DUŻE KOMENTARZE BECKA. W. Muszalski (redaktor) Kodeks pracy. Komentarz. 9. wydanie WYDAWNICTWO C. H. BECK

Transkrypt

1 DUŻE KOMENTARZE BECKA W. Muszalski (redaktor) Kodeks pracy Komentarz 9. wydanie WYDAWNICTWO C. H. BECK

2 DUŻE KOMENTARZE BECKA Kodeks pracy

3

4 DUŻE KOMENTARZE BECKA Kodeks pracy Komentarz Redaktor prof. dr hab. Wojciech Muszalski Uniwersytet Warszawski Autorzy prof. UMK dr hab. Grzegorz Goździewicz, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; Anna Kamińska-Pietnoczko, Uniwersytet Warszawski; prof. dr hab. Wojciech Muszalski, Uniwersytet Warszawski; Maciej Nałęcz, Uniwersytet Warszawski; dr Władysław Patulski ; dr Krzysztof Walczak, Uniwersytet Warszawski, Akademia Leona Koźmińskiego 9. wydanie WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2013

5 Propozycja cytowania: G. Goździewicz, w: W. Muszalski, KP. Komentarz, wyd. 9, Warszawa 2013, art. 238 Nb 1 Grzegorz Goździewicz: objaśnienia do art Wojciech Muszalski: objaśnienia do art. 1 93, Poszczególne części komentarza opracowali: Maciej Nałęcz: objaśnienia do art , , , Władysław Patulski : objaśnienia do art , , (w opracowaniu Anny Kamińskiej-Pietnoczko) Krzysztof Walczak: objaśnienia do art , , Wydawca: Natalia Adamczyk c Wydawnictwo C. H. Beck 2013 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Perfekt S.A., Warszawa ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Przedmowa Wykaz skrótów IX XI Kodeks pracy Wprowadzenie Dział pierwszy. Przepisy ogólne Rozdział I. Przepisy wstępne Art Rozdział II. Podstawowe zasady prawa pracy Art Rozdział IIa. Równe traktowanie w zatrudnieniu Wprowadzenie Art. 18 3a 18 3e Rozdział IIb. Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy Art Rozdział III. (skreślony) Art Dział drugi. Stosunek pracy Rozdział I. Przepisy ogólne Art Rozdział II. Umowa o pracę Oddział 1. Zawarcie umowy o pracę Art Oddział 2. Przepisy ogólne o rozwiązaniu umowy o pracę Art Oddział 3. Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem Art Oddział 4. Uprawnienia pracownika w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę Art Oddział 5. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia Art Oddział 6. Uprawnienia pracownika w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia Art Oddział 6a. Uprawnienia pracodawcy w razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia Art Oddział 7. Wygaśnięcie umowy o pracę Art Rozdział IIa. Warunki zatrudnienia pracowników skierowanych do pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z państwa będącego członkiem Unii Europejskiej. 151 Art V

7 Spis treści Rozdział IIb. Zatrudnianie pracowników w formie telepracy Art Rozdział III. Stosunek pracy na podstawie powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę Oddział 1. Stosunek pracy na podstawie powołania Art Oddział 2. Stosunek pracy na podstawie wyboru Art Oddział 3. Stosunek pracy na podstawie mianowania Art Oddział 4. Stosunek pracy na podstawie spółdzielczej umowy o pracę Art Dział trzeci. Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia Rozdział I. Ustalanie wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą 174 Wprowadzenie Art Rozdział Ia. Wynagrodzenie za pracę Art Rozdział II. Ochrona wynagrodzenia za pracę Art Rozdział III. Świadczenia przysługujące w okresie czasowej niezdolności do pracy 199 Art Rozdział IIIa. Odprawa rentowa lub emerytalna Art Rozdział IV. Odprawa pośmiertna Art Dział czwarty. Obowiązki pracodawcy i pracownika Rozdział I. Obowiązki pracodawcy Art Rozdział II. Obowiązki pracownika Art Rozdział IIa. Zakaz konkurencji Art Rozdział III. Kwalifikacje zawodowe pracowników Art Rozdział IV. Regulamin pracy Art Rozdział V. Nagrody i wyróżnienia Art Rozdział VI. Odpowiedzialność porządkowa pracowników Art Dział piąty. Odpowiedzialność materialna pracowników Rozdział I. Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy Art Rozdział II. Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi Art Dział szósty. Czas pracy Rozdział I. Przepisy ogólne Art Rozdział II. Normy i ogólny wymiar czasu pracy Art Rozdział III. Okresy odpoczynku Art VI

8 Spis treści Rozdział IV. Systemy i rozkłady czasu pracy Art Rozdział V. Praca w godzinach nadliczbowych Art Rozdział VI. Praca w porze nocnej Art Rozdział VII. Praca w niedziele i święta Art Dział siódmy. Urlopy pracownicze Rozdział I. Urlopy wypoczynkowe Art Rozdział II. Urlopy bezpłatne Art Dział ósmy. Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem Wprowadzenie Art Dział dziewiąty. Zatrudnianie młodocianych Rozdział I. Przepisy ogólne Art Rozdział II. Zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego Art Rozdział III. Dokształcanie Art Rozdział IIIa. Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe 617 Art Rozdział IV. Szczególna ochrona zdrowia Art Rozdział V. Urlopy wypoczynkowe Art Rozdział VI. Rzemieślnicze przygotowanie zawodowe Art Dział dziesiąty. Bezpieczeństwo i higiena pracy Wprowadzenie Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy Art Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika Art Rozdział III. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy Art Rozdział IV. Maszyny i inne urządzenia techniczne Art Rozdział V. Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia Wprowadzenie Art Rozdział VI. Profilaktyczna ochrona zdrowia Art Rozdział VII. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe Art Rozdział VIII. Szkolenie Art VII

9 Spis treści Rozdział IX. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze Art Rozdział X. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy Art Rozdział XI. Konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisja bezpieczeństwa i higieny pracy Art a a Rozdział XII. Obowiązki organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi Art Rozdział XIII. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania prac w różnych gałęziach pracy Art Dział jedenasty. Układy zbiorowe pracy Rozdział I. Przepisy ogólne Wprowadzenie Art Rozdział II. Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy Art Rozdział III. Zakładowy układ zbiorowy pracy Art Dział dwunasty. Rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy Rozdział I. Przepisy ogólne Art Rozdział II. Postępowanie pojednawcze Art Rozdział III. Sądy pracy Art Dział trzynasty. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika 820 Art Rozdział II. (skreślony) Art Dział czternasty. Przedawnienie roszczeń Art Dział czternasty a. (uchylony) Art Dział piętnasty. Przepisy końcowe Art Odnośnik nr Indeks rzeczowy VIII

10 Przedmowa W serii Dużych Komentarzy Becka do obowiązujących kodeksów i ustaw Wydawnictwo przedstawia kolejną pozycję Komentarz do Kodeksu pracy. Jest on przeznaczony przede wszystkim dla prawników zawodowo zajmujących się prawem pracy, a więc sędziów sądów pracy, radców prawnych przedsiębiorstw i innych zakładów pracy, adwokatów i prokuratorów, państwowych inspektorów pracy, ale ze względu na swój charakter również dla pracowników służb personalnych zakładów pracy, działaczy związków zawodowych w bardziej skomplikowanych sprawach i organizacji pracodawców. Przydatny może być również dla studentów piszących prace magisterskie dotyczące zagadnień związanych z prawem pracy, jak i dla aplikantów przygotowujących się do egzaminów do zawodów prawniczych. Komentarz jest dziełem zbiorowym, niemniej za poszczególne fragmenty odpowiedzialni są wyłącznie ich autorzy. Ze względu na charakter komentarza wykorzystano w nim w szerokiej mierze orzecznictwo sądowe, w tym również z okresu przed wydaniem Kodeksu pracy, w zakresie, w jakim można je uznać za aktualne. W zestawieniach literatury ujęto tylko te pozycje, które autorzy uważali za ważne, a jednocześnie przydatne dla bieżącej praktyki stosowania prawa, z pominięciem innych, zwłaszcza starszych opracowań, odnoszących się do zmienionego już stanu prawnego. Natomiast starano się zamieścić pełną informację o publikacji glos, ze względu na ich przydatność praktyczną dla bieżącego i przyszłego stosowania prawa, choć z reguły bez szerszej polemiki z ich autorami, wyrażającymi często osobiste poglądy na określony problem. Starano się bowiem przedstawić przede wszystkim stan aktualnie ogólnie przyjętej wykładni przepisów Kodeksu pracy. Stąd też szerokie wykorzystanie orzecznictwa Sądu Najwyższego posiadającego zasadnicze znaczenie w kształtowaniu tej wykładni. W przypadku starszego orzecznictwa starano się też wskazać na orzeczenia z ostatniego okresu, potwierdzające aktualność przyjętego poprzednio kierunku wykładni. W razie braku orzecznictwa zapadłego w stosunku do określonego problemu (co występuje odnośnie do nowych lub zmienianych przepisów do czasu rozpatrzenia ich, zwłaszcza przez Sąd Najwyższy) starano się możliwie obiektywnie uzasadniać stosowny kierunek interpretacji. Wobec dokonanych zmian w Kodeksie, zwłaszcza przez jego nowelizację z 1996 r. i 2002 r. oraz z 2003 r. dostosowującą treść jego postanowień do wymagań prawa Unii Europejskiej, szerzej potraktowano wyjaśnienia w stosunku do nowo wprowadzonych przepisów lub dokonanych zmian, wskazując odesłania do przepisów unijnych. Natomiast nie rozszerzono Komentarza na związane z Kodeksem pracy odrębne przepisy, zwłaszcza odnoszące się do działalności związków zawodowych, rozstrzygania sporów zbiorowych, zwolnień grupowych, prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, pracy tymczasowej, odsyłając w tej mierze do tych przepisów. To samo dotyczy systemu ubezpieczeń społecznych. Wydawnictwo i zespół autorski wyrażają przekonanie, że niniejszy Komentarz do Kodeksu pracy spotka się z przychylnym przyjęciem Czytelników. Obecnie wydawnictwo przekazuje zaktualizowane 9. wydanie Komentarza do Kodeksu pracy uwzględniające wiele jego nowelizacji dokonanych w odniesieniu do jego poprzedniego wydania. Jednocześnie informujemy Czytelników, że Wydawnictwo C. H. Beck wydało w 2002 r. opracowanie zbiorowe pod redakcją W. Muszalskiego i K. Walczaka pod tytułem Prawo pracy. Akty wykonawcze. Komentarz, obejmujące teksty rozporządzeń wykonawczych oraz niektórych ustaw ściśle związanych z Kodeksem pracy wraz z obszernym komentarzem do każdego z tych aktów. Opracowanie to spełnia rolę niejako drugiego, szczegółowego tomu komentarza do Kodeksu pracy. Dlatego też w niniejszym Komentarzu, gdy mowa o którymś z tych aktów, zamieszczono odesłanie: Patrz: Komentarz do Prawa pracy, z podaniem numeru, pod którym w tym zbiorze został ten akt zamieszczony wraz z komentarzem. Podobnie w 2009 r. ukazało się opracowanie pod tytułem Zbiorowe prawo pracy. Komentarz pod redakcją J. Wratnego i K. Walczaka, do IX

11 Przedmowa którego niniejszy komentarz odsyła: Patrz: Zbiorowe prawo pracy. Komentarz, ułatwiając orientację w ustawodawstwie związanym z regulacją zawartą w Kodeksie pracy. Warszawa, wrzesień 2013 r. Prof. dr hab. Wojciech Muszalski X

12 Wykaz skrótów Uwaga: Numery podane w tekście bez bliższego wskazania oznaczają artykuły Kodeksu pracy; zwrot: patrz: Komentarz do Prawa pracy oznacza odesłanie do opracowania pod redakcją W. Muszalskiego i K. Walczaka, Prawo pracy. Akty wykonawcze. Komentarz, Warszawa 2002 ze wskazaniem numeru właściwego aktu wykonawczego, pod którym umieszczony został on w tym zbiorze wraz z komentarzem. Zwrot: patrz: Zbiorowe prawo pracy, oznacza odesłanie do opracowania pod redakcją J. Wratnego i K. Walczaka, Zbiorowe prawo pracy. Komentarz, Warszawa Źródła prawa CzPrKierU ustawa z r. o czasie pracy kierowców (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) EmRentyFUSU ustawa z r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz ze zm.) KC ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KH rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) KK ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) Konstytucja RP ustawa z r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.) KP ustawa z r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPC ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KPW ustawa z r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 395 ze zm.) KRO ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.) KryzysU ustawa z r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz.U. Nr 125, poz ze zm.) KSH ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz ze zm.) KW ustawa z r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 482 ze zm.) KZ rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. NakładczaPrR Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.) rozporządzenie Rady Ministrów z r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz.U. z 1976 r. Nr 3, poz. 19 ze zm.) ObliczWynagrR rozporządzenie MPiPS z r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz XI

13 Wykaz skrótów innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 ze zm.) PIPU ustawa z r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 404 ze zm.) PPU ustawa z r. o przedsiębiorstwach państwowych (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm.) PromocZatrU ustawa z r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 674 ze zm.) PrSpółdz ustawa z r. Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz ze zm.) RehZawU ustawa z r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721) SamGminU ustawa z r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 594 ze zm.) SGospU ustawa z r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 672 ze zm.) SporyZbiorU ustawa z r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. Nr 55, poz. 236 ze zm.) UrlopWypoczR rozporządzenie MPiPS z r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14 ze zm.) UsprawiedNieobR rozporządzenie MPiPS z r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. Nr 60, poz. 281 ze zm.) WypadkiU ustawa z r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2009 r. ZasiłkiU Nr 167, poz ze zm.) ustawa z r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze zm.) ZatrBezrobU ustawa z r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 58, poz. 514 ze zm.) obowiązywała do r. ZNKU ustawa z r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz ze zm.) ZwGrupU ustawa z r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) ZwZawU ustawa z r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) 2. Organy orzekające NSA Naczelny Sąd Administracyjny OSPiUS Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy SN (7) Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów SN (PSIAPiUS) Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (do roku 1990: Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych) SN (PSIC) Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Cywilnej (w latach : Izby Cywilnej i Administracyjnej) XII

14 Wykaz skrótów SR TK Sąd Rejonowy Trybunał Konstytucyjny 3. Czasopisma BISN Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego Dz.U Dziennik Ustaw Dz.Urz Dziennik Urzędowy GP Gazeta Prawnicza GS Gazeta Sądowa Kw. Pr Kwartalnik Prawniczy MoP Monitor Prawniczy MoPod Monitor Podatkowy MoPr Monitor Prawa Pracy M.P Monitor Polski NP Nowe Prawo OG Orzecznictwo Gospodarcze ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego OSN Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby cywilnej (w latach ), Orzecznictwo Sądu Najwyższego (w latach : Izby Cywilnej i Izby Karnej, w roku 1962: Izby Cywilnej, w latach: : Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach: : Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach: : Izby Cywilnej oraz Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, od 1995 roku: Izby Cywilnej) OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Zbiór Urzędowy. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od r.) OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Karna i Izba Wojskowa OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (od r.) OSP Orzecznictwo Sądów Polskich (w latach : Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych) OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Pal Palestra PiP Państwo i Prawo PiZS Praca i Zabezpieczenie Społeczne Polit. Społ Polityka Społeczna Prob. Praw Problemy Praworządności Prok. i Pr Prokuratura i Prawo Pr. Pracy Prawo Pracy PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Rej Rejent RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny R.Pr Radca Prawny Rzeczp Rzeczpospolita SC Studia Cywilistyczne Sł. Prac Służba Pracownicza SP Studia Prawnicze Wok Wokanda ZNUJ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego XIII

15 Wykaz skrótów 4. Inne skróty art artykuł BHP bezpieczeństwo i higiena pracy cyt cytat, cytowana (e, y) GUS Główny Urząd Statystyczny IPiSS Instytut Pracy i Spraw Socjalnych lit litera MEN Minister Edukacji Narodowej MGiP Minister Gospodarki i Pracy MGPiB Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa MGPiPS Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, od r. Min Minister MOP Międzynarodowa Organizacja Pracy MPiPS Minister Pracy i Polityki Socjalnej, od r. Minister Pracy i Polityki Społecznej, do r. MPPiSS Minister Pracy, Płac i Spraw Socjalnych MS Minister Sprawiedliwości MZiOS Minister Zdrowia i Opieki Socjalnej nast następna (e, y) NIK Najwyższa Izba Kontroli np na przykład Nr numer opr opracowana (e, y) orz orzeczenie pkt punkt por porównaj post postanowienie poz pozycja ppkt podpunkt ppoż ochrona przeciwpożarowa PZU Państwowy Zakład Ubezpieczeń r rok RM Rada Ministrów rozp rozporządzenie s strona (y) t tom (y) tj to jest t.j tekst jednolity tzn to znaczy uchw uchwała ust ustęp w zw w związku wyr wyrok zarz zarządzenie zd zdanie zfśs zakładowy fundusz świadczeń socjalnych zm zmiana (y) zob zobacz ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych XIV

16 Kodeks pracy 1 z dnia 26 czerwca 1974 r. (Dz.U. Nr 24, poz. 141) Tekst jednolity z dnia 23 grudnia 1997 r. (Dz.U. 1998, Nr 21, poz. 94) 2 (zm.: Dz.U. 1998, Nr 106, poz. 668, Nr 113, poz. 717; 1999, Nr 99, poz. 1152; 2000, Nr 19, poz. 239, Nr 43, poz. 489, Nr 107, poz. 1127, Nr 120, poz. 1268; 2001, Nr 11, poz. 84, Nr 28, poz. 301, Nr 52, poz. 538, Nr 99, poz. 1075, Nr 111, poz. 1194, Nr 128, poz. 1405, Nr 154, poz. 1805; 2002, Nr 74, poz. 676, Nr 135, poz. 1146, Nr 196, poz. 1660, Nr 199, poz. 1673, Nr 200, poz. 1679; 2003, Nr 166, poz. 1608, Nr 213, poz. 2081; 2004, Nr 96, poz. 959, Nr 99, poz. 1001, Nr 120, poz. 1252, Nr 240, poz. 2407; 2005, Nr 10, poz. 71, Nr 68, poz. 610, Nr 86, poz. 732, Nr 167, poz. 1398; 2006, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 133, poz. 935, Nr 217, poz. 1587, Nr 221, poz. 1615; 2007, Nr 64, poz. 426, Nr 89, poz. 589, Nr 176, poz. 1239, Nr 181, poz. 1288, Nr 225, poz. 1672; 2008, Nr 93, poz. 586, Nr 116, poz. 740, Nr 223, poz. 1460, Nr 237, poz. 1654; 2009, Nr 6, poz. 33, Nr 58, poz. 485, Nr 98, poz. 817, Nr 99, poz. 825, Nr 115, poz. 958, Nr 157, poz. 1241, Nr 219, poz. 1704; 2010, Nr 105, poz. 655, Nr 135, poz. 912, Nr 182, poz. 1228, Nr 224, poz. 1459, Nr 249, poz. 1655, Nr 254, poz. 1700; 2011, Nr 36, poz. 181, Nr 63, poz. 322, Nr 80, poz. 432, Nr 144, poz. 855, Nr 149, poz. 887, Nr 232, poz. 1378; 2012, poz. 908, poz. 1110; 2013, poz. 2, poz. 675, poz. 896, Druk sejmowy Nr 909) 1 Odnośnik nr 1 dodany do tytułu ustawą z dnia r. (Dz.U. Nr 96, poz. 959), która wchodzi w życie r. Treść odnośnika publikujemy na końcu ustawy. 2 Tekst jednolity ogłoszono dnia r.

17

18 Wprowadzenie 1. Uchwalenie Kodeks pracy. Kodeks pracy został uchwalony r. i wszedł w życie r. Jest to pierwszy akt kodyfikujący polskie prawo pracy. Uchylił on obowiązujące do tego czasu liczne przepisy z okresu międzywojennego wydane po odzyskaniu niepodległości, a w szczególności ustawę o czasie pracy w przemyśle i handlu (zastępującą dekret z 1918 r.), obowiązującą z małymi zmianami przez 56 lat (czyli najdłużej ze wszystkich ustaw w zakresie prawa pracy) oraz jedną z nadłużej funkcjonujących w całym ustawodawstwie polskim ustawę w przedmiocie pracy młodocianych i kobiet z 1924 r. Kodeks pracy uchylił też oba rozporządzenia Prezydenta z mocą ustawy z 1928 r. o umowie o pracę robotników oraz pracowników umysłowych, ustawę o układach zbiorowych pracy z 1937 r. (formalnie nadal obowiązującą), a także utrzymane w mocy dla stosunku pracy odpowiednie postanowienia Kodeksu zobowiązań z 1933 r. Z okresu powojennego uchylił ustawę o skróconym czasie pracy szczególnie uciążliwej lub wykonywanej w szkodliwych warunkach z 1950 r., dekret o zakładowych komisjach rozjemczych z 1954 r., dekret o ograniczeniu dopuszczalności rozwiązywania umów o pracę bez wypowiedzenia oraz o zabezpieczeniu ciągłości pracy z 1956 r., ustawę o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy z 1958 r. (opartą na założeniu, że zatrudnianie młodocianych może następować zasadniczo wyłącznie w celu przygotowania zawodowego, stającą się podstawą Działu dziewiątego KP Zatrudnianie młodocianych), oraz kompleksową ustawę o bezpieczeństwie i higienie pracy z 1965 r. włączoną do Kodeksu pracy jako Dział dziesiąty Bezpieczeństwo i higiena pracy i ustawę o pracowniczych urlopach wypoczynkowych z 1969 r. zrównującą ostatecznie uprawnienia urlopowe robotników i pracowników umysłowych, przekształconą w Dział siódmy KP Urlopy pracownicze. 2. Założenia Kodeksu. Kodeks pracy miał stanowić kompleksową i wyczerpującą regulację 2 prawa stosunku pracy, obejmującą ogół pracowników i całość relacji między pracownikiem a zatrudniającym go zakładem pracy. Regulacje odrębne zostały dopuszczone jedynie jako unormowania szczególne w ramach ogólnych, określonych przez Kodeks pracy. Prace nad Kodeksem trwały kilka lat. Ustalenia zasadnicze zapadały na najwyższym szczeblu politycznym, w pozostałej części Kodeks był dziełem A. Mirończuka, dyrektora Biura Prawnego Centralnej Rady Związków Zawodowych, i J. Dąbrowskiego, dyrektora Departamentu Prawa Pracy Ministerstwa Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz ich zespołów. Został przyjęty przez Sejm z trzema drobnymi poprawkami. Był to ostatni Kodeks pracy wydany w krajach socjalistycznych, odróżniający się od pozostałych krajów ustaleniami i swą konkretnością. Obok funkcji ochronnej w wysokim stopniu realizował funkcję organizacyjną, zwłaszcza przez określenie w stosunkach pracy kompetencji kierowników uspołecznionych zakładów pracy. 3. W zakresie przedmiotowym Kodeks uregulował całość problematyki prawa pracy 3 odnoszącej się do stosunku pracy w indywidualnym przypadku oraz do zawierania układów zbiorowych pracy, a także określił wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Poza ogólnym uporządkowaniem stanu prawnego i jego zaktualizowaniem w Kodeksie pracy dokonano w szczególności: 1) ostatecznego zrównania uprawnień robotników i pracowników umysłowych, co następowało konsekwentnie w okresie powojennym, a przy wydawaniu Kodeksu odnosiło się przede wszystkim do zrównania okresów wypowiedzenia umów o pracę oraz ujednolicenia zachowania prawa do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Dotychczasowe określenia: robotnik i pracownik umysłowy zastąpiono jednolitym pracownik ; 2) uchylono ustawę o państwowej służbie cywilnej z 1922 r. (opartą na publicznoprawnym stosunku służbowym funkcjonariuszy państwowych i znajdującą od 1949 r. wąskie zastosowanie) oraz poddano wszystkich pracowników państwowych mocy obowiązującej Muszalski 3

19 Wprowadzenie Kodeksu w pełni lub uzupełniająco w sprawach nieuregulowanych inaczej w innych przepisach, uznanych za przepisy szczególne w stosunku do Kodeksu pracy; 3) wprowadzono zasadę, że udowodnienie merytorycznej zasadności wypowiedzenia umowy o pracę obciąża zakład pracy i poddano je kontroli społecznej przez związek zawodowy (co poprzednio znajdowało zastosowanie tylko w ramach układów zbiorowych pracy) oraz kontroli przez organy rozstrzygające spory pracownicze; 4) zreorganizowano tryb rozstrzygania sporów pracowniczych przez ustanowione od 1954 r. komisje rozjemcze i obok nich wprowadzono w pierwszej instancji odrębne komisje odwoławcze, a w drugiej otworzono poprzednio zamkniętą dla pracownika drogę sądową; 5) uregulowano na innych niż w Kodeksie cywilnym zasadach odpowiedzialność materialną pracownika za szkodę wyrządzoną zakładowi pracy, co spowodowało ostateczne wyodrębnienie się prawa pracy jako osobnej gałęzi prawa. W zakresie podmiotowym Kodeks pracy objął wszystkich pracowników bez względu na charakter podmiotu zatrudniającego. Regulacje szczególne w ramach Kodeksu dotyczyły tylko różnego rodzaju zatrudnienia w obrębie aparatu państwowego, a poza tym ograniczały się do marynarzy Nowelizacje Kodeksu. Kodeks pracy przez dłuższy okres nie był w istotny sposób nowelizowany. Nowelizacje nastąpiły dopiero w wyniku zmian politycznych i gospodarczych w kraju. W 1985 r., po 31 latach, otworzono pracownikom w pełni drogę sądową dla dochodzenia swych roszczeń przeciwko zakładowi pracy. W rok później dokonano obszernej zmiany dotyczącej układów zbiorowych pracy, jednak jak się okazało bez praktycznego znaczenia wobec funkcjonowania w przedsiębiorstwach państwowych zakładowych systemów wynagradzania wprowadzonych ustawą z 1984 r. Stosownie do zmian ustrojowych została dokonana szersza nowelizacja w 1989 r., niemniej jednak raczej o charakterze porządkująco-wyjaśniającym, przy czym wiele ze znowelizowanych postanowień uległo z kolei późniejszym zmianom. Uprzedzając przeprowadzenie bardziej kompleksowej nowelizacji, stosownie do narastających potrzeb w 1994 r. dokonano wycinkowej, ale zasadniczej i głębokiej zmiany dotyczącej regulacji układów zbiorowych pracy Działu jedenastego KP, który w nowelizacji z 1996 r. nie uległ zmianom. W 1995 r. przeprowadzono niewielką objętościowo, ale istotną zmianę, obciążając wszystkie podmioty zatrudniające pracowników obowiązkiem wypłaty wynagrodzenia za czas nieobecności pracownika w pracy z powodu choroby w wymiarze 35 dni w roku. Natomiast w 1996 r. dokonano daleko idącej i kompleksowej nowelizacji zmierzającej z jednej strony do dostosowania przepisów Kodeksu pracy do potrzeb gospodarki prywatnej i zasad gospodarki rynkowej, z drugiej zbliżającej je do wymogów międzynarodowych: Międzynarodowej Organizacji Pracy, Rady Europy, Unii Europejskiej. Na oznaczenie podmiotu zatrudniającego pracowników przywrócono określenie pracodawca, zamiast stosowanego w tym znaczeniu określenia zakład pracy. Bardzo liczne zmiany zostały rozproszone po całym tekście Kodeksu, natomiast całkowitej zmianie uległ Dział dziesiąty Bezpieczeństwo i higiena pracy, a głębsze zmiany dotyczyły Działu szóstego Czas pracy, w tym w znacznej mierze wskutek przeniesienia do tekstu Kodeksu postanowień aktów wykonawczych, oraz Działu siódmego Urlopy pracownicze Ostatnie nowelizacje. Nowelizacje z 2001 i 2002 r., a zwłaszcza zasadnicza z 2003 r., miały przede wszystkim za zadanie dostosowanie Kodeksu pracy do wymagań stanu prawnego Unii Europejskiej, a pośrednio Rady Europy i Międzynarodowej Organizacji Pracy. Koncentrowały się głównie na regulacji równego traktowania pracowników i kandydatów do zatrudnienia, w tym pracowników migrujących, a zwłaszcza kobiet, oraz problematyki czasu pracy i urlopów wypoczynkowych. Podobnie dokonane w ostatnich latach Uregulowania pozakodeksowe. Poza Kodeksem pracy po ostatnich nowelizacjach podobnie jak poprzednio pozostała regulacja zwolnień grupowych oraz określonych działów zaliczanych do prawa pracy, a dotycząca: 1) zatrudnienia i organizacji rynku pracy, obejmująca organizację i działalność pośrednictwa pracy, aktywizację zawodową, zatrudnianie cudzoziemców oraz świadczenia na wypadek bezrobocia, a także zatrudniania pracowników tymczasowych; 2) nadzoru nad warunkami pracy sprawowanego przez państwową inspekcję pracy oraz społeczną inspekcję pracy, a w zakresie higieny pracy przez inspekcję sanitarną; 4 Muszalski

20 Wprowadzenie 3) w zakresie zbiorowego prawa pracy związków zawodowych, organizacji pracodawców i rozstrzygania sporów zbiorowych; 4) pracowniczego ubezpieczenia społecznego, które wraz z ubezpieczeniem pozapracowniczym niekiedy jest współcześnie traktowane jako wyodrębniony dział prawa określany prawem ubezpieczenia społecznego. Prawo pracy nie obejmuje ani prawa autorskiego, ani prawa wynalazczego, podobnie jak nadzoru sprawowanego przez inne organy administracji państwowej, chociaż wpływającego na warunki pracy, jak np. realizowanego przez urzędy dozoru technicznego, urzędy górnicze i morskie, urzędy właściwe w sprawach budownictwa, ochrony środowiska, ruchu drogowego, ochrony radiologicznej i inne, czyli sfery zaliczanej do prawa administracyjnego. Dochodzenie roszczeń przez pracownika na drodze sądowej podlega mocy obowiązującej Kodeksu postępowania cywilnego; w Kodeksie pracy pozostała tylko regulacja dotycząca komisji pojednawczych, tworzonych ewentualnie dla ugodowego rozwiązania sporu pracownika z jego pracodawcą. Muszalski 5