związanym z tym zanikiem zaplecza naukowo-badawczego w tych dziedzinach, Polsce może grozić w przyszłości zapaść cywilizacyjna. Duża liczba uczestników naszego Konwersatorium a przede wszystkim rekordowa liczba zgłoszonych referatów i komunikatów może skłaniać do refleksji, że pomimo tych wszystkich negatywnych zjawisk prace naukowe w naszej ojczyźnie nadal rozwijają się, co dawałoby podstawy przynajmniej do umiarkowanego optymizmu. W roku bieżącym piszę te słowa prawdopodobnie po raz ostatni w roli przewodniczącego Komisji Nieorganicznej Analizy Śladowej Komitetu Chemii Analitycznej PAN oraz współorganizatora Konwersatorium. Pełnię te funkcje nieprzerwanie od 1984 i doszedłem do przekonania, że najwyższy już czas ustąpić miejsca młodszym kolegom. Przy tej okazji pragnę podziękować wszystkim byłym i obecnym członkom KNAŚ KChA PAN za wsparcie i współpracę. Zainicjowane przez KNAŚ KChA PAN coroczne konwersatoria poświęcone ogólnym problemom nieorganicznej analizy śladowej, z których pierwsze odbyło się w 1986 r. w Lubinie, były początkowo organizowane w różnych miastach. W 1992 roku dzięki zaangażowaniu i poświęceniu prof. H.Matusiewicza zostały przeniesione na stałe do Poznania i odtąd funkcjonują pod stałą nazwą: Poznańskie Konwersatorium Analityczne z cyklu: Nowoczesne Metody Przygotowania Próbek i Oznaczania Śladowych Ilości Pierwiastków. Obecne Konwersatorium jest już dwunastym z tej serii (a siedemnastym w ogóle) z cyklu konwersatoriów organizowanych przez naszą Komisję. Pragnę z tej okazji gorąco podziękować prof. dr hab. Henrykowi Matusiewiczowi oraz jego współpracownikom z Zakładu Chemii Analitycznej Politechniki Poznańskiej na których barkach spoczywa już od lat główny ciężar organizacji Konwersatoriów Poznańskich. Z inicjatywy prof. Matusiewicza od 2000 r. Konwersatorium poprzedzane jest jednodniową szkołą naukową umożliwiającą wszystkim chętnym pogłębienie swoich wiadomości z dziedziny analityki śladów. Słowa szczególnej wdzięczności kieruję do pani dr Haliny Polkowskiej-Motrenko, która pełniąc od prawie dwudziestu lat funkcję sekretarza KNAŚ KChA PAN ma wielkie zasługi w dziele organizacji wszystkich dotychczasowych Konwersatoriów. Na ręce pani dr hab. E.Bulskiej składam podziękowania dla dawnych i obecnych przewodniczących i członków Komisji Analitycznej Spektrometrii Atomowej KChA PAN za ich wkład we współorganizację szeregu Konwersatoriów. Życzę wszystkim, aby Poznańskie Konwersatoria, które z biegiem lat stały się najpoważniejszą cykliczną imprezą naukową organizowaną przez Komisje KChA PAN, również w latach następnych nie straciły niczego ze swego znaczenia i aby dobrze służyły nauce polskiej. Rajmund Dybczyński

4

5 XI Poznańskie Konwersatorium Analityczne 4-5 kwietnia 2003 r. Profesorowie Henryk Matusiewicz i Rajmund Dybczyński Profesor Rajmund Dybczyński otwiera Konwersatorium

6

7 XI Poznańskie Konwersatorium Analityczne Audytorium Politechnika Poznańska

8

9 XI Poznańskie Konwersatorium Analityczne Młodzież KONWERSATORIUM BIURO KONWERSATORIUM

10

11 XI Poznańskie Konwersatorium Analityczne Dyskusja w kuluarach Prezentacja plakatu

12

13 Szkoła Naukowa Profesor Henryk Matusiewicz otwiera Szkołę Naukową Audytorium Szkoły Naukowej

14

15 Szkoła Naukowa Wykładowcy Szkoły Naukowej Wykładowcy Szkoły Naukowej

16

17 Sesja plakatowa

18

19 PREZENTACJA FIRM

20

21 PREZENTACJA FIRM

22

23 PREZENTACJA FIRM

24

25 PREZENTACJA FIRM

26

27 PREZENTACJA FIRM

28

29 SPOTKANIE TOWARZYSKIE Profesor Matusiewicz inauguruje spotkanie towarzyskie

30

31 SPOTKANIE TOWARZYSKIE

32

33 SPOTKANIE TOWARZYSKIE

34

35 Do zobaczenia w przyszłym roku I już po Konwersatorium

36

37 35-lecie Wydziału Technologii Chemicznej Politechniki Poznańskiej

38

39 SPIS TREŚ CI G.Knapp Trends in sample decomposition for trace element analysis 47 R.Łobiński, J.Szpunar Trendy rozwojowe spektrometrii mas w analizie śladowej 48 R.Dybczyński, B.Danko, K.Kulisa, E.Chajduk-Maleszewska, H.Polkowska-Motrenko, Z.Samczyński, Z.Szopa Dwa nowe materiały odniesienia dla nieorganicznej analizy śladowej 49 E.Bulska, E.Kopyść, B.Wagner, I.A.Wysoka Zastosowanie promieniowania synchrotronowego w analizie śladowej i w badaniach specjacji 50 D.Barałkiewicz Sztuka badań eksperymentalnych w chemii analitycznej 51 S.Garboś Ocena przydatności metody generowania zimnych par z detekcją ICP-OES do oznaczania rtęci w wodzie 52 Z.Kowalewska Oznaczanie metali w paliwach silnikowych w świetle wymogów legislacyjnych i możliwości różnych metod analitycznych 53 D.Włodkowic Współczesne technologie biomonitoringu zanieczyszczeń wód 54 E.Krakovská Fractionation study of element binding forms in environmental samples 55 B.Skwarzec Analityka oznaczania radionuklidów polonu, uranu i plutonu w próbkach środowiskowych 56 B.Godlewska-Żyłkiewicz Zastosowanie mikroorganizmów w analizie śladowej 57 E.Bulska Walidacja, niepewność i spójność pomiarowa w pomiarach chemicznych: mity i fakty 58 P.Pasławski, M.Liszewska, I.Jaroń Walidacja metody analizy próbek geologicznych przy pomocy optycznej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES) 59

40 SESJA PLAKATOWA A.Wyciślik Sposób kalibracji w płomieniowej metodzie AAS z wykorzystaniem jednego wzorca podstawowego 63 R.Sitko, J.Jurczyk Preparatyka próbek o grubości pośredniej do analizy XRF. Matematyczna korekcja efektów absorpcji metodą dwóch mas 64 D.Włodkowic Fitoremediacja aspekty praktyczne i ekonomiczne 65 J.Skommer, D.Włodkowic Metody szacowania genotoksyczności zanieczyszczeń środowiska 66 D.Włodkowic Biotesty fitotoksyczności jonów ołowiu dla wybranych gatunków roślin 67 E.Skrzydlewska, M.Balcerzak, W.Kalinowski Oznaczanie śladowych ilości pierwiastków w polskich materiałach opakowaniowych techniką ICP-TOF-MS 68 A.Krata, E.Bulska Porównanie spektrometrii atomowej i spektrometrii mas do oznaczania rtęci w próbkach naturalnych 69 A.Ruszczyńska, E.Bulska Eliminacja interferencji izobarycznych w ICP-MS z wykorzystaniem reakcji w fazie gazowej 70 A.Stankiewicz, B.Wichrowska, M.Jamsheer Mydłowska Ocena migracji metali do wody przeznaczonej do spożycia 71 S.Garboś, J.Świątczak, B.Wichrowska, D.Życiński Zastosowanie metody uśredniania wyników oznaczeń uzyskanych przy wykorzystaniu trzech linii emisyjnych w ICP-OES do oceny zanieczyszczenia wody arsenem w Kotlinie Kłodzkiej 72 M.Zydroń, J.Baranowski, I.Baranowska Wzbogacanie i separacja metyloksantyn i ich metabolitów z płynów ustrojowych i próbek roślinnych 73 M.Wojtczak Zastosowanie ekstrakcji do fazy stałej (SPE) do oznaczania zawartości żelaza, miedzi i cynku w cukrze białym 74

41 M.Rutkowska, M.Iskra, D.Barałkiewicz, T.Torlińska Wpływ przygotowania próbek wątroby szczura na oznaczanie wanadu metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z atomizacją elektrotermiczną 75 K.Strzyżewski, D.Barałkiewicz, M.Iskra, T.Torlińska Oznaczanie chromu w próbkach wątroby szczura metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej 76 B.Danowska, J.Woroń Zanieczyszczenia chemiczne atmosfery w polskiej strefie brzegowej Bałtyku 77 M.Grynkiewicz, G.Dembska, S.Wiśniewski, B.Aftanas Ocena stanu zanieczyszczenia środowiska morskiego na terenach po usunięciu wraków 78 G.Dembska, M.Grynkiewicz, S.Wiśniewski, B.Aftanas Metale śladowe i substancje biogeniczne w osadach dennych z klapowiska Gdańsk 79 J.Choroszko, D.Barałkiewicz, H.Elbanowska Uproszczenie procedur analitycznych oznaczania składu chemicznego popiołów wykorzystywanych w budownictwie 80 M.Mleczek, D.Barałkiewicz, Krzysztof Ren Zastosowanie nowych detergentów do stabilizacji zawiesiny w procedurze oznaczania wanadu w próbkach gleb metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z dozowaniem zawiesiny 81 M.Kózka, D.Barałkiewicz, B.Tomaszewska Szybka metoda oznaczania ołowiu zaadsorbowanego w różnych organach rzepaku podczas procesu fitoremediacji 82 R. Dubowik Monitoring strontu-90 w polskiej strefie południowego bałtyku w latach T.Zalewska Oznaczanie aktywności 137 Cs w próbkach wody morskiej z zastosowaniem zmodyfikowanej metody radiochemicznej 84 B.Krasnodębska-Ostręga, J.Golimowski Frakcjonowanie metali zawartych w zawiesinach odcieków wysypiskowych 85 B.Gnusowski, G.Plucińska Zawartość metali szkodliwych dla zdrowia w surowcach i przetworach zielarskich w latach E.Wieteska, A.Drzewińska, M.Antczak Modyfikatory chemiczne w analizie próbek naturalnych na zawartość ołowiu techniką GF-AAS 87 D.I.Strumińska, B.Skwarzec Specjacja plutonu w środowisku morza bałtyckiego 88

42 D.Dąbrowska, W.Sokołowska Oznaczanie śladowych ilości siarki w fosforze wysokiej czystości 89 A.Karaś, W.Sokołowska Zastosowanie techniki mikrofalowej do roztwarzania monokryształów tlenkowych (YAG, LUAP, LSAT). Oznaczanie domieszek metodą ICP-OES 90 G.Raźniewska, M.Trzcinka-Ochocka Metoda oznaczania arsenu w moczu techniką GF-AAS 91 L.Wojtynek, A.Wyciślik, R.Sosnowski Zapewnienie satysfakcji klienta przez laboratorium badawcze w kontekście jego konkurencyjności na rynkach krajowych i zagranicznych 92 B.Mikuła, B.Puzio Wpływ matrycy materiału roślinnego na zatężanie wybranych metali ciężkich 93 F.Buhl, B.Feist, B.Mikuła Wpływ matrycy nieorganicznej na zatężanie wybranych metali ciężkich z zastosowaniem 1,10-fenantroliny i erytrozyny 94 I.Jaroń, J.Kucharzyk, A.Maksymowicz, K.Jakimowicz-Hnatyszak Analiza ekstraktów wodnych dla potrzeb badań środowiskowych 95 E.Leśniewska, M.I.Szynkowska J.Albińska, T.Paryjczak Analiza wielopierwiastkowa włosów osób dorosłych z województwa łódzkiego 96 M.I.Szynkowska, E.Leśniewska, J.Albińska, T.Paryjczak Analiza zawartości wybranych pierwiastków we włosach dzieci w wieku szkolnym 97 J.Albińska, S.Karski, E.Leśniewska, M.I.Szynkowska, I.Witońska, T.Paryjczak Oznaczanie zawartości metali ciężkich w glebie metodą AAS 98 B.Leśniewska, B.Godlewska-Żyłkiewicz Oznaczanie zawartości platyny, palladu i rodu w pyle drogowym, pyle tunelowym i roślinach pobranych z terenu białegostoku 99 P.Janko, E.Zarzycka Oznaczanie chloru w lotniczym syntetycznym płynie hydraulicznym metodą ICP-OES 100 M.Grabarczyk, M.Korolczuk Modyfikacja woltamperometrycznej metody oznaczania chromu (VI) w obecności DTPA i azotanów 101 M.Korolczuk, M.Grabarczyk, Ł.Kaczmarek Woltamperometryczne oznaczanie chromu (VI) w obecności chromu (III) z wykorzystaniem CDTA jako czynnika maskującego 102 J.Opydo, K.Szajek Wykorzystanie woltamperometrii katodowej do oznaczania selenu w ekstraktach glebowych 103

43 M.K.Pawlak, J.Raś Próby oznaczania malationu metodą woltamperometryczną 104 R.Dobrowolski, M.Skowrońska, J.Ostrowski, A.Bagniuk Frakcjonowanie wybranych pierwiastków śladowych w osadach z zastosowaniem ekstrakcji sekwencyjnej 105 R.Dobrowolski, M.Kosmulski, M.Skowrońska Oznaczanie wybranych pierwiastków śladowych w niskotemperaturowych cieczach jonowych 106 S.Huszał, J.Kowalska, M.Krzemińska, J.Golimowski Oznaczanie platyny metodą woltamperometrii z adsorpcyjnym zatężaniem (AdSV) w obecności tiosemikarbazydu 107 A.Nieciąg, W.Żyrnicki Zmodyfikowana procedura BCR bez i ze wspomaganiem energią ultradźwiękową w analizie frakcjonowanej gleby 108 B.Pyzalska, W.Żyrnicki Ekstrakcja sekwencyjna w analizie próbek włosów 109 K.Jaworska, A.Leśniewicz, J.Borkowska-Burnecka,W.Żyrnicki Analiza leków ziołowych. Oznaczenie pierwiastków głównych i śladowych i ich frakcjonowanie 110 J.Borkowska-Burnecka, D.Fornal, A.Leśniewicz Ekstrakcja ciało stałe ciecz wspomagana energią mikrofalową w analizie śladowej materiałów roślinnych 111 R.Michalski Oznaczanie chromu (III) i (VI) w wodach na poziomie ppb z zastosowaniem techniki chromatografii jonowej i detektora UV 112 Z.Jońca Sprawdzenie możliwości pomiarowych płomieniowej spektrometrii atomowej w oznaczaniu sodu, potasu, magnezu i wapnia w wodach naturalnych zwykłych 113 A.Łozak, K.Sołtyk, Z.Fijałek Oznaczanie chromu, molibdenu i selenu w dietach leczniczych metodą ICP-MS 114 K.Sołtyk, A.Błażewicz, U.Prządka, A.Łozak, Z.Fijałek Oznaczanie lantanowców w roślinach leczniczych metodą ICP-MS 115 Z.Kowalewska, B.Izgi, S.Saracoglu, S.Gucer Metale w olejach jadalnych. badanie efektywności ekstracji w układzie ciecz-ciecz oraz adsorpcji na węglu aktywnym w odniesieniu do różnych form metali 116 E.Stanisz, M. Ślachciński, H.Matusiewicz Wykorzystanie promieniowania UV wzbudzanego polem mikrofalowym w celu mineralizacji próbek organicznych 117

44 P.Gała, B.Golik Internetowy róg obfitości dla spektrochemików 118 B.Golik, H.Matusiewicz Oznaczanie wybranych pierwiastków w preparatach farmaceutycznych metodą elektrotermicznego odparowania w połączeniu z emisyjną spektrometrią atomową ze wzbudzeniem w plazmie indukcyjnie sprzężonej (ETV-ICP-OES) 119 W.Reczyński, G.Posmyk, M.Cygan Studia nad wpływem własności fizycznych osadów dennych na akumulację arsenu 120 W.Reczyński, E.Niewiara, B.Baś, G.Posmyk Badania akumulacji metali ciężkich w osadach dennych 121 W.Reczyński, G.Posmyk, F.Kardasz Badanie czynników wpływających na pobieranie arsenu przez glony 122 E.Niewiara, B.Baś, W.W.Kubiak Zastosowanie krzemionki pylistej do roztworów o wysokiej zawartości substancji powierzchniowo-czynnych 123 J.Kiepul Zastosowanie różnych warunków ekstrakcji metali ciężkich z gleb zanieczyszczonych do wstępnej oceny ryzyka skażenia roślin i wód gruntowych Cu, Pb i Zn 124 B.Wagner, I.A.Wysocka, E.Kopyść, E.Bulska Zastosowanie odparowania laserowego w analizie elementarnej ciał stałych 125 B.Wagner, I.A.Wysocka, E.Kopyść, E.Bulska Możliwości i ograniczenia spektrometrii mas z jonizacją w plazmie indukcyjnie sprzężonej do badania próbek stałych 126 J.Chwastowska, W.Skwara, Elżbieta Sterlińska, L.Pszonicki Zachowanie się palladu i platyny jako zanieczyszczeń gleby i ich ługowanie dla celów analitycznych 127 J.Chwastowska, W.Skwara, E.Sterlińska, L.Pszonicki Analiza specjacyjna chromu (iii) i (vi) metodą GF-AAS po ich wstępnym rozdzieleniu 128 R.Dybczyński, B.Danko, Z.Samczyński, K.Kulisa Oznaczanie lantanowców w materiałach biologicznych za pomocą neutronowej analizy aktywacyjnej i chromatografii jonów 129 R.Ruzik, J.R.Encinar, M.Śliwka-Kaszyńska, Joanna Szpunar Analiza specjacyjna wysokocząsteczkowych związków selenu w preparatach farmaceutycznych 130 A.Kujawska, P.Fotowicz Problematyka niepewności pomiaru w chemii analitycznej 131

45 E.Brulińska-Ostrowska, K.Starska, M.Wojciechowska-Mazurek, K.Karłowski Parametry charakterystyki metody AAS oznaczania całkowitej zawartości arsenu w żywności z zastosowaniem techniki generowania wodorków 132 E. Sikora Short description of gold electrodes and their analytical application for the determination of metals in water 133 P.Niedzielski Techniki łączone w analizie specjacyjnej metaloidów oznaczania As(III) i As(V) metodą HPLC-HGAAS 134 M.Hołdak, K.Pawlak, E.Wojtasik, M.Jarosz Arsenowa klątwa roślin morskich czyli analiza specjacyjna morszczynu 135 T.Wierzbicki, K.Pyrzyńska Zatężanie i oddzielanie różnych form wanadu z zastosowaniem stałych sorbentów 136 K.Kilian, K.Pyrzyńska Wykorzystanie porfiryn do oznaczania jonów metali 137 M.Siepak, P.Niedzielski, J.Przybyłek, J.Siepak Technika łączona HPLC-HG-AAS w oznaczeniach specjacyjnych arsenu w próbkach wód podziemnych 138 M.Siepak, P.Niedzielski, J.Przybyłek Oznaczenia form specjacyjnych pierwiastków śladowych w badaniu migracji zanieczyszczeń w wodach podziemnych 139 P.Niedzielski, M.Siepak, B.Dudzińska Huczuk, J.Przybyłek, J.Bolałek, J.Siepak Oznaczenia arsenu, antymonu i selenu w wodach naturalnych metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z generowaniem wodorków i in situ zatężaniem w kuwecie grafitowej 140 H.Bartoń Optymalizacja rutynowej metody oznaczania glinu w osoczu do celów diagnostyki klinicznej. Rekalibracja i korekcja zmian czułości metody GF-AAS w długich seriach pomiarowych 141 R.Buczkowski, T.Szymański, K.Peszyńska-Białczyk Porównanie WD-XRF, AAS, ICP-MS do oznaczania metali ciężkich w zbożach 142 R.Buczkowski, T.Szymański, K.Peszyńska-Białczyk Wykorzystanie minerałów w celu obniżenia wymywalności metali ciężkich z wtórnych produktów pirolizy odpadów medycznych 143 I.Burzyńska Współzależność zawartości wybranych składników mineralnych w wyciągu 0,01m CaCl 2 i rozpuszczalnych form węgla 144

46 W.Matczak, M.Przybylska Oznaczanie metali w powietrzu na stanowiskach pracy podczas spawania drutami proszkowymi metodą płomieniową AAS 145 E.Blicharska, R.Kocjan Badanie zawartości cynku, manganu(ii), miedzi i żelaza(iii) w niektórych ziołach metodą chromatografii jonowej 146 K.Starska, M.Wojciechowska-Mazurek, E.Brulińska-Ostrowska, K.Karłowski Badania biegłości w zakresie oznaczania zawartości metali szkodliwych dla zdrowia w żywności organizowane przez państwowy zakład higieny - ocena wyników badań 2002 r 147 G.Wałkuska, A.Chałabis-Mazurek Specjacja wybranych pierwiastków śladowych w osadach dennych ekosystemów wodnych lubelszczyzny 148 S.Różalska, W.Wasiak Badania fizyko-mechaniczne zestalonych odpadów pogalwanicznych dotowanych TMT A.Zgoła, J.Rychłowska, J.Wawrzyniak, M.Heigelmann, Z.Łukaszewski, A.Szymański Oznaczanie śladowych stężeń poli(glikoli etylenowych) w testach biodegradacyjnych technikami RP-HPLC i pośrednią techniką tensametryczną 150 M.Jakubowska, B.Karbowska, W.Zembrzuski, Z.Łukaszewski Oznaczanie talu w obecności ekstremalnych nadmiarów ołowiu w frakcji węglanowej ekstraktu glebowego 151 SZKOŁ A NAUKOWA G.Knapp Sources of analyte contamination and loss during the analytical process 155 R.Łobiński Techniki sprzężone w analizie specjacyjnej 156 E.Krakovská Decomposition of samples for trace analysis 157 J.Golimowski Błędy systematyczne w analizie śladowej pierwiastków 158 H.Matusiewicz Problem zanieczyszczenia w analizie śladowej 159 H.Matusiewicz Chemical vapor generation with slurry sampling: a review of atomic absorption applications 161

47 TRENDS IN SAMPLE DECOMPOSITION FOR TRACE ELEMENT ANALYSIS G.Knapp Institute for Analytical Chemistry, Micro- and Radiochemistry, Graz University of Technology, Technikerstrasse 4, A-8010 Graz, Austria In trace element analysis wet digestion in closed vessels with conducting or microwave heating is state of the art for the oxidation of organic sample matrices or dissolution of inorganic materials. The high boiling temperature at elevated pressure levels has several advantages high oxidation potential of pure nitric acid and fast dissolution of inorganic materials. The disadvantage of this technique is the comparably complicated and expansive design of pressure vessels and the limitation of organic sample amount due to the developed CO 2. A new technique pressurized wet digestion in open vessels combines the advantages of open and closed vessel wet digestion. Recent developments of pressurized wet digestion in closed and open vessels will be discussed. There are new developments in microwave assisted sample decomposition techniques like microwave assisted UV-digestion with highly diluted H 2 O 2 and oxygen at high temperatures around 250 C, or microwave assisted combustion of organic materials like coal in pressurized quartz or Teflon vessels. Advantages of this new techniques will be described. New flow digestion systems at high temperatures beyond 250 C have a good chance for automated trace element analysis in the near future. 47

48 TRENDY ROZWOJOWE SPEKTROMETRII MAS W ANALIZIE ŚLADOWEJ R.Łobiński 1), 2), J.Szpunar 2) 1) Politechnika Warszawska, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, ul. Noakowskiego 3, Warszawa 2) CNRS UMR 5034, Pau, Francja Spektrometria mas z jonizacją w plazmie sprzężonej indukcyjnie (ICP-MS, ang. inductively coupled plasma mass spectrometry) jest techniką analityczną opartą na pomiarze intensywności strumienia jonów pierwiastków chemicznych wytworzonych w plazmie ICP. Podstawowymi cechami charakterystycznymi techniki ICP-MS (wyróżniającymi jedną technikę ICP-MS od innej) są rodzaj używanego spektrometru mas (kwadrupolowy, sektorowy, czasu przelotu), sposób wprowadzania próbki do plazmy ICP (rozpylanie pneumatyczne i ultradźwiękowe, ablacja laserowa, odparowanie elektrotermiczne, itp.) oraz sposób pomiaru strumienia jonów (sekwencyjny lub jednoczesny). Cechy te określają parametry analityczne danej techniki takie jak granica wykrywalności, charakter i intensywność interferencji izobarycznych, precyzja pomiaru stosunków izotopowych, a w konsekwencji stosowalność do rozwiązania określonego problemu analitycznego. Zostaną omówione podstawy i zastosowania ICP-MS ze szczególnym uwzględnieniem wad i zalet poszczególnych rodzajów spektrometrów mas oraz układów wprowadzania próbki. Szczególny akcent zostanie położony na wzrastającą rolę instrumentów wykorzystujących analizator kwadrupolowy wyposażony w komorę zderzeniową umożliwiającą ograniczenie interferencji izobarycznych i w konsekwencji analizę matryc bogatych w chlorki (np. osocze krwi, woda morska) oraz techniki mikrorozpylania. Podkreślona zostanie również rola ICP-MS w metodach specjalistycznych: pomiarze stosunków izotopowych pierwiastków śladowych, wysoce dokładnej analizie metod rozcieńczeń izotopowych oraz w analizie specjacyjnej, jako techniki detekcji w chromatografii gazowej, ciekłej oraz w elektroforezie kapilarnej. Poruszone zostaną też zagadnienia związane ze wzrastającą rolę technik cząsteczkowej spektrometrii mas wykorzystujących źródła jonizacji techniką elektrorozpraszania (ang. electrospray MS) oraz desorpcji laserowej wspomaganej przez matrycę (ang. matrix-assisted laser desorption ionization, MALDI) w analizie specjacyjnej pierwiastków śladowych. 48

49 DWA NOWE MATERIAŁY ODNIESIENIA DLA NIEORGANICZNEJ ANALIZY ŚLADOWEJ R.Dybczyński, B.Danko, K.Kulisa, E.Chajduk-Maleszewska, H.Polkowska-Motrenko, Z.Samczyński, Z.Szopa Zakład Chemii Analitycznej, Instytut Chemii i Techniki Jądrowej, al. Dorodna 16, Warszawa W Instytucie Chemii i Techniki Jądrowej (IChTJ) przygotowano i atestowano dwa nowe biologiczne materiały odniesienia dla nieorganicznej analizy śladowej. Są to: Liście Herbaty (INCT-TL-1) pochodzenia argentyńskiego oraz Mieszanina Ziół Polskich (INCT-MPH-2) składająca się z szeregu ziół stosowanych w ziołolecznictwie i zbieranych w Polsce w niezanieczyszczonych rejonach wiejskich. W pracy przedstawiono ogólną strategię przygotowania i sposobu atestacji materiałów odniesienia (CRM). W wyniku szeregu operacji (mielenie, sianie, mieszanie) uzyskano po ok. 40 kg jednorodnej frakcji każdego z materiałów o nominalnej wielkości ziarna 67 µm. Jednorodność badano za pomocą instrumentalnej neutronowej analizy aktywacyjnej (INAA). Dla wszystkich badanych pierwiastków potwierdzono dobrą jednorodność materiałów dla próbek o masach 100 mg, ale dla większości pierwiastków materiały wykazywały zadawalającą jednorodność także dla mas rzędu 5 mg a nawet niższych. Atestacja (certyfikacja ) oparta była na porównaniu międzylaboratoryjnym o zasięgu światowym w którym uczestniczyło 109 laboratoriów lub grup badawczych z 19 krajów. W odróżnieniu do poprzednich akcji tego typu organizowanych przez IChTJ, tym razem w procesie atestacji wykorzystano także wyniki analizy CRM, który był rozesłany do uczestników i analizowany jednocześnie z próbkami kandydatami na CRM, a którego tożsamość była znana tylko organizatorom. Ponadto kilka pierwiastków analizowano za pomocą metod definitywnych, opracowanych w Zakładzie Chemii Analitycznej IChTJ, a opartych na radiochemicznym wariancie NAA. W obu materiałach okazało się możliwe certyfikowanie przeszło 30 pierwiastków, a dla kilku innych można było podać wartości informacyjne. 49

50 ZASTOSOWANIE PROMIENIOWANIA SYNCHROTRONOWEGO W ANALIZIE ŚLADOWEJ I W BADANIACH SPECJACJI E.Bulska, E.Kopyść, B.Wagner, I.A.Wysoka Uniwersytet Warszawski, Wydział Chemii ul. L. Pasteura 1, Warszawa, ebulska@chem.uw.edu.pl Jednym z podstawowych ograniczeń klasycznej fluorescencji rentgenowskiej jest intensywność źródeł promieniowania stosowanych w układach pomiarowych. Znacznie większą energię promieniowania można otrzymać na skutek hamowania cząstek elementarnych w synchrotronie. HASYLAB jest zespołem laboratoriów wykorzystujących promieniowanie emitowane z synchrotronu DORIS lub PETRA do badań podstawowych i aplikacyjnych. W wystąpieniu omówione zostaną nowe możliwości wykorzystania silnego promieniowania synchrotronowego w analizie śladowej oraz w badaniach specjacji. Unikalną cechą tych badań jest to, iż pomiary mogą być realizowane bezpośrednio w próbce w postaci ciekłej lub stałej, bez konieczności jej wcześniejszego przygotowania. Osiągana w tym układzie pomiarowym wysoka czułość oznaczeń umożliwia prowadzenie obserwacji obecności pierwiastków na poziomie śladowym w skali mikroskopowej, z rozdzielczością do kilku mikrometrów. Dodatkową atrakcyjną możliwością jest wykorzystanie pomiarów metodą XANES (ang. X-ray Absorption Near Edge Structure), co pozwala na badanie występowania pierwiastków na różnych stopniach utlenienia w układach rzeczywistych. W tym przypadku pomiary również są prowadzone bezpośrednio w próbce ciekłej lub stałej. Możliwości wykorzystania promieniowania synchrotronowego będą przedstawione na przykładzie kilku, zrealizowanych w naszej pracowni projektach: (i) badania układu Fe(II)/ Fe(III) w zabytkowych rękopisach oraz ocena efektywności selektywnej ekstrakcji Fe(II) z próbek papieru; (ii) badania mechanizmu osadzania pierwiastków tworzących lotne wodorki na powierzchni grafitu w pomiarach absorpcji atomowej; (iii) badania specjacji selenu in-vivo w materiale roślinnym. 50

51 SZTUKA BADAŃ EKSPERYMENTALNYCH W CHEMII ANALITYCZNEJ D.Barałkiewicz Zakład Analizy Wody i Gruntów, Wydział Chemii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Drzymały 24, Poznań W wykładzie przedstawiono typologię eksperymentów zaproponowaną przez filozofię nauki. Współczesna typologia eksperymentów naukowych przyjmuje podział na eksperymenty realne, symulacyjne i myślowe. Eksperyment realny. Znaczenie eksperymentu realnego w badaniach naukowych polega przede wszystkim na jego sile rozstrzygania o słuszności postawionej hipotezy, a obserwacje przyrodnicze poszerzają zakres wiedzy badacza o obiekcie. Przeanalizowany będzie podział eksperymentów realnych ze względu na: Miejsce wykonania badań, Stopień realizacji zadania badawczego, Stopień uwikłania teoretycznego. Eksperyment symulacyjny. Znaczenie eksperymentów symulacyjnych dla badań naukowych polega na możliwości przetestowania wielu wariantów hipotez, szczególnie takich, których rzeczywista realizacja byłaby niemożliwa albo zbyt kosztowna. Badania symulacyjne są bowiem wielokrotnie tańsze od eksperymentów realnych. Omówiony będzie tylko podział: ze względu na stosunek do eksperymentu realnego. Eksperyment myślowy. Są one bardzo ważne jako postępowanie wstępne do eksperymentu realnego. Mogą być przeprowadzone w umyśle badacza, na obiektach wyidealizowanych niemożliwych do uzyskania w warunkach naturalnych i laboratoryjnych. Eksperyment myślowy pomaga wyjaśnić pewne założenia teoretyczne, ale nie ma tej siły dowodowej, która przysługuje eksperymentowi realnemu. Przedstawione zostaną dwa kryteria podziału eksperymentów myślowych, ze względu na: cele eksperymentu, stosunek do teorii naukowej. Ogólne rozważania filozoficzne zostały zilustrowane przykładami z pola zainteresowań chemii analitycznej. 51

52 OCENA PRZYDATNOŚCI METODY GENEROWANIA ZIMNYCH PAR Z DETEKCJĄ ICP-OES DO OZNACZANIA RTĘCI W WODZIE S.Garboś Państwowy Zakład Higieny, Zakład Higieny Komunalnej, ul. Chocimska 24, Warszawa Atomowa spektrometria absorpcyjna z atomizacją w płomieniu lub w piecu grafitowym (F-AAS/GF-AAS) i spektrometria emisyjna ze wzbudzeniem w plazmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-OES) charakteryzują się granicami wykrywalności rtęci na poziomie stężeń 1-50 µg/l, które często nie są wystarczające do przeprowadzenia oznaczeń tego metalu, występującego w śladowych ilościach w środowisku wodnym, tym bardziej, że najwyższe dopuszczalne stężenie Hg obowiązujące w Polsce [Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 19 listopada 2002 roku; Dz. U. Nr 203, Poz. 1718] zostało ustalone na niskim poziomie 1 µg/l. Celem pracy była ocena możliwości oznaczania rtęci w wodzie metodą ICP-OES z różnymi układami wprowadzania rtęci do plazmy o geometrii poziomej przy zastosowaniu osiowego systemu obserwacji. Badaniami objęto metodę rozpylania pneumatycznego roztworów wodnych oraz w celu uzyskania poprawy granicy wykrywalności (GW) - metodę wprowadzania rtęci w postaci zimnych par (CV, ang. Cold Vapor) bezpośrednio do palnika plazmowego. W przypadku metody zimnych par osiągnięto znaczną redukcję niekorzystnych efektów pamięciowych poprzez zastosowanie odpowiednich warunków plazmowych, roztworów zwiększających szybkość odmywania układu wprowadzania próbki oraz termoelektrycznego systemu usuwania pary wodnej z fazy gazowej zawierającej rtęć. W przypadku zastosowania linii emisyjnej Hg 184,95 nm w metodzie CV-ICP-OES uzyskano bardzo niską GW dla rtęci - 0,007 µg/l (w odniesieniu do GW metody ICP-OES -1 µg/l). Była ona porównywalna z granicami wykrywalności uzyskiwanymi w przypadku opracowanych procedur oznaczania rtęci metodą zimnych par CV w połączeniu z dwoma układami detekcji tego metalu opartymi na absorpcyjnej spektrometrii atomowej (AAS) i fluorescencyjnej spektrometrii atomowej (AFS), odpowiednio 0,01 i 0,003 µg/l. Badania obejmowały również określenie optymalnych warunków związanych z kolejnymi etapami procedury oznaczania rtęci: pobieraniem, transportem i przechowywaniem oraz przygotowaniem próbek do analizy. Podjęto kompleksowe badania próbek wody z różnych obszarów Polski, przy czym uzyskano bardzo dobre zgodności pomiędzy wynikami oznaczeń rtęci za pomocą metod CV-AAS, CV-AFS i CV-ICP-OES. Dokładność oznaczeń kontrolowano za pomocą materiału odniesienia SRM 1641d "Mercury in Water" i poprzez badanie odzysków Hg w oryginalnych próbkach wody. Uzyskano zadawalające odzyski w zakresie % i bardzo dobre zgodności oznaczeń Hg w rozcieńczonym materiale SRM 1641d z wartością certyfikowaną - 1,59 ± 0,018 mg/kg. 52