Tendencje zmian cen wêgla energetycznego dla odbiorców indywidualnych

Transkrypt

1 POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 14 Zeszyt PL ISSN Katarzyna STALA-SZLUGAJ*, Zbigniew GRUDZIÑSKI* Tendencje zmian cen wêgla energetycznego dla odbiorców indywidualnych STRESZCZENIE. W artykule podjêto próbê przeœledzenia przebiegu zmian cen zbytu wêgla kamiennego energetycznego dla odbiorców indywidualnych. Analizie poddano ceny wêgla wed³ug obowi¹zuj¹cych oficjalnych cenników (lata ) g³ównych krajowych producentów wêgla. Skupiono siê na cenach wêgla o sortymencie: kostka, orzech i groszek dostarczanych do tej grupy odbiorców. W cennikach analizowanych trzech sortymentów wyró niono cztery okresy. Dla poszczególnych sortymentów, œrednia cena wêgla w analizowanym okresie czasu wykazywa³a ogólny trend wzrostowy. Najwiêkszym zró nicowaniem cen (pomiêdzy producentami) charakteryzowa³ siê okres pomiêdzy VII 2009 a VII 2010 (trzeci), w którym ceny ró ni³y siê o 4 8. Ceny wêgla energetycznego z omawianego sektora skonfrontowano z cenami wêgla w ofercie rosyjskich eksporterów na rynki zachodnioeuropejskie (na bazie spot FOB Rosja). Stwierdzono, e ceny wêgla na rynku krajowym s¹ w niewielkim stopniu skorelowane z rynkiem miêdzynarodowym, a reakcje s¹ przesuniête w czasie o 6 12 miesiêcy. S OWA KLUCZOWE: wêgiel energetyczny, ceny, sortymenty, odbiorcy indywidualni * Dr in. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi PAN, Kraków; kszlugaj@min-pan.krakow.pl 405

2 Wprowadzenie Wêgiel energetyczny pe³ni g³ówn¹ rolê w zabezpieczaniu potrzeb energetycznych odbiorców indywidualnych. Wed³ug oficjalnych statystyk [12] g³ównym odbiorc¹ wêgla s¹ elektrownie i elektrociep³ownie, kolejnym przemys³ i budownictwo, zaœ trzecim wa nym konsumentem jest sektor drobnych odbiorców. W roku 2009 te trzy segmenty rynku zu y³y odpowiednio: 42 mln ton (tj. 56% zu ycia ogó³em), 15 mln ton (20%) oraz 12 mln ton (14%). Odbiorcy indywidualni s¹ wa nym konsumentem dla górnictwa wêgla kamiennego, gdy ponad 25% przychodów ze sprzeda y wêgla energetycznego dostarcza sprzeda na potrzeby ogrzewnictwa indywidualnego [4]. Rynek drobnych odbiorców zu ywa przede wszystkim wêgle wysokojakoœciowe (sortymenty handlowe: grube i œrednie oraz kwalifikowane paliwa kopalne), otrzymywane w procesie wzbogacania wêgla surowego o wartoœci opa³owej od 24 do 31 MJ/kg [4]. W artykule podjêto próbê przeœledzenia przebiegu zmian cen zbytu wêgla kamiennego energetycznego dla odbiorców pozaumownych (indywidualnych). Analizie poddano ceny wêgla handlowego wed³ug obowi¹zuj¹cych cenników z lat W zwi¹zku z tym, e odbiorcy indywidualni na sk³adach opa³owych spotykaj¹ zarówno rodzimy surowiec, jak i z importu ceny krajowe skonfrontowano równie z cen¹ rosyjskiego wêgla eksportowanego na rynek zachodnioeuropejski (na bazie spot FOB Rosja). 1. Cena zbytu poszczególnych sortymentów handlowych wêgla energetycznego By przyjrzeæ siê skali zmian zachodz¹cych w cenach zbytu wêgla energetycznego (w rozbiciu na poszczególne sortymenty handlowe), w tabeli 1 zestawiono ceny dla wszystkich sortymentów. Analiz¹ objêto dwa lata: pocz¹tek (2008) oraz koniec œwiatowego kryzysu gospodarczego (2010). W tabeli pokazano równie wolumen sprzeda y oraz œrednie parametry jakoœciowe poszczególnych sortymentów wêgla. W porównywanych latach sprzedawane sortymenty cechowa³y siê prawie sta³ymi parametrami jakoœciowymi. Œrednia wartoœæ opa³owa sortymentów grubych kszta³towa³a siê na poziomie 28 MJ/kg, zaœ sortymentów œrednich i drobnych 27 MJ/kg. Natomiast ceny zbytu prawie wszystkich sortymentów handlowych w roku 2010 by³y wy sze œrednio o 17%. Jedynie w przypadku pozosta³ych sortymentów (o najmniejszym uziarnieniu, g³ównie mu- ³ów) wzrost by³ mniejszy i wyniós³ tylko 5%. Najprawdopodobniej przyczyni³ siê do tego mniejszy popyt na sortyment du o ni szej jakoœci. Œredni udzia³ w sprzeda y sortymentów: grubych oraz œrednich i drobnych wynosi 13%. Z kolei ich cena jest prawie dwukrotnie wy sza od ceny wêgla energetycznego 406

3 TABELA 1. Porównanie ceny zbytu wêgla kamiennego energetycznego w roku 2008 i 2010 TABLE 1. Comparison of steam coal prices (2008, 2010) Rok Jedn. Wêgiel energetyczny ogó³em grube œrednie i drobne mia³y sort. pozosta³e Cena zbytu ,4 13,9 12,6 8,7 7, ,0 16,4 14,8 10,2 7,7 +/- 2008/2010 % 17,0 17,5 17,3 17,3 5,0 Sprzeda ,4 6,1 3,2 60,5 1,6 mln ton ,1 5,7 2,4 54,5 1,5 Œredni udzia³ % Wartoœæ opa³owa Œrednia MJ/kg % 0,4 0,3 0,3 0,5 5,0 ród³o: [2] ogó³em. Mo na st¹d wnioskowaæ, jak wa ny dla producentów jest ten sektor odbiorców, gdy jedna czwarta przychodu pochodzi ze sprzeda y wspomnianych ju sortymentów handlowych. 2. Ceny wêgla energetycznego dla odbiorców indywidualnych porównanie cen producenta i u odbiorcy koñcowego W celu przeœledzenia przebiegu zmian cen wêgla dla sortymentów grubych oraz œrednich i drobnych, analizie poddano oficjalne, ogólnodostêpne ceny wêgla pochodz¹ce z cenników dla tzw. odbiorców pozaumownych. Wziêto pod uwagê g³ównych krajowych producentów wêgla, tj. Kompaniê Wêglow¹ SA [15], Katowicki Holding Wêglowy SA [14] oraz Lubelski Wêgiel Bogdanka SA [16]. Producenci wêgla w swych cennikach dla odbiorców pozaumownych na ogó³ ró nicuj¹ ceny w zale noœci od sposobu odbioru wêgla. Ceny wêgla przy odbiorze transportem kolejowym s¹ ni sze od odbioru samochodowego œrednio o z³/tonê. 407

4 By móc porównaæ wêgle ró nej jakoœci, prezentowane w cennikach, ceny (netto) wyra- one w z³otych przeliczono na jednostkê energii. Wyniki przedstawiono w formie wykresu (rys. 1), na którym zaznaczono zakres cen wêgla (minimum maksimum) dla sortymentu: kostka (rys. 1a), orzech (rys. 1b) i groszek (rys. 1c). Dodatkowo na wykresie lini¹ przerywan¹ pokazano œredni¹ cenê. a) sty 08 kwi 08 lip 08 paÿ 08 sty 09 kwi 09 lip 09 paÿ 09 sty 10 kwi 10 lip 10 paÿ 10 sty 11 kwi 11 lip 11 b) c) sty 08 kwi 08 lip 08 paÿ 08 sty 09 kwi 09 lip 09 paÿ 09 sty 10 kwi 10 lip 10 paÿ 10 sty 11 kwi 11 lip 11 sty 08 kwi 08 lip 08 paÿ 08 sty 09 kwi 09 lip 09 paÿ 09 sty 10 kwi 10 lip 10 paÿ 10 sty 11 kwi 11 lip 11 Rys. 1. Przebieg zmiennoœci cen wêgla energetycznego dla odbiorców pozaumownych a) kostka, b) orzech, c) groszek ród³o: opracowanie w³asne na podst. [14, 15, 16] Fig. 1. Trends in changes in steam coal prices for buyers which don t have long term contracts a) cobble coal, b) nut coal c) pea coal 408

5 W prezentowanym zró nicowaniu cen pomiêdzy producentami wêgla, mo na wyró niæ cztery okresy. W pierwszym trwaj¹cym od pocz¹tku 2008 r. do wrzeœnia 2009 (w przypadku orzecha i groszku) oraz do pocz¹tku stycznia 2009 (dla kostki) ceny kszta³towa³y siê na zbli onym, stabilnym poziomie. Ró nica pomiêdzy œrednimi cenami wêgla wynosi 1,5 2. Drugi wyró niony okres trwa³ do koñca czerwca 2009 roku i cechowa³ siê du ¹ dynamik¹ zmian cen. Najwiêksze ró nice dla sortymentu orzech dochodzi³y nawet do 8, dla groszku i kostki do oko³o 7. Dla ceny œredniej by³ to czas silnego wzrostu (pierwsza po³owa), a nastêpnie spadku (druga po³owa). Trwaj¹cy dwanaœcie miesiêcy okres trzeci (do pocz¹tku lipca 2010) charakteryzowa³a stabilizacja œredniej ceny wêgla. Ró nice pomiêdzy poszczególnymi sortymentami utrzymywa³y sta³y poziom 4 7. Ostatni, czwarty okres cechuje siê ponownym wzrostem cen. Natomiast ró nice w cennikach w zale noœci od sortymentu uleg³y ponownemu zmniejszeniu (o 0,5 2 ). Na pocz¹tku stycznia 2008 ceny kszta³towa³y siê w granicach 11 15, a w lipcu tego roku osi¹gnê³y poziom z³otych (wzrost cen minimalnych o 64%, a maksymalnych o 40%). Wystêpuj¹ce u poszczególnych producentów du e zró nicowanie cen wêgla mo e równie wskazywaæ na to, e producenci staraj¹ siê wykorzystaæ korzyœci p³yn¹ce z renty geograficznej. Pokazane na wczeœniejszych wykresach ceny wêgla dla gospodarstw domowych s¹ cenami loco kopalnia. Natomiast na rysunku 2 przedstawiono kwartalne ceny wêgla (netto) bêd¹ce œredni¹ cen¹ wêgla energetycznego (wszystkich sortymentów) dostarczanego dla odbiorców tego segmentu rynku. W cenach tych zawarte s¹ koszty transportu oraz koszty dystrybucji wêgla. W przebiegu zmiennoœci cen wêgla dla gospodarstw domowych mo na wyró niæ trzy okresy. W pierwszym trwaj¹cym od I kwarta³u 2008 do II kwarta³u 2009 widoczny jest silny wzrost cen. Drugi okres cechuje siê stabilizacj¹ cen trwaj¹c¹ do III kwarta³u I II III I/08 II/08 III/08 IV/08 I/09 II/09 III/09 IV/09 I/10 II/10 III/10 IV/10 I/11 Rys. 2. Ceny (netto) wêgla energetycznego dla gospodarstw domowych ród³o: dane [11] Fig. 2. Net steam coal prices for households 409

6 W ostatnim okresie nastêpuje ponowny wzrost cen. Od 2008 do 2011 roku ceny dla gospodarstw domowych odnotowa³y silny wzrost. Cena wêgla w pierwszym kwartale 2011 w porównaniu do I kwarta³u 2008 wzros³a o 38% osi¹gaj¹c poziom 27. W tym czasie wzrost ceny zbytu sortymentów grubych oraz œrednich i drobnych wyniós³ oko³o 17% (patrz tab. 1), natomiast ceny u odbiorcy koñcowego (gospodarstwa domowe) wzros³y o 38%. Tak du e rozbie noœci mog³y wi¹zaæ siê z tym, e w cenie wêgla dla gospodarstw domowych zawarte s¹ koszty transportu i dystrybucji. Wzrost tych kosztów by³ szybszy ni zmiany cen wêgla dla gospodarstw domowych prezentowane w cennikach g³ównych krajowych producentów tego surowca. 3. Porównanie cen zbytu wêgla energetycznego ogó³em z cen¹ wêgla z importu Od kilku lat polski u ytkownik mo e spotkaæ na sk³adach opa³owych zarówno wêgiel krajowy, jak równie z importu. W roku w 2010 r. [10] wwieziono do kraju 13,6 mln ton tego surowca, zaœ od 2008 roku (po raz pierwszy w historii) Polska sta³a siê importerem netto. Przede wszystkim na rodzimy rynek sprowadzany jest wêgiel z krajów by³ego Zwi¹zku Radzieckiego (g³ównie z Rosji oraz z Kazachstanu i Ukrainy), z którego oko³o dwie trzecie dostaw stanowi wêgiel energetyczny. Na przyk³ad w roku 2010 wed³ug danych [13] z samej Rosji sprowadzono 8,1 mln ton tego surowca (w tym ok. 90% wêgla energetycznego). Wêgiel z kierunków Wschodnich przywo ony jest w wiêkszoœci transportem kolejowym, przez przejœcia graniczne [9]: w Terespolu (Brzeœæ po stronie bia³oruskiej), KuŸnicy (Bruzgi po stronie bia³oruskiej) i Braniewie (Mamonowo po stronie rosyjskiej). By móc skonfrontowaæ ceny krajowe z wêglem rosyjskim, wziêto pod uwagê œrednie miesiêczne ceny zbytu wêgla ogó³em przeznaczonego do celów energetycznych (loco kopalnia) oraz œrednie ceny sortymentów grubych i œrednich (obliczone jako œrednia wa ona cen cennikowych). Oszacowane, powy sze ceny dla wêgli krajowych pokazano na tle œrednich miesiêcznych cen w ofercie rosyjskich eksporterów na rynek zachodnioeuropejski (tzw. cenê na warunkach FOB Rosja w portach ba³tyckich). Przyjêto, e cenê FOB Rosja mo na traktowaæ jak cenê na l¹dowej granicy polskiej. Ceny FOB Rosja obliczono jako œredni¹ z dwóch indeksów miêdzynarodowych, któr¹ przeliczono œrednim miesiêcznym kursem NBP [18] na z³ote. W miêdzynarodowym handlu wêglem ceny FOB s¹ cen¹ wskaÿnikow¹ dla wêgla w porcie eksportera, odnosz¹c¹ siê do fizycznych transakcji na rynku dostaw natychmiastowych [6, 7, 8]. Przebieg zmiennoœci œrednich miesiêcznych cen zbytu wêgla krajowego w rozbiciu na wêgiel ogó³em, sortymenty grube i œrednie oraz wêgla rosyjskiego (FOB Rosja) przedstawiono na rysunku 3. Dane obejmuj¹ okres od stycznia 2008 do sierpnia 2011 r. Statystyki dotycz¹ce krajowych cen zbytu wêgla energetycznego zaczerpniêto z publikacji Ministerstwa Gospodarki [17] obejmuj¹ okres do maja

7 22 20 Sortymenty grube i œrednie Wêgiel do celów energetycznych 8 6 FOB Rosja sty 08 kwi 08 lip 08 paÿ 08 sty 09 kwi 09 lip 09 paÿ 09 sty 10 kwi 10 lip 10 paÿ 10 sty 11 kwi 11 lip 11 Rys. 3. Porównanie cen wêgla krajowego do celów energetycznych oraz cen sortymentów grubych i œrednich na tle notowania cen FOB Rosja ród³o: opracowanie w³asne, krajowe ceny wêgla pochodz¹ ze statystyk [17] Fig. 3. Comparison of domestic coal prices for power generation and coarse and middle grades coal prices with thefobrussiacoalprice Ceny wêgla rosyjskiego (FOB) s¹ prawie ca³kowicie skorelowane z cenami na poziomie CIF ARA, od których s¹ ni sze o oko³o 5 10% [1, 3, 5, 8]. Cena CIF ARA (porty Amsterdam Rotterdam Antwerpia) jest cen¹ wskaÿnikow¹ dla importerów wêgla do Europy Zachodniej (w tzw. transakcjach natychmiastowych spot, z 90-dniowym terminem dostaw). Dodatkowo trzeba wspomnieæ na przebieg zmiennoœci cen FOB Rosja [8] wp³ywaj¹ zmiany kursu USD/z³. Ceny wêgla energetycznego ogó³em na rynku polskim s¹ w niewielkim stopniu skorelowane z rynkiem miêdzynarodowym. Reakcje na relacje wystêpuj¹ce na rynkach miêdzynarodowych przesuniête s¹ w czasie œrednio o okres od 6 do 12 miesiêcy. Ceny wêgla uzale nione s¹ od wielu czynników. Wœród nich istotn¹ rolê odgrywa miêdzy innymi: poziom zapotrzebowania na wêgiel, koszty jego pozyskania, stan zapasów na zwa³owiskach oraz konkurencyjnoœæ (kosztowo-cenowa) innych noœników energii. Podsumowanie W artykule podjêto próbê przeœledzenia przebiegu zmian cen zbytu wêgla energetycznego dla odbiorców indywidualnych. Analizie poddano ceny wêgla (sortymenty: grube oraz œrednie i drobne) wed³ug obowi¹zuj¹cych oficjalnych cenników g³ównych krajowych producentów wêgla. Oficjalne cenniki wêgla Kompanii Wêglowej, Katowickiego Holdingu Wêglowego oraz LW Bogdanka obejmuj¹ zakres cen wêgla obowi¹zuj¹cy od stycznia do lipca 2011 roku. 411

8 W prezentowanym zró nicowaniu cen pomiêdzy producentami wêgla, wyró niono cztery okresy: pierwszy (od pocz¹tku 2008 r. do wrzeœnia 2009 (w przypadku orzecha i groszku) oraz do pocz¹tku stycznia 2009 (dla kostki)) o zbli onym poziomie cen (œrednia ró nica: 1,5 2 ), drugi (trwaj¹cy do koñca czerwca 2009) o relatywnie du ej rozpiêtoœci cen wêgla (ró nice dla orzecha dochodzi³y do 8, dla groszku i kostki do ok. 7 ); okres silnego wzrostu i spadku cen, trzeci (do pocz¹tku lipca 2010) charakteryzuj¹cy siê stabilizacj¹ cen, czwarty ponowny wzrost cen, zaœ ró nice w cennikach ulegaj¹ zmniejszeniu (0,5 2 ). Ogólnie ceny wêgla dla odbiorców indywidualnych wykazuj¹ trend wzrostowy. Na pocz¹tku stycznia 2008 r. ceny kszta³towa³y siê na poziomie 11 15, a w lipcu tego roku ponad 21 z³otych. Du e zró nicowanie cen wêgla u poszczególnych producentów pokazuje, e producenci staraj¹ siê wykorzystaæ korzyœci p³yn¹ce z renty geograficznej. Na ceny wêgla energetycznego dla gospodarstw domowych wp³ywaj¹ nie tylko ceny wêgla oferowanego przez producentów. Uzale nione s¹ one równie od kosztów transportu oraz kosztów dystrybucji. St¹d w cenach dla tej grupy odbiorców wyró niono trzy okresy. W pierwszym trwaj¹cym od I kwarta³u 2008 do I kwarta³u 2009 widoczny jest silny wzrost cen. Drugi okres cechuje siê stabilizacj¹ cen trwaj¹c¹ do III kwarta³u W ostatnim okresie nastêpuje ponowny wzrost cen. W porównaniu do I kwarta³u 2008, ceny wêgla w pierwszym kwartale 2011 wzros³y o 38% i kszta³tuj¹ siê na poziomie 27. Wzrost ceny zbytu sortymentów grubych oraz œrednich i drobnych wyniós³ oko³o 17%, natomiast ceny u odbiorcy koñcowego (gospodarstwa domowe) wzros³y o 38%. Na tak du e rozbie noœci wp³ynê³y miêdzy innymi koszty transportu i dystrybucji, które jak widaæ ros³y szybciej. W zwi¹zku z tym, e na sk³adach opa³owych odbiorcy indywidualni spotykaj¹ siê z ofert¹ wêgla z importu (g³ównie z Rosji), skonfrontowano ceny zbytu krajowego wêgla energetycznego ogó³em z ofert¹ eksportow¹ wêgla rosyjskiego na rynki zachodnioeuropejskie (FOB Rosja). Z przeprowadzonego porównania wynika, e ceny wêgla na rynku krajowym s¹ w niewielkim stopniu skorelowane z rynkiem miêdzynarodowym, zaœ reakcje s¹ przesuniête w czasie o 6 12 miesiêcy. Literatura [1] BIA AS M., ZÊBALA J., 2010 Przegl¹d sytuacji na rynku wêglowym na œwiecie bie ¹ce wydarzenia, aktualne trendy i prognoza. Zeszyty Naukowe IGSMiE PAN nr 78, s. 7 25, Kraków. [2] GRUDZIÑSKI Z., 2010 Opracowanie zasad kszta³towania cen wêgla w aspekcie wymagañ ekologicznych i uwarunkowañ rynkowych. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków (praca niepubl.). [3] GRUDZIÑSKI Z., SZURLEJ A., 2011 Wêgiel, ropa, gaz ziemny analiza cen w latach Przegl¹d Górniczy nr 7 8 9, s , Wyd. SITG, Katowice. 412

9 [4] KURCZABIÑSKI L., ÓJ R., 2010 Pozycja Katowickiego Holdingu Wêglowego na rynku komunalno-bytowym. Zeszyty Naukowe IGSMiE PAN nr 78, s , Kraków. [5] MARZEC R., WRZEŒNIEWSKI J., 2010 Relacje cen na rynku kontraktów d³ugo- i krótkoterminowych wêgla energetycznego importowanego do Unii Europejskiej oraz cen eksportowych polskiego wêgla energetycznego w latach Zeszyty Naukowe IGSMiE PAN nr 78, s , Kraków. [6] LORENZ U., 2006 Rola wskaÿników cen w miêdzynarodowym handlu wêglem. Polityka Energetyczna t. 9, z. spec., s Wyd. IGSMiE PAN, Kraków. [7] LORENZ U., 2008 G³ówni œwiatowi eksporterzy wêgla energetycznego na rynek europejski wybrane aspekty poda y i cen. Polityka Energetyczna t. 11, z. 1, s Wyd. IGSMiE PAN, Kraków. [8] LORENZ U., 2010 Rynki miêdzynarodowe jako punkt odniesienia dla cen wêgla energetycznego w kraju. Polityka Energetyczna t. 13, z. 2, s Wyd. IGSMiE PAN, Kraków. [9] STALA-SZLUGAj K., 2010 Import wêgla kolej¹ zza wschodniej granicy uwarunkowania logistyczne. Przegl¹d Górniczy nr 3 4, s , Wyd. SITG, Katowice. [10] ARE Sytuacja Energetyczna w Polsce. Krajowy Bilans Energii, kwartalnik, wybrane numery za lata [11] ARE Europejski Biuletyn Cenowy Noœników Energii, miesiêcznik, wybrane numery za lata [12] Zu ycie paliw i noœników energii. Wyd. GUS, Warszawa wydania z lat [13] Eurostat ( [14] Katowicki Holding Wêglowy SA ( [15] Kompania Wêglowa SA( [16] Lubelski Wêgiel Bogdanka SA ( [17] Ministerstwo Gospodarki Informacja o funkcjonowaniu górnictwa wêgla kamiennego, lata ( [18] Narodowy Bank Polski ( Katarzyna STALA-SZLUGAJ, Zbigniew GRUDZIÑSKI Trends in changes in steam coal prices for households Abstract The paper presents an attempt analyse trends in changes in steam coal prices for households. Official coal price lists (of ) of main domestic coal producers were analysed. Special attention was brought to steam coal prices of the following grades: cobble coal, nut coal and pea coal. Four key periods were distinguished in the coal price lists. Average coal prices for particular size grades were increasing during the analysed period. The most diversified coal prices were noticed in the third period (VIII 2009 VII 2010), price differences of approximately 4 8 PLN/GJ. 413

10 A comparison of steam coal prices for household and the Russian coal prices offered in the Western European markets (spot FOB Russia) was also carried out. It turned out that the correlations between domestic coal prices and the international coal market prices were insignificant. However, some reactions were noticeable, with a reaction time of 6 12 months. KEY WORDS: steam coal, prices, size grades, households