Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych

Transkrypt

1 Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych Komentarz Wzory pism JANUSZ ŻOŁYŃSKI Warszawa 2012

2 Książkę dedykuję Żonie

3

4 Spis treści Wykaz skrótów Słowniczek wyrażeń obcych Od autora CZEŚĆ I. Komentarz Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych Rozdział 1. Przepisy ogólne Artykuł Przedmiot sporu zbiorowego Warunki pracy Warunki płacy Świadczenia socjalne Prawa i wolności pracowników, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych Spór zbiorowy co do części żądań nieobjętych ustawą o rozwiązywaniu sporów zbiorowych Możliwość rozszerzenia sporu zbiorowego o nowe żądania Spór zbiorowy a przekształcenia własnościowe pracodawcy (spór zbiorowy a prywatyzacja) oraz procesy restrukturyzacyjne Spór zbiorowy a zwolnienia grupowe Spór zakładowy i spór wielozakładowy Artykuł Spór zbiorowy prowadzony przez związek zawodowy, który utracił uprawnienia zakładowej organizacji związkowej Artykuł Artykuł Pojęcie treści układu Pojęcie porozumienia, którego stroną jest organizacja związkowa Spór zbiorowy w przypadku częściowego wypowiedzenia układu zbiorowego pracy Artykuł Artykuł

5 Spis treści Rozdział 2. Rokowania Artykuł Artykuł Rokowania Powiadomienie Państwowej Inspekcji Pracy o sporze zbiorowym Rola Państwowej Inspekcji Pracy w czasie sporu zbiorowego Artykuł Charakter prawny porozumienia kończącego spór zbiorowy Protokół rozbieżności Zawieszenie sporu zbiorowego Podjęcie sporu zbiorowego uprzednio zakończonego podpisaniem porozumienia Dopuszczalność odstąpienia (wypowiedzenia) od zawartego porozumienia kończącego spór zbiorowy Konsekwencje prowadzenia przez pracodawcę rokowań ze związkami zawodowymi przy uznaniu, że spór zbiorowy w danym przedmiocie nie może być prowadzony Rozdział 3. Mediacja i arbitraż Artykuł Artykuł Wniosek pracodawcy do Ministra Pracy i Polityki Społecznej o wyznaczenie mediatora z określeniem zakresu mediacji Artykuł Artykuł Artykuł Artykuł Artykuł Artykuł Rozdział 4. Strajk Artykuł Strajk wielozakładowy w jednym podmiocie organizacyjnym, u którego występuje wielu pracodawców Strajk głodowy Strajk okupacyjny Strajk polityczny Kiedy strajk jest legalny? Strajk częściowo nielegalny Udział pracownika w strajku częściowo legalnym Artykuł Artykuł Artykuł Artykuł Artykuł Artykuł

6 Spis treści Artykuł Artykuł Rozdział 5. Odpowiedzialność za naruszenie przepisów ustawy Artykuł Odpowiedzialność Odpowiedzialność karna Odpowiedzialność pracownicza Lokaut Odpowiedzialność cywilna CZĘŚĆ II. Wzory pism Rozdział 1. Przepisy ogólne Wzór nr 1. Powołanie wspólnej reprezentacji pracodawców na czas trwania sporu zbiorowego Wzór nr 2. Pismo pracodawcy informujące związek zawodowy o utracie prawa do prowadzenia sporu zbiorowego Wzór nr 3. Powołanie wspólnej reprezentacji związkowej na czas trwania sporu zbiorowego Wzór nr 4. Wystąpienie pracowników do związku zawodowego o reprezentowanie ich interesów zbiorowych Rozdział 2. Rokowania Wzór nr 5. Uchwała zarządu związku zawodowego o wejściu w spór zbiorowy z pracodawcą Wzór nr 6. Pismo związku zawodowego zawierające żądania będące podstawą wszczęcia sporu zbiorowego Wzór nr 7. Odpowiedź pracodawcy na żądania związku zawodowego Wzór nr 8. Zawiadomienie Państwowej Inspekcji Pracy o sporze zbiorowym Wzór nr 9. Zawiadomienie Państwowej Inspekcji Pracy o zaistniałym sporze, którego pracodawca nie uznaje za spór zbiorowy Wzór nr 10. Porozumienie kończące spór zbiorowy Wzór nr 11. Uchwała związku zawodowego o zawieszeniu sporu zbiorowego Wzór nr 12. Zawieszenie sporu zbiorowego dokonane przez związek zawodowy wszczynający spór Wzór nr 13. Uchwała związku zawodowego o podjęciu zawieszonego sporu zbiorowego Wzór nr 14. Pismo związku zawodowego do pracodawcy o podjęciu zawieszonego sporu zbiorowego Wzór nr 15. Porozumienie zawarte pomiędzy związkiem zawodowym wszczynającym spór zbiorowy a pracodawcą w sprawie zawieszenia sporu zbiorowego Wzór nr 16. Oświadczenie pracodawcy o odstąpieniu od zawartego porozumienia kończącego spór zbiorowy Wzór nr 17. Oświadczenie związku zawodowego o uchyleniu się od skutków prawnych zawartego pod wpływem błędu porozumienia kończącego spór zbiorowy

7 Spis treści Wzór nr 18. Protokół rozbieżności z rokowań przeprowadzonych w sporze zbiorowym Wzór nr 19. Protokół z rokowań w sporze, którego pracodawca nie traktuje jako sporu zbiorowego Rozdział 3. Mediacja i arbitraż Wzór nr 20. Uchwała zarządu związku zawodowego o prowadzeniu sporu zbiorowego na etapie mediacji i wniosek o wyznaczenie mediatora Wzór nr 21. Pismo związku zawodowego wnioskujące o wyznaczenie mediatora Wzór nr 22. Wniosek pracodawcy do Ministra Pracy i Polityki Społecznej o wyznaczenie mediatora Wzór nr 23. Wniosek pracodawcy do Ministra Pracy i Polityki Społecznej o wyznaczenie mediatora z określeniem zakresu mediacji Wzór nr 24. Umowa zawarta pomiędzy stronami sporu zbiorowego a mediatorem dotycząca wynagrodzenia i innych kosztów postępowania mediacyjnego Wzór nr 25. Uchwała zarządu związku zawodowego o przeprowadzeniu strajku ostrzegawczego Wzór nr 26. Zawiadomienie pracodawcy o przeprowadzeniu strajku ostrzegawczego Wzór nr 27. Protokół rozbieżności z udziałem mediatora (z postępowania mediacyjnego) Wzór nr 28. Wniosek do Kolegium Arbitrażu Społecznego Rozdział 4. Strajk Wzór nr 29. Uchwała zarządu związku zawodowego o podjęciu strajku Wzór nr 30. Zawiadomienie pracodawcy o zorganizowaniu strajku Wzór nr 31. Porozumienie między pracodawcą a komitetem strajkowym określające zasady współpracy w okresie strajku Wzór nr 32. Wniosek do sądu o zakazanie naruszania majątku pracodawcy w trakcie strajku i zakazanie strajkującym blokowania możliwości świadczenia pracy przez łamistrajków Wzór nr 33. Zawiadomienie o odbyciu zgromadzenia publicznego Rozdział 5. Odpowiedzialność za naruszenie przepisów ustawy Wzór nr 34. Zawiadomienie Prokuratury o nielegalnym strajku (zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa) Wzór nr 35. Pozew o odszkodowanie za szkody wyrządzone pracodawcy z tytułu wywołania nielegalnego strajku/akcji protestacyjnej Wzór nr 36. Subsydiarny akt oskarżenia pracodawcy dotyczący nielegalnego strajku/akcji protestacyjnej Wzór nr 37. Zażalenie na postanowienie sądu w przedmiocie umorzenia postępowania (subsydiarnego aktu oskarżenia) Literatura

8 Wykaz skrótów BHP bezpieczeństwo i higiena pracy Dz. U. Dziennik Ustaw k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) k.p. ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst. jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) k.p.a. ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) MOP Międzynarodowa Organizacja Pracy M.P. Monitor Polski MPP Monitor Prawa Pracy NP Nowe Prawo NSA Naczelny Sąd Administracyjny ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego ONSAiWSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych PiM Prawo i Medycyna PiP Państwo i Prawo 11

9 Wykaz skrótów PIP PiZS PUP SN SO ustawa o PIP ustawa o spor. zbior. ustawa o ZFŚS ustawa o zwol. grup. ustawa o zw. zaw. UZP WSA ZFŚS Państwowa Inspekcja Pracy Praca i Zabezpieczenie Społeczne Powiatowy Urząd Pracy Sąd Najwyższy sąd okręgowy ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589 z późn. zm.) ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. Nr 55, poz. 236 z późn. zm.) ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn.: Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 z późn. zm.) ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracodawcy (Dz. U. Nr 90, poz. 844 z późn. zm.) ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.) układ zbiorowy pracy wojewódzki sąd administracyjny zakładowy fundusz świadczeń socjalnych 12

10 Słowniczek wyrażeń obcych a maiori ad minus z większego na mniejsze; argumentacja od czegoś większego do czegoś mniejszego; prawo wnioskowania polegające na założeniu, że jeżeli norma prawna pozwala czynić więcej, to pozwala też czynić mniej a minori ad maius argumentacja, w myśl której, jeżeli zakazane jest czynić mniej, to zakazane jest czynić więcej ad hoc właśnie do tego, doraźnie audiatur et altera pars niechaj druga strona zostanie też wysłuchana ; zasada, zgodnie z którą każdej stronie należy umożliwić wysłuchanie co do kwestii mającej znaczenie damnum emergens sformułowanie prawa cywilnego oznaczające faktyczną (rzeczywistą) szkodę wyrządzoną danemu podmiotowi de facto faktycznie de iure z mocy prawa de lege ferenda w odniesieniu do ustawy, która ma być uchwalona de lege lata w odniesieniu do obowiązującej ustawy ekskulpacja wykazanie braku winy hot cargo przedmioty, których nie powinno się dotykać; forma protestu polegająca na odmowie dostarczania odbiorcom produktów wytworzonych przez danego przedsiębiorcę in dubio pro libertate w razie wątpliwości należy rozstrzygać na rzecz wolności in solidum dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są spełnić świadczenie na rzecz tego samego wierzyciela z tym skutkiem, że spełnienie świadczenia przez jednego z dłużników zwalnia pozostałych; jedna i ta sama osoba ma wierzytelność w stosunku do dwóch lub więcej osób z różnych tytułów prawnych ius cogens norma prawna bezwzględnie obowiązująca lege artis według wszelkich zasad sztuki; zgodnie z prawem lege non distinguente nec nostrum est distinguere tam, gdzie ustawa nie rozróżnia, nie naszą rzeczą jest wprowadzać rozróżnienie lex specialis derogat legi generali ustawa szczególna wyłącza ustawę ogólną lockout zamknięcie drzwi przed kimś; obowiązujące w systemach niektórych państw prawo pozwalające pracodawcy na stosowanie represji spowodowanej żądaniami pracowników; polega ona na zamykaniu przedsiębiorstw i zwalnianiu pracowników jako represji w związku z żądaniami pracowników lucrum cessans sformułowanie prawa cywilnego oznaczające utratę przewidywanych korzyści 13

11 Słowniczek wyrażeń obcych pacta sunt servanda umów należy dotrzymywać post factum po fakcie quasi jak gdyby, jakby ratio legis uzasadnienie (racja) ustawy sciopero bianco strajk biały; włoskie określenie strajku polegającego na umyślnym spowalnianiu tempa pracy i obniżaniu jego wydajności sensu stricto ściśle, dokładnie sine qua non warunek konieczny (niezbędny) sit-down strike strajk okupacyjny slow down strike strajk polegający na spowalnianiu tempa pracy (inaczej nazywany strajkiem włoskim) sympathy strike strajk solidarnościowy ultima ratio środek ostateczny votum separatum zdanie odrębne wildcat strike dziki strajk; strajk wywołany bez przewidzianej prawem procedury 14

12 Od autora Niniejszy komentarz do ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. Nr 55, poz. 236 z późn. zm.) obejmuje aktualny stan prawny, zasadniczy dorobek doktryny prawa pracy w zakresie sporów zbiorowych oraz orzecznictwo sądowe, jak również spostrzeżenia i uwagi będące wynikiem moich doświadczeń w rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Jako praktykujący radca prawny oraz przez 2 lata dyrektor naczelny ds. pracowniczych w KGHM Polska Miedź SA w Lubinie byłem aktywnym uczestnikiem kilkudziesięciu sporów zbiorowych. Zamiarem moim było również przedstawienie komentarza do ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych w innym wymiarze niż to prezentowali dotychczas inni komentatorzy bardziej praktycznym niż teoretycznym. Dlatego oprócz stanowiska doktryny prawa pracy i orzecznictwa sądowego, starałem się przedstawić własne, praktyczne spostrzeżenia oraz załączyć stosowne wzory pism, przydatne zarówno w trakcie sporu zbiorowego, jak i po jego zakończeniu. W komentarzu zwracam uwagę na poważne wady legislacyjne, które zauważyli już pierwsi komentatorzy, stwierdzając między innymi, że: Nadmierny pośpiech prac legislacyjnych i poważne różnice interesów, jakie zarysowały się w trakcie uchwalania ustawy, zaowocowały w postaci niezbyt spójnych przepisów, budzących sporo wątpliwości interpretacyjnych, nie uwzględniających wielu ze zgłaszanych wcześniej słusznych propozycji (I. Boruta, Z. Góral, Z. Hajn, Komentarz do ustaw o: związkach zawodowych, organizacjach pracodawców, zbiorowych sporach pracy, Łódź 1992, s. 99). Zwraca na to uwagę także L. Florek, stwierdzając, że reaktywowane po 1990 r. zbiorowe prawo pracy jest dość schematyczne, a jego przepisy w wielu miejscach są dość niejednoznaczne. Wskazuje też, że poznanie zbiorowego prawa pracy wymaga znajomości orzecznictwa sądowego (L. Florek, Wprowadzenie (w:) Zbiorowe prawo pracy. Orzecznictwo, wybór i oprac. P. Grzebyk, P. Korzuch, Warszawa 2010, s. XI). W efekcie aktualny stan prawny pozwala na bardzo łatwe wszczynanie sporu zbiorowego, przy jednoczesnym braku jakiejkolwiek regulacji prawnej umożliwiającej między innymi kontrolę (badanie) zasadności żądań związków zawodowych kierowanych pod adresem pracodawcy. Już na etapie wszczęcia sporu zbiorowego brak jest organu właściwego do merytorycznego odniesienia się do przedstawionych żądań. Uprawnień takich nie posiada Państwowa Inspekcja Pracy, stosowny wniosek pracodawcy nie podlega również kognicji sądowej. Ustawa wprowadza taką kontrolę moim zdaniem dopiero w przypadku skierowa- 15

13 Od autora nia wniosku o rozpoznanie sporu przez komisję arbitrażu społecznego, lecz czyni to w ograniczonym zakresie, poprzez badanie zasadności sporu przez prezesa sądu (zob. komentarz do art. 16). Pewną rolę w tym zakresie mogłoby odgrywać Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przy zgłaszaniu wniosku o wyznaczenie mediatora, dokonując zakreślenia przedmiotu regulacji, lecz tego nie czyni (zob. komentarz do art. 11 ust. 3). Z uwagi na fakt, że wiele sporów w Polsce prowadzonych jest z naruszeniem prawa, otwarcie drogi sądowej jest zatem szczególnie pożądane. Gwarantowałoby to większą przejrzystość prawa i bezpieczeństwo ochrony miejsc pracy po zakończeniu sporu. Ponadto pracodawcy uniknęliby w wielu wypadkach prowadzenia żmudnych i nacechowanych niejednokrotnie wzajemną niechęcią negocjacji. Uchroniłoby to partnerów społecznych przed wywoływaniem nielegalnych sporów i w ich następstwie nielegalnych strajków oraz wyciąganiem konsekwencji prawnych wobec organizatorów strajku i uczestników, jak również, co moim zdaniem ma niezmiernie istotne znaczenie, uniknięto by zbędnych strat dla wciąż będącej na etapie rozwoju polskiej gospodarki. Nie można przy tym zapominać o wymiarze społecznym niepotrzebnych sporów zbiorowych. W komentarzu zwracam jednocześnie uwagę na wiele rozwiązań instytucjonalnych, które są niejasne, niepełne, wielowątkowe i dają szerokie pole do wzajemnie wykluczających się interpretacji. Nie służy to przejrzystości prawa, jednolitej linii doktryny prawa, a w konsekwencji powoduje, że organa ścigania i wymiaru sprawiedliwości poszukują w swoich orzeczeniach rozwiązań wyłącznie prozwiązkowych i przeciw pracodawcom. Moje doświadczenie zawodowe wskazuje, że niestety stan ten, pomimo obowiązywania od ponad 20 lat ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych i ustawy o związkach zawodowych, jest niezmienny. Nie oznacza to, że jestem przeciwny szerokim uprawnieniom pracowników, reprezentowanych przez związki zawodowe w walce o godne i godziwe warunki pracy i płacy. Wręcz przeciwnie. Kategorycznie stwierdzam, że związki zawodowe i ustawa o rozwiązywaniu sporów są gwarantem ładu i spokoju społecznego. Uwzględniając słabszą pozycję strony pracowniczej w relacjach z pracodawcą, co słusznie niweluje funkcja ochronna prawa pracy, nie można jednocześnie zapominać o drugiej stronie pracodawcy. Brak jasnych rozwiązań instytucjonalnych, co najmniej przybliżających nas do stanu równowagi pomiędzy partnerami społecznymi, powoduje przyznanie niewspółmiernie do potrzeb dużych uprawnień wyłącznie organizacjom związkowym, będącym ustawową reprezentacją pracowników. Ten stan rzeczy niejednokrotnie powoduje, że organizacje związkowe pod przykrywką żądań płacowych i groźby strajku legalizują faktycznie spór przeciwko prywatyzacji czy przekształceniom organizacyjnym pracodawcy. Dokonując swoistego szantażu moralnego, nazywanego w ekonomii hazardem moralnym, uzyskują możliwość wpływania na decyzje pracodawcy, nie ponosząc przy tym żadnej odpowiedzialności. Prowadzi to do eskalacji żądań i tym samym uniemożliwia lub znacznie utrudnia pracodawcy prowadzenie normalnej działalności. W opracowaniu pominięty został rozdział 6 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych Przepisy przejściowe i końcowe, jako obecnie nieistotny dla strony praktycznej. 16

14 Od autora Pragnę serdecznie podziękować Panu dr. hab. Arkadiuszowi Sobczykowi za inspirację, pomoc oraz cenne uwagi natury merytorycznej i redakcyjnej. Osobne podziękowania należą się Panu mec. Markowi Korczyńskiemu oraz Panu dr. Andrzejowi Jabłońskiemu za praktyczną pomoc przy redakcji tekstu. Lubin, lipiec 2011 r. Janusz Żołyński 17

15 18

16 Cześć I Komentarz 19

17 20

18 Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. Nr 55, poz. 236, zm.: Dz. U. z 1997 r. Nr 82, poz. 518, Nr 88, poz. 554; z 1999 r. Nr 72, poz. 802; z 2000 r. Nr 107, poz. 1127; z 2002 r. Nr 74, poz. 676; z 2004 r. Nr 240, poz. 2407; z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i 711) Rozdział 1 Przepisy ogólne Art. 1. Spór zbiorowy pracowników z pracodawcą lub pracodawcami może dotyczyć warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. 1. We wzajemnych relacjach między pracodawcami i pracownikami niejednokrotnie dochodzi do różnego rodzaju zatargów, konfliktów i sporów. W rozumieniu przepisów prawa pracy spory te możemy podzielić na spory indywidualne i spory zbiorowe (grupowe). Spory indywidualne wynikają z różnicy stanowisk pracownika i pracodawcy co do treści uprawnień lub obowiązków stron objętych stosunkiem pracy. Taki spór może być rozstrzygnięty polubownie pomiędzy pracownikiem i pracodawcą lub poprzez stosowne orzeczenie sądowe. Spór zbiorowy jest z kolei konfliktem na linii pracownicy pracodawca i dotyczy warunków pracy, płacy, świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych. Spory zbiorowe dzielą się na: spory o prawo (np. realizację przez pracodawcę obowiązków wynikających z ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych) oraz spory o interesy (np. o wypłatę przez pracodawcę odsetek od zaległości od niedokonanych wpłat na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych). 2. Spór zbiorowy dotyczy zatem określonej zbiorowości, interesów większej grupy pracowników (z reguły całej lub części załogi zakładu pracy). Liczba mnoga odróżnia 21

19 Art. 1 Część I. Komentarz spór zbiorowy od sporu indywidualnego. Stroną sporu zbiorowego nie może być zatem pracownik jako jednostka, pracownik jako jednostka nie może inicjować sporu zbiorowego (nie mieszczą się w ramach sporu zbiorowego żądania przywrócenia do pracy indywidualnego pracownika, z wyjątkiem przypadku, gdy pracodawca rozwiązał stosunek pracy z prowadzącym spór zbiorowy działaczem związkowym zob. komentarz do art. 17). Przepisy nie wskazują jednak, ilu pracowników zostanie uznanych za zbiorowość, co spowoduje, że powstały konflikt może przybrać charakter sporu zbiorowego w świetle prawa pracy. 3. Postulaty wysuwane w sporze zbiorowym przez daną grupę pracowników z reguły mają charakter ekonomiczny (żądanie podwyżki wynagrodzeń, skrócenie czasu pracy) lub socjalny (budowa własnego ośrodka wypoczynkowego, zapewnienie bezpłatnego leczenia sanatoryjnego). Żądania socjalne z uwagi na swoją specyfikę nie mają zatem charakteru roszczeniowego i nie mogą być dochodzone na drodze sądowej w trybie indywidualnego powództwa pracowniczego. Z kolei żądania ekonomiczne dotyczą ustanowienia nowych warunków płacy lub pracy i z mocy art pkt 1 k.p. nie podlegają kognicji sądów pracy. 4. Stronami sporu zbiorowego są wyłącznie z jednej strony pracodawca, a z drugiej pracownicy reprezentowani przez związki zawodowe. Stronami sporu zbiorowego nie mogą być inne podmioty, jak Skarb Państwa lub zorganizowane spontanicznie (ad hoc) pewne zbiorowości pracowników (społeczne komitety protestacyjne pracowników). 5. W przypadku konfliktów pomiędzy pracownikami i pracodawcami, które ze względów formalnoprawnych nie mogą być rozpatrywane w ramach przepisów ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, a ich rozwiązanie jest istotne dla zachowania tzw. spokoju społecznego, rolę moderatora spokoju społecznego formalnoprawnie mogą pełnić wojewódzkie komisje dialogu społecznego, działające w oparciu o przepisy ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz z późn. zm.) oraz rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2002 r. w sprawie wojewódzkich komisji dialogu społecznego (Dz. U. Nr 17, poz. 157). Działalność tych komisji określana jest często jako misja dobrej woli, gdyż w uzasadnionych wypadkach komisja ta może wyznaczyć osobę z misją polubownego zakończeniu sporu. Mediacja taka ma jednak charakter nieformalny i druga strona konfliktu może nie wyrażać zgody na taką formę zakończenia sporu. Z praktycznego punktu widzenia należy jednak zwrócić uwagę na to, że pracodawca nie musi ponosić kosztów mediatora i całego postępowania mediacyjnego, i na to co ma istotne znaczenie że misja taka może być podjęta również w trakcie strajku. Rola tych komisji jest jednak praktycznie znikoma, stąd wniosek, że w tym zakresie brak jest stosownej regulacji prawnej, która w sposób sformalizowany określałaby tryb i warunki takiego protestu. Zachowania takie zarówno pracowników, jak i pracodawcy nie mogą jednak naruszać porządku prawnego obowiązującego w państwie polskim, tj. nie mogą naruszać bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, organizacji i czasu pracy, wyrządzać szkody w mieniu pracodawcy, naruszać przepisów prawa karnego, naruszać spokoju społecznego itp. Winny być one rozwiązywane z po- 22

20 Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 1 szanowaniem godności pracowniczej i powszechnie obowiązujących zasad współżycia społecznego. 6. Jeżeli u pracodawcy funkcjonuje więcej niż jedna organizacja związkowa, każda z nich może odrębnie reprezentować swoich członków (pracowników) lub utworzyć wspólną reprezentację w celu prowadzenia sporu zbiorowego (zob. komentarz do art. 3). Spór zbiorowy może być zatem jeden lub kilka. Jedna zakładowa organizacja związkowa może być jednocześnie stroną kilku sporów zbiorowych. Wszystko to będzie zależało od przyjętych stanowisk zakładowych organizacji związkowych oraz przyjętej przez nie metody wywarcia nacisku na pracodawcę. 7. Sformułowanie innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych oznacza osoby, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związki zawodowe, lecz są pozbawione prawa do wszczynania i prowadzenia sporów zbiorowych (zob. komentarz do art. 6). 8. Związek zawodowy może moim zdaniem wszcząć spór zbiorowy, który będzie dotyczył praw emerytów i rencistów, jako osób związanych ze świadczeniami socjalnymi (zob. poniżej Świadczenia socjalne). Ustawa nie wymienia tego wprost, lecz stoję na stanowisku, że świadczenia socjalne należy rozumieć szeroko, jako uprawnienia należne nie tylko pracownikowi obecnie świadczącemu pracę, lecz także osobie, która jako emeryt lub rencista jest przez fundusz socjalny cały czas związana z pracodawcą. Dodatkowo za możliwością wszczęcia sporu zbiorowego w tym zakresie przemawia również fakt, że jest to ochrona przyszłych interesów aktualnych pracowników. Przedmiot sporu zbiorowego 1. Zakres przedmiotowy sporu zbiorowego określony został w art. 1 ustawy o spor. zbior. Zgodnie z tym przepisem spór zbiorowy może dotyczyć tylko i wyłącznie czterech zagadnień: warunków pracy, warunków płacy, świadczeń socjalnych, praw i wolności pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. 2. Zamieszczony w ustawie katalog dóbr, które mogą być przedmiotem sporu zbiorowego, ma charakter enumeratywny (choć przedmiotowe określenie warunków sporu zbiorowego w praktyce wywołuje bardzo duże kontrowersje, trudności interpretacyjne, a tym samym liczne wątpliwości i niejasności). Z tego też względu spory niemieszczące się w zakresie definicji sporu zbiorowego nie są sporami w rozumieniu ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Niedopuszczalne jest zatem ich rozwiązywanie w oparciu o przepisy cytowanej ustawy. Stąd wszelkie akcje protestacyjne dotyczące np.: reorganizacji pracodawcy (przedsiębiorstwa), jego rozwoju, strategii, przekształceń własnościowych, sposobu zarządzania tym podmiotem, wyboru władz, które w imieniu pracodawcy zarządzają zakładem, nie mogą być poddane pod spór zbiorowy w świetle przepisów ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (o czym dalej). 23