Sytuacja na miêdzynarodowych rynkach wêgla energetycznego
|
|
- Amelia Bednarska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI Tom Zeszyt 2 URSZULA LORENZ*, ZBIGNIEW GRUDZIÑSKI* Sytuacja na miêdzynarodowych rynkach wêgla energetycznego Wêgiel energetyczny, rynki wêgla, ceny wêgla S³owa kluczowe Streszczenie Produkcja wêgla odgrywa podstawow¹ rolê w rozwoju gospodarczym i spo³ecznym wielu krajów. Wêgiel nadal pozostaje g³ównym noœnikiem energii. Na wêglu opiera siê prawie 39% produkcji energii elektrycznej w œwiecie. Atrakcyjnoœæ wêgla w du ym stopniu wynika z jego cen w stosunku do innych noœników energii. Ostatnio (od ponad dwóch lat) utrzymuje siê wysoki poziom cen wêgla energetycznego na rynkach miêdzynarodowych. Dobr¹ ilustracj¹ sytuacji na tych rynkach s¹ indeksy cenowe, które s¹ cenami referencyjnymi dla zawieranych kontraktów na dostawy wêgla. Ceny wêgla energetycznego w imporcie do Europy (CIF ARA) kszta³tuj¹ siê obecnie na poziomie oko³o 50 EUR za tonê (65 66 USD/Mg), czyli na poziomie zbli onym do okresu z prze³omu 2000 i 2001 roku. Wed³ug prognoz krótkoterminowych taki poziom cen powinien siê utrzymaæ równie w latach Rola wêgla w bilansowaniu potrzeb energetycznych Produkcja wêgla odgrywa podstawow¹ rolê w rozwoju gospodarczym i spo³ecznym wielu krajów (wêgiel wydobywany jest w ponad 50 krajach). Wêgiel jest wa nym towarem eksportowym dla takich krajów, jak Kolumbia, Australia, Indonezja czy Republika Po³udniowej Afryki. Jest on równie najpowszechniej stosowanym noœnikiem energii do wytwarzania energii elektrycznej i stanowi znacz¹cy wsad w produkcji stali. Zasoby wêgla s¹ * Dr in., Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Kraków. Recenzowa³ prof. dr hab. in. Eugeniusz Mokrzycki
2 t 6 obfite i szeroko rozpowszechnione na œwiecie. We wszystkich miarodajnych badaniach i analizach (np. IEA World Energy Outlook ) przewiduje siê, e zu ycie wêgla w ci¹gu najbli szych 20 lat wzroœnie ze wzglêdu na wzrost globalnego zapotrzebowania na energiê. Dla wielu krajów rozwijaj¹cych siê energia z wêgla jest podstaw¹ budowania konkurencyjnych ga³êzi przemys³u, dostarcza równie niezbêdnej energii dla gospodarstw domowych (do oœwietlenia, gotowania, ogrzewania). W odró nieniu od ropy i gazu, wêgiel jest dostarczany przez wielu producentów dzia³aj¹cych na rynku konkurencyjnym. Górnictwo wêglowe w wielu regionach œwiata jest g³ównym bezpoœrednim lub poœrednim miejscem zatrudnienia, zw³aszcza w krajach rozwijaj¹cych siê, gdzie jest to istotne dla zmniejszenia wysokiego poziomu bezrobocia i biedy. Du e kopalnie s¹ czêsto najwiêkszym, a niekiedy jedynym Ÿród³em wp³ywów dla spo³ecznoœci lokalnych w formie p³ac, jak równie œrodków wydatkowanych na us³ugi i lokalnie wytwarzane towary, a równoczeœnie podatki i op³aty wnoszone przez te kopalnie s¹ wa nym Ÿród³em wp³ywów bud etowych. Przedsiêbiorstwa górnicze maj¹ tak e swój udzia³ w poprawie infrastruktury poprzez budowê dróg i kolei, wodoci¹gów, szkó³, rozwój telekomunikacji itp. Wêgiel pozostaje nadal g³ównym noœnikiem energii. Kraje, w których udzia³ wêgla w produkcji energii elektrycznej jest najwiêkszy przedstawiono na rysunku 1. Na wêglu opiera siê obecnie prawie 39% produkcji energii elektrycznej, podczas gdy na gazie ziemnym oko³o 19%, na paliwach ropopochodnych oko³o 7%, a na energetyce j¹drowej ponad 16% podobnie jak na energetyce wodnej. Najwiêksi producenci energii elektrycznej z wêgla to przede wszystkim USA z produkcj¹ oko³o 2047 TW h i Chiny z produkcja 1271 TW h. Te dwa kraje wytwarzaj¹ ³¹cznie ponad po³owê energii elektrycznej z wêgla na œwiecie (tab. 1) Polska RPA Auatralia Chiny Indie Kazachstan Czechy Grecja USA Niemcy Œwia % Izrael w. brunatny w. kamienny Rys. 1. Udzia³ wêgla w produkcji energii elektrycznej w 2002 r. ród³o: Electricity Information 2004, wyd. IEA Fig. 1. Share of coal in electricity production 2002
3 7 Najwiêksi producenci energii elektrycznej z wêgla The biggest electricity producers from coal TABELA 1 TABLE 1 Kraj TW h Udzia³ w wytwarzaniu energii USA ,70% Chiny ,30% Indie 418 6,70% Niemcy 292 4,70% Japonia 291 4,60% RPA 203 3,20% Australia 174 2,80% Rosja 170 2,70% Polska 135 2,20% Korea P³d ,10% Inni ,10% Œwiat ,00% ród³o: Key World Energy Statistics 2004, wyd. IEA Œwiatowe zapotrzebowanie na energiê w horyzoncie 2030 r. ma wzrosn¹æ o prawie 60% w stosunku do roku Dwie trzecie tego wzrostu bêdzie mia³o miejsce w krajach rozwijaj¹cych siê. Paliwa kopalne zwiêksz¹ swój udzia³ w bilansie zapotrzebowania na energiê pierwotn¹ z obecnych 80 do 82%. Takie wielkoœci podano w opublikowanej pod koniec 2004 r. prognozie Miêdzynarodowej Agencji Energii (IEA) pt. World Energy Outlook (WEO 2004). W porównaniu do poprzedniej edycji tej prognozy sprzed 2 lat (WEO 2002), obecna prognoza nie przynosi zasadniczych zmian. Podobne rezultaty prognostyczne uzyskano równie w pracach WEC oraz amerykañskiej agencji energii DOE EIA. Podstawowe konkluzje wynikaj¹ce z WEO 2004 s¹ nastêpuj¹ce: zapotrzebowania na energiê w œwiecie bêdzie nadal ros³o, trwaæ bêdzie dominacja paliw kopalnych, uzale nienie g³ównych importerów ropy naftowej i gazu ziemnego bêdzie siê pog³êbiaæ, co wp³ynie na os³abienie ich bezpieczeñstwa energetycznego (Ÿród³a dostaw tych surowców s¹ odleg³e od g³ównych rejonów zu ycia, a surowce zalegaj¹ w obszarach o niestabilnej sytuacji politycznej), rosn¹ce zapotrzebowanie na energiê wymagaæ bêdzie ogromnych inwestycji w nowe moce wytwórcze (IEA szacuje te inwestycje na 16 bilionów USD w latach ),
4 8 pomimo to w 2030 r. jeszcze oko³o 1,4 mld ludzi na œwiecie (w najbiedniejszych rejonach) wci¹ bêdzie pozbawionych dostêpu do energii elektrycznej (obecnie ta liczba oceniana jest na 1,6 mld), emisja CO 2 bêdzie wci¹ rosn¹æ dwie trzecie wzrostu emisji bêdzie wygenerowane przez kraje rozwijaj¹ce siê, które przeœcign¹ kraje OECD w wielkoœci emisji gazów cieplarnianych oko³o roku Cytowana prognoza potwierdza równie kluczow¹ rolê wêgla: wêgiel bêdzie zaspokaja³ oko³o 22% potrzeb energetycznych œwiata (obecnie 23%). Zapotrzebowanie na wêgiel ma rosn¹æ w okresie prognozy w tempie 1,4% rocznie i osi¹gn¹æ poziom 70 mld ton. Ta dominuj¹ca rola wêgla w zapewnieniu bezpieczeñstwa energetycznego wynika m.in. z nastêpuj¹cych przes³anek: bardzo du e zasoby, które bêd¹ dostêpne w przewidywalnej przysz³oœci, praktycznie bez podatnoœci na wp³ywy polityczne, wêgiel jest dostêpny z wielu Ÿróde³ na dobrze zaopatrzonych rynkach miêdzynarodowych, mo e byæ bezpiecznie sk³adowany na sk³adowiskach w elektrowniach, a zapasy mog¹ byæ wykorzystywane w sytuacjach zagro enia dostaw na rynkach, elektrownie wêglowe mog¹ pracowaæ bez wzglêdu na pogodê (mog¹ zastêpowaæ elektrownie wiatrowe lub wodne), wêgiel nie wymaga wysokociœnieniowych ruroci¹gów lub specjalnych dróg transportowych, drogi dostarczania wêgla nie musz¹ byæ specjalnie chronione czy zabezpieczane (co podra a koszty). Trzeba wspomnieæ tak e, e rozwój technologii energetycznego wykorzystania wêgla sprawi³, i spalanie jest coraz bardziej efektywne i coraz mniej wêgla zu ywa siê na wytworzenie jednostki energii elektrycznej. Atrakcyjnoœæ wêgla w du ym stopniu wynika z jego cen w stosunku do innych noœników energii. Na rysunku 2 przedstawiono porównanie cen podstawowych noœników energii w przeliczeniu na paliwo umowne w ostatnich dwóch latach w uk³adzie miesiêcznym. Ceny gazu w porównywalnych jednostkach s¹ obecnie ponad 2-krotnie wy sze od cen wêgla kamiennego energetycznego, natomiast ceny ropy naftowej ponad 3,5-krotnie wy sze. Oczywiœcie przy porównywaniu poszczególnych noœników energii do produkcji energii elektrycznej trzeba mieæ na uwadze sprawnoœæ przetwarzania. Obecnie typowe sprawnoœci elektrowni na wêglu kamiennym energetycznym pracuj¹cych przy podkrytycznych parametrach pary wynosz¹ 38 40%. Starsze elektrownie czêsto maj¹ sprawnoœæ rzêdu 25%, co wcale nie jest rzadkoœci¹, zw³aszcza w krajach rozwijaj¹cych siê, i w tym przypadku inne noœniki energii mog¹ siê wydawaæ atrakcyjniejsze. Jednak proste zast¹pienie starej technologii przez now¹ mog³oby wp³yn¹æ na znaczne zwiêkszenie sprawnoœci i zdecydowane zmniejszenie emisji. Konwencjonalne elektrownie wêglowe wykorzystuj¹ce technologie nadkrytyczne lub ultra-nadkrytyczne, o bardzo wysokich ciœnieniach i temperaturach pary, osi¹gaj¹ sprawnoœci powy ej 40%. Osi¹gniêcie
5 sty 03 mar 03 maj 03 lip 03 wrz 03 lis 03 cena [USD/tce] sty 04 mar 04 maj 04 lip 04 wrz 04 lis 04 sty 05 mar 05 Ropa Brent Gaz EU Wêgiel ICR CIF ARA Rys. 2. Porównanie cen ropy Brent z cenami gazu ziemnego na rynkach europejskich oraz z cenami wêgla energetycznego w imporcie do Europy w przeliczeniu na paliwo umowne (tce) ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Global Commodity Markets (www. wolrldbank.org) i ICR Coal Statistics Fig. 2. Comparison of Brent crude oil price with natural gas price in the European market and with steam coal import price in Europe in USD/tce bardzo wysokich sprawnoœci (do 50%) i niskich emisji jest mo liwe przy zastosowaniu innowacyjnych technologii, takich jak: zintegrowane zgazowanie w cyklu kombinowanym (IGCC), spalanie w ciœnieniowym z³o u fluidalnym (PFBC), a w przysz³oœci ogniwa paliwowe zintegrowane ze zgazowaniem, które obiecuj¹ jeszcze wy sze sprawnoœci. 2. Ceny wêgla na rynkach miêdzynarodowych Miêdzynarodowy rynek wêgla to w roku 2003 oko³o 640 mln ton obrotu i jest to oko³o 15% œwiatowej produkcji wêgla, która wynios³a w tym roku oko³o 4,3 mld ton. Dwa podstawowe rynki zbytu wêgla to rejon Pacyfiku i Atlantyku. Na tych dwóch rynkach skupia siê 95% obrotów rynku. Rynek azjatycki jest nieco wiêkszy. Ponad 90% dostaw wêgla realizowana jest drog¹ morsk¹. Dla rejonu Pacyfiku g³ówni dostawcy to Australia oraz Indonezja i Chiny, a najwiêksi odbiorcy to przede wszystkim Japonia, Korea Po³udniowa i Tajwan. Dla rejonu Atlantyku g³ówny dostawca to RPA (ok. 60% dostaw) oraz Kolumbia, Polska i Rosja. Na ten rynek trafiaj¹ te pewne (niezbyt du e) iloœci wêgla z Australii (Coal Information 2004; Coal Facts 2004, 2003). Wêgiel kamienny energetyczny jest produktem handlowym, dla którego przez d³ugi czas nie stosowano wzorca jakoœciowego, a kupuj¹cy poszukiwali na rynkach produktów
6 10 o okreœlonej jakoœci (odpowiadaj¹cej parametrom energetycznych instalacji wytwórczych). Jakoœæ tê okreœla siê najczêœciej za pomoc¹ kilku g³ównych parametrów, jak wartoœæ opa³owa (lub ciep³o spalania), zawartoœæ siarki, popio³u i wilgoci oraz zawartoœæ czêœci lotnych. Dla porównania z innymi surowcami energetycznymi lub sporz¹dzania bilansów energetycznych czêsto zachodzi³a koniecznoœæ sprowadzenia jakoœci (i ceny) do porównywalnego poziomu. Za taki najczêœciej uwa ano tzw. paliwo umowne (tpu lub ang. tce ton of coal equivalent, ekwiwalent wêgla), czyli paliwo o wartoœci opa³owej 7000 kcal/kg albo te tzw. ekwiwalent ropy (toe ton of oil equivalent), czyli paliwo o kalorycznoœci kcal/kg. Iloœci wêgla przeliczano na tony paliwa umownego (tpu lub tce) albo na tony równowa ne ropy naftowej (toe) proporcjonalnie do wartoœci opa³owej. Obecnie takim wzorcem jakoœciowym jest raczej wêgiel o wartoœci opa³owej wynosz¹cej 6000 kcal/kg taka wartoœæ jest bli sza rzeczywistej kalorycznoœci wêgla zu ywanego w elektrowniach europejskich oraz odpowiada jakoœci wêgla bêd¹cego przedmiotem miêdzynarodowego handlu (Grudziñski 2004). Szybki rozwój elektronicznego handlu wêglem, jaki obserwuje siê w ostatnich 2 3 latach, spowodowa³ rozwój ró nego rodzaju wskaÿników cenowych (indeksów cen) oraz przyjmowanie okreœlonych wzorców jakoœciowych dla tych wskaÿników. Do najbardziej znanych wskaÿników cenowych (odnosz¹cych siê do wêgla o wartoœci opa³owej w stanie roboczym 6000 kcal/kg lub zbli onej) zalicza siê (Lorenz Grudziñski 2004): ICR Steam coal marker price (dla rynku Europejskiego i azjatyckiego ceny CIF), MCIS Mc Closkey steam coal marker (dla rynku Europejskiego i azjatyckiego ceny CIF), indeksy platformy handlu internetowego globalcoal RB index, NEWC index (dla cen FOB odpowiednio w Richards Bay i Newcastle), indeksy TFS: API#2 (CIF ARA), API#4 (FOB Richards Bay), Indeksy te podaj¹ œrednie ceny wêgla w transakcjach spot (wa one odpowiednio wielkoœciami zakupów) i odnosz¹ siê do wêgla o zawartoœci siarki poni ej 1%. Indeksy cenowe okreœlane s¹ albo dla konkretnego rynku odbiorców wêgla (np. CIF ARA), b¹dÿ s¹ podawane w portach g³ównych eksporterów (FOB RPA, Australia). Indeksy te (wskaÿniki cen) pokazuj¹ jak kszta³tuj¹ siê œrednie ceny wêgla i jakie s¹ ich tendencje na ró nych rynkach. Ceny te bywaj¹ wykorzystywane jako ceny referencyjne w kontraktach na dostawy wêgla, a ceny w kontraktach wieloletnich s¹ coraz czêœciej indeksowane w relacji do uzgodnionego przez dostawcê i odbiorcê wskaÿnika cen. Na rynkach miêdzynarodowych ju od ponad dwóch latach utrzymuje siê wysoki poziom cen wêgla energetycznego. Dobr¹ ilustracj¹ sytuacji na rynkach zachodnioeuropejskich w d³u szym horyzoncie czasowym jest rysunek 3, na którym zaznaczono okresy wzrostów i spadków cen wêgla w imporcie. Ostatni wzrost trwa³ 28 miesiêcy i wyniós³ 195% w stosunku do ceny minimalnej, jaka wyst¹pi³a w sierpniu Pokazane zmiany cen odnosz¹ siê do cen CIF w portach ARA (Amsterdam Rotterdam Anwerpia). Ceny na warunkach CIF obejmuj¹: koszt wydobycia wêgla, transportu to portu morskiego, koszt za³adunku na statek,
7 11 Rys. 3. Zmiany cen wêgla energetycznego w imporcie na rynki Europy Pó³nocnej i Zachodniej œrednie miesiêczne (ICR steam coal marker price new) ród³o: ICR International Coal Report, ICR Coal Statistics Monthly Fig. 3. Price changes of steam coal imported to North and Western Europe monthly averages (ICR steam coal marker price NWE) frachtu morskiego oraz ubezpieczenie ³adunku. Na pocz¹tku 2005 r. nast¹pi³ znaczny spadek cen (ok. 17%); mimo to jednak przewiduje siê, e œrednie ceny na poziomie USD/Mg (CIF ARA) utrzymaj¹ siê przez ca³y rok Dostawy wêgla od producentów do u ytkowników na miêdzynarodowych rynkach wêgla realizowane s¹ na podstawie: kontraktów terminowych, zakupów spot, ofert przetargowych, transakcji zawieranych na rynku elektronicznym. Handel wêglem pocz¹tkowo bazowa³ na kontraktach terminowych, w których okreœlano tona, cenê oraz termin dostawy. Tego typu kontrakty terminowe w handlu wêglem energetycznym w zasadzie przesta³y istnieæ pod koniec lat osiemdziesi¹tych, kiedy to zosta³y zast¹pione przez porozumienia wieloletnie, w których okreœla siê iloœæ i okres dostaw, natomiast cenê negocjuje siê w okresach rocznych w relacji do ofert konkurencyjnych eksporterów, a przede wszystkim do cen referencyjnych reprezentowanych przez indeksy cen charakterystycznych dla danych rynków zbytu wêgla. Obecnie nie spotyka siê ju kontraktów terminowych d³u szych ni 5 lat. W zale - noœci od przyjêtych uzgodnieñ, bazowa cena w kontrakcie mo e byæ cen¹ FOB (na statku
8 12 w okreœlonym porcie za³adowania) albo cen¹ CIF (koszt, ubezpieczenie i fracht) lub CFR (koszt + fracht) w okreœlonym porcie dostarczenia ³adunku. Transakcje spot s¹ zawierane jednorazowo, z okreœleniem iloœci i ceny wêgla dla stosunkowo krótkich terminów dostaw i bez zobowi¹zañ adnej ze stron co do transakcji, jakie mia³yby byæ zawierane w przysz³oœci. Pewna czêœæ zakupów wêgla realizowana jest te w wyniku przetargów og³aszanych przez kupuj¹cego, który okreœla interesuj¹cy go tona, wielkoœæ statku, jakoœæ wêgla i okres dostawy, a szczegó³y umowy handlowej s¹ poufne (taki typ umów nosi nazwê tender ). Przetargi na dostawy og³aszane s¹ przez kupuj¹cych w ci¹gu ca³ego roku, czêsto z odniesieniem do konkretnego kwarta³u (w którym ma nast¹piæ dostawa), a ceny w zawartych kontraktach wynikaj¹ z warunków rynkowych (poda y-popytu) w danym okresie. Zarówno na rynku europejskim, jak i azjatyckim w ostatnim dziesiêcioleciu zmieni³a siê filozofia i polityka zakupów wêgla, która przejawia siê w przechodzeniu z kontraktów terminowych w kierunku wiêkszego udzia³u zakupów spot i przetargów. W krajach UE w roku 1990 w kontraktach wieloletnich (powy ej 1 roku) realizowano prawie 70% importu wêgla dla energetyki, podczas gdy w roku 2002 ju tylko 20%; pozosta³¹ czêœæ zaœ w transakcjach typu spot. O cenach w imporcie decyduje poziom cen eksportera oraz koszty transportu. Ceny eksportera podawane s¹ zazwyczaj jako ceny FOB. Koszty te obejmuj¹ koszt wydobycia wêgla, koszt transportu wêgla do portu oraz koszt za³adowania wêgla na statek. Koszty frachtu zale ¹ od odleg³oœci transportowej oraz wielkoœci statku (wêgiel transportuje siê du ymi statkami typu capesize o ³adownoœci oko³o tys. ton oraz mniejszymi jednostkami typu panamax o ³adownoœci oko³o 60 tys. ton). Ceny wêgla podlegaj¹ zmianom wynikaj¹cym zarówno z praw rynkowych (równowaga poda y i popytu), jak i z konkurencyjnoœci innych noœników energii pierwotnej oraz wp³ywu ró norakich czynników pozarynkowych (Lorenz, Grudziñski 2001). Obecna sytuacja na miêdzynarodowych rynkach wêgla charakteryzuje siê zarówno wysokim poziomem cen FOB (ceny w portach eksporterów), jak i kosztów frachtów morskich, co w efekcie daje bardzo wysoki poziom cen CIF. Wykres na rysunku 4 przedstawia, jak zmienia³y siê ceny FOB wêgla energetycznego w roku 2004 oraz na pocz¹tku Wykres pokazuje notowania dwóch indeksów cenowych, notowanych na platformie globalcoal: RB (Richard Bay RPA) oraz NEWC (Newcastle Australia). W roku 2004 mo na by³o zaobserwowaæ ci¹g³y wzrost cen a do lipca, a nastêpnie spadek do po³owy lutego 2005 r. Do lipca ceny wzros³y o ponad 70%. Ostatnie dwa miesi¹ce to stabilizacja cen FOB na poziomie 45 do 50 USD/Mg. Za poziom cen CIF w oko³o 30% odpowiedzialne s¹ ceny frachtów morskich. Dynamikê ich zmian w latach 2004 i 2005 przedstawiono na kolejnym wykresie (rys. 5). Jak mo na zauwa yæ, trendy zmian cen FOB i frachtów nie s¹ zbie ne. Od lipca 2004 r. obserwujemy ci¹g³y wzrost cen frachtów a do po³owy grudnia. Potem nastêpuje gwa³towny spadek cen i ponowny ich wzrost w ostatnim okresie (marzec 2005). W drugiej po³owie 2004 r. wzrost cen frachtów morskich wyniós³ ponad 100%.
9 13 Rys. 4. Indeksy cen FOB wêgla energetycznego (USD/Mg, 6000 kcal/kg, NAR) ród³o: globalcoal Fig. 4. FOB price indices of steam coal (USD/mt, 6000 kcal/kg, NAR) Rys. 5. Dynamika zmian stawek frachtowych w przewozach wêgla z RPA i Australii do Europy statkami capesize ród³o: ICR International Coal Report Fig. 5. Trends of freight rates in maritime transportation of coal from South Africa and Australia to Europe capesize vessels
10 14 Rys. 6. Porównanie cen wêgla energetycznego (w imporcie na rynki europejskie) wyra anych w USD i w EUR ród³o: obliczenia w³asne na podstawie ICR International Coal Report oraz Fig. 6. Price comparison of steam coal (imported to the European market) in USD and EUR USD za 1 EUR sty-00 kwi-00 lip-00 paÿ-00 sty-01 kwi-01 lip-01 paÿ-01 sty-02 kwi-02 lip-02 paÿ-02 sty-03 kwi-03 lip-03 paÿ-03 sty-04 kwi-04 lip-04 paÿ-04 sty-05 kwi-05 Rys. 7. Relacja œrednich kursów miesiêcznych USD do EUR w okresie styczeñ 2000 marzec 2005 ród³o: Fig. 7. USD to EUR ratio monthly averages in the period: January 2000 March 2005
11 Ilustracjê wp³ywu wzajemnej relacji kursów USD i EUR na ceny wêgla przedstawia rysunek 6. Ceny w imporcie do Europy Zachodniej (CIF ARA) wynosz¹ obecnie oko³o 50 EUR za tonê, czyli kszta³tuj¹ siê na poziomie zbli onym do okresu z prze³omu 2000 i 2001 roku. Relacjê œrednich kursów miesiêcznych USD do EUR przedstawiono na rysunku 7. W marcu 2005 r. wartoœæ 1 dolara amerykañskiego odpowiada³a wartoœci oko³o 78 eurocentów; jest to ju trzeci rok systematycznego spadku wartoœci waluty amerykañskiej w stosunku do EUR. Pewnym wyznacznikiem dla przewidywanych zmian cen wêgla mog¹ byæ notowania transakcji papierowych na rynkach finansowych. Indeks cenowy TFS API#2 (CIF ARA) opracowany dla transakcji forward z terminem realizacji oddalonym o kilka kilkanaœcie miesiêcy mo e s³u yæ jako krótkoterminowa prognoza cen. Wed³ug tych notowañ (z pocz¹tku kwietnia br.), œrednio w roku 2005 mo na siê spodziewaæ cen wêgla energetycznego CIF ARA w granicach 67 do 70 USD/Mg, a w roku 2006 na poziomie 65 do 68 USD/Mg. Jeœli nast¹pi (sygnalizowane ju od pewnego czasu) wzmocnienie wartoœci USD w stosunku do innych walut, bêdzie to mia³o równie wp³yw na poziom cen wêgla w handlu miêdzynarodowym (CTI Coal Trader International). 15 Podsumowanie Sytuacja cenowa na miêdzynarodowych rynkach wêgla w ostatnim okresie jest kszta³towana miêdzy innymi przez takie czynniki, jak: du y wzrost popytu na wêgiel na rynkach USA, Japonii, Korei P³d.; kolejny rok dynamicznego wzrostu gospodarki chiñskiej powoduj¹cy m.in.: du e zapotrzebowanie na stal w Chinach, które anga uje czêœæ œwiatowej floty w tym rejonie do przewozu rudy elaza (importowanej g³ównie z Brazylii), a przez to powoduje przejœciowe braki statków do przewozu wêgla, mniejszy ni spodziewany eksport wêgla z Chin, co jest zwi¹zane ze wzrostem zapotrzebowanie wewnêtrznego; wysoki poziom cen CIF w du ej czêœci wynika z wysokiego poziomu stawek frachtowych. Stawki mog³yby znacznie siê obni yæ, gdyby by³a odpowiednio du a poda statków. Tymczasem nowych statków jest zbyt ma³o, gdy ich cykl produkcyjny jest d³ugi, a armatorzy chêtniej zamawiaj¹ tankowce, jako przynosz¹ce w perspektywie wiêksze zyski; wczeœniej wycofano z u ytkowania przestarza³e statki, a nowe statki do przewozu wêgla mog¹ pojawiæ siê na rynkach dopiero pod koniec 2005 r., a nawet póÿniej; g³ówni eksporterzy wêgla w rejon Atlantyku, czyli RPA i Kolumbia, nie przewiduj¹ znacz¹cego zwiêkszenia zdolnoœci prze³adunkowych w swoich portach a do roku 2006, Australia, odgrywaj¹ca g³ówn¹ rolê na azjatyckim rynku wêgla, ma na tyle du y potencja³, e mo e konkurowaæ z eksporterami z Chin i Indonezji, ale jest wysoce
12 16 prawdopodobne, i nie bêdzie znacz¹co zwiêksza³a wydobycia czerpi¹c profity z utrzymuj¹cych siê wysokich cen, zmiana polityki zakupów: obecnie na rynku w Europie dominuj¹ zakupy spot (dostawy w krótkich okresach czasu) przy odchodzeniu od rocznych i d³ugoletnich kontraktów. LITERATURA Grudziñski Z.,2004 Produkcja i ceny wêgla energetycznego w œwiecie. Polityka Energetyczna t. 7, z. spec., Wyd. IGSMiE PAN, Kraków, s Lorenz U.,Grudziñski Z.,2001 Pozarynkowe czynniki wp³ywaj¹ce na ceny surowców energetycznych. XV Konferencja z cyklu Zagadnienia surowców energetycznych w gospodarce krajowej. Zakopane, paÿdziernika Sympozja i Konferencje nr 52. Wyd. IGSMiE PAN. Kraków 2001, s Lorenz U., Grudziñski Z Wêgiel energetyczny tendencje cen na miêdzynarodowych rynkach. Przegl¹d Górniczy nr 5 (979). Wyd. ZG SITG Katowice 2004, s. 6 9 Coal Information 2004 IEA Statistics. Coal Facts 2004, 2003 World Coal Institute. CTI Coal Trader International (numery z okresu lipiec paÿdziernik 2004). Wyd. Platts The McGraw Hill Companies, England. Ecoal 2005, vol. 52, January Wyd. World Coal Institute. Electricity Information Wyd. IEA. ICR International Coal Report. Wyd. Platts The McGraw Hill Companies, England (numery z okresu styczeñ 2004 marzec 2005). ICR Coal Statistics Monthly (marzec 2005). Wyd. Platts The McGraw Hill Companies, England. Key world energy statistics 2004, wyd. IEA. www. wolrldbank.org URSZULA LORENZ, ZBIGNIEW GRUDZIÑSKI STATE OF THE STEAM COAL INTERNATIONAL MARKETS Steam coal, coal markets, coal prices Key words Abstract Coal production plays the fundamental role in economic and social development of many countries. Coal remains also the basic energy carrier. Almost 39% of electricity generation in the world is based on coal. Marketability of coal results in substantial degree from its price in relation to other energy carriers. Recently (for over two years), steam coal prices in international markets have kept a high level. The state of these markets is well illustrated by coal price indices, which are used as benchmark prices for coal delivery contracts. CIF ARA steam coal import prices average now some 50 EUR per ton (i.e USD/mt) that is the similar level as at the turn of 2000/2001. According to short-term forecasts this level should be kept also in the years
WskaŸniki cen wêgla energetycznego na rynkach miêdzynarodowych
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 8 Zeszyt specjalny 2005 PL ISSN 1429-6675 Zbigniew GRUDZIÑSKI* WskaŸniki cen wêgla energetycznego na rynkach miêdzynarodowych STRESZCZENIE. Ceny wêgla na rynkach miêdzynarodowych
Bardziej szczegółowoDebata: www.kgo.agh.edu.pl. Węgiel skarb czy przekleństwo dla gospodarki Polski? Aktualna sytuacja na międzynarodowych rynkach węgla kamiennego
Kraków, 11 czerwca 212 Debata: Węgiel skarb czy przekleństwo dla gospodarki Polski? Aktualna sytuacja na międzynarodowych rynkach węgla kamiennego Prof. dr hab. inż. Wiesław Blaschke dr inż. Zbigniew Grudziński
Bardziej szczegółowoSytuacja na rynkach zbytu wêgla oraz polityka cenowo-kosztowa szans¹ na poprawê efektywnoœci w polskim górnictwie
Materia³y XXVIII Konferencji z cyklu Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej Zakopane, 12 15.10.2014 r. ISBN 978-83-62922-37-6 Waldemar BEUCH*, Robert MARZEC* Sytuacja na rynkach
Bardziej szczegółowoZbigniew Grudziński. Ceny węgla energetycznego w imporcie do Europy SZANSA DLA POLSKI
marzec kwiecień 4. Wyd. GIPH, Katowice, s. 6 7. Biuletyn Górniczy nr 3 4 (15 16) marzec kwiecień 4. Wyd. GIPH, Katowice, s. 6 7. Zbigniew Grudziński Ceny węgla energetycznego w imporcie do Europy SZANSA
Bardziej szczegółowoWêglowy Indeks Cenowy: metodologia, rola, wykorzystanie, korzyœci, rynkowe obowi¹zki informacyjne
Materia³y XXVIII Konferencji z cyklu Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej Zakopane, 12 15.10.2014 r. ISBN 978-83-62922-37-6 Henryk PASZCZA*, Maciej OLEJNICZAK** Wêglowy Indeks
Bardziej szczegółowoRelacje cen surowców energetycznych na rynkach światowych
Nr 11-12 PRZEGLĄD GÓRNICZY 9 UKD: 622.323: 553.98: 662.6/.7: 620.91-032.31: 338.5(100): 339.166(100): 338.1(100): Relacje cen surowców energetycznych na rynkach światowych Dr inż. Zbigniew Grudziński*
Bardziej szczegółowoCeny podstawowych surowców energetycznych na rynkach międzynarodowych w 2001 roku
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 5 Zeszyt 1 2002 PL ISSN 1429 6675 Zbigniew GRUDZIŃSKI * Ceny podstawowych surowców energetycznych na rynkach międzynarodowych w 2001 roku Słowa kluczowe: wskaźniki cen, ceny,
Bardziej szczegółowoZmiennoœæ cen wêgla krajowego na tle rynków œwiatowych i wybranych wskaÿników gospodarczych
POLITYKA ENERGETYCZNA ENERGY POLICY JOURNAL 2014 Tom 17 Zeszyt 4 37 50 ISSN 1429-6675 Zbigniew GRUDZIÑSKI* Zmiennoœæ cen wêgla krajowego na tle rynków œwiatowych i wybranych wskaÿników gospodarczych STRESZCZENIE.
Bardziej szczegółowoMiędzynarodowe Targi Górnictwa, Przemysłu Energetycznego i Hutniczego KATOWICE 2015. Konferencja: WĘGIEL TANIA ENERGIA I MIEJSCA PRACY.
Międzynarodowe Targi Górnictwa, Przemysłu Energetycznego i Hutniczego KATOWICE 2015 Konferencja: WĘGIEL TANIA ENERGIA I MIEJSCA PRACY Wprowadzenie Janusz Olszowski Górnicza Izba Przemysłowo-Handlowa Produkcja
Bardziej szczegółowoPrzewidywane ceny węgla w handlu międzynarodowym w porównaniu z innymi nośnikami energii pierwotnej
Międzynarodowa Konferencja Przyszłość węgla w gospodarce świata i Polski Katowice 15-16 listopada 2004. Wyd. GIPH, Katowice, s. 136-144 dr inż. Lidia GAWLIK dr inż. Zbigniew GRUDZIŃSKI Instytut Gospodarki
Bardziej szczegółowoREGULAMIN ZADANIA KONKURENCJI CASE STUDY V OGOLNOPOLSKIEGO KONKURSU BEST EGINEERING COMPETITION 2011
REGULAMIN ZADANIA KONKURENCJI CASE STUDY V OGOLNOPOLSKIEGO KONKURSU BEST EGINEERING COMPETITION 2011 Cel zadania: Zaplanować 20-letni plan rozwoju energetyki elektrycznej w Polsce uwzględniając obecny
Bardziej szczegółowoImport wêgla kamiennego do Polski w latach i jego znaczenie dla polskiego rynku zbytu wêgla kamiennego
SYMPOZJA I KONFERENCJE nr 73 Materia³y XXII Konferencji z cyklu Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej Ustroñ, 19 22.10.2008 r. Robert MARZEC*, Jerzy WRZEŒNIEWSKI** Import
Bardziej szczegółowoSytuacja poda owo-popytowa polskich producentów wêgla w relacjach z energetyk¹ zawodow¹ kluczem do rehabilitacji polskiego górnictwa
Materia³y XXVIII Konferencji z cyklu Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej Zakopane, 12 15.10.2014 r. ISBN 978-83-62922-37-6 Henryk PASZCZA*, Robert MARZEC* Sytuacja poda
Bardziej szczegółowoPRZYSZŁOŚĆ ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII NA TLE WYZWAŃ ENERGETYCZNYCH POLSKI. Prof. dr hab. inż. Maciej Nowicki
PRZYSZŁOŚĆ ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII NA TLE WYZWAŃ ENERGETYCZNYCH POLSKI Prof. dr hab. inż. Maciej Nowicki ENERGIA WARUNKIEM WZROSTU GOSPODARCZEGO W XX wieku liczba ludności świata wzrosła 4-krotnie,
Bardziej szczegółowoRelacje cen wêgla koksowego i koksu metalurgicznego na rynkach miêdzynarodowych
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 11 Zeszyt 1 2008 PL ISSN 1429-6675 Urszula OZGA-BLASCHKE* Relacje cen wêgla koksowego i koksu metalurgicznego na rynkach miêdzynarodowych STRESZCZENIE. W wyniku panuj¹cej od kilku
Bardziej szczegółowoProdukcja i ceny węgla energetycznego w świecie
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 7 Zeszyt specjalny 2004 Wyd. Instytut GSMiE PAN Kraków s. 421-433 PL ISSN 1429 6675 Zbigniew GRUDZIŃSKI * Produkcja i ceny węgla energetycznego w świecie Streszczenie Produkcja
Bardziej szczegółowoMiędzynarodowy rynek węgla energetycznego
Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk rok 2017, nr 98, s. 51 64 Zbigniew Grudziński* Międzynarodowy rynek węgla energetycznego Streszczenie: W artykule
Bardziej szczegółowoPrognozy dla rynków wêgla energetycznego na œwiecie
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 11 Zeszyt 2 2011 PL ISSN 1429-6675 Urszula LORENZ* Prognozy dla rynków wêgla energetycznego na œwiecie STRESZCZENIE. W artykule przedstawiono zmiany cen wêgla energetycznego na
Bardziej szczegółowoRynek surowców strategicznych w Unii Europejskiej na przykładzie węgla kamiennego.
Rynek surowców strategicznych w Unii Europejskiej na przykładzie węgla kamiennego. dr Tomasz Heryszek Uniwersytet Śląski w Katowicach Wiceprezes Zarządu ds. Handlowych WĘGLOKOKS S.A. Unia Europejska (EU-28)
Bardziej szczegółowoDynamika wzrostu cen nośników energetycznych
AKTUALIZACJA PROJEKTU ZAŁOŻEŃ DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DLA MIASTA KATOWICE Część 13 Dynamika wzrostu cen nośników energetycznych W 880.13 2/24 SPIS TREŚCI 13.1
Bardziej szczegółowoPROF. DR HAB. INŻ. ANTONI TAJDUŚ
PROF. DR HAB. INŻ. ANTONI TAJDUŚ Kraje dynamicznie rozwijające produkcję kraje Azji Południowo-wschodniej : Chiny, Indonezja, Indie, Wietnam,. Kraje o niewielkim wzroście i o stabilnej produkcji USA, RPA,
Bardziej szczegółowoRozwój międzynarodowych rynków węgla energetycznego
Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk rok 2018, nr 105, s. 41 52 DOI: 10.24425/124384 Zbigniew GRUDZIŃSKI 1 Rozwój międzynarodowych rynków węgla energetycznego
Bardziej szczegółowoMiędzynarodowe rynki węgla energetycznego podaż, popyt, ceny
Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk rok 2019, nr 108, s. 5 20 DOI: 10.24425/znigsme.2019.128675 Zbigniew Grudziński 1 Międzynarodowe rynki węgla
Bardziej szczegółowoKoksownictwo Aktualna sytuacja na światowym rynku węgla koksowego i koksu. Ustroń, 6-8 października 2016
Koksownictwo 2016 Aktualna sytuacja na światowym rynku węgla koksowego i koksu Ustroń, 6-8 października 2016 Krzysztof Mysiak - Zastępca Prezesa Zarządu ds. Handlu Marta Jarno - Kierownik Zespołu Analiz
Bardziej szczegółowoRynki miêdzynarodowe jako punkt odniesienia dla cen wêgla energetycznego w kraju
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 13 Zeszyt 2 PL ISSN 1429-6675 Urszula LORENZ* Rynki miêdzynarodowe jako punkt odniesienia dla cen wêgla energetycznego w kraju STRESZCZENIE. Ceny wêgla energetycznego na rynkach
Bardziej szczegółowoKrótkoterminowa prognoza cen wêgla energetycznego
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 9 Zeszyt 1 2006 PL ISSN 1429-6675 Urszula LORENZ*, Zbigniew GRUDZIÑSKI* Krótkoterminowa prognoza cen wêgla energetycznego STRESZCZENIE. W artykule przedstawiono krótkoterminow¹
Bardziej szczegółowoMetody oceny konkurencyjności paliw do wytwarzania energii elektrycznej. Wprowadzenie
Z. Grudziński dr inż., Instytut GSMiE PAN Kraków, zg@min-pan.krakow.pl Streszczenie Metody oceny konkurencyjności paliw do wytwarzania energii elektrycznej W artykule przedstawiono metodykę określania
Bardziej szczegółowoCeny węgla kamiennego energetycznego w kraju i na rynkach międzynarodowych
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 6 Zeszyt specjalny 2003 Wyd. Instytut GSMiE PAN Kraków s. 285 296 PL ISSN 1429 6675 Urszula LORENZ *, Zbigniew GRUDZIŃSKI * Ceny węgla kamiennego energetycznego w kraju i na rynkach
Bardziej szczegółowoWęgiel przekierowany do Azji
- Obecnie ceny węgla na świecie zarówno energetycznego jak i koksowego przeżywają trzeci w okresie 12 miesięcy okres wzrostu. We wszystkich terminalach światowych: europejskich portach ARA, RPA Richards
Bardziej szczegółowoMetody oceny konkurencyjności paliw do wytwarzania energii elektrycznej
Nr 5 PRZEGLĄD GÓRNICZY 9 UKD 622.333: 338.516.22: 622.339.13 Metody oceny konkurencyjności paliw do wytwarzania energii elektrycznej Methods of assessment of competitiveness of fuels for the production
Bardziej szczegółowoPerspektywy dla miêdzynarodowych rynków wêgla energetycznego
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 10 Zeszyt specjalny 2 2007 PL ISSN 1429-6675 Urszula LORENZ*, Zbigniew GRUDZIÑSKI* Perspektywy dla miêdzynarodowych rynków wêgla energetycznego STRESZCZENIE. W artykule przedstawiono
Bardziej szczegółowoNowa jakoœæ rynków wêgla kamiennego
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 10 Zeszyt specjalny 2 2007 PL ISSN 1429-6675 Jaros³aw ZUZELSKI*, Leon KURCZABIÑSKI** Nowa jakoœæ rynków wêgla kamiennego STRESZCZENIE. W referacie omówiono zmiany, jakie zachodz¹
Bardziej szczegółowoSTUDIA,ROZPRAWY,MONOGRAFIE 156
INSTYTUT GOSPODARKI SUROWCAMI MINERALNYMI i ENERGI POLSKIEJ AKADEMII NAUK KRAKÓW STUDIA,ROZPRAWY,MONOGRAFIE 156 Urszula Lorenz, Zbigniew Grudziñski MIÊDZYNARODOWE RYNKI WÊGLA KAMIENNEGO ENERGETYCZNEGO
Bardziej szczegółowoKonsumpcja ropy naftowej per capita w 2016 r. [tony]
Ropa: poszukiwania, wydobycie, sprzedaż Konsumpcja ropy naftowej per capita w [tony] 0 0,75 0,75 1,5 1,5 2,25 2,25 3,0 > 3,0 76 Ropa: poszukiwania, wydobycie, sprzedaż Główne kierunki handlu ropą naftową
Bardziej szczegółowoZMIANY NASTROJÓW GOSPODARCZYCH W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM W III KWARTALE 2006 R.
51 ZMIANY NASTROJÓW GOSPODARCZYCH W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM W III KWARTALE 2006 R. Mieczys³aw Kowerski 1, Dawid D³ugosz 1, Jaros³aw Bielak 1 1. Wprowadzenie Zgodnie z przyjêtymi za³o eniami w III kwartale
Bardziej szczegółowoRola wskaÿników cen w miêdzynarodowym handlu wêglem energetycznym
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 9 Zeszyt specjalny 2006 PL ISSN 1429-6675 Urszula LORENZ* Rola wskaÿników cen w miêdzynarodowym handlu wêglem energetycznym STRESZCZENIE. We wspó³czesnym handlu wêglem energetycznym
Bardziej szczegółowoBezpieczeństwo energetyczne Europy w perspektywie globalnej
Akademia Finansów Polskie Towarzystwo Współpracy z Klubem Rzymskim Bezpieczeństwo energetyczne Europy w perspektywie globalnej dr Konrad Prandecki kprand@interia.pl Plan wystąpienia Znaczenie energii we
Bardziej szczegółowoWarszawska Giełda Towarowa S.A.
KONTRAKT FUTURES Poprzez kontrakt futures rozumiemy umowę zawartą pomiędzy dwoma stronami transakcji. Jedna z nich zobowiązuje się do kupna, a przeciwna do sprzedaży, w ściśle określonym terminie w przyszłości
Bardziej szczegółowoG³ówni œwiatowi eksporterzy wêgla energetycznego na rynek europejski wybrane aspekty poda y i cen
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 11 Zeszyt 1 2008 PL ISSN 1429-6675 Urszula LORENZ* G³ówni œwiatowi eksporterzy wêgla energetycznego na rynek europejski wybrane aspekty poda y i cen STRESZCZENIE. Prezentowany
Bardziej szczegółowoKONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEGO WĘGLA NA RYNKU SUROWCÓW ENERGETYCZNYCH
KONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEGO WĘGLA NA RYNKU SUROWCÓW ENERGETYCZNYCH Dr inż. LEON KURCZABINSKI Katowice, czerwiec, 2013 POZYCJA WĘGLA NA KRAJOWYM RYNKU ENERGII WĘGIEL = NIEZALEŻNO NOŚC ENERGETYCZNA ZALEŻNO
Bardziej szczegółowoRynki wêgla energetycznego w dobie kryzysu gospodarczego
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 12 Zeszyt 2/2 2009 PL ISSN 1429-6675 Urszula LORENZ* Rynki wêgla energetycznego w dobie kryzysu gospodarczego STRESZCZENIE. W artykule przedstawiono analizê sytuacji na miêdzynarodowych
Bardziej szczegółowoDANE MAKROEKONOMICZNE (TraderTeam.pl: Rafa Jaworski, Marek Matuszek) Lekcja IV
DANE MAKROEKONOMICZNE (TraderTeam.pl: Rafa Jaworski, Marek Matuszek) Lekcja IV Stopa procentowa Wszelkie prawa zastrze one. Kopiowanie i rozpowszechnianie ca ci lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek
Bardziej szczegółowoDCT GDAŃSK BRAMA DLA EUROPY CENTRALNEJ I WSCHODNIEJ WRZESIEŃ 2011
DCT GDAŃSK BRAMA DLA EUROPY CENTRALNEJ I WSCHODNIEJ WRZESIEŃ 2011 Konteneryzacja w Polsce Około 90% ładunków niemasowych na świecie jest przewoŝonych w kontenerach, trend ten będzie utrzymany: 1) Konteneryzacja
Bardziej szczegółowoWzrosty i spadki cen węgla energetycznego na świecie w 2008 roku
PRZEGLĄD Nr 3-4 GÓRNICZY 1 założono 01.10.1903 MIESIĘCZNIK STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW I TECHNIKÓW GÓRNICTWA Nr 3-4 (1036-37) marzec-kwiecień 2009 Tom 65(CV) UKD: 662.333(100): 662.66: 338.516.22(100): 339.13.021(100):
Bardziej szczegółowoWykorzystaj szans na wi kszy zysk Inwestuj w metale szlachetne. Inwestycyjne ubezpieczenie na ycie subskrypcja Z OTO i PLATYNA
Wykorzystaj szans na wi kszy zysk Inwestuj w metale szlachetne Inwestycyjne ubezpieczenie na ycie subskrypcja Z OTO i PLATYNA Inwestycyjne ubezpieczenie na ycie to: mo liwoêç udzia u w zyskach z inwestycji
Bardziej szczegółowoUrszula Lorenz, dr inż. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków
Urszula Lorenz, dr inż. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków Wprowadzenie Węgiel energetyczny na świecie sytuacja w 2013 roku i perspektywy Rok 2013 był okresem niskich cen na
Bardziej szczegółowo3.2 Warunki meteorologiczne
Fundacja ARMAAG Raport 1999 3.2 Warunki meteorologiczne Pomiary podstawowych elementów meteorologicznych prowadzono we wszystkich stacjach lokalnych sieci ARMAAG, równolegle z pomiarami stê eñ substancji
Bardziej szczegółowoRozdzia³ IX ANALIZA ZMIAN CEN PODSTAWOWYCH RÓDE ENERGII W LATACH ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLÊDNIENIEM DREWNA OPA OWEGO
Krzysztof Adamowicz Wy sza Szko³a Zarz¹dzania Œrodowiskiem w Tucholi Rozdzia³ IX ANALIZA ZMIAN CEN PODSTAWOWYCH RÓDE ENERGII W LATACH 1995-2005 ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLÊDNIENIEM DREWNA OPA OWEGO Praca powsta³a
Bardziej szczegółowoENERGETYKA ROZPROSZONA Biopaliwa w energetyce
ENERGETYKA ROZPROSZONA Biopaliwa w energetyce dr in. Marek Sutkowski Wärtsilä Finland, Power Plants Technology 1 Wärtsilä November 07 Plan prezentacji Wärtsilä Corporation Energetyka rozproszona Biopaliwa
Bardziej szczegółowoRozwój œwiatowego rynku wêgla koksowego
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 10 Zeszyt specjalny 2 2007 PL ISSN 1429-6675 Urszula OZGA-BLASCHKE* Rozwój œwiatowego rynku wêgla koksowego STRESZCZENIE. Sytuacja na œwiatowym rynku koksu i wêgla koksowego determinowana
Bardziej szczegółowo4. OCENA JAKOŒCI POWIETRZA W AGLOMERACJI GDAÑSKIEJ
4. OCENA JAKOŒCI POWIETRZA 4.1. Ocena jakoœci powietrza w odniesieniu do norm dyspozycyjnych O jakoœci powietrza na danym obszarze decyduje œredni poziom stê eñ zanieczyszczeñ w okresie doby, sezonu, roku.
Bardziej szczegółowoWęgiel, ropa, gaz ziemny analiza cen w latach 2006 2011
306 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2011 UKD: 622.333: 622.323: 622.324.5: 338.516.22(100): Węgiel, ropa, gaz ziemny analiza cen w latach 2006 2011 dr inż. Zbigniew Grudziński* ) dr inż. Adam Szurlej* ) Treść: W artykule
Bardziej szczegółowoGŁÓWNE PROBLEMY GOSPODARKI ŚWIATOWEJ
GŁÓWNE PROBLEMY GOSPODARKI ŚWIATOWEJ Tomasz Białowąs bialowas@hektor.umcs.lublin.pl Główne problemy gospodarki 1) Globalne ocieplenie światowej 2) Problem ubóstwa w krajach rozwijających się 3) Rozwarstwienie
Bardziej szczegółowoKonkurencyjnoœæ wytwarzania energii elektrycznej z wêgla brunatnego
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 9 Zeszyt specjalny 2006 PL ISSN 1429-6675 Zbigniew GRUDZIÑSKI* Konkurencyjnoœæ wytwarzania energii elektrycznej z wêgla brunatnego STRESZCZENIE. Na ceny wêgla brunatnego ma wp³yw
Bardziej szczegółowoPozycja wêgla kamiennego w bilansie paliw i energii w kraju
POLITYKA ENERGETYCZNA ENERGY POLICY JOURNAL 2014 Tom 17 Zeszyt 3 49 66 ISSN 1429-6675 Zbigniew GRUDZIÑSKI*, Katarzyna STALA-SZLUGAJ** Pozycja wêgla kamiennego w bilansie paliw i energii w kraju STRESZCZENIE.
Bardziej szczegółowoWęgle energetyczne o obniżonej jakości w handlu międzynarodowym
POLITYKA ENERGETYCZNA ENERGY POLICY JOURNAL 2016 Tom 19 Zeszyt 3 19 34 ISSN 1429-6675 Urszula LORENZ* Węgle energetyczne o obniżonej jakości w handlu międzynarodowym Streszczenie: W obrocie międzynarodowym
Bardziej szczegółowoXLII OLIMPIADA GEOGRAFICZNA
-2/1- XLII OLIMPIADA GEOGRAFICZNA pieczątka Komitetu Okręgowego Zawody II stopnia pisemne podejście 2 Zadanie 6. Poniżej przedstawiono schematyczny przekrój geologiczny przez konwencjonalne złoże gazu
Bardziej szczegółowoKto poniesie koszty redukcji emisji CO2?
Kto poniesie koszty redukcji emisji CO2? Autor: prof. dr hab. inŝ. Władysław Mielczarski, W zasadzie kaŝdy dziennikarz powtarza znaną formułę, Ŝe nie ma darmowych obiadów 1. Co oznacza, Ŝe kaŝde podejmowane
Bardziej szczegółowoProjektowanie procesów logistycznych w systemach wytwarzania
GABRIELA MAZUR ZYGMUNT MAZUR MAREK DUDEK Projektowanie procesów logistycznych w systemach wytwarzania 1. Wprowadzenie Badania struktury kosztów logistycznych w wielu krajach wykaza³y, e podstawowym ich
Bardziej szczegółowoKonkurencyjnoœæ wytwarzania energii elektrycznej z wêgla brunatnego i kamiennego
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 13 Zeszyt 2 2010 PL ISSN 1429-6675 Zbigniew GRUDZIÑSKI* Konkurencyjnoœæ wytwarzania energii elektrycznej z wêgla brunatnego i kamiennego STRESZCZENIE. Wêgiel kamienny i brunatny
Bardziej szczegółowoPowszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym
Z PRAC INSTYTUTÓW Jadwiga Zarębska Warszawa, CODN Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym 2000 2001 Ö I. Powszechność nauczania języków obcych w różnych typach szkół Dane przedstawione w
Bardziej szczegółowoDANE MAKROEKONOMICZNE (TraderTeam.pl: Rafa Jaworski, Marek Matuszek) Lekcja V
DANE MAKROEKONOMICZNE (TraderTeam.pl: Rafa Jaworski, Marek Matuszek) Lekcja V Inflacja (CPI, PPI) Wszelkie prawa zastrze one. Kopiowanie i rozpowszechnianie ca ci lub fragmentu niniejszej publikacji w
Bardziej szczegółowoBadanie Kobiety na kierowniczych stanowiskach Polska i świat wyniki
Badanie Kobiety na kierowniczych stanowiskach i świat wyniki Badanie Manpower Kobiety na kierowniczych stanowiskach zostało przeprowadzone w lipcu 2008 r. w celu poznania opinii dotyczących kobiet pełniących
Bardziej szczegółowoMaciej Kaliski*, Dominik Staœko** PROGNOZY ENERGETYCZNE POLSKI WPERSPEKTYWIE ROKU 2025***
WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 22/1 2005 Maciej Kaliski*, Dominik Staœko** PROGNOZY ENERGETYCZNE POLSKI WPERSPEKTYWIE ROKU 2025*** 1. WSTÊP Dla zapewnienia w³aœciwego funkcjonowania gospodarki, w tym równie
Bardziej szczegółowoKonsumpcja ropy naftowej per capita w 2015 r. [tony]
ROPA: poszukiwania, wydobycie, sprzedaż Konsumpcja ropy naftowej per capita w [tony] 0 0,75 0,75 1,5 1,5 2,25 2,25 3,0 > 3,0 66 ROPA: poszukiwania, wydobycie, sprzedaż Główne kierunki handlu ropą naftową
Bardziej szczegółowoStan i prognoza koniunktury gospodarczej
222 df Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową przedstawia dziewięćdziesiąty kwartalny raport oceniający stan koniunktury gospodarczej w Polsce (I kwartał 2016 r.) oraz prognozy na lata 2016 2017 KWARTALNE
Bardziej szczegółowoKonkurencyjnoœæ paliw w wytwarzaniu energii elektrycznej
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 16 Zeszyt 4 2013 ISSN 1429-6675 Zbigniew GRUDZIÑSKI* Konkurencyjnoœæ paliw w wytwarzaniu energii elektrycznej STRESZCZENIE. Z wêgla kamiennego i brunatnego w Polsce wytwarza siê
Bardziej szczegółowoRelacje cen wêgli koksowych i energetycznych na rynkach miêdzynarodowych
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 12 Zeszyt 2/2 2009 PL ISSN 1429-6675 Urszula OZGA-BLASCHKE* Relacje cen wêgli koksowych i energetycznych na rynkach miêdzynarodowych STRESZCZENIE. W artykule przedstawiono zmiany
Bardziej szczegółowoKursy walutowe. Dr Carlos Jorge Lenczewski Martins 6,0000 5,5000 5,0000 4,5000 4,0000 3,5000 3,0000 2,5000 2,
1,0000 1995-05-16 1995-09-16 1996-01-16 1996-05-16 1996-09-16 1997-01-16 1997-05-16 1997-09-16 1998-01-16 1998-05-16 1998-09-16 1999-01-16 1999-05-16 1999-09-16 2000-01-16 2000-05-16 2000-09-16 2001-01-16
Bardziej szczegółowoAktualna sytuacja i prognozy miêdzynarodowego rynku wêgla koksowego
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 8 Zeszyt specjalny 2005 PL ISSN 1429-6675 Urszula OZGA-BLASCHKE* Aktualna sytuacja i prognozy miêdzynarodowego rynku wêgla koksowego STRESZCZENIE. W artykule scharakteryzowano
Bardziej szczegółowoWęgiel energetyczny na świecie sytuacja w 2013 roku i perspektywy
17 UKD 622.333: 622.339.13: 622.339.722 Węgiel energetyczny na świecie sytuacja w 2013 roku i perspektywy Energy coal in the world state on 2013 and prognoses dr inż. Urszula Lorenz*) Treść: W roku 2013
Bardziej szczegółowoWêgiel energetyczny na œwiecie prognozy
POLITYKA ENERGETYCZNA ENERGY POLICY JOURNAL 2014 Tom 17 Zeszyt 4 7 20 ISSN 1429-6675 Urszula LORENZ* Wêgiel energetyczny na œwiecie prognozy STRESZCZENIE. Na œwiecie od kilkunastu lat roœnie produkcja
Bardziej szczegółowoWyniki finansowe funduszy inwestycyjnych i towarzystw funduszy inwestycyjnych w 2011 roku 1
Warszawa, 26 czerwca 2012 r. Wyniki finansowe funduszy inwestycyjnych i towarzystw funduszy inwestycyjnych w 2011 roku 1 W końcu 2011 r. na polskim rynku finansowym funkcjonowały 484 fundusze inwestycyjne
Bardziej szczegółowoWybrane zagadnienia produkcji mleka w gospodarstwach ekologicznych
Wybrane zagadnienia produkcji mleka w gospodarstwach ekologicznych mgr inż. Marcin Żekało Zakład Rachunkowości Rolnej, IERiGŻ-PIB Seminarium IERiGŻ-PIB, 1.1.21 r. Plan wystąpienia 1. Sytuacja na europejskim
Bardziej szczegółowoRynek węgla energetycznego w Polsce w latach
Materiały XXIX Konferencji z cyklu Zagadnienie surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej Zakopane, 11 14.1.215 r. ISBN 978-83-62922-51-2 Waldemar Beuch*, Robert Marzec* Rynek węgla energetycznego
Bardziej szczegółowoIndeksy cen wêgla energetycznego na rynkach spot mo liwoœæ wykorzystania doœwiadczeñ w konstrukcji indeksu dla rynku krajowego
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 15 Zeszyt 4 2012 ISSN 1429-6675 Urszula LORENZ* Indeksy cen wêgla energetycznego na rynkach spot mo liwoœæ wykorzystania doœwiadczeñ w konstrukcji indeksu dla rynku krajowego
Bardziej szczegółowoHandel zagraniczny Polski w 2013 r.
Handel zagraniczny Polski w 2013 r. Zespó G ównego Ekonomisty Warszawa 08.09.2014 Raport o handlu zagranicznym Polski w 2013 r. Wst p KUKE S.A. jest instytucj finansow zajmuj c si ubezpieczeniem nale no
Bardziej szczegółowoTendencje zmian cen energii elektrycznej w latach
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 9 Zeszyt 1 2006 PL ISSN 1429-6675 Zbigniew GRUDZIÑSKI* Tendencje zmian cen energii elektrycznej w latach 2002 2005 STRESZCZENIE. W artykule przedstawiono analizê struktury produkcji
Bardziej szczegółowoZASOBY SUROWCÓW ENERGETYCZNYCH POLSKI a
ZASOBY SUROWCÓW ENERGETYCZNYCH POLSKI a BEZPIECZEŃSTWO ENRGETYCZNE W HORYZONCIE 2050 ROKU Dr Michał Wilczyński Zdefiniujmy bezpieczeństwo energetyczne bezpieczeństwo dostaw tj. zapewnienie ciągłości i
Bardziej szczegółowoUzbekistański rynek kosmetyków do pielęgnacji skóry i włosów 2016-03-24 08:51:38
Uzbekistański rynek kosmetyków do pielęgnacji skóry i włosów 2016-03-24 08:51:38 2 Analiz rynku Około 50% rynku kosmetycznego Uzbekistanu stanowią kosmetyki dekoracyjne i wyroby perfumeryjne. Reszta to
Bardziej szczegółowoInnowacyjna gospodarka elektroenergetyczna gminy Gierałtowice
J. Bargiel, H. Grzywok, M. Pyzik, A. Nowak, D. Góralski Innowacyjna gospodarka elektroenergetyczna gminy Gierałtowice Streszczenie W artykule przedstawiono główne elektroenergetyczne innowacyjne realizacje
Bardziej szczegółowoWêgiel energetyczny na œwiecie sytuacja w 2012 r. i perspektywy
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 16 Zeszyt 4 2013 ISSN 1429-6675 Urszula LORENZ* Wêgiel energetyczny na œwiecie sytuacja w 2012 r. i perspektywy STRESZCZENIE. Na œwiecie produkcja wêgla systematycznie roœnie.
Bardziej szczegółowoCONSUMER CONFIDENCE WSKAŹNIK ZADOWOLENIA KONSUMENTÓW W POLSCE Q3 2015
CONSUMER CONFIDENCE WSKAŹNIK ZADOWOLENIA KONSUMENTÓW W POLSCE Q3 2015 Najwyższy wzrost od Q2 2005 Poziom zadowolenia polskich konsumentów w Q3 15 wyniósł 80 punktów, tym samym wzrósł o 10 punktów względem
Bardziej szczegółowoFakty i mity na temat energetyki jądrowej
Fakty i mity na temat energetyki jądrowej Mit 1. Elektrownie jądrowe szkodzą środowisku naturalnemu. Elektrownie jądrowe mają mniej szkodliwy wpływ na środowisko naturalne niż inne powszechnie wykorzystywane
Bardziej szczegółowoGie³da Papierów Wartoœciowych w Warszawie S.A.
Gie³da Papierów Wartoœciowych w Warszawie S.A. (spó³ka akcyjna z siedzib¹ w Warszawie przy ul. Ksi¹ êcej 4, zarejestrowana w rejestrze przedsiêbiorców Krajowego Rejestru S¹dowego pod numerem 0000082312)
Bardziej szczegółowoInnowacje (pytania do przedsiębiorstw)
Innowacje (pytania do przedsiębiorstw) Zwracamy się z uprzejmą prośbą o wypełnienie niniejszej ankiety dotyczącej Pani/a opinii na temat prawdopodobieństwa wystąpienia przedstawionych zjawisk w perspektywie
Bardziej szczegółowoUwarunkowania rozwoju miasta
AKTUALIZACJA PROJEKTU ZAŁOŻEŃ DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DLA MIASTA KATOWICE Część 06 Uwarunkowania rozwoju miasta W 880.06 2/9 SPIS TREŚCI 6.1 Główne czynniki
Bardziej szczegółowoEnergetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu. Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego
Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Wzrost zapotrzebowania na
Bardziej szczegółowoNasz kochany drogi BIK Nasz kochany drogi BIK
https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/biuro-informacji-kredytowej-bik-koszty-za r Biznes Pulpit Debata Biuro Informacji Kredytowej jest jedyną w swoim rodzaju instytucją na polskim rynku
Bardziej szczegółowoPrognoza rozwoju energetyki regionu Centralnej i Wschodniej Europy do 2030
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 8 Zeszyt specjalny 2005 PL ISSN 1429-6675 Jan SOLIÑSKI* Prognoza rozwoju energetyki regionu Centralnej i Wschodniej Europy do 2030 STRESZCZENIE. Artyku³ zawiera ocenê obecnego
Bardziej szczegółowoU S T A W A. z dnia. o zmianie ustawy o ułatwieniu zatrudnienia absolwentom szkół. Art. 1.
P r o j e k t z dnia U S T A W A o zmianie ustawy o ułatwieniu zatrudnienia absolwentom szkół. Art. 1. W ustawie z dnia 18 września 2001 r. o ułatwieniu zatrudnienia absolwentom szkół (Dz.U. Nr 122, poz.
Bardziej szczegółowoLEKCJA Z WYKORZYSTANIEM TECHNOLOGII KOMPUTEROWEJ I INFORMATYCZNEJ. Polski
LEKCJA Z WYKORZYSTANIEM TECHNOLOGII KOMPUTEROWEJ I INFORMATYCZNEJ Surowce mineralne Polski Scenariusz lekcji geografii w gimnazjum Jak na lekcji geografii korzystaç z Excela, animacji na p ycie CD i Internetu?
Bardziej szczegółowoWarto wiedzieæ - nietypowe uzale nienia NIETYPOWE UZALE NIENIA - uzale nienie od facebooka narkotyków czy leków. Czêœæ odciêtych od niego osób wykazuje objawy zespo³u abstynenckiego. Czuj¹ niepokój, gorzej
Bardziej szczegółowoPotrzeba dalszych zmian w zatrudnieniu w bran y wêgla brunatnego w Polsce
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 9 Zeszyt specjalny 2006 PL ISSN 1429-6675 Zbigniew KASZTELEWICZ* Potrzeba dalszych zmian w zatrudnieniu w bran y wêgla brunatnego w Polsce STRESZCZENIE. W artykule przedstawiono
Bardziej szczegółowoPrognozy cen wêgla koksowego do 2010 roku
GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI Tom 22 2006 Zeszyt specjalny nr 1 URSZULA OZGA-BLASCHKE*, ZBIGNIEW GRUDZIÑSKI* Prognozy cen wêgla koksowego do 2010 roku Wêgiel koksowy, ceny, prognoza cen S³owa kluczowe
Bardziej szczegółowoTendencje zmian cen wêgla energetycznego dla odbiorców indywidualnych
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 14 Zeszyt 2 2011 PL ISSN 1429-6675 Katarzyna STALA-SZLUGAJ*, Zbigniew GRUDZIÑSKI* Tendencje zmian cen wêgla energetycznego dla odbiorców indywidualnych STRESZCZENIE. W artykule
Bardziej szczegółowoDziennik Urzêdowy. og³oszenia w Dzienniku Urzêdowym Województwa Wielkopolskiego. Przewodnicz¹cy. 1) stypendium stypendium, o którym mowa w niniejszej
Województwa Wielkopolskiego Nr 81 6898 1140 UCHWA A Nr LI/687/V/2009 RADY MIASTA POZNANIA z dnia 17 marca 2009 r. w sprawie ustalenia zasad i trybu przyznawania stypendiów dla studentów uczelni wy szych,
Bardziej szczegółowoPolska energetyka scenariusze
27.12.217 Polska energetyka 25 4 scenariusze Andrzej Rubczyński Cel analizy Ekonomiczne, społeczne i środowiskowe skutki realizacji 4 różnych scenariuszy rozwoju polskiej energetyki. Wpływ na bezpieczeństwo
Bardziej szczegółowoLOKATY STANDARDOWE O OPROCENTOWANIU ZMIENNYM- POCZTOWE LOKATY, LOKATY W ROR
lokat i rachunków bankowych podane jest w skali roku. Lokaty po up³ywie terminu umownego odnawiaj¹ siê na kolejny okres umowny na warunkach i zasadach obowi¹zuj¹cych dla danego rodzaju lokaty w dniu odnowienia
Bardziej szczegółowo