Tom XXIX Warszawa 2015

Transkrypt

1 4 Tom XXIX Warszawa 2015

2 POSTĘPY REHABILITACJI KWARTALNIK Indeksowany Index Copernicus 80,29 (4,96) pkt. Polska Bibliografia Lekarska Punktacja Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego 8 pkt. KOMITET REDAKCYJNY Aleksander Ronikier (przewodniczący), Agnieszka Niemierzycka (sekretarz), Bartosz Molik (redaktor naukowy), Marcin Zajdziński (redaktor statystyczny), Krystyna Grabowska (redaktor językowy), Tomasz Adamczewski, Marek Krasucki, Anna Ogonowska-Słodownik, Rafał Sapuła, Agnieszka Zdrodowska RADA NAUKOWA Dylewicz Piotr (Polska), Fialka-Moser Veronika (Austria), Gómez Miguel Ángel (Hiszpania), Haftek Jan (Polska), Hagner Wojciech (Polska), Elena Ilieva (Bułgaria), Inal Serap (Turcja), Jegier Anna (Polska), Kabsch Aleksander (Polska), Kiwerski Jerzy (Polska), Kowalik Stanisław (Polska), Krotkiewski Marcin (Szwecja), Księżopolska-Orłowska Krystyna (Polska), Kullmann Lajos (Węgry), Laskin James (USA), Kwolek Andrzej (Polska), Malone Laurie (USA), Marchewka Anna (Polska), Majcher Piotr (Polska), Marincek Crt (Słowenia), Michail Xantahi Zbigniew (Grecja), Mucha Christian (Niemcy), Nowotny Janusz (Polska), Ohry Avi (Izrael), Oral Aydan (Turcja), Ostrowska Antonina (Polska), Ponikowska Irena (Polska), Rąpała Kazimierz (Polska), Sieroń Aleksander (Polska), Skucas Kestutis (Litwa), Suputtitada Areerat (Tajlandia), Suwalska Maria (Polska), Van Coppenolle Herman (Belgia), REDAKTORZY TEMATYCZNI Przewodniczący Rady Naukowej: prof. Andrzej Kosmol Rehabilitacja w neurologii i pediatrii: prof. Małgorzata Łukowicz Rehabilitacja w ortopedii i traumatologii: prof. Krzysztof Kwiatkowski Rehabilitacja w chorobach narządów wewnętrznych i chirurgii: prof. Marek Szczepkowski Rehabilitacja w geriatrii: prof. Marek Żak Adaptowana Aktywność Fizyczna i Terapia zajęciowa: dr hab. Natalia Morgulec-Adamowicz Promocja zdrowia: prof. Andrzej Wiśniewski Psychospołeczne aspekty rehabilitacji: prof. Alicja Przyłuska-Fiszer Medycyna fizykalna: prof. Jolanta Kujawa Biomechanika i bioinżynieria medyczna: prof. Andrzej Wit ADRES REDAKCJI Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie Warszawa 45, skr. 55 ul. Marymoncka 34 tel. (22) postepy.rehabilitacji@awf.edu.pl sekretarz administracyjny: Małgorzata Butkiewicz-Ostrowska Wydanie publikacji dofinansowało Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego WYDAWNICTWO AWF WARSZAWA Nakład 200 egz.

3 POSTĘPY REHABILITACJI Tom 29 Numer 4 Rok 2015 Spis treści Rehabilitacja Artykuły oryginalne Elżbieta Szczygieł, Katarzyna Zielonka, Tadeusz Mazur, Joanna Golec, Alicja Turczyk, Małgorzata Kogut: Wpływ treningu mięsni głębokich na kontrolę posturalną i napięcie mięśniowe u pacjentów udarowych. Doniesienie wstępne. Agnieszka Zdrodowska, Ida Wiszomirska, Andrzej Kosmol: Stabilność posturalna a sprawność motoryczna osób z dysfunkcją narządu słuchu. Kacper Olak, Maria Kłoda, Stanisław Szlufik, Edyta Smolis-Bąk: Ocena dynamiki powrotu sprawności ruchowej pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu w okresie ostrym i podostrym poddanych kinezyterapii zawierającej wybrane elementy metody PNF. Studium przypadku Aleksandra Kolwicz-Gańko, Dominik Sitarski, Dariusz Czaprowski: Skuteczność leczenia zachowawczego prowadzonego z wykorzystaniem gorsetu oraz specyficznej fizjoterapii w przebiegu choroby Scheuermanna studium przypadku. Artykuły poglądowo-przeglądowe Marta Sidaway, Renata Ujma, Maciej Krawczyk: Skala Niedowładu Tułowia (Trunk Impairment Scale -TIS) precyzyjne narzędzie do oceny deficytu ruchowego tułowia pacjentów po udarze mózgu Terapia zajęciowa Studium przypadku Aneta Bac, Urszula Chrabota, Paulina Aleksander-Szymanowicz: Terapia zajęciowa w oparciu o model kanadyjski w rehabilitacji pacjentki z reumatoidalnym zapaleniem stawów. 41 Listy do Redakcji Wspomnienie o Profesorze Janie Haftku 47 Komunikaty V Międzynarodowa Konferencja Naukowa Myśl Rehabilitacyjna Profesora Andrzeja Seyfrieda II Międzynarodowy Kongres Naukowy Rehabilitacja Polska International Conference BIOMECHANICS

4 Informacje Lista recenzentow z roku 2015 Regulamin Redakcji Umowa licencyjna Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs Formularz recenzji Oświadczenie Autorów

5 Rehabilitacja Postępy Rehabilitacji (4), 27 32, 2015 A opracowanie koncepcji i założeń (preparing concepts) B opracowanie metod (formulating methods) C przeprowadzenie badań (conducting research) D opracowanie wyników (processing results) E interpretacja i wnioski (nterpretation and conclusions) F redakcja ostatecznej wersji (editing the final version) Skuteczność leczenia zachowawczego prowadzonego z wykorzystaniem gorsetu oraz specyficznej fizjoterapii w przebiegu choroby Scheuermanna - studium przypadku The effectiveness of conservative treatment with the use of a brace and specific physiotherapy in the course of Scheuermann s disease - a case study Aleksandra Kolwicz-Gańko 1,A-F, Dominik Sitarski 1,F, Dariusz Czaprowski 1,2,A- F 1 Wydział Fizjoterapii, Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego, Olsztyn 2 Wydział Rehabilitacji, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie Streszczenie Wstęp: Choroba Scheuermanna to, związana z zaburzeniami wzrostu trzonów kręgów i postępującym ich sklinowaceniem, kyfotyczna deformacja kręgosłupa powstająca przed okresem dojrzewania. Postępowanie lecznicze w jej przebiegu uzależnione jest od wieku pacjenta i stopnia deformacji. Celem pracy jest przedstawienie przebiegu 10-miesięcznego leczenia (gorset + specyficzna fizjoterapia) chłopca z chorobą Scheuermanna. Opis przypadku: Diagnostykę fizjoterapeutyczną 15-letniego chłopca przeprowadzono po raz pierwszy w grudniu 2012 roku z powodu zdiagnozowanej radiologicznie choroby Scheuermanna. W badaniu radiologicznym (wrzesień, 2012) stwierdzono: pogłębienie kyfozy piersiowej (Th4-Th12, 78 ), sklinowacenie trzonów kręgów i nierówne powierzchnie ich blaszek granicznych. Zdjęcie rentgenowskie kręgosłupa w projekcji przednio-tylnej w pozycji stojącej wykazało dwułukową skoliozę piersiowo-lędźwiową: łuk prawostronny Th4-Th7, kąt Cobba 10, łuk lewostronny Th10-L4, kąt Cobba 8, test Rissera 1. Pacjenta zakwalifikowano do leczenia gorsetem Cheneau (23 godz./dobę) i zalecono specyficzną fizjoterapię. Fizjoterapia prowadzona była według założeń metody lyońskiej oraz koncepcji FITS i obejmowała edukację pacjenta, relaksację struktur mięśniowo-powięziowych, naukę wzorców korygujących nieprawidłową postawę ciała oraz naukę wykonywania codziennych czynności w autokorekcji. Fizjoterapia odbywała się 2 razy w tygodniu z zaleceniem kontynuacji ćwiczeń w domu. Pacjent stosował się do zaleceń dotyczących noszenia gorsetu i fizjoterapii. Po 13. miesiącach (październik, 2013) wykonano kontrolne zdjęcie rentgenowskie, które wykazało korekcję kyfozy piersiowej do 35. Zalecono kontynuację leczenia gorsetem oraz specyficznej fizjoterapii w celu utrwalenia uzyskanego efektu leczenia. Podsumowanie: Leczenie zachowawcze (gorset + specyficzna fizjoterapia) może prowadzić do zmniejszenia wielkości kątowej kyfozy piersiowej u dzieci z udokumentowaną chorobą Scheuermanna. Słowa kluczowe: choroba Scheuermanna, leczenie zachowawcze, fizjoterapia, gorset dariusz.czaprowski@interia.pl

6 28 Aleksandra Kolwicz-Gańko, Dominik Sitarski, Dariusz Czaprowski Abstract Introduction: Scheuermann s disease is a kyphotic deformation of thoracic and thoracolumbar spine characterized by anterior vertebral growth disorder and progressive vertebral body wedging during adolescence. Treatment in Scheuermann s disease depends on patients age and degree of spine deformation. The aim of the study is to present 10 months conservative treatment (brace and specific physiotherapy) of 15-year-old male patient with Scheuermann s disease. A case study: First diagnostic examination was performed in December 2012 due to radiologically diagnosed Scheuermann s disease. The radiographic assessment made in Sep-tember 2012 found: increased kyphosis angle (Th4-Th12, 78 ), vertebral body wedging and vertebral endplate irregularity. AP X-ray projection in standing position reveled double thora-columbar scoliosis: right thoracic (Th4-Th7 10 ) and left thoracolumbar (Th10-L4, 8 ).The Risser sign was (1). The recommendation was Cheneau brace (23 hours per day) as well as specific physiotherapy. Therapy was carried out according to FITS concept including: education, miofascial relaxation therapy, active self correction (ASC) and activities of daily living in ASC. The therapy consisted of 2 visits per week with recommendation for home exercises. The patient complied the recommendation for brace as well as physiotherapy. Thirteen months later in October 2013 the X-ray examination revealed correction of thoracic kyphosis to 35. It was recommended continuation of both brace therapy and physiotherapy to consolidate achieved results. Summary: The conservative treatment (Cheneau brace and physiotherapy) can lead to de-crease of thoracic kyphosis angle in children and adolescents with diagnosed Scheuermann s disease. Key words: Scheuermann s diesease, conservative treatment, physiotherapy, brace Wstęp Choroba Scheuermanna definiowana jest jako kyfotyczna deformacja kręgosłupa powstająca w okresie dojrzewania. Jest ona związana z zaburzeniami wzrostu trzonów kręgów i ich postępującym sklinowaceniem [1,2]. Częstość występowania choroby wynosi 1-8% ogółu populacji i dotyczy najczęściej chłopców w wieku lat [2,3]. Młodzieńczą kyfozę piersiową diagnozuje się w oparciu o badanie kliniczne oraz radiologiczne (zdjęcie wykonane w projekcji bocznej), przyjmując jako kryterium rozpoznania: (1) kąt kyfozy piersiowej >50, (2) występowanie nieregularnej górnej i dolnej blaszki granicznej trzonu kręgu, (3) zwężenie przestrzeni międzykręgowych, (4) sklinowacenie kręgów powyżej 5, (5) obecność guzków Schmorla oraz (6) wiek pacjenta [1,2]. Nieleczona choroba Scheuermanna prowadzić może do znacznej deformacji i bólów kręgosłupa, pogorszenia estetyki, trudności w wykonywaniu czynności dnia codziennego, jak również obniżenia jakości życia [2,4,5]. W ramach leczenia choroby Scheuermanna wyróżnia się leczenie zachowawcze i operacyjne. O wyborze metody leczenia decyduje stopień deformacji kręgosłupa, wiek pacjenta oraz występowanie dolegliwości bólowych kręgosłupa. W leczeniu zachowawczym stosuje się fizjoterapię i leczenie gorsetowe [1]. Podstawowym celem leczenia zachowawczego jest zatrzymanie progresji deformacji kręgosłupa, jak również poprawa jakości życia pacjenta, estetyki ciała oraz wydolności fizycznej [1,2]. Society on Scoliosis Orthopaedic and Rehabilitation Treatment (SOSORT), czyli międzynarodowe towarzystwo naukowe zajmujące się problematyką deformacji kręgosłupa rekomenduje stosowanie fizjoterapii w postaci specyficznej fizjoterapii ambulatoryjnej. Terapia powinna obejmować elongację kręgosłupa i jego trójpłaszczyznową korekcję ze szczególnym uwzględnieniem płaszczyzny strzałkowej, jak również samokontrolę postawy ciała [2]. Wyuczone ćwiczenia powinny być wykonywane w warunkach domowych codziennie przez 20 minut [2]. Leczenie gorsetem powinno trwać 2 lata od początku okresu dojrzewania i zakończyć się wraz z uzyskaniem dojrzałości kostnej (test Rissera, 5) [2]. W piśmiennictwie podkreśla się jednak niewielką liczbę badań weryfikujących rzeczywisty wpływ fizjoterapii na chorobę Scheuermanna [2,6]. Dlatego też ważna jest stała weryfikacja podejmowanych działań terapeutycznych w celu opracowania najbardziej efektywnego algorytmu postępowania leczniczego. Celem pracy jest przedstawienie wyników 10-miesięcznego leczenia zachowawczego pacjenta z radiologicznie stwierdzoną chorobą Scheuermanna. Opis przypadku 15-letni chłopiec zgłosił się wraz z rodzicami po raz pierwszy na diagnostykę fizjoterapeutyczną w grudniu 2012 roku z powodu zdiagnozowanej radiologicznie choroby Scheuermanna. W badaniu radiologicznym (projekcja boczna) wykonanym w pozycji stojącej we wrześniu 2012 stwierdzono pogłębienie kyfozy piersiowej (Th4- -Th12, 78 ), sklinowacenie trzonów kręgów i nierówne

7 Postępy Rehabilitacji (4), 27 32, 2015 powierzchnie ich blaszek granicznych. Test dojrzałości kostnej (test Rissera) określono na 1. Zdjęcie wykonane w projekcji przednio-tylnej wykazało prawostronne wygięcie kręgosłupa w odcinku piersiowym (Th4-Th7 10 ) oraz lewostronne wygięcie kręgosłupa w odcinku piersiowo-lędźwiowym o wartości (Th10-L4 8 ) (Ryc. 1). Ryc. 1. Zdjęcie rentgenowskie (wrzesień, 2012 rok). A - projekcja boczna, B - projekcja przednio-tylna Fig. 1. The X-Ray (September, 2012). A- lateral projection, B- anterioposterior projection Podczas klinicznej oceny postawy ciała zaobserwowano asymetrię ustawienia barków i łopatek (prawa strona niżej), pogłębioną kyfozę piersiową, zwiększoną ruchomość zgięciową odcinka piersiowego kręgosłupa oraz zmniejszoną ruchomość zgięciową w odcinku lędźwiowym (Ryc. 2). Stwierdzono również brak umiejętności przyjmowania prawidłowo skorygowanej postawy ciała. Chłopiec poproszony o skorygowanie się wykonywał ruch polegający na pogłębieniu lordozy lędźwiowej oraz zwiększeniu kąta przodopochylenia miednicy. 29 Kąt rotacji tułowia (KRT) mierzony w teście Adamsa za pomocą skoliometru Bunnella wyniósł 6 w stronę lewą w odcinku piersiowym i 3 w stronę prawą w odcinku lędźwiowym. Podczas funkcjonalnej oceny układu mięśniowego stwierdzono obustronnie zmniejszoną elastyczność mięśni brzuchatych łydki, płaszczkowatych, grupy tylnej mięśni uda, przywodzicieli długich, najszerszych grzbietu, piersiowych większych oraz prostownika grzbietu w odcinku lędźwiowym. W wywiadzie chłopiec nie zgłosił dolegliwości bólowych grzbietu. Fizjoterapię rozpoczęto w grudniu 2012 roku. Pacjenta jednocześnie skierowano na ponowną konsultację ortopedyczną w celu rozważenia włączenia leczenia gorsetowego. 15-letni pacjent został zakwalifikowany do leczenia gorsetem typu Cheneau w wymiarze 23 godzin na dobę. Zalecono również intensywną, specyficzną fizjoterapię. Pacjent uczęszczał regularnie na indywidualne zajęcia fizjoterapeutyczne 2 razy w tygodniu po 45 minut z zaleceniem codziennego, regularnego wykonywania ćwiczeń w domu. Leczenie fizjoterapeutyczne prowadzono w oparciu o zalecenia Sengera i Kotwickiego oraz założenia Funkcjonalnej Indywidualnej Terapii Skolioz (FITS) [1,7]. Punktem wyjścia fizjoterapii była edukacja pacjenta i rodziców na temat choroby Scheuermanna, jej potencjalnego przebiegu, planu terapii wraz z wyjaśnieniem chłopcu oraz jego rodzicom ich roli w realizacji procesu leczenia. Chłopiec został wyedukowany również w zakresie kierunków ruchów korygujących deformację kręgosłupa. W dalszej kolejności na podstawie stwierdzonych w badaniu fizjoterapeutycznym restrykcji mięśniowo-powięziowych ograniczających, szczególnie w płaszczyźnie strzałkowej, ruchy korekcyjne zastosowano techniki relaksacji mięśni w obrębie klatki piersiowej, tułowia oraz kończyn dolnych. W tym celu wykorzystano techniki powięziowe oraz poizometryczną relaksację (Ryc. 3). Istotnym elementem wczesnego etapu fizjoterapii była także edukacja pacjenta z zakresu autoterapii skróconych mięśni. Pacjent został również wyedukowany w zakresie wykonywania w warunkach domowych elongacji kręgosłupa oraz retrakcji głowy i barków. Ryc. 2. Fotorejestracja postawy ciała w płaszczyźnie czołowej (A, B) oraz w płaszczyźnie strzałkowej (c) w grudniu 2012 roku Fig. 2. The body posture in the frontal plane (A, B) as well as in the sagittal plane (C) in December 2012

8 30 Aleksandra Kolwicz-Gańko, Dominik Sitarski, Dariusz Czaprowski Ryc. 3. Techniki relaksacji mięśni: A - technika powięziowa do skrócenia mięśnia prostownika grzbietu w odcinku piersiowym; B - poizometryczna relaksacja grupy tylnej mięśni uda Fig. 3. Techniques of muscle relaxation: A - the fascial shortening of the extensor muscle in the thoracic spine; B - postisometric hamstring relaxation Po usunięciu restrykcji mięśniowo-powięziowych wprowadzono ćwiczenia mające na celu poprawę stabilizacji dolnego tułowia oraz trening funkcjonalny z jednoczesną kontrolą skorygowanej pozycji kręgosłupa. Etap ten rozpoczęto od nauki przyjmowania neutralnej pozycji kompleksu lędźwiowo-miedniczno-biodrowego (LMB), początkowo w pozycjach niskich, a następnie w pozycji siedzącej i stojącej [8]. Następnie wprowadzono ćwiczenia mające na celu zmniejszenie kifozy piersiowej poprzez skrócenie oraz zwiększenie wytrzymałości mięśnia prostownika grzbietu w odcinku piersiowym oraz dolnej części mięśnia czworobocznego grzbietu (Ryc. 4). Podczas tych ćwiczeń zwracano szczególną uwagę na nieprzenoszenie ruchu korekcyjnego na sąsiednie odcinki ciała (kompleks lędźwiowo-miedniczno-biodrowy, obręcz barkowa, głowa). Po opanowaniu przez pacjenta kontroli nad pozycją kompleksu LMB oraz czynnie wykonywanego ruchu korekcyjnego (elongacja kręgosłupa, zmniejszenie kifozy piersiowej, retrakcja głowy i barków) wprowadzono ćwiczenia funkcjonalne z kontrolą skorygowanej osi kręgosłupa oraz całej postawy ciała. Istotnym elementem ćwiczeń wykonywanych z fizjoterapeutą była również nauka utrzymywania prawidłowo skorygowanej pozycji kręgosłupa oraz całej postawy ciała podczas wykonywania czynności dnia codziennego (Ryc. 4). Edukację w tym zakresie wprowadzono od pierwszego etapu fizjoterapii i kontynuowano ją przez cały przebieg procesu leczenia. Ryc. 4. Ćwiczenia wykorzystane w terapii: A - stabilizacja dolnego tułowia z unoszeniem kończyn górnych z oporem; B - nauka wiązania butów w pozycji skorygowanej Fig. 4. Exercises applied in the therapy: A - stabilization of the lower trunk; B - exercise activities of daily living W październiku 2013 roku po 10-miesięcznej intensywnej, specyficznej fizjoterapii i leczeniu gorsetem wykonano kontrolne badanie radiologiczne (pozycja stojąca), które wykazało korekcję kyfozy piersiowej do 35 (Th4-Th12) (Ryc. 5). Ryc. 5. Zdjęcie rentgenowskie wykonane w październiku 2013 roku Fig. 5. The X-Ray performed in October 2013

9 Postępy Rehabilitacji (4), 27 32, 2015 W związku ze znaczną poprawą zarówno wielkości kyfozy piersiowej jak i stanu funkcjonalnego pacjenta i związaną z tym utratą korekcyjnej funkcji dotychczasowego gorsetu, w październiku 2013 roku zlecono jego wymianę. W grudniu 2013 roku przeprowadzono kontrolne badanie fizjoterapeutyczne. W swobodnej pozycji stojącej zaobserwowano poprawę wielkości krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej oraz poprawę sylwetki w postaci ustawienia głowy i barków w retrakcji (Ryc. 6). Kąt rotacji tułowia w odcinku piersiowym uległ zmniejszeniu o 6 w porównaniu do badania pierwszego, wykonanego w grudniu 2012 roku (2012: KRT Th 6 sin, 2013: KRT Th 0 ). Zalecono kontynuację leczenia gorsetowego w niezmienionym wymiarze godzin oraz intensywnej fizjoterapii w celu utrwalenia uzyskanego efektu leczenia. Ryc. 6. Fotorejestracja postawy ciała w pozycji swobodnej: w płaszczyźnie czołowej (A, B), w płaszczyźnie strzałkowej (C) Fig. 6. The body posture in habitual position: frontal plane (A, B), sagittal plane (C) Podsumowanie Najczęściej diagnozowaną postacią choroby Scheuermanna jest hyperkyfoza zlokalizowana w odcinku piersiowym lub piersiowo-lędźwiowym kręgosłupa [6]. Nieleczona choroba Scheuermanna prowadzić może do takich następstw jak: znaczna deformacja i ból kręgosłupa, trudności w wykonywaniu czynności dnia codziennego czy obniżenie jakości życia [2,4,5]. Zgodnie z konsensusem towarzystwa SOSORT leczenie zachowawcze chorych z chorobą Scheuermanna powinno obejmować specyficzną fizjoterapię oraz leczenie gorsetowe [2]. Leczenie gorsetowe ma dobrze udokumentowany wpływ na zatrzymanie progresji deformacji [9,10]. Skuteczność fizjoterapii analizowana była natomiast jedynie w pojedynczych badaniach. Dlatego też niezwykle istotne jest prowadzenie, zgodnie z zasadami Praktyki Klinicznej Opartej na Dowodach Naukowych (ang. Evidence Based Clinical Practice), badań mających na celu weryfikację jej przydatności w leczeniu choroby [11]. Tym bardziej, że mimo niewielkiej liczby doniesień oceniających wpływ 31 fizjoterapii na zmianę naturalnej historii choroby, obecnie rekomenduje się ją jako pierwszy etap leczenia [2,6,12]. Według Weissa i wsp. (2003) najczęściej rekomendowaną formą fizjoterapii stosowaną u pacjentów z chorobą Scheuremanna jest stretching grupy tylnej mięśni uda, mięśni piersiowych oraz wzmacnianie prostowników grzbietu [13]. Senger i Kotwicki proponują z kolei metodę lyońską, która polega na usunięciu restrykcji mięśniowych w obrębie mięśni piersiowych, grupy tylnej mięśni uda oraz zginaczy stawów biodrowych. Dodatkowo należy stosować ćwiczenia elongacyjne kręgosłupa oraz wzmacnianie prostowników grzbietu. Ważnym elementem tej metody jest nałożenie gorsetu gipsowego a następnie gorsetu z tworzywa sztucznego z jednoczesną kontynuacją ćwiczeń [1]. Ćosić i wsp. wykazali natomiast korzystny wpływ technik powięziowych na poprawę ustawienia głowy, obręczy barkowych oraz miednicy u 17 osób (śr. wieku 11.8 lat ± 0.8) z hyperkyfozą piersiową [14]. Celem prezentowanej pracy była ocena leczenia zachowawczego prowadzonego w oparciu o specyficzną fizjoterapię oraz leczenie gorsetowe u 15-letniego chłopca z potwierdzoną radiologicznie chorobą Scheuermanna. Fizjoterapia była prowadzona z wykorzystaniem metody lyońskiej oraz koncepcji FITS [1,7]. Prezentowana praca wykazała poprawę wskaźników radiologicznych (zmniejszenie wartości kąta Cobba o 43 ) oraz klinicznych (zmniejszenie kąta rotacji tułowia o 6 ) po 10-miesięcznej intensywnej fizjoterapii połączonej z leczeniem gorsetowym. Powyższe wyniki wskazują zatem na możliwość nie tylko zahamowania, ale również poprawę stanu radiologicznego i klinicznego pacjenta. Zdaniem autorów na dobry efekt leczenia (poza odpowiednio dobranymi i wykonywanymi z fizjoterapeutą ćwiczeniami a także przestrzeganiem czasu noszenia gorsetu) mogły mieć również wpływ sumienne wykonywanie przez chorego zaleconych ćwiczeń w domu oraz utrzymywanie skorygowanej osi kręgosłupa i postawy ciała podczas wykonywania czynności dnia codziennego. Biorąc pod uwagę fakt, że prezentowany sposób leczenia został zweryfikowany za pomocą obiektywnych i rzetelnych metod i narzędzi pomiarowych (radiologiczna ocena kyfozy piersiowej oceniona metodą Cobba na radiogramie bocznym [15], ocena kąta rotacji tułowia przeprowadzona za pomocą skoliometru Bunnella [16]), zdaniem autorów, wyniki pracy mogą być wykorzystane w codziennej praktyce klinicznej. Dla sformułowania ostatecznych wniosków konieczne wydaje się jednak konieczne powtórzenie badania radiologicznego w okresie miesięcy po zakończeniu leczenia (ang. follow-up) w celu zweryfikowania ostatecznego efektu leczenia. Wnioski Intensywna, specyficzna fizjoterapia stosowana w połączeniu z leczeniem gorsetowym prowadzić może

10 32 Aleksandra Kolwicz-Gańko, Dominik Sitarski, Dariusz Czaprowski w okresie 10. miesięcy do zmniejszenia kyfozy piersiowej oraz poprawy klinicznych wskaźników postawy ciała u dzieci i młodzieży z udokumentowaną radiologicznie chorobą Scheuermanna. Piśmiennictwo 1. Senger A, Kotwicki T. Choroba Scheuermanna. W: Wiktora Degi Ortopedia i Rehabilitacja, T. II. Warszawa: PZWL; 2006.p Mauroy JC, Weiss HR, Aulisa AG. 7 th SOSORT consensus paper: conservative treatment of idiopathic & Scheuermann s kyphosis. Scoliosis 2010;5:9. 3. Scoles PV, Latimer BM, DiGiovanni BF, Vargo E, Bauza S, Jellema LM. Vertebral alterations in Scheuermann s kyphosis. Spine 1991;16: Bezalel T, Kalichman L. Improvement of clinical and radiographical presentation of Scheuermann disease after Schroth therapy treatment. J Bodyw Mov Ther 2015;19: Ristolainen L, Kettunen JA, Helio vaara M, Kujala UM, Heinonen A, Schlenzka D. Untreated Scheuermann s disease: a 37-year follow-up study. Eur Spine J 2012;21: Bezalel T, Carmeli E, Been E, Kalichman L. Scheuermann s disease: current diagnosis and treatment approach. J Back Musculoskelet Rehabil 2014;27(4): Białek M. Conservative treatment of idiopathic scoliosis according to FITS concept: presentation of the method and preliminary, short term radiological and clinical results based on SOSORT and SRS criteria. Scoliosis 2011;6: Czaprowski D. Znaczenie kompleksu lędźwiowo-miedniczno-biodrowego (LMB) w profilaktyce zaburzeń postawy ciała. Medical Tribune 2014;10: Weiss HR, Turnbull D, Bohr S. Brace treatment for patients with Scheuermann s disease A review of the literature and first experiences with a new brace design. Scoliosis 2009;4: Gomez M, Flanagan P, Gavin T. An alternative Bracing Approach to Scheuermann s Disease: A case study. J Prosthet Orthot 2002;14(3): Czaprowski D, Kotwicki T, Stoliński Ł, Leszczewska J. Fizjoterapia Oparta Na Dowodach Naukowych wyzwanie dla współczesnej fizjoterapii. Prakt Fizjoter Rehabil 2012;31: Carlson BB, Burton DC, Asher MA. Comparison of trunk and spine deformity in adolescent idiopathic scoliosis. Scoliosis 2013;8(1): Weiss HR, Dieckmann J, Gerner HJ. The practical use of surface topography: following up patients with Scheuermann s disease. Pediatr Rehabil 2003;6(1): Ćosić V, Day JA, Iogna P, Stecco A. Fascial Manipulation( ) method applied to pubescent postural hyperkyphosis: A pilot study. J Bodyw Mov Ther 2014;18(4): Wu W, Liang J, Du Y, Tan X, Xiang X, Wang W, Ru N, Le J. Reliability and reproducibility analysis of the Cobb angle and assessing sagittal plane by computer-assisted and manual measurement tools. BMC Musculoskelet Disord 2014;6(15): Grosso C, Negrini S, Boniolo A, Negrini AA. The validity of clinical examination in adolescent spinal deformities. Stud Health Technol Inform 2002;91: