Handy Tech Elektronik GmbH Wszelkie prawa zastrzeżone

Transkrypt

1 Wersja 1.10 Horb, Czerwiec 2007 Elektronik GmbH Wszelkie prawa zastrzeżone Elektronik GmbH; Brunnenstraße 10; Horb; Niemcy Tel.: ; Fax: WWW:

2 Ogólne Modular Evolution Modular Evolution Modular Evolution Modular Evolution Klawiatura Modułowa Modułowa klawiatura brajlowska Modułowy blok numeryczny Tabela komend klawiszowych dla sterowania komputerem Omówienie Omówienie Omówienie Strona 1

3 Ogólne Strona 2

4 Ogólne Dziękujemy za wybór Modular Evolution. Modular Evolution to pierwszy na świecie model monitora brajlowskiego z technologią aktywnych kontrolek dotykowych ATC. ATC rozpoznaje pozycję aktualnie odczytywaną na monitorze brajlowskim. Stwarza to możliwość korzystania z dodatkowych, nowatorskich funkcji w zakresie obsługi komputera PC. Warto poświęcić nieco czasu na uważne przeczytanie niniejszego podręcznika. Staraliśmy się uczynić obsługę Modular Evolution możliwie najłatwiejszą i najbardziej intuicyjną, jednakże podręcznik ten dopomoże Ci jeszcze pełniej korzystać z funkcji Modular Evolution. Przed pierwszym uruchomieniem Modular Evolution należy koniecznie zapoznać się z informacjami odnośnie bezpieczeństwa, dotyczącymi używania tego urządzenia. Informacje te znajdziesz na końcu niniejszego podręcznika. Aby Modular Evolution można było wykorzystywać jako monitor brajlowski w środowisku Windows, niezbędny jest program udźwiękawiający. Można go nabyć również w firmie. Urządzenie Modular Evolution zostało starannie zaprojektowane i przetestowane, jeśli jednak masz jakieś pomysły czy sugestie odnośnie ewentualnych ulepszeń, bez wahania skontaktuj się ze swoim przedstawicielem firmy. Twoja opinia jest dla nas niezwykle cenna. Mamy nadzieję, że posługiwanie się urządzeniem Modular Evolution da Ci wiele satysfakcji. Niniejszy rozdział pomoże Ci zapoznać się z urządzeniem Modular Evolution i jego elementami sterującymi. Najlepiej mieć urządzenie pod ręką, aby można było śledzić wskazówki, zawarte w tej części instrukcji. Ustaw Modular Evolution na przeciw siebie w taki sposób, aby klawisze sterujące znajdowały się z przodu. Na rogach przedniej ścianki urządzenia znajdują się dwa podłużne klawisze, które uaktywnia się za pomocą kciuka. Te dwa klawisze, zwane dalej klawiszami kciuka, służą jako klawisze nawigacyjne, a także jako klawisze spacji podczas wpisywania tekstu. Lewy klawisz kciuka powoduje przesuwanie się po tekście w lewą stronę lub w górę, a określany będzie odtąd symbolem [L]. Prawy klawisz kciuka przemieszcza tekst w prawo lub w dół, a reprezentuje go symbol [P]. Za tymi dwoma klawiszami znajdziesz 8 klawiszy funkcyjnych, których także używa się do wprowadzania danych. Klawisze te, licząc od lewej do prawej, mają nazwy odpowiednio Strona 3

5 Ogólne B1 do B8. Klawisze te, używane do wprowadzania danych brajlem, odzwierciedlają układ klawiatury brajlowskiej: Tak więc, B1 to również punkt 7, B4 to również punkt 1, itd. Za klawiszami do wprowadzania danych umiejscowiono 64 lub 88 ergonomicznych elementów monitora brajlowskiego ze zintegrowanymi klawiszami przywoływania kursora. Klawisze przywoływania kursora, określane tu jako <pk>, stanowią część każdego modułu brajlowskiego. Pozwalają one umieścić kursor bezpośrednio w pozycji, w jakiej znajduje się dany moduł brajlowski. Po lewej i prawej stronie modułów brajlowskich znajdują się tzw. Klawisze Trzyfunkcyjne. Są one tak zamontowane w obudowie urządzenia, że nie wystają ponad moduły monitora brajlowskiego. Klawisze te można wciskać zarówno u góry, w środku, jak i u dołu. Klawisze Trzyfunkcyjne działają w następujący sposób: Lewy lub prawy Klawisz Trzyfunkcyjny w górnej pozycji służy także jako klawisz odczytu - podobnie jak lewy klawisz kciuka [L] - do poruszania sie wstecz po tekście, a określany będzie dalej terminem [LTG] lub [PTG]. Lewy lub prawy Klawisz Trzyfunkcyjny w dolnej pozycji służy także jako klawisz odczytu - podobnie jak prawy klawisz kciuka [P] -do poruszania sie wstecz po tekście, a określa go symbol [LTD] lub [PTD]. Oznacza to, że do poruszania się po tekście mogą służyć zarówno klawisze kciuka jak i Klawisze Trzyfunkcyjne. Środkowej pozycji lewego lub prawego Klawisza Trzyfunkcyjnego używa się do obsługi funkcji dodatkowych. Oto na początek przegląd symboli używanych w niniejszym podręczniku do przedstawiania Klawiszy Trzyfunkcyjnych: lewy Klawisz Trzyfunkcyjny u góry - [LTG] lewy Klawisz Trzyfunkcyjny na środku - [LTC] Lewy Klawisz Trzyfunkcyjny u dołu - [LTD] Prawy Klawisz Trzyfunkcyjny u góry - [PTG] Prawy Klawisz Trzyfunkcyjny na środku - [PTC] Prawy Klawisz Trzyfunkcyjny u dołu - [PTD] Za modułami brajlowskimi znajduje się przystawka służąca do podłączenia klawiatury modułowej lub brajlowskiej. Jeśli model, z którego korzystasz, to Modular Evolution 88, wówczas do prawej lub lewej strony urządzenia można także dopasować modułowy blok numeryczny. Jego 16 klawiszy ułożonych jest w czterech rzędach, po cztery klawisze w każdym. Mają one następujące oznaczenia: Strona 4

6 Ogólne Górny rząd B Drugi rząd B Trzeci rząd B Dolny rząd B12 B13 0 B14 Przesuwając dłonią wzdłuż prawego boku urządzenia ku tyłowi, zauważysz najpierw główny wyłącznik zasilania. Jeśli przełączysz go ku sobie, urządzenie zostanie włączone. Za włącznikiem zasilania znajduje się dodatkowe wejście USB, które pozwala na podłączanie zewnętrznych urządzeń do komputera. Na tylnej ściance urządzenia, zupełnie po lewej stronie, znajduje się kolejne wejście USB. Umieszczony na prawo odniego mały przełącznik suwakowy, służy do włączania i wyłączania pamięci wewnętrznej Urządzenie Modular Evolution sprzedawane jest wraz z pamięcią wewnętrzną o pojemności 4gB. Gdy przełącznik jest przesunięty w lewo, patrząc od przodu, można uzyskać dostęp do pamięci wewnętrznej z poziomu komputera PC, a następnie zapisać dane w Modular Evolution. Pamięć wewnętrzna Modular Evolution rozpoznawana jest przez komputer jako napęd o nazwie Modular. Gdy przełącznik jest przesunięty w prawo, komputer nie może uzyskać dostępu do pamięci wewnętrznej Modular Evolution. Na prawo od przełącznika znajduje się okrągłe gniazdo zasilania, dalej zaś wejście USB typu B, do którego można podłączyć komputer. Jest to wejście w kształcie kwadratu. Na lewym boku urządzenia znajduje się jeszcze jeden wolny port USB, do którego można podłączyć dowolne urządzenie zewnętrzne. W niniejszym podręczniku, dla wejścia i wyjścia w urządzeniu Modular Evolution stosowane są następujące konwencje: Pojedyncze skróty klawiszowe w Modular Evolution: {klawisz}, np. [LTD] Kombinacja klawisz/punkt w Modular Evolution [L + B2 + B4 + B5 + B7] Element wyświetlany na Modular Evolution:, np. Strona 5

7 Instalacja Proszę upewnić się czy opakowanie zawiera wszystkie wymienione poniżej składniki. Jeśli któregoś elementu brakuje lub jest on uszkodzony, proszę skontaktować się z nami w celu zamówienia brakującej bądź uszkodzonej części. W żadnym wypadku nie należy włączać zasilania, jeśli któryś element jest uszkodzony. W opakowaniu winny znajdować się: Monitor brajlowski Modular Evolution z 64 lub 88 elementami brajlowskimi 1 kabel USB z dołączonym zasilaczem ( V AC; 5 V DC / 2.4 A; FW 7555M/05) do podłączania urządzenia zasilania oraz do komputera PC. Zestaw oprogramowania na płycie CD Skrócona instrukcja obsługi w brajlu Pokrowiec Opcjonalnie: Klawiatura Modułowa Klawiatura modułowa do wprowadzania danych brajlem Modułowy blok numeryczny Przed podłączeniem Modular Evolution do komputera, trzeba najpierw zainstalować załączone oprogramowanie. Upewnij się, że program udźwiękawiający z którego zamierzasz korzystać, jest już zainstalowany na komputerze. Następnie umieść płytę instalacyjną w napędzie CD-ROM Twojego komputera. Uruchom z dysku CD program "setup.exe". Instalator ten wgra zarówno najnowsze dostępne sterowniki do programu udźwiękawiającego jak i niniejszy podręcznik. W celu zainstalowania wszystkich wymaganych składników, prosimy postępować zgodnie ze wskazówkami instalatora. Jeśli instalacja zakończyła się pomyślnie, możesz podłączyć Modular Evolution do komputera. Do Modular Evolution można podłączyć zarówno klawiaturę standardową, jak i brajlowską. Urządzenie Modular Evolution 88 wyposażone jest dodatkowo w możliwość podłączenia bloku numerycznego, posiadającego 16 klawiszy. Składniki te bezpiecznie przylegają do urządzenia, tworząc stabilne połączenie mechaniczne i elektryczne Do połączeń tych prosimy używać jedynie oryginalnych elementów dostarczonych wraz z Modular Evolution. Proszę również zwrócić uwagę, że przed instalacją jakiegokolwiek sprzętu zasilanie musi być wyłączone. Przednia ścianka urządzenia Modular Evolution 64 zawiera przegrodę na podstawkę pod klawiaturę z połączeniami w formie zatrzasków po lewej i prawej stronie. Ustaw klawiaturę Strona 6

8 Instalacja nad przegrodą Modular Evolution tak aby krawędzie po lewej i prawej stronie podstawki znajdowały się u spodu klawiatury, co poszerzy przestrzeń po bokach podstawki. Najpierw obniż przednią krawędź klawiatury. Gdy już przednia krawędź dopasuje się równomiernie do Modular Evolution, dociśnij dalszą krawędź do podstawki. Powinieneś poczuć, jak klawiatura zostanie umieszczona w odpowiednich zatrzaskach. Przednia ścianka urządzenia Modular Evolution 88 zawiera przegrodę na podstawkę pod klawiaturę z połączeniami w formie zatrzasków po lewej i prawej stronie. Klawiaturę możesz podłączyć zarówno po lewej, jak i po prawej stronie. Ustaw klawiaturę nad przegrodą Modular Evolution tak aby krawędzie po lewej i prawej stronie podstawki znajdowały się u spodu klawiatury, co poszerzy przestrzeń po bokach podstawki. Najpierw obniż przednią krawędź klawiatury. Gdy już przednia krawędź dopasuje się równomiernie do Modular Evolution, dociśnij dalszą krawędź do podstawki. Powinieneś poczuć, jak klawiatura zostanie umieszczona w odpowiednich zatrzaskach. Ta sama procedura tyczy się bloku numerycznego. Przypominamy, że krawędzie Modular Evolution muszą znajdować się u spodu bloku numerycznego, co poszerzy przestrzeń po bokachpodstawki. Dołączony w pakiecie kabel służy zarówno do połączenia Modular Evolution z komputerem, jak i do podłączenia zasilania. Na jednym końcu kabla znajdują się dwie wtyczki, które będą podłączone z tyłu Modular Evolution. Wtyczka zasilająca musi być podłączona do okrągłego gniazda z tyłu urządzenia, zaś wtyczka USB do kwadratowego gniazda USB znajdującego się na prawo od gniazda zasilania. Drugi koniec kabla stanowi wtyczka zasilająca, którą można wygodnie podłączyć do gniazdka elektrycznego. Podczas odłączania urządzenia prosimy najpierw odłączyć wtyczkę z gniazdka, a dopiero potem wtyczki znajdujące się z tyłu urządzenia Pozostałe wtyczki można podłączyć do dowolnego portu USB komputera. Jeśli Modular Evolution ma być wykorzystywane jako urządzenie medyczne, komputer PC musi spełniać wszelkie standardy, albo przynajmniej być podłączony przez uziemienie bądź izolowany transformator. Jeśli zarówno w Modular Evolution jak i w komputerze PC będzie włączone zasilanie, Modular Evolution zostanie automatycznie wykryte przez system operacyjny, który obsługuje USB. Jeśli do tego komputera podłączasz Modular Evolution przez USB po raz pierwszy, musisz najpierw zainstalować odppowiednie sterowniki USB, zgodnie z powyższym opisem. Strona 7

9 Instalacja 88 elementy brajlowskie 704 (88x8) czujników ATC 2 klawisze nawigacyjne 2 Klawisze Trzyfunkcyjne 88 klawiszy przywoływania kursora 8 klawiszy funkcyjnych B1 do B8 3 złącza USB typu A 4gB pamięci wewnętrznej Zasilacz: 5V DC ± 5%; 2.5A Zużycie energii: 12 W Wymiary: Szer cm x gr. 6.2 cm x dł cm Waga: 3.5 kg 64 elementy brajlowskie 512 (64 x 8) czujników ATC 2 klawisze nawigacyjne 2 Klawisze Trzyfunkcyjne 64 klawiszy przywoływania kursora 8 klawiszy funkcyjnych B1 do B8 3 złącza USB typu A 4gB pamięci wewnętrznej Zasilacz: 5V DC ± 5%; 2.5A Zużycie energii: 12 W Wymiary: Szer. 51,5 cm x gr. 6.2 cm x dł cm Waga: 2,9 kg 104/105 klawiszy Oznaczenia dotykowe Połączenie USB Zasilacz: 5 V DC ± 5%; 200 ma Zużycie energii: 1 W Wymiary: Szer. 51,5 cm x gr. 4,2 cm x dł. 17,3 cm Waga: 1,0 kg Strona 8

10 Instalacja 8 klawiszy brajlowskich (P1 do P8) 2 klawisze spacji Klawisze funkcyjne F1 do F12, klawisz Escape, Numlog, ScrLog, Print Ctrl, Shift, Alt, klawisze Windows Blok sześciu klawiszy, klawisze kursora Klawiatura numeryczna (17 klawiszy) Zasilacz: 5V DC ± 5%; 200 ma Zużycie energii: 1 W Wymiary: Szer. 25,0 cm x gr. 4,5 cm x dł. 16,5 cm Waga: 1,0 kg 16 klawiszy (B9 do B14, 0 do 9) Zasilacz: 5V DC ± 5%; 50 ma Zużycie energii: 250 mw Wymiary: Szer. 12,7 cm x gr. 4,2 cm x dł. 17,3 cm Waga: 0,9 kg Strona 9

11 Uruchamianie Upewnij się, że urządzenie Modular Evolution jest połączone z komputerem przez USB i że komputer aktualnie działa. Przesuń włącznik do siebie. Usłyszysz wysoki ton, a na monitorze brajlowskim pojawi się następujący komunikat początkowy: Yy oznacza tu liczbę modułów brajlowskich, która wynosi 64 lub 88, "Wer. Fx.xx", x.xx to numer wersji oprogramowania Firmware Modular Evolution (np. 1.00). Po sygnale, urządzenie Modular Evolution jest gotowe do pracy. Gdy tylko program udźwiękawiający prześle jakieś informacje do Modular Evolution, zniknie komunikat początkowy i wyświetlone zostaną nowe dane. Jeśli przez kilka minut (domyślnie 90) nic się niezmieni na monitorze brajlowskim ani nie zostanie wciśnięty żaden klawisz, Modular Evolution przełączy się w tryb uśpienia. W trybie tym wyłączony jest monitor brajlowski, nieczynne są także niektóre inne podsystemy urządzenia. W momencie wciśnięcia dowolnego klawisza, urządzenie Modular Evolution będzie natychmiast w pełni gotowe do dalszej pracy. Użytkownik bez trudu zorientuje się czy system jest już gotowy do pracy, gdyż punkty na monitorze brajlowskim ponownie pokażą ostatnio wyświetlany tekst. Jeśli wybrany został kursor migający, Modular Evolution nie przełączy się w Tryb Oszczędzania Energii. Aby Modular Evolution można było wykorzystywać jako monitor brajlowski w środowisku Windows, niezbędny jest program udźwiękawiający, który przekazuje zawartość ekranu komputera. Oprogramowanie takie nie stanowi składnika pakietu Modular Evolution i trzeba je nabyć oddzielnie. Przed uruchomieniem programu udźwiękawiającego należy upewnićsię, że urządzenie Modular Evolution jest prawidłowo podłączone i włączone, oraz że sterowniki monitora brajlowskiego firmy Handytech są już zainstalowane (Patrz rozdział 2.2). Program udźwiękawiający z reguły wyświetla na monitorze brajlowskim zaznaczoną pozycję aktywnego okna. Na przykład, jeśli użytkownik porusza się po jakimś menu, wyświetlana jest wskazana pozycja tego menu. Klawisze nawigacyjne [L] i [P] lub [PTD] i [LTG] pozwalają poruszać się po tekście. W programach do edycji tekstu, jak MS Word, można także przywoływać kursor w żądane miejsce w tekście przy pomocy klawiszy przywoływania kursora. Klawisze [PK] pozwalają także bezpośrednio uaktywniać pozycje menu lub funkcje (np. jeśli zostaniesz poproszony o odpowiedź Tak lub Nie przez, wciśnięcie klawisza [PK] ponad da ten sam efekt co wciśnięcie "y"). Strona 10

12 Uruchamianie program udźwiękawiający przekształca tekstową i graficzną zawartość ekranu komputera na mowę i brajla. Do realizacji funkcji generowania mowy syntetycznej wykorzystywana jest najczęściej karta dźwiękowa, w jaką wyposażony jest komputer. Wyświetlanie w brajlu zapewnia natomiast monitor brajlowski po przesłaniu przez program udźwiękawiający do Modular Evolution wszelkich wyświetlanych informacji. Wszystkie powszechnie spotykane na rynku programy udźwiękawiające są kompatybilne z serią systemów brajlowskich firmy. Gdy użytkownik uruchomi program po raz pierwszy, pojawi się małe okienko powitalne, wyświetlające nazwę wykrytego przez program monitora brajlowskiego, Modular Evolution, jak również informację o porcie wykorzystywanym do komunikacji oraz o aktualnej wersji sterownika. Poszczególne funkcje programu udźwiękawiającego są przypisane określonym klawiszom Modular Evolution. Posługiwanie się Modular Evolution jako monitorem brajlowskim w środowisku Windows zostało opisane w Rozdziale 6.1 z wykorzystaniem - jako przykład - programu JAWS. Streszczenie podstawowej obsługi dla użytkowników programu Hal/SuperNova znajduje się w rozdziale 6.2, a dla użytkowników programu Window-Eyes w rozdziale 6.3. Z uwagi na fakt, że Modular Evolution potrafi przy pomocy technologii ATC rozpoznać aktualnie czytaną pozycję, wiele pomocnych funkcji, jak np. automatyczne wznawianie na końcu linii, możę znacznie ułatwić pracę z komputerem. Szczegółowy opis tych funkcji znajdziesz w rozdziale 5. Razem z programem udźwiękawiającym, Modular Evolution pozwala na wprowadzanie danych do komputera brajlem przy pomocy klawiszy funkcyjnych Modular Evolution. Do korzystania z tej funkcji niezbędny jest najnowszy sterownik dla urządzeń firmy Handytech zainstalowany w programie udźwiękawiającym. Zalecamy instalację sterownika dołączonego wraz z oprogramowaniem (proszę zapoznać się z rozdziałem 2.2, Instalacja oprogramowania). Sterowanie komputerem można także uaktywniać i wyłączać odrębnie. Jest to konieczne, gdyż klawisze funkcyjne Modular Evolution służą zarówno do sterowania komputerem jak i do inicjowania funkcji programu udźwiękawiającego. Możemy skorzystać z następujących funkcji: Włączanie i wyłączanie sterowania komputerem Wprowadzanie znaków. Używanie klawisza kontrol (Ctrl), w tym dla komend skrótów: Przykładem może tu być komenda Kopiuj, którą na klawiaturze standardowej uzyskujemy jako kombinację klawisza Ctrl i litery c. Używanie klawisza ALT, w tym dla komend skrótów: Przykładem może tu być przechodzenie do paska menu w programach windowsowych czy inicjowanie działania gorących klawiszy. - Inicjowanie działania klawiszy Windows i Menu kontekstowe. Inicjowanie działania klawisza Enter. Strona 11

13 Uruchamianie Inicjowanie działania klawisza Escape. Inicjowanie działania klawisza Backspace. Inicjowanie działania klawisza Delete. Przemieszczanie kursora. Inicjowanie działania klawiszy Home i End. Inicjowanie działania klawiszy PgUp i PgDn. Inicjowanie działania klawisza Shift: Przykładem może być wykonywanie komendy Ctrl+Shift+f. Capslock na przykład w celu zaznaczania bloków. Inicjowanie działania klawiszy funkcyjnych, w tym w połączeniu z klawiszami Ctrl, Shift i Alt. Oznacza to, że możliwe jest, na przykład, zamykanie niektórych okien czy całych aplikacji przy pomocy klawiszy funkcyjnych. Poniżej przedstawione są w postaci tabeli kombinacje klawiszy, służące do sterowania komputerem. Zawarliśmy tu możliwie jak najwięcej kombinacji, jeśli jednak jakaś kombinacja się tu nie znalazła, nie oznacza to, że jest ona niemożliwa. Na przykład, wszelkie kombinacje przedstawione tutaj z klawiszem [L] można wykonać z klawiszem [P]. Poszczególne kombinacje reprezentowane są przy pomocy znaku + (plus), np. Ctrl+Alt+a. Klawisze, które należy wciskać po kolei, oddzielane są przecinkiem. Klawisze przywoływania kursora podawane są w skrócie jako PK, np. PK12 oznacza klawisz przywoływania kursora, zlokalizowany nad dwunastym modułem brajlowskim. Włącz/wyłącz sterowanie Akord B L + B1 + B3 + B4 komputerem Backspace Akord b L + B3 + B4 lub B1 Usuń L + B5 + B6 Wklej Akord i L + B3 + B5 Alt PTC + L Alt + znak PTC + znak Alt dla następnego znaku L + B1 + B8 Włączanie i wyłączanie klawisza L + P + B1 + B8 Alt Enter B8 lub PTC Ctrl + znak PTC + znak Ctrl dla następnego znaku L + B2 + B7 Włączanie i wyłączanie klawisza L + P + B2 + B7 Ctrl Tab Akord t L + B2 + B3 + B5 + B6 Shift + Tab Akord T L + B1 + B2 + B3 + B5 + B6 Ctrl + Tab PTC + L + B2 + B3 + B5 + B6 Ctrl + Shift + Tab PTC + L + B1 + B2 + B3 + B5 + B6 Escape Akord e L + B4 + B6 lub PTC Shift + Escape Akord E L + B1 + B4 + B6 Ctrl + Shift + Escape PTC + L + B1 + B4 + B6 Strona 12

14 Uruchamianie Shift + znak Akord s L + B2 + B3 + B5, znak Blokowanie i odblokowanie Akord S L + B1 + B2 + B3 + B5 klawisza Shift Klawisze strzałek W górę L + B4, W lewo: L + B1, W dół: L + B5, W prawo: L + B8 Zaznacz Akord S L + B1 + B2 + B3 + B5 "trzyma wciśnięty" klawisz Shift do ponownego wciśnięcia L + B1 + B2 + B3 + B5. Można zatem korzystać ze wszystkich komend przemieszczania kursora, jak Home, End, itd. Jeśli chcesz zaznaczyć dwa znaki na prawo od kursora, wykonaj komendę L + B1 + B2 + B3 + B5, L + B8 (strzałka w prawo) dwókrotnie, a następnie ponownie L + B1 + B2 + B3 + B5. Poprzednie słowo (Ctrl + strzałka L + B2 w lewo) Następne słowo (Ctrl + strzałka w L + B7 prawo) Page Up L + B3 Page Down L + B6 Ctrl + Page Up LTC + L + B3 Ctrl + Page Down LTC + L + B6 Home Akord k L + B2 + B4 End L + B5 + B7 Ctrl + Home Akord l L + B2 + B3 + B4 Ctrl + End L + B5 + B6 + B7 Klawisze funkcyjne F1 F12 L + PK1 PK12 Lewy Klawisz Windows Akord w L + B3 + B5 + B6 + B7 Menu Kontekstowe Akord W L + B1 + B3 + B5 + B6 + B7 Klawisz Windows + znak L + B3 + B5 + B6 + B7 + B8 oraz znak Blokowanie i odblokowanie L + P + B3 + B5 + B6 + B7 + B8 Klawisza Windows Klawisz Pauza Akord p L + B2 + B3 + B4 + B5 Klawisz Windows + Klawisz L + B3 + B5 + B6 + B7 + B8 oraz L + Pauza B2 + B3 + B4 + B5 Klawiszz Spacji L lub P Klawisz programu L + B2 + B3 + B5 + B8 oraz znak udźwiękawiającego + znak Blokowanie i odblokowanie L + P + B2 + B3 + B5 + B8 klawisza programu udźwiękawiającego Strona 13

15 Uruchamianie Tryb konfiguracji można uaktywnić przytrzymując kombinację [B1 + B2] dłużej niż 3 sekundy. W momencie uaktywnienia trybu konfiguracji, rozlega się długi sygnał dźwiękowy, a na monitorze brajlowskim pojawia się komunikat:. Uwaga: Proszę zwrócić uwagę, iż wszelkie zmiany wprowadzone przez użytkownika w trybie konfiguracji mają istotny wpływ na działanie Modular Evolution. Przed dokonaniem jakichkolwiek zmian upewnij się, że masz całkowitą świadomość, na czym ów wpływ polega. Klawisze Modular Evolution mają teraz następujące działanie (nie uwzględniamy tu klawiszy, które nie posiadają żadnych funkcji): [B1] Wyjście z trybu konfiguracji: Zabrzmi krótki sygnał dźwiękowy. Obowiązywać zaczną nowe ustawienia. [B2] Przełącz pomiędzy 6-punktowym a 8-punktowym trybem monitora brajlowskiego: Po wciśnięciu klawisza B2, monitor zmieni się z domyślnego 8-punktowego na 6-punktowy, tj. schowają się punkty 7 i 8. Jest to emulacja 6-punktowego wyświetlania znaków brajlowskich, chociaż nie zachodzi tu właściwie konwersja systemu 8-punktowego na prawdziwy 6-punktowy. Jednak w przypadku większości znaków jest ona zbędna. Ponowne wciśnięcie klawisza [B2] przełącza tryb wyświetlania z powrotem na brajl 8-punktowy. Na linijce brajlowskiej wyświetli się następujący komunikat: w odniesieniu do 6 jak i 8-punktowego wyświetlania znaków brajlowskich, zależnie od aktualnego stanu. Domyślnym ustawieniem jest brajl 8-punktowy. [B3] Włączanie i wyłączanie trybu oszczędzania energii Jeśli tryb oszczędzania energii jest włączony, Modular Evolution wyłącza się automatycznie po pewnym okresie braku aktywności. Na linijce brajlowskiej wyświetli się następujący komunikat: [B4] [L] Ustawianie czasu oszczędzania energii: Klawisz ten pozwala na określenie czasu, po jakim Modular Evolution ma przełączyć się w tryb oszczędzania energii. Komunikat pojawi się na monitorze, gdzie xxx oznacza liczbę minut do włączenia trybu oszczędzania energii. Wciskając ponownie klawisz [B4], można zwiększyć to ustawienie o 3. Jeżeli użytkownik wprowadzi wartość większą niż 120, czas zostanie automatycznie ustawiony na 3 minuty. Język komunikatów tekstowych w trybie konfiguracji: Komunikaty dostępne są w języku angielskim i niemieckim. Odpowiadający język można wybrać przez wciśnięcie [LTG]. Strona 14

16 Uruchamianie Na linijce brajlowskiej wyświetli się następujący komunikat: Nowe ustawienie włącza się natychmiast po wciśnięciu tego klawisza. [P] WYświetlanie liczb w komunikacie powitalnym i trybie konfiguracji Pojawią się następujące komunikaty: gdzie 01 wyświetlane jest jako znak ISO, tzn. za pomocą punktu 6. gdzie 02 wyświetlane jest wg brajla amerykańskiego, w którym litery od a do j są obniżone. gdzie 03 wyświetlane jest zgodnie z norweskim zwyczajem podawania liczb, tzn.liter od a do j z ósmym punktem. [B5] Włączanie trybu testowego I znów, te automatyczne programy testowe można zamykać wciskając klawisz [B1]. Aby wyjść z trybu testowego wciśnij klawisz [P]. Strona 15

17 Ustawienia operacji w monitorach brajlowskich firmy Uniwersalny sterownik dla monitorów brajlowskich wyposażony jest w kilka dodatkowych ustawień wspomagających pracę Modular Evolution z komputerem i programem udźwiękawiającym. Aby otworzyć okno Ustawienia, należy równocześnie wcisnąć klawisze B4 i B8. Alternatywnie, można także użyć klawisza B12 z bloku numerycznego Modular Evolution 88. Okno Ustawienia można także wywołać z Menu Start, dalej "Programy Konfiguracja sterownika monitora brajlowskiego". Sterownik monitora brajlowskiego nie musi być uruchomiony. W oknie Ustawienia znajduje się 6 następujących zakładek: Połączenie ATC Komórki Statusu Szybkie Klawisze Klawisze Powtarzania Różne Więcej szczegółów na temat ustawień dostępnych w ramach tych zakładek dostarvczają poniższe rozdziały. Pole wyboru "Uaktywnij sterownik" jest oznaczone, by program udźwiękawiający mógł działać z urządzeniem brajlowskim. Jeśli odznaczysz to pole, sterownik zostanie zdeaktywowany i nie będzie możliwa współpraca z żadnym monitorem brajlowskim firmy. Pole "Wykrywanie urządzenia" zawiera dwie opcje: "Automatycznie" oznacza, że program udźwiękawiający wykryje monitor brajlowski bez względu na to, do którego portu w komputerze jest on podłączony. Druga opcja służy do określania konkretnego portu, na którym program udźwiękawiający ma poszukiwać monitora brajlowskiego. Pole "Pokazuj wyskakującą informację o monitorze brajlowskim" pozwala określić, czy przy starcie programu udźwiękawiającego użytkownik ma być informowany o tym, jaki monitor brajlowski i do którego portu w komputerze jest podłączony. Jeśli ustawienie to jest włączone, podczas uruchamiania pojawi się małe wyskakujące powiadomienie, zawierające informacje o wersji sterownika monitora brajlowskiego, wykrytym urządzeniu i porcie, do którego jest ono podłączone. Do wyboru są trzy następujące opcje: Przy zmianie urządzenia lub portu: Wyskakujące powiadomienie pojawia się tylko wówczas, jeśli do komputera podłączony został inny monitor brajlowski firmy Handy Tech lub jeśli ten sam monitor brajlowski podłączony został do innego portu. Nigdy: Wyskakujące powiadomienie nie będzie wyświetlało się przy uruchamianiu Strona 16

18 Ustawienia operacji w monitorach brajlowskich firmy Zawsze przy starcie: Za każdym razem, gdy uruchomi się program udźwiękawiający, wyświetlone zostanie wyskakujące powiadomienie. Monitor brajlowski zostanie rozpoznany. Domyślnym ustawieniem dla tego pola wyboru jest "nieoznaczone". Oznaczenie pola wyboru "Automatycznie podłącz monitor brajlowski po rozłączeniu" sprawia, że program udźwiękawiający w określonych odstępach czasu poszukuje monitora brajlowskiego, jeśli nastąpiło jego rozłączenie. Jeśli np. użytkownik wyłączy monitor brajlowski w celu wyjęcia klawiatury lub podłączenia zasilania, program udźwiękawiający będzie stale poszukiwał monitora brajlowskiego, dopóki użytkownik nie włączy go z powrotem. Oznaczając pole wyboru "Powiadom o poszukiwaniu połączenia" można spowodować, by program udźwiękawiający informował użytkownika o tej czynności. Jeśli pole to zostanie oznaczone, w krótkich odstępach czasu będzie się pojawiał komunikat "Poszukiwanie Modular Evolution 64/88". Zintegrowana w Modular Evolution technologia ATC rozpoznaje pozycję aktualnie odczytywaną na monitorze brajlowskim. Stwarza to możliwość korzystania z nowatorskich funkcji w zakresie obsługi i sterowania komputerem PC. Zakładka ta pokazywana jest wyłącznie, gdy program udźwiękawiający obsługuje technologię ATC poprzez sterownik monitora brajlowskiego firmy. FunkcjonalnośćATC jest tak obszerna, że na jej omówienie przeznaczyliśmy osobny rozdział. Prosimy o zapoznanie się z ustawieniami dostępnymi w ramach tej zakładki, a omówionymi w następnym rozdziale. 5, Aktywna Kontrolka Dotykowa (ATC). Tzw. moduły statusu na monitorze brajlowskim służą do informowania o aktualnej pozycji na ekranie, np. w menu lub w polu tekstowym. To, jakie dokładnie informacje się wyświetlają, zależy od posiadanego programu udźwiękawiającego. W zakładce "Komórki Statusu" możesz samodzielnie ustawić dla tych modułów kilka opcji. Pole "Urządzenie" pozwala określić, z którego urządzenia lub brajlowskiego firmy Handy Tech aktualnie korzystasz. Domyślnie, rozpoznawane jest podłączone w danej chwili urządzenie, które staje się następnie ustawieniem domyślnym. Jednakże ustawienie to posiada opcję konfigurowania również innych monitorów brajlowskich. W następnym polu, można określić rozmiar wyświetlanego statusu. DOmyślnie, jako moduły statusu używane są cztery elementy brajlowskie. Pomiędzy modułami statusu a pozostałymi pozycjami na linijce brajlowskiej umieszczana jest automatycznie jedna pusta pozycja. Ten pusty element nie posiada żadnej funkcji. Pole "Pozycja komórek statusu" pozwala określić, czy moduły statusu mają być wyświetlane po lewej, czy po prawej stronie monitora brajlowskiego. DOmyślnie wyświetlane są po lewej. Strona 17

19 Ustawienia operacji w monitorach brajlowskich firmy Pole wyboru zwane "Wyświetlaj komórki statusu" pozwala włączać i wyłączać wyświetlanie statusu. Informacja statusu nie jest domyślnie wyświetlana. Istnieje szybsza metoda na włączanie i wyłączanie wyświetlania statusu: jednoczesne wciśnięcie obu klawiszy kciuka [L] i [P] na przedniej ściance urządzenia. Używając tej metody, nie trzeba otwierać menu ustawień. Szybkie klawisze, znane również jako Gorące Klawisze, dotyczą klawiszy, które wywołują skojarzoną z nimi funkcję, nie w chwili puszczenia klawisza, lecz jego naciśnięcia. Jeśli w danej kombinacji występuje szybki klawisz, musi on zostać naciśnięty jako ostatni. Pole wyboru "Użyj szybkich klawiszy" służy do włączania tej funkcji. Jeśli pole to odznaczysz, możesz następnie z listy "Dostępne klawisze" wybrać te, które chcesz zdefiniować jako "Szybkie". Domyślnie, żadne klawisze nie są zdefiniowane jako "Szybkie". Dwie pozycje Klawiszy Trzyfunkcyjnych [LTG] i [PTG] oznaczone są tu razem jako "Klawisze Trzyfunkcyjnew górnej pozycji", zaś dwie pozycje [LTD] i [PTD] razem jako "Klawisze Trzyfunkcyjne w dolnej pozycji". Do wprowadzania danych brajlem nie ma żadnych szybkich klawiszy. Przy pomocy ustawień w zakładce "Klawisze Powtarzania" można określić przerwę, z jaką powtarzana jest zainicjowana przez klawisz funkcja, gdy klawisz ten jest ciągle wciskany. Funkcja ta ułatwia np. poruszanie się po liście. Nie musisz bowiem za każdym elementem na liście wciskać klawisza przemieszczającego w przód lub w tył; wystarczy przytrzymać ten klawisz, dopóki kursor nie znajdzie się na poszukiwanym elemencie. Przy ustawieniu domyślnym powtarzanie klawiszy jest wyłączone. Dwie pozycje Klawiszy Trzyfunkcyjnych [LTG] i [PTG] oznaczone są tu razem jako "Klawisze Trzyfunkcyjnew górnej pozycji", zaś dwie pozycje [LTD] i [PTD] razem jako "Klawisze Trzyfunkcyjne w dolnej pozycji". W Modular Evolution, klawisze [B4], [B5], [LTG], [LTD], [PTG], [PTD], [L], i [P] wywołują powtarzanie o domyślnej wartości 500 milisekund, jeśli włączono powtarzanie klawiszy. Przy wprowadzaniu danych brajlem powtarzanie klawiszy jest niedostępne. W zakładce "Różne" użytkownik może określić, czy jego działania mają być rejestrowane w pliku protokołu. Funkcja ta jest do dyspozycji w przypadku uzyskiwania pomocy technicznej. Proszę oznaczać to pole jedynie będąc o to poproszonym przez przedstawiciela Działu Obsługi Klienta. Będzie można wówczas także określić, gdzie ma być zapisywany plik protokołu. Odpowiada za to pole "PLik protokołu". Pole wyboru "Szybki dostęp w trybie PC za pomocą punktu 7 jako Back Space i punktu 8 jako Enter" powoduje, że przy wprowadzaniu danych brajlem klawisz [B1] działa jak Backspace, a klawisz [B8] jako Enter. Jeśli chcesz tę opcję wyłączyć, możesz to zrobić poprzez odznaczenie tego pola; domyślnie jest ono oznaczone. Strona 18

20 Aktywna Kontrolka Dotykowa (ATC) Zintegrowana w Modular Evolution technologia ATC umożliwiapo raz pierwszy wykrywanie dotykanych przez użytkownika punktów. Poprzez ocenę natury indywidualnego kontaktu za pomocą dotyku, da się określić pozycję aktualnie czytaną na monitorze brajlowskim. Poprzez użycie różnych funkcji pomocniczych, które można dostosować do własnych potrzeb, aktualnie czytana pozycja może być wykorzystana do sterowania programem udźwiękawiającym. Zależnie od bieżącego sposobu czytania, można wykonać pewne funkcje. ATC rozpoznaje cztery różne sposoby czytania: Normalne czytanie: Czytana pozycja przesuwa się od lewej do prawej Szybkie czytanie: Szybkość czytania jest większa od ustalonej liczby znaków na sekundę. Odpoczywanie: Rozpoznawany, gdy danego znaku dotyka się przez dłuższy okres czasu. Czytanie wstecz: Czytana pozycja przesuwa się od prawej do lewej. Do każdego z czterech wymienionych sposobów czytania można przypisać określoną akcję. Istnieją dwa tryby użytkownika do tzw. funkcji asystenta. Te dwa tryby to "tryb czytania" i "tryb uczenia". Zakładka ATC w menu Ustawienia systemu brajlowskiego służy do określania, co ma zrobić Modular Evolution i program udźwiękawiający po wykryciu danego sposobu czytania, pole wyboru Użyj ATC pozwala na włączanie i wyłączanie funkcji ATC. Można to również zrobić szybciej, wciskając l + B1 + B4 (Akord A). Domyślnie funkcja ta jest nieoznaczona. Kontrolka w formie pokrętła o nazwie "Czułość" służy do ustawiania wrażliwości czujników ATC tak, aby dopasowały się do osobistego sposobu czytania użytkownika. Czułość tę można zwiększać i zmniejszać, wciskając odpowiednio lewy bądź prawy klawisz kursora. Pole Tryb asystenta służy do określania, czy chce się korzystać z funkcji pomocniczych w Trybie czytania bądź uczenia. Po odznaczeniu pola "Wyłączone" i wybraniu jednej z tych dwóch funkcji, można za pomocą przycisku Ustawienia określić, jak program udźwiękawiający będzie reagował na dany sposób czytania. Więcej szczegółów na temat tych ustawień zawarto poniżej w rozdziale 5.1, Asystent ATC w trybie Czytania bądź Uczeni. Monitor ATC pozwala tekst wyświetlany w danej chwili na linijce brajlowskiej pokazać także w oknie odpowiadającym pod względem rozmiaru linijce brajlowskiej, przez co osoba widząca jest w stanie śledzić to, co dzieje się na monitorze brajlowskim. Znajdujący się w tym polu przycisk Ustawienia pozwala użytkownikowi określić kolor, jaki ma być używany do wyświetlania aktualnie czytanej pozycji. Dla każdego ze sposobów czytania można określić inny kolor. Więcej szczegółów na temat tych ustawień zawarto poniżej w rozdziale 5.4, Ustawienia monitora ATC. Jeśli pole wyboru "Pokazuj monitor po starcie" będzie oznaczone, monitor ATC uruchomi się automatycznie po starcie programu udźwiękawiającego. Jeśli w przyszłości zechcesz Strona 19

21 Aktywna Kontrolka Dotykowa (ATC) włączyć monitor ATC, wystarczy wejść do tego menu i wybrać przycisk "Uruchom monitor ATC teraz". Jeśli w polu "Protokół odczytu" zaznaczysz opcję "Generuj protokół", wszystko co wprowadzisz lub przeczytasz na monitorze brajlowskim będzie rejestrowane w pliku protokołu, licząc od chwili wciśnięcia przycisku "OK" lub "Zastosuj". Nazwa pliku protokołu może być dowolna. Domyślna nazwa pliku to HtAtc.log. Generowanie protokołu odczytu zostaje wstrzymane tylko gdy użytkownik zdeaktywuje opcję "Generuj protokół" lub wyłączy program udźwiękawiający. Plik protokołu można później skanować i analizować programem ewaluacyjnym. Do reakcji programu udźwiękawiającego na sposób czytania można przypisać określone działanie. Dostępne są następujące opcje: bez akcji czytaj znak: wypowiedziany zostanie znak umieszczony w aktualnie czytanej pozycji. czytaj słowo: Po dotknięciu pierwszej litery danego słowa, zostanie ono wypowiedziane. Możliwa jest opcjonalna zmiana tego ustawienia w taki sposób, aby dane słowo zostało wypowiedziane po przeczytaniu go w całości. Można tu ustawić także opóźnienie. czytaj zawartość monitora brajlowskiego: tekst ukazujący się na monitorze brajlowskim zostanie wypowiedziany przez syntezator mowy. niski sygnał wysoki sygnał czytaj zawartość monitora brajlowskiego i przejdź do następnej linii: używając tej funkcji z włączonym "szybkim czytaniem" użytkownik może pomijać tekst o długości monitora brajlowskiego, dopóki nie dotrze do miejsca, które zamierza czytać bez mowy. Po odświeżeniu monitora brajlowskiego, przerwane zostanie odczytywanie poprzedniej linii, które rozpocznie się od nowego miejsca. czytaj wszystko i przywołaj linijkę: rozpocznie się odczytywanie całego tekstu, a monitor brajlowski zostanie zsynchronizowany z aktualną pozycją syntezatora mowy w tekście. Po wykryciu czytanej pozycji mowa zostanie zatrzymana, a miejsce to wyświetli się na monitorze brajlowskim. powiedz atrybuty bieżącego znaku: ogłoszony zostanie atrybut aktualnie czytanej pozycji, np. "Pogrubione Arial 12" odczytuj zmiany atrybutów znaku: Jeśli atrybut czytanej pozycji zmieni się np. z normalnego na pogrubiony, zostanie ogłoszony atrybut "pogrubione". Przywołaj kursor myszy do aktualnie czytanej pozycji: zależnie od sposobu czytania, wskaźnik myszy przesunie się względem aktualnie czytanej pozycji. Pomaga to w synchronizowaniu powiększonego obszaru na ekranie z pozycją aktualnie czytaną na monitorze brajlowskim. Wykryte mogąbyć następujące cztery sposoby czytania: czytanie szybko czytanie normalnie odpoczywanie Strona 20

22 Aktywna Kontrolka Dotykowa (ATC) czytanie wstecz Istnieje możliwość zatrzymywania syntezatora mowy na jakiś czas, jeśli nie chcemy, aby tekst wypowiadany był od razu. Opóźnienie to podaje się w milisekundach. Możliwy zakres dla tej wartości to od 0 (brak opóźnienia) do 5000 milisekund. Można także określić tempo czytania, jakie funkcja ATC ma uznawać za szybkie. Można tu wprowadzić każdą wartość od 0 do 200 znaków na sekundę. Można także dostosować czas, po jakim funkcja ATC ma uznać sposób czytania za odpoczynek. Wartość tę podaje się w milisekundach. Syntezatorem mowy można także sterować poprzez zaznaczanie i odznaczanie pola wyboru "Wypowiadaj słowo tylko na końcu" albo "Także literuj słowo". Jeśli pole "Także literuj słowo" jest oznaczone, można również wstawić pauzę zanim syntezator zacznie mówić; dokonuje się tego uaktywniając pole wyboru "Używaj pauzy przed literowaniem słowa". Ustawienia te działają tylko wówczas, jeśli użytkownik przypisał akcję "Czytaj słowo" do jednego z czterech możliwych sposobów czytania. W polu "Akcja po przeczytaniu linii" możesz sterować, co będzie się działo po dojściu do końca linijki brajlowskiej. Dostępne są trzy pola wyboru: Jeśli oznaczysz pole "Sygnał dźwiękowy" zostanie on wyemitowany po dojściu do ostatniego znaku w linii. Jeśli zaznaczone jest pole wyboru "Automatyczne przewijanie po xxx milisekundach", nie trzeba wciskać klawisza [PTD] po dojściu do końca linii. Zamiast tego, następna linia wyświetli się automatycznie po upływie ustalonego czasu. Jeśli uaktywnione zostanie pole wyboru "POkazuj puste linie", będą się one pokazywać na monitorze brajlowskim, poprzez ustawienie wszystkich punktów pierwszych trzech elementów brajlowskich. Przydaje się to w sytuacji, gdy włączone jest automatyczne przewijanie, gdyż nie trzeba przechodzić po pustych liniach wciskając klawisz [PTD]. W rozdziale tym dostarczymy kilku użytecznych porad, w jaki sposób można doskonalić swoje umiejętności czytania brajlem przy pomocy funkcji ATC. Na początek, uruchom ATC wciskając kombinację klawiszy [L + B1 + B4] (Akord A), tj. klawisze B4 i B1 łącznie z lewym klawiszem kciuka. Uaktywni to wykrywanie przez system obsługi brajla aktualnie czytanej pozycji, za pośrednictwem ATC. Funkcję ATC można wyłączyć wciskając tę samą kombinację klawiszy. W ustawieniach domyślnych, Tryb Asystenta to "Czytanie". W zakładce ATC okna Ustawienia monitorów brajlowskich firmy, zmień Tryb Asystenta na "Uczenie". Teraz, po przeczytaniu całego słowa, zostanie ono wypowiedziane przez syntezator mowy. W ten sposób ATC pomaga być bardziej pewnym czytanego tekstu. Jeśli natkniesz się na znak brajlowski, którego nie potrafisz zidentyfikować, wystarczy pozostać w tym miejscu, a syntezator mowy ten znak przeliteruje. Pojedyncze znaki i litery są wypowiadane również podczas czytania wstecz. Funkcja ATC może być szczególnie przydatna do nauki języka obcego. Na przykład, jeśli chcesz się nauczyć jak poprawnie wymówić - dajmy na to - słowa niemieckie, na początek Strona 21

23 Aktywna Kontrolka Dotykowa (ATC) przełącz syntezator mowy na niemiecki. Następnie w zakładce ATC okna Ustawienia monitorów brajlowskich firmy, ustaw Tryb Asystenta na "Uczenie". Zalecamy ustawienie opóźnienia syntezatora mowy na ok milisekund, czyli 2sekundy. Teraz, gdy uaktywnisz ATC, od przeczytania całego słowa będziesz mieć dwie sekundy na jego samodzielne wypowiedzenie, zanim zrobi to również syntezator mowy. W tym rozdziale znajdziesz wskazówki, w jaki sposób technologia ATC może pomóc Tobie, jako doświadczonemu użytkownikowi monitorów brajlowskich, w obsługiwaniu komputera i programu udźwiękawiającego jeszcze skuteczniej. Prawdopodobnie najważniejszą funkcją pomocniczą w ATC jest automatyczne przewijanie tekstu, gdy dojdzie się do końca linii. Włącz ATC wciskając kombinację klawiszy [L + B1 + B4] (Akord A). Uaktywni to wykrywanie odczytywanej pozycji za pośrednictwem ATC. W ustawieniach domyślnych, Tryb Asystenta to "Czytanie". Funkcję ATC można wyłączyć wciskając tę samą kombinację klawiszy. Automatyczne przewijanie jest ustawieniem domyślnym. Aktywny kursor powinien śledzić monitor brajlowski, aby umożliwić automatyczne przewijanie tekstu. Przy aktywnym ATC zobaczysz, że monitor brajlowski automatycznie przechodzi do następnego fragmentu tekstu, gdy tylko doczytasz do ostatniego znaku w linii; to tak, jakbyś wcześniej użył komendy [P] lub [PTD]. Jeśli w trybie czytania pozostawisz ustawienia domyślne, możesz spowodować, by cały tekst w linii był wypowiadany, gdy tylko ATC rozpozna szybkie czytanie. Po prostu przesuń się szybko po trzech znakach brajlowskich od lewej do prawej, co zostanie rozpoznane jako szybkie czytanie, a syntezator mowy odczyta cały tekst zawarty na monitorze brajlowskim. Domyślnie, czytanie jest rozpoznawane jako szybkie, gdy jego tempo wynosi ponad 15 znaków na sekundę. Wartość tę można dostosować do własnych potrzeb w profilu Tempo Czytania. W tym miejscu chcielibyśmy zwrócić uwagę na pewną szczególną funkcję: W przypadku pustej linii, pierwsze trzy elementy na monitorze brajlowskim ustawią się w formie ośmiopunktów. Pozwala to systemowi obsługi brajla na automatyczne przewijanie tekstu, nawet jeśli zawiera on puste linie. Jeśli na jednym znaku pozostaniesz dłużej niż sekundę lub przez jakikolwiek czas ustawiony w profilu tempa czytania, znak ten zostanie wypowiedziany. Dla Ciebie, jako doświadczonego czytelnika brajla, zalecamy następujące ustawienia ATC: Przy normalnym czytaniu zalecamy użycie opcji Odczytuj zmiany atrybutów znaku. Możesz teraz śledzić zmieniające się atrybuty czytanej pozycji, nie zawracając sobie głowy przełączaniem się na informacje o atrybutach. Jest to szczególnie przydatne przy sprawdzaniu układu na przykład dokumentu progranmu Word. Strona 22

24 Aktywna Kontrolka Dotykowa (ATC) Przy szybkim czytaniu ma sens zastosowanie akcji czytaj wszystko i przywołaj linijkę. Pozwoli Ci to przeglądać tekst, dopóki nie natrafisz na miejsce, którego szukałeś. Sposób czytania odpoczywanie możesz ustawić na say current character s attributes. Pozwoli Ci to w każdej chwili sprawdzić atrybuty bieżącego znaku. Do czytania wstecz zalecamy przypisanie akcji przywołaj kursor myszy do aktualnie czytanej pozycji. Pozwoli to przy pomocy niewielkiego ruchu umieścić wskaźnik myszy w aktualnie czytanej pozycji. FUnkcja ta może się przydać do zwrócenia uwagi osoby widzącej na określoną pozycję w tekście. Po to, by graficznie wyświetlić tryby czytania na monitorze, można ustawić inny kolor dla każdego ze sposobów czytania. Dla każdego z trybów ustawienia domyślne są następujące: Palec na linijce: żółty Sposób czytania szybki: jasnoniebieski Sposób czytania normalne tempo: zielony Sposób czytania odpoczywanie: pomarańczowy Sposób czytania czytanie wstecz: czerwony Kolory można dostosować do własnych potrzeb otwierając standardowy dialog kolorów Windows. Strona 23

25 Obsługa komputera PC z programem udźwiękawiającym Zadaniem tzw. programu udźwiękawiającego jest przekazywanie informacji wyświetlanych na monitorze komputera PC, a następnie przekształcanie go dla niewidomych użytkowników na mowę i brajla. Modular Evolution służy do wyświetlania informacji w brajlu. Ponieważ na monitorze brajlowskim wyświetlić można tylko niewielką część ekranu, program udźwiękawiający musi być w stanie przekazywać do systemu obsługi brajla tylko to, co w danej sytuacji jest najbardziej istotne. Wszystkie dostępne obecnie na rynku programy udźwiękawiające pracują na zasadzie przekazywania tylko informacji z aktywnego okna. Jeśli, na przykład, jakaś pozycja zostanie podkreślona w którymkolwiek menu Windows, menu to jest domyślnie wyświetlane na monitorze brajlowskim. Jeśli za pomocą klawiszy strzałek przesuniesz kursor w górę lub w dół, zmiany te zostaną automatycznie przekazane także do monitora brajlowskiego. W każdym dającym się edytować polu tekstowym, pozycja kursora wyświetlana jest na monitorze brajlowskim zazwyczaj w formie migających punktów 7 i 8. Gdy podczas pisania tekstu kursor przesunie się poza obszar wyświetlany na monitorze brajlowskim, zawartość monitora automatycznie za nim podąży. Klawisz odczytu [PTD] do przemieszczania się w przód, oraz [LTG] do przemieszczania się wstecz, umożliwiają poruszanie się po tekście, niezależnie od aktualnej pozycji kursora. Poprzez uaktywnienie któregoś z klawiszy przywoływania kursora, można umieścić kursor PC w tej pozycji w tekście. Jeśli po przemieszczeniu się po tekście klawiszami [LTG] lub [PTD] chciałbyś wrócić do pozycji kursora, możesz to w większości wypadków zrobić wciskając klawisz [B1] lub przesuwając kursor za pomocą strzałek. Każdy zaznaczony tekst, wyświetlany na ekranie za pomocą podkreślenia, na linijce przedstawiany jest poprzez podkreślenie punktami 7 i 8. Generalnie, informacje wypowiadane przez syntezator mowy mogą nie być identyczne z tymi, jakie wyświetlane są na monitorze brajlowskim. Na przykład: Podczas wychodzenia z programu Microsoft Word opcją "Zapisz jako ", syntezator mowy wypowie tekst "Czy chcesz zapisać zmiany w pliku 'Nazwa pliku'?", a do wyboru są przyciski "Tak", "Nie", "Anuluj". Monitor brajlowski wyświetli jedynie nazwy tych przycisków. Poprzez wciśnięcie klawisza przywoływania kursora znajdującego się nad którymś z tych przycisków, można taki przycisk kliknąć. Jednak wciskając klawisze [PTD] lub [LTG] można wyświetlić na monitorze brajlowskim także pozostały tekst znajdujący się w tym oknie dialogowym. Urządzenie Modular Evolution obsługiwane jest przez rozmaite programy udźwiękawiające, w tym: JAWS Hal/SuperNova (firmy Dolphin Systems) Window-Eyes Bieżący sterownik dla programu udźwiękawiającego dostarczany jest na załączonym w pakiecie krążku CD z programem. Strona 24

26 Obsługa komputera PC z programem udźwiękawiającym Funkcjonalność programu JAWS dla Windows jest tak obszerna, iż możemy w tym rozdziale opisać po krótce jedynie podstawowe funkcje obsługi monitora brajlowskiego. Moduły statusu na monitorze brajlowskim zawierają ważne dane dotyczące określania pozycji na ekranie. Ponieważ Modular Evolution nie zawiera specjalnie dedykowanych modułów statusu, można je włączać i wyłączać klawiszami [L] i [P]. Pierwsze trzy elementy statusu wyrażają pozycję kursora w linii, wyrażoną w pikselach. Czwarty element statusu wyraża w następujący sposób, który tryb jest w danej chwili aktywny: p dla kursora PC j dla kursora JAWS s dla trybu strukturalnego Punkty 7 i 8 elementów statusu wskazują pozycję monitora brajlowskiego w obrębie linii okna. Punkty 7 i 8 elementów statusu mają następujące znaczenie: : Na monitorze brajlowskim wyświetlane jest całe okno 1+2: lewa połowa linii okna 3+4: Prawa połowa linii okna 2+3: Po lewej i prawej stronie w linii okna znajduje się więcej tekstu Poniższa tabela zawiera listę wszystkich funkcji powiązanych z klawiszami w Modular Evolution. Nie zawarliśmy tu wyczerpującego opisu każdej z funkcji, ponieważ znajdziesz go w podręczniku programu JAWS dla Windows. [B1] Aktywuje śledzenie kursora PC. [B2] Wyświetla pierwszą linię okna (tytuł). [B3] Przewija monitor brajlowski w lewo. [B4] Przesuń fragment monitora brajlowskiego o jedną linię w górę, bez zmiany pozycji poziomej. [LTG] lub [PTG] lub [L] Jeśli na lewo od fragmentu monitora brajlowskiego znajduje się jakiś tekst, zostanie on przesunięty w lewo; jeśli nie, wówczas zostanie przesunięty o linię w górę. [LTD] lub [PTD] lub [P] Jeśli na prawo od fragmentu monitora brajlowskiego znajduje się jakiś tekst, zostanie on przesunięty w prawo; jeśli nie, wówczas zostanie przesunięty o linię w dół. [B5] Przesuń fragment monitora brajlowskiego o jedną linię w dół, bez zmiany pozycji pionowej. [B6] Przewija monitor brajlowski w prawo. [B7] Wyświetla ostatnią linię okna. [B8] Przeciąga kursor Jawsa do kursora PC i aktywuje kursor JaWSA [L + P] Włącza i wyłącza moduły statusu. [B9] lub [B1 + B8] Przełącz pomiędzy trybem strukturalnym, wyświetlaniem fragmentu i trybem mowy. Strona 25

27 Obsługa komputera PC z programem udźwiękawiającym [B10] lub [B2 + B8] Zmienia sposób przedstawiania kursora (punkty 7 i 8, wszystkie 8 punktów, migający i niemigający) [B11] lub [B3 + B8] Przełącz pomiędzy brajlem 6 i 8-punktowym. [B12] lub [B4 + B8] Dialog konfiguracji sterowników (od wersji 3.x sterownika JAWS dla Handytech) [B13] lub [B5 + B8] Przełącz pomiędzy tekstem pokazywanym na monitorze brajlowskim a tekstem na ekranie komputera. [B14] lub [B6 + B8] Aktywuje kursor JAWS [B2 + B3] Początek linii [B6 + B7] Koniec linii [B2 + B3 + B4] Początek pliku [B5 + B6 + B7] Koniec pliku [B1 + B2 + B7 ] Mowa Włącz / wyłącz Od [0] do [9] Cyfry od 0 do 9 [B1 + B2 + B7 + B8] Pasek zadań [LTC] Tab [PTC] Shift + Tab [LTC + PTC] Enter [L + B1 + B4] Włącza i wyłącza ATC [L + B1 + B2 + B4] Włącza i wyłącza wprowadzanie danych brajlem [L + B1 + B2 + B3 + B4] Jeśli na lewo od fragmentu monitora brajlowskiego znajduje się jakiś tekst, zostanie on przesunięty w lewo; jeśli nie, wówczas zostanie przesunięty o linię w górę. [P + B5 + B6 + B7 + B8] Jeśli na prawo od fragmentu monitora brajlowskiego znajduje się jakiś tekst, zostanie on przesunięty w prawo; jeśli nie, wówczas zostanie przesunięty o linię w dół. [L + P + B1 + B2 + B3 + B4] Przesuń fragment monitora brajlowskiego o linię w górę. [L + P + B5 + B6 + B7 + B8] Przesuń fragment monitora brajlowskiego o linię w dół. Wprowadzając znaki w brajlu, można dodatkowo podawać tzw. polecenia pamięciowe, przedstawione poniżej. j [B3 + B5 + B6] Uaktywnia menu ustawień JAWSa % [B2 + B3 + B4 + B5 + Uaktywnia menu programu udźwiękawiającego (JAWS) B6 + B7] d [B4 + B5 + B6] Pulpit minimalizuje wszystkie aplikacje h [B3 + B4 + B6] Uaktywnia Pomoc JAWS (Wklej + F1) $ [B5 + B7] Tab k [B2 + B4] Shift + Tab g [B3 + B4 + B5 + B6] Skróty Włącz / Wyłącz m [B2 + B4 + B5] Inny sposób na uaktywnianie paska menu s [B2 + B3 + B5] Menu Start + [B2 + B3 + B6] Przełącz pomiędzy brajlem 6 i 8-punktowym = [B2 + B3 + B6 + B7] Szuflada Systemu z [B2 + B4 + B6 + B7] Oznajmianie czasu [B2 + B5] Komórki statusu Włącz / Wyłącz Strona 26