Raport socjologiczny - Portret zbiorowości osób bezdomnych w województwie pomorskim MACIEJ DĘBSKI

Transkrypt

1 Raport socjologiczny - Portret zbiorowości osób bezdomnych w województwie pomorskim MACIEJ DĘBSKI 1. WSTĘP Przedstawiając analizę wyników badań ankietowych przeprowadzonych wśród osób bezdomnych na terenie województwa pomorskiego w dniu 12 grudnia 2003 roku należy rozpocząć od pewnych założeń metodologicznych, koniecznych dla lepszego zrozumienia charakteru i celów badania. Po pierwsze należy powiedzieć, iż badanie osób bezdomnych w województwie pomorskim nie ma charakteru wyczerpującego, to znaczy nie zostały przebadane wszystkie możliwe osoby o statusie osoby bezdomnej na danym terytorium. Trudno również w przeprowadzonych badaniach wskazać konkretny dobór respondentów do badania. Nie można więc również mówić o losowości, która bardzo często jest warunkiem koniecznym przeprowadzania badań. Ma to o tyle znaczenie, że nie możemy wyciągać wniosków z przebadanej próby na ogólną populację osób bezdomnych zamieszkujących województwo pomorskie. Po drugie, należy wspomnieć, iż generalnie respondentów należy podzielić na dwie grupy. Pierwszą grupę stanowią mieszkańcy specjalistycznych placówek takich jak MOPS, MONAR czy innego rodzaju miejsca noclegowe. W tym przypadku można mówić o badaniach wyczerpujących, gdyż zostali przebadani wszyscy podopieczni wyżej wymienionych domów. Drugą grupę respondentów stanowią osoby, które nie przebywały w placówkach powołanych dla osób bezdomnych. Podczas prowadzenia prac terenowych starano się dotrzeć do wszystkich respondentów obecnych w czasie badania w różnych miejscach typu: szpitale, dworce, zakłady penitencjarne, altanki, działki, itp. Po trzecie, raport z badań ma charakter opisowy, tzn. opisuje zastaną rzeczywistość, nie uogólniając zebranych wyników na całą populację osób bezdomnych. Tym samym w raporcie z badań nie zostanie wykorzystana zaawansowana statystyka, lecz ukazywane będą zestawienia liczbowe i procentowe. Dane przedstawione w poniższym raporcie mają charakter opisowy, z uwzględnieniem poszczególnych grup respondentów. W raporcie nie znajdą się wyniki analizowane dla całej społeczności, ale dla jej poszczególnych fragmentów. Osobno analizy dokonywane będą dla bezdomnych z Trójmiasta, osobno dla respondentów spoza aglomeracji trójmiejskiej. Osobno wyniki będą ukazywane dla osób mieszkających w schronisku, oraz dla tych, którzy mieszkają

2 poza nim. Wszystkie wyniki zbiorcze zawarte w tabelach zarówno dla całej próby, oraz dla poszczególnych jej fragmentów znajdą się w aneksie. 2. NARZĘDZIE BADAWCZE Narzędziem badawczym wykorzystanym podczas badania były dwa kwestionariusze ankiety o wysokim stopniu standaryzacji. Pierwszy z nich przeznaczony był jedynie dla osób dorosłych (powyżej 18 roku życia), i składał się z dwudziestu sześciu pytań. Adresatem drugiego kwestionariusza ankiety, z dziewiętnastoma pytaniami, były dzieci do lat Podczas analizy danych najbardziej istotnymi zmiennymi niezależnymi będzie kategoria płci, miejsca przebywania (Trójmiasto versus poza Trójmiastem) oraz sposobu przebywania (miejsca poza placówkowe versus placówki). Za miejsca mieszkalne w niniejszym badaniu, tak jak dwa lata temu, uznaje się wszystkie pomieszczenia mieszkalne przeznaczone dla osób bezdomnych. Miejsca niemieszkalne to altanki działkowe, pustostany, dworce PKP i PKS, kanały ciepłownicze, itd. Wyróżnione zostały również inne miejsca, w skład których wchodzą: izby wytrzeźwień, szpitale i zakłady penitencjarne a także inne miejsca pobytu (u kolegi, u znajomych, na melinie, u rodziny). Porównując ze sobą dwie wykorzystane w badaniu ankiety należy zaznaczyć, że pytania od 1 do 14 są identyczne dla obu ankiet. Dlatego analizę statystyczną zaczniemy od tego, co wspólne dla obu grup badanych (osoby dorosłe i dzieci), następnie przechodząc do pozostałych problemów wynikających z różnego układu pytań zawartych w obu kwestionariuszach. Zawarte w kwestionariuszu ankiety pytania nie dają pełnego obrazu warunków życia oraz postaw życiowych osób bezdomnych w województwie pomorskim. Z racji tego, iż użyta metoda badawcza jest metodą ilościową, nie sposób było uzyskać szerszych wypowiedzi respondentów na temat ich własnej bezdomności. Dlatego zrealizowane badanie należy traktować jako dobry wstęp i podstawę do badań jakościowych, które poruszałyby nie tylko problemy natury zewnętrznej, ale sięgałyby głębiej dotykając istoty bezdomności, emocji i stanów psychicznych jej towarzyszących. 1 Z racji tego, iż podczas przeprowadzania tych samych badań w roku 2001 zastosowane zostały trzy kwestionariusze (dla osób dorosłych tymczasowo mieszkających w schroniskach, dla dzieci do lat 17 oraz dla osób dorosłych przebywających poza schroniskami), jak również ze względu na inną niekiedy treść pytań i kafeterii należy zwrócić szczególną uwagę podczas porównywania wyników z lat 2001 i 2003.

3 3. DANE SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNE OSÓB BEZDOMNYCH: Na początku przeprowadzania analizy danych należy stwierdzić, iż podczas przeprowadzania badań terenowych zanotowano na terenie całego województwa pomorskiego 2384 osoby bezdomne. Uzyskany w bieżącym roku liczebny wynik jest wyższy do tego sprzed dwóch lat (w roku 2001 osób bezdomnych zanotowano 2144 osób, z czego do analizy wybrano 2009). W zdecydowanej większości osoby bezdomne to osoby, które przekroczyły 18 lat stając się tym samym osobami dorosłymi (91,1%). Niespełna 8,9% respondentów całej próby stanowią dzieci. W zdecydowanej większości osoby bezdomne to mężczyźni (79,9%), co piąta osoba bezdomna to kobieta (20,1%). Ze względu na udział osób bezdomnych w poszczególnych powiatach okazuje się, że w powiatach trójmiejskich znajduje się niespełna połowa wszystkich osób przebadanych (47,2%), zaś w powiatach poza Trójmiastem znajduje się 52,8% wszystkich osób. Tabela nr 1. Płeć respondentów N % Mężczyzna ,9 Kobieta ,1 Ogółem ,0 Tabela nr 2. Udział respondentów w badaniu N % Osoba dorosła ,1 Dziecko 216 8,9 Ogółem ,0 Tabela nr 3. Udział respondentów w powiatach w Trójmieście i poza Trójmiastem N % Powiaty w Trójmieście ,2% Powiaty poza Trójmiastem ,8% Ogółem ,0

4 Dokonując analizy ze względu na wiek osoby bezdomnej okazuje się, że najbardziej licznie reprezentowane są dwie kategorie wiekowe: od 41 do 50 lat (29,4%) oraz od 51 do 60 lat (27,2%). Trzecim najczęściej reprezentowanym przedziałem wiekowym jest przedział pomiędzy 26 a 40 rokiem życia (18,2%). Osoby bezdomne do 18 roku życia stanowią w próbie 8,9%, od 18 do 25 lat 5,4%. Osoby od 60 do 70 roku życia stanowią 7,6%, zaś najstarsze osoby bezdomne, które przekroczyły 70 lat wynoszą jedynie 3,3%. Można więc powiedzieć, że większość osób bezdomnych to osoby w średnim wieku, najczęściej po 40 roku życia. Tabela nr 4. Wiek respondentów Wiek N % Do 18 lat 212 8,9 Od 18 do 25 lat 129 5,4 Od 26 do 40 lat ,2 Od 41 do 50 lat ,4 Od 51 do 60 lat ,2 Od 61 do 70 lat 180 7,6 Powyżej 70 lat 78 3,3 Ogółem ,0 Dokonując szczegółowej analizy ze względu na poszczególne powiaty można powiedzieć, iż najwięcej osób bezdomnych poza Trójmiastem znajduje się w Słupsku (254 osoby 10,7%), w powiecie kwidzyńskim (162osób 6,8%) oraz w powiecie malborskim (152 osoby 6,4%). Fakt ten związany jest z występowaniem w tych miastach, w których znajdują się dwie placówki o dużej liczbie mieszkańców. Stanowi to podstawę do stwierdzenia, iż bezdomność jest przede wszystkim, biorąc również pod uwagę stan bezdomności w Trójmieście, problemem miejskim. Szczegółowe liczebności i odsetki osób bezdomnych dla poszczególnych powiatów przedstawia poniższa tabela.

5 Tabela nr 5. Udział respondentów w poszczególnych powiatach N % Gdańsk ,9 Gdynia ,2 Sopot 27 1,1 Powiat bytomski 52 2,2 Powiat chojnicki 22 0,9 Powiat człuchowski 54 2,3 Powiat gdański 8 0,3 Powiat kartuski 81 3,4 Powiat kościerski 37 1,6 Powiat kwidzyński 162 6,8 Powiat lęborski 93 3,9 Powiat malborski 152 6,4 Powiat nowodworski 39 1,6 Powiat pucki 39 1,6 Powiat słupski 54 2,3 Powiat starogardzki 70 2,9 Powiat sztumski 15 0,6 Powiat tczewski 74 3,1 Powiat wejherowski 52 2,2 Słupsk ,7 Generalnie można powiedzieć, że w placówkach powołanych do opieki nad osobami bezdomnymi znajduje się niespełna połowa osób ankietowanych (44,8%). Pozostała część to osoby, które podczas przeprowadzania badania przebywały w innych miejscach, tzn. miejsca niemieszkalne (21,9%), działki i altany (12,2%), kątem u rodziny czy znajomych (15,1%), zakłady penitencjarne (3,6%), szpitale (1,9%) czy izby wytrzeźwień (0,4%). Tabela nr 6. Miejsca przebywania osób bezdomnych N % Placówki ,8 Miejsca niemieszkalne ,9 Szpitale 45 1,9 Zakłady penitencjarne 86 3,6 Inne: u kolegi, znajomych, u rodziny ,1 Izba wytrzeźwień 10 0,4 Działki i altany ,2 Ogółem ,0

6 Tabela nr 7. Nazwa placówki w których zostały zrealizowane badania N % Gdańska Fundacja Kultury Chrześcijańskiej im. św. Brata Alberta 76 7,1 MONAR PCBP - ul. Kochanowskiego 75 7,0 Tymczasowy Ośrodek Opiekuńczy MOPS Gdynia 75 7,0 Towarzystwo Wspierania Potrzebujących PRZYSTAŃ 65 6,1 Ośrodek Profilaktyki Rodzinnej - SDPCPR Gdynia 64 5,9 Schronisko AGAPE Borowy Młyn 60 5,6 Schronisko dla bezdomnych DOM FIDES Malbork 55 5,2 Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta - N. Port 54 5,1 Schronisko AGAPE Szawałd 54 5,1 Zespół Opiekuńczy MOPS Gdynia 50 4,7 Rodzinny Ośrodek Kryzysowy SDPCPR 44 4,1 Noclegownia dla bezdomnych MOPS Gdańsk 40 3,7 Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta SŁUPSK 40 3,7 Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta Przegalina 36 3,4 Dom Pobytu Bezdomnego WSPÓLNY DOM SŁUPSK 31 2,9 Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta w Smętowie 29 2,7 Noclegownia BENE VITA Ustka 28 2,6 Dom MARKOT ,5 Noclegownia dla bezdomnych MOPS Lębork 19 1,8 Diecezjalny Dom Samotnej Matki im. Jana Pawła II 17 1,6 Schronisko dla bezdomnych - MOPS CHOJNICE 17 1,6 Fundacja OAZA POLNICE 17 1,6 Pogotowie opiekuńcze SŁUPSK 16 1,5 Schronisko dla bezdomnych SA Kaszuby 14 1,3 Noclegowania dla bezdomnych MOPS Miastko 13 1,2 Szkoła Życia Wandzino 12 1,1 Schronisko dla kobiet z dziećmi SA Kaszuby Kartuzy 12 1,1 Dom Pomocy EMAUS 9 0,8 Noclegownia dla Bezdomnych MOPS CHŁUCHÓW 6 0,6 Towarzystwo pomocy im. św. Brata Alberta - Dom przystosowawczy 5 0,5 Zarząd Rejonowy PCK SŁUPSK 5 0,5 Dom Samotnej Matki MONAR Lubichowo 3 0,3 Ogółem ,0 Ciekawa wydaje się być analiza dotycząca rozkładu miejsca pobytu osoby bezdomnej ze względu na powiaty Trójmiasta oraz pozostałe. Okazuje się, że ponad połowa osób bezdomnych w Trójmieście zamieszkuje w powołanych do tego celu placówkach (56,0%). Odsetek osób mieszkających w placówkach poza Trójmiastem jest o wiele niższy i wynosi 34,7%. Warto zwrócić również uwagę na fakt, iż poza Trójmiastem daje się zauważyć wyższy niż w trójmieście odsetek miejsc niemieszkalnych (stosunek 28,8% poza Trójmiastem do 14,2% w Trójmieście) oraz innych miejsc (u kolegi, u znajomych, znajomych rodziny) stosunek 25,8% poza

7 Trójmiastem do 3,2% w Trójmieście. Warto zaznaczyć, że prawie jedna piąta osób z Trójmiasta (19,4%) zamieszkuje działki i altany. W porównaniu do bezdomnych spoza Trójmiasta odsetek ten można uznać za wysoki (poza Trójmiastem wynosi on jedynie 5,8%). Tabela nr8. Miejsce pobytu osoby bezdomnej a powiat Powiaty w Trójmieście Powiaty poza Trójmiastem N % N % Placówki , ,7 Miejsca niemieszkalne , ,8 Szpitale 40 3,6 5 0,4 Zakłady penitencjarne 30 2,7 56 4,5 Inne: u kolegi, znajomych, u rodziny 36 3, ,8 Izba wytrzeźwień 10 0,9 - - Działki i altany ,4 73 5,8 Ogółem , ,0 Potwierdza się więc tendencja, która była widoczna również dwa lata temu, a mianowicie w Trójmieście osoby bezdomne raczej mieszkają w placówkach, zaś poza Trójmiastem poza placówkami. Zapewne ma to związek z ilością występowania placówek, która w większych miastach jest zdecydowanie wyższa niż na terenach położonych poza aglomeracją miejską. 2 W podziale ze względu na płeć również można wskazać pewne zależności: w przypadku mieszkania w placówkach dla osób bezdomnych należy powiedzieć, iż procent kobiet i mężczyzn jest podobny. Różnice w miejscu pobytu ze względu na płeć dotyczą takich miejsc jak: działki i altany (kobiety częściej zamieszkują działki i altany niż mężczyźni stosunek odpowiednio 19,3% do 10,5%), miejsca niemieszkalne (mężczyźni częściej mieszkają w miejscach niemieszkalnych niż kobiety stosunek odpowiednio 23,4% do 15,9%). Tabela nr9. Miejsce pobytu osoby bezdomnej a płeć Mężczyzna Kobieta N % N % Placówki , ,8 Miejsca niemieszkalne , ,9 Szpitale 36 1,9 9 1,9 Zakłady penitencjarne 82 4,3 4 0,8 Inne: u kolegi, znajomych, na melinie, u rodziny , ,2 Izba wytrzeźwień 10 0,5 - - Działki i altany , ,3 Ogółem , ,0 2 W 2001 roku w Trójmieście: 61% - placówki, 31% - miejsca niemieszkalne, 8% - inne placówki. Poza Trójmiastem: placówki 40%, miejsca niemieszkalne 46%, inne miejsca 14%.

8 4. OSOBY DOROSŁE Dokonując dalszej analizy statystycznej uzyskanych wyników postanowiono podzielić zebrany materiał empiryczny na dwie części. Pierwsza część dotyczy jedynie wyników uzyskanych dla gmin Gdańska, Sopotu i Gdyni (Trójmiasto), druga zaś, dla pozostałego obszaru województwa pomorskiego. Przy tej okazji należy również wspomnieć, że zmienna miejsce przeprowadzenia badania (mierzona dotychczas na skali: placówki, miejsca niemieszkalne, szpitale, zakłady penitencjarne, izby wytrzeźwień, działki i altanki, oraz inne miejsca) została zrekodowana na skalę dwustopniową: schroniska oraz miejsca poza schroniskiem. Dodatkowo analiza dla pierwszej grupy respondentów ze względu na ważność trójmiejskiego obszaru podzielona zostanie na dwie grupy: osoby bezdomne znajdujące się w schroniskach oraz na osoby bezdomne mieszkające poza placówkami pomocy społecznej. Analiza statystyczna będzie również obejmowała osobno osoby dorosłe i dzieci. Zarówno podział na obszar Trójmiasta i poza Trójmiastem, jak również podział na schroniska i miejsca poza schroniskiem wynika z chęci porównania wyników uzyskanych w roku Analiza zebranego materiału w dwóch grupach będzie przedstawiała się podobnie, to znaczy oparta będzie o klucz, który obowiązywać będzie dla dwóch grup. Po pierwsze mowa będzie o cechach społeczno-demograficznych poszczególnych respondentów w poszczególnych grupach, po drugie analizowany będzie czas bezdomności, po trzecie zaś poruszone zostaną problemy związane z różnymi miejscami przebywania w ciągu ostatnich 12 miesięcy. W dalszej kolejności mowa będzie o powodach bezdomności oraz o posiadaniu takich rzeczy jak: obywatelstwo polskie, ubezpieczenie zdrowotne. Odrębna analiza przedstawiona będzie dla takich problemów jak: korzystanie z pomocy społecznej, sprawy mieszkaniowe osób bezdomnych, stan zdrowia respondentów oraz ich aktywność zawodowa DOROŚLI W SCHRONISKACH TRÓJMIASTA Cechy społeczno-demograficzne Wyliczając udział procentowy kobiet i mężczyzn będących mieszkańcami schronisk trójmiejskich za podstawę procentowania należy wziąć tylko te osoby, które spełniają następujący warunek: są to osoby dorosłe, mieszkające w schroniskach, na terenie Trójmiasta. Takich osób w naszym badaniu jest 538. Zdecydowanie częściej jest to mężczyzna (420 osób

9 78,2%) niż kobieta (117 osób 21,8%). Porównując dane z danymi otrzymanymi dwa lata temu należy odnotować mały spadek procentowy kobiet zamieszkujących trójmiejskie schroniska (w roku 2001 odsetek kobiet wynosił 27,3%). Zdaje się więc pogłębiać tendencja mówiąca o tym, iż mieszkańcami schronisk są przede wszystkim mężczyźni Dokonując analizy osób bezdomnych zamieszkujących trójmiejskie schroniska ze względu na wiek należy wskazać, iż dominującym przedziałem wiekowym okazał się przedział pomiędzy 51 a 60 rokiem życia (36,2%). Drugą kategorią pod względem częstości występowania reprezentują osoby bezdomne w przedziale wiekowym lat (28,4%). Nieco rzadziej występują osoby pomiędzy 26 a 40 rokiem życia (17,1%) oraz osoby od 18 do 25 lat (6,9%). Osoby bezdomne pomiędzy 60 a 70 rokiem życia stanowią 9,3%, zaś powyżej 70 toku życia jedynie 2% W porównaniu do roku 2001 stwierdza się, że nastąpiła zamiana na pierwszych dwóch miejscach pod względem uczestnictwa respondentów ze względu na wiek. W roku 2001 najczęściej reprezentowanym przedziałem był przedział wiekowy lat (34,7%), zaś na drugim miejscu przedział lat (30,6%). Pozostałe przedziały w obu badaniach reprezentowane są na podobnym poziomie. Analizując wiek ze względu na płeć można wysnuć generalny wniosek, iż osoby młode przebywające w trójmiejskich schroniskach to przede wszystkim kobiety. Ich udział w pierwszych dwóch przedziałach wiekowych (od 18 do 40 lat) wyniósł 48,7%, zaś wśród mężczyzn odsetek ten wynosi niespełna 17,2%. Sytuacja diametralnie odwraca się w następnych dwóch przedziałach wiekowych (od 41 do 60 lat), w których to mężczyźni mają zdecydowanie większy udział niż kobiety (stosunek odpowiednio 71% dla mężczyzn i 42,8% dla kobiet). Kolejną analizowaną zmienną w tej grupie jest wykształcenie respondenta. Z przeprowadzonych badań można wysnuć wniosek, że skrajne typy wykształceń (wykształcenie niepełne podstawowe oraz wyższe należą do rzadkości i są reprezentowane odpowiednio przez 2,6% oraz 2,8% respondentów. Wykształcenie podstawowe deklaruje 27,1% osób badanych, zaś zawodowe aż 44,6%. Kolejne 22,9% ankietowanych zadeklarowało średni poziom wykształcenia. W podziale wykształcenia respondentów ze względu na płeć można stwierdzić, że kobiety częściej niż mężczyźni deklarują wykształcenie podstawowe, zaś mężczyźni częściej niż kobiety wskazują na wykształcenie zawodowe. W przypadku średniego poziomu wykształcenia po raz kolejny uwidacznia się przewaga procentowa kobiet.

10 Czas bezdomności Podczas prowadzenia badań terenowych poproszono respondentów o jak najbardziej dokładne wskazanie okresu bezdomności. Wśród osób bezdomnych zamieszkujących trójmiejskie schroniska średni okres bezdomności wyniósł 5,22 lat. Jest on zdecydowanie wyższy w przypadku mężczyzn (5,78 lat) niż w przypadku kobiet (3,24 lata). Można również powiedzieć, iż przeciętny okres bezdomności wśród dorosłych osób zamieszkujących trójmiejskie schroniska jest nieco niższy od ogólnego wyniku dla całej próby (5,62 lat). Analizując okres bezdomności w podziale na wiek można zauważyć wyraźną tendencją: im osoba starsza, tym jej okres bezdomności jest dłuższy. Wśród osób najmłodszych (18-25 lat) okres ten wyniósł 2,18 lat; w przedziale wiekowym okres ten jest już nieco dłuższy (3,54 lata); w przedziale wiekowym lat 5,4 lata; w przedziale ,00 lat; w przedziale ,23 lat oraz wśród osób powyżej 70 roku życia średnia okresu bezdomności wydłuża się do 9,10 lat. Czy wykształcenie wpływa na okres bezdomności? Wydaje się że tak, albowiem najdłużej osobami bezdomnymi okazały się osoby z wykształceniem niepełnym podstawowym (6,07 lat) oraz osoby z wykształceniem zawodowym 5,39 lat). Stosunkowo najkrótszy czas okresu bezdomności deklarują osoby z wykształceniem wyższym 4,05 roku Przebywanie w schroniskach oraz w innych miejscach w ciągu ostatniego roku Zdecydowana większość bezdomnych mieszkańców trójmiejskich schronisk przebywa w noclegowni samotnie (84,8%). Niespełna co dziesiąty respondent (9,6%) deklaruje, iż w schronisku przebywa z dzieckiem, zaś 4,5% wskazuje, że z całą rodziną. Jedynie 1,1% mieszkańców schronisk w Trójmieście przyznaje, że w schronisku przebywa z partnerem lub partnerką. Kobiety częściej niż mężczyźni deklarują pobyt w schronisku z dzieckiem (stosunek 0,2% wśród mężczyzn do 42,7% wśród kobiet), mężczyźni natomiast częściej niż kobiety deklarują swoją samotność w schronisku (stosunek 95,9% wśród mężczyzn do 45,3% wśród kobiet). Gdzie Pan(i) przebywał(a) najczęściej w ciągu ostatnich 12 miesięcy? To pytanie zadano osobom dorosłym w celu znalezienia tych wszystkich miejsc, w których potencjalnie respondenci mogli przebywać w ciągu ostatniego roku. Na to pytanie osoba ankietowana mogła zaznaczyć maksymalnie 5 miejsc, stąd uzyskane procenty nie sumują się do 100%.

11 Zdecydowana większość tych, którzy mieszkają w trójmiejskich schroniskach zadeklarowała, że ich miejscem pobytu w ciągu ostatnich 12 miesięcy było właśnie schronisko (84,2%). 16,2% z analizowanej grupy zadeklarowało dodatkowo, że przez ostatni rok zamieszkiwali również u znajomych bądź u rodziny, 15% mieszkała na stancjach lub w wynajmowanych pokojach, zaś co dziesiąty badany (10,7%) jako miejsce najczęstszego pobytu wskazał baraki na działkach oraz altanki. 4,2% respondentów jako miejsce pobytu wskazało dworzec, kolejne 4% wskazało na klatki schodowe, strychy i piwnice. Pozostałe odpowiedzi nie przekroczyły punktu 4%. W przypadku podziału odpowiedzi na to pytanie ze względu na płeć okazuje się, że kobiety częściej niż mężczyźni deklarowały pobyty w wynajmowanych pokojach, stancjach, kątem u rodziny lub znajomych. W pozostałych odpowiedziach nieznacznie większy odsetek stanowili mężczyźni. Również ze względu na wiek respondenta można wysnuć kilka wniosków. Po pierwsze im starszy respondent tym częściej zamieszkuje on schronisko, im młodsza osoba bezdomna tym częściej mieszka w wynajmowanym pokoju lub na stancji. W altankach i barakach na działkach najczęściej mieszkają osoby pomiędzy 26 a 50 rokiem życia, zaś pobyty na dworcach są raczej domeną osób po 50 roku życia. Mamy tutaj do czynienia z tzw. syndromem bezdomności, który wraz z okresem pozostawania w bezdomności jest coraz silniejszy. Kątem u znajomych czy rodziny najczęściej mieszkają osoby pomiędzy 26 a 40 rokiem życia oraz osoby najstarsze, które przekroczyły 70 lat Powody bezdomności Co było głównym powodem bezdomności dorosłych mieszkańców trójmiejskich schronisk? Prawie połowa osób bezdomnych przyznała, że głównym powodem była eksmisja tak uważa 43,9% respondentów. Drugim w kolejności powodem było wypędzenie z mieszkania przez rodzinę lub współlokatorów (23,2%) oraz stanie się bezdomnym na swoje własne życzenie, z własnej inicjatywy (21,7%). Jedynie 6% respondentów przyznała, iż bezdomność to skutek ucieczki prze przemocą w rodzinie. Pozostałe odpowiedzi nie uzyskały 5%. Analizując uzyskane wyniki przyczyn bezdomności ze względu na płeć wskażmy najważniejsze różnice dzielące kobiety i mężczyzn. Po pierwsze kobiety częściej niż mężczyźni stały się bezdomne na skutek ucieczki przed przemocą w rodzinie (23,5% wśród kobiet, 1,2% wśród mężczyzn). Świadczy to o ogólnej tendencji przejawiającej się w Polsce, że to ofiara staje się osobą bezdomną, a nie sprawca. W przypadku wykwaterowania przez administrację to

12 mężczyźni częściej niż kobiety wskazują eksmisję jako powód swojej bezdomności (49,4% wśród mężczyzn, 24,3% wśród kobiet). Ze względu na wiek nie obserwuje się znaczących różnic Posiadanie dowodu tożsamości, obywatelstwa polskiego oraz ostatniego zameldowania na terenie województwa pomorskiego Zdecydowana większość bezdomnych powyżej 18 roku życia zamieszkujących trójmiejskie schroniska ostatnie stałe zameldowanie deklaruje na terenie województwa pomorskiego (94,1%). Wśród kobiet odsetek zameldowanych na terenie województwa pomorskiego wyniósł 88,9%, zaś wśród mężczyzn 95,6%. Mało jest osób (jedynie 5,9%) wskazujących na inne województwo jako miejsce ostatniego meldunku Oznacza to, że mobilność osób bezdomnych w województwie pomorskim nie jest duża. Należy więc odrzucić tezę, jakoby problem bezdomności w województwie pomorskim charakteryzował się wysokim stopniem migracji zewnętrznej. Owszem, możemy mówić o napływających osobach bezdomnych z innych województw, ale takie przypadki należą do rzadkości. Być może mamy raczej do czynienia z migracją osób bezdomnych wewnątrz samego województwa, ale ten problem wymagałby kolejnych badań empirycznych. Również posiadanie dowodu tożsamości jest wśród dorosłych osób bezdomnych zjawiskiem dość rozpowszechnionym. 88,2% dorosłych zamieszkujących schroniska na terenie Trójmiasta deklaruje posiadanie takiego dowodu. Częściej jest to kobieta niż mężczyzna (odpowiednio 92,2% do 87,4%), częściej również jest to osoba z wykształceniem wyższym (93,3%), najrzadziej z wykształceniem niepełnym podstawowym (71,4%). Zarówno w przypadku posiadania dowodu tożsamości, jak również w przypadku ostatniego zameldowania na terenie województwa pomorskiego nie odnotowuje się zależności statystycznych ze względu na zmienną wiek. Na równie wysokim poziomie jest posiadanie obywatelstwa polskiego (99,6%) Korzystanie z pomocy społecznej Korzystanie z pomocy społecznej w świetle zebranego materiału empirycznego jest duże. Aż 89,4% dorosłych respondentów przyznało, że korzysta regularnie z pomocy społecznej. Analizujący wyniki ze względu na płeć należy stwierdzić, iż w przypadku kobiet i mężczyzn odsetek korzystających z pomocy społecznej utrzymuje się na podobnym poziomie. Drobne różnice daje się zaobserwować w podziale na wykształcenie respondenta: osoby z

13 wykształceniem niepełnym podstawowym w 100% deklarują korzystanie z pomocy społecznej. Wśród osób z wykształceniem średnim odsetek ten jest najniższy i wynosi 89,0%. Podczas prowadzonych badań zadano pytanie czy osoby dorosłe mieszkające w trójmiejskich schroniskach korzystają z pomocy innych organizacji, np. z pomocy kościoła, PCK, CARITAS czy PKPS-ów. Okazuje się, że jedynie co dziesiąty badany respondent zadeklarował korzystanie z pomocy tych organizacji (10,9%), zjawisko to jest jednak bardzo rzadkie. W tym miejscu warto jedynie zwrócić uwagę na rolę, jaką w tym zakresie pełni kościół. Okazuje się, że co piąty z tych, którzy korzystają z tej pomocy deklaruje, iż korzysta z pomocy kościoła zawsze, kiedy ma ku temu okazję. W przypadku innych organizacji korzystanie przez osoby bezdomne z oferowanej pomocy, jak już powiedziano, jest sporadyczne Sprawy mieszkaniowe osób bezdomnych Uzyskane wyniki wskazują, iż trudno jest mówić o dużej aktywności osób bezdomnych w kwestii poszukiwania nowego miejsca zamieszkania. Niespełna połowa mieszkańców trójmiejskich schronisk (45,9%) deklaruje, iż ma złożony wniosek o przydział mieszkania komunalnego lub socjalnego. Co trzeci respondent (32,3%) jest na liście oczekujących na mieszkanie, zaś prawie dwie trzecie (61,6%) nie. 6,0% respondentów nie orientuje się czy jest na liście oczekujących na mieszkanie, czy też nie. W przypadku spraw mieszkaniowych daje się zauważyć istotne różnice ze względu na płeć respondenta. Okazuje się bowiem, że to kobiety znacznie częściej deklarują złożenie wniosku o przydział mieszkania (56,1%), niż mężczyźni (43,2%). W przypadku wykształcenia złożenie wniosku o przydział mieszkania najchętniej deklarują osoby z wykształceniem wyższym (60%), najrzadziej zaś osoby z wykształceniem zawodowym (41,9%). Z uzyskanych danych wynika jednak, że to mężczyźni częściej niż kobiety są na liście oczekujących na mieszkanie (odpowiednio 33,7% wśród mężczyzn do 27,6% wśród kobiet), oraz osoby z wykształceniem średnim (36,1%). W przypadku kategorii wiekowych nie da się zauważyć zasadniczych różnic w odpowiedziach na to pytanie Zdrowie. Analizując bezdomnych z trójmiejskich schronisk pod kątem ich zdrowia można wysnuć generalny wniosek, iż w dużej mierze są to osoby niepełnosprawne lub z orzeczoną grupą

14 inwalidzką (37,9%). Zgodnie z przypuszczeniami deklarujący swoją chorobę to przede wszystkim mężczyźni (41,7%), zdecydowanie zaś rzadziej kobiety (24,8%). Potwierdza się również kolejna hipoteza mówiąca o tym, że wraz z wiekiem rośnie procent tych którzy mają orzeczoną grupę inwalidzką. Dane wskazują, iż odsetek ten różni się począwszy od osób najmłodszych do 25 roku życia (10,8%), aż do osób najstarszych, które ukończyły 70 lat (71,4%).Uzyskane procenty należy jednak traktować z wielką ostrożnością, gdyż liczebności w poszczególnych przedziałach wiekowych są małe. Zdecydowana większość respondentów posiada ubezpieczenie zdrowotne (88,8%). Pozostając wśród pytań odnoszących się do zdrowia osób bezdomnych postanowiono zadać respondentom pytanie o subiektywny stan zdrowia. Na pytanie jak ocenia Pani(i) swój stan zdrowia? prawie co dziesiąty badany (9,6%) zadeklarował, iż jego stan zdrowia, w jego odczuciu jest bardzo dobry. Ocenę dobrą uzyskała nieco ponad jedna trzecia badanych (34,9%). Dominują jednak odpowiedzi świadczące o takim sobie stanie zdrowia ocenę dostateczną wystawiło sobie aż 36,6% respondentów. Prawie co piąty respondent swój stan zdrowia ocenia niedostatecznie (18,9%). Warto w tym miejscu zaznaczyć, że kobiety częściej deklarują stan zdrowia na poziomie bardzo dobrym lub dobrym niż mężczyźni (odsetek odpowiedzi pozytywnych wśród kobiet wyniósł 60,7%, zaś wśród mężczyzn jedynie 39,8%. Poczucie stanu swojego zdrowia jest, tak jak by się wydawało, uzależnione od wieku respondentów. Najmniejszy odsetek odpowiedzi niedostatecznych zaobserwowano wśród respondentów z przedziału wiekowego od 26 do 40 roku życia (4,3%), największy wśród osób pomiędzy 61 a 70 rokiem życia (61,7%) Aktywność zawodowa bezdomnych Aktywność zawodową respondentów zamieszkujących schroniska dla osób bezdomnych w Trójmieście określa kilka następujących po sobie pytań. Listę pytań o aktywność zawodową otwiera pytanie o posiadane kwalifikacje zawodowe. Jak się okazuje osiem na dziesięciu badanych deklaruje posiadanie takich kwalifikacji (79,4%). Jest to tym bardziej oczywiste, gdyż najczęściej zaznaczanym wykształceniem okazało się wykształcenie zawodowe. Co piąty badany stwierdza, iż żadnych kwalifikacji zawodowych nie posiada. Zgodnie z naszymi przewidywaniami na kwalifikacje zawodowe częściej wskazują mężczyźni niż kobiety, a to dlatego, że to mężczyźni częściej charakteryzują się wykształceniem zasadniczym niż kobiety.

15 Posiadanie kwalifikacji zawodowych związane jest również z wiekiem. W rezultacie, analizując otrzymane wyniki można przyjąć założenie, że im starszy respondent, tym posiadanie przez niego kwalifikacji zawodowych jest częściej spotykane. Aktywność zawodowa to przede wszystkim podejmowana praca. Okazuje się jednak, że niespełna co dziesiąty badany mieszkaniec trójmiejskich schronisk zadeklarował pracę o charakterze zarobkowym (9,6%). Zdecydowana większość (90,2%) nie ma pracy. W porównaniu do badań sprzed dwóch lat okazuje się, że nieznacznie wzrósł odsetek osób nie podejmujących pracy zarobkowej (w roku 2001 odsetek tych osób wyniósł 88,2%). Pracę zarobkową częściej wykonują kobiety (18,1%) niż mężczyźni (7,1%). Praca zarobkowa jest również domeną osób młodych, pomiędzy 18 a 40 rokiem życia (pracę zarobkową w kategorii lat deklaruje 16,2% osób, w kategorii ,0%). Można również powiedzieć, że im wykształcenie respondenta jest wyższe, tym podejmowanie pracy zarobkowej jest częstsze. W przypadku osób z wykształceniem niepełnym podstawowym odsetek pracujących zarobkowo wynosi 7,7%, z wykształceniem podstawowym 9,9%, z wykształceniem zawodowym 7,1%, z wykształceniem średnim12,7%, zaś z wykształceniem wyższym 21,4%. Ogólnie jednak można powiedzieć, iż podejmowanie pracy zarobkowej otrzymuje się na niskim poziomie. Podczas prowadzonych badań postanowiono zapytać tych respondentów, którzy nie pracują zawodowo o przyczyny takiego stanu rzeczy. Z przeprowadzonych badań wynika, że zły stan zdrowia jest główną przyczyną, dla której osoby bezdomne nie podejmują pracy (41,1%). Drugą w kolejności przyczyną okazało się brak oferty pracy (38,1%), oraz nieodpowiedni wiek (czytaj: za wysoki) 21,7%). Jedynie 0,5% respondentów jawnie zadeklarowało, że nie chce podejmować pracy zarobkowej, zaś 7,4% pracy podjąć nie może. Niestety do końca nie wiadomo dlaczego. Odsetek osób podejmujących pracę zarobkową (9,6%) pokrywa się z odpowiedziami na kolejne pytanie, a mianowicie czy respondent ma umowę o pracę. Okazuje się, że dokładnie co dziesiąty ankietowany (10,0%) deklaruje, iż takową umowę posiada, pozostała część (90,0%) umowy o pracę nie ma. Posiadanie umowy częściej deklarują mężczyźni (21,2%) niż kobiety (6,0%), osoby powyżej 70 roku życia (33,3%) oraz osoby najmłodsze do 25 roku życia (20,8%). Najczęściej posiadanie umowy o pracę deklarują osoby z wykształceniem wyższym (22,2%). Na zakończenie omawiania aktywności zawodowej osób bezdomnych mieszkających w trójmiejskich schroniskach postanowiono zapytać respondentów, czy mają oni inne źródła dochodu? Z przeprowadzonych badań wynika, że najczęstszym dodatkowym źródłem dochodu jest zasiłek społeczny tak deklaruje 22,0% osób ankietowanych. Na drugim miejscu pod

16 względem częstości wskazań uplasowała się sezonowa praca dorywcza (17,8%), zaś na trzecim renta lub emerytura (12,1%). Na dalszych miejscach znalazły się takie odpowiedzi jak: alimenty (4,9%), świadczenia ZUS (6,8%) czy zbieractwo (6,6%) DOROŚLI MIESZKAJĄCY POZA SCHRONISKAMI NA TERENIE TRÓJMIASTA Cechy społeczno-demograficzne Respondentów spełniających warunek bycia dorosłym, mieszkającym na terenie Trójmiasta oraz nie mieszkających w placówkach jest w naszym badaniu 454 osoby. Wyliczając udział procentowy kobiet i mężczyzn stwierdzić należy, że zdecydowanie częściej jest to mężczyzna (360 osób 79,5%) niż kobieta (93 osób 20,5%). Porównując dane z danymi otrzymanymi dwa lata temu należy odnotować wzrost osób mieszkających poza schroniskami. W roku 2001 na terenie Trójmiasta poza schroniskami przebywało 311 osób. Widać więc że wzrost osób przebywających poza placówkami jest dość znaczny. Nie należy tego faktu przypisywać rzeczywistemu wzrostowi osób przebywających w miejscach niemieszkalnych. Różnica w liczbie przebadanych osób może wynikać z faktu, iż podczas ostatniego badania udało się więcej osób bezdomnych spisać, co może świadczyć o większej dostępności respondentów podczas badania. W przypadku miejsca przebywania osób bezdomnych poza trójmiejskimi placówkami to okazuje się, iż 34,6% mieszka w tzw. miejscach niemieszkalnych, zaś aż 40,5% na działkach i w altankach. 8,8u% ankietowanych zostało zbadanych w szpitalu, zaś 6,6% w zakładach penitencjarnych. Kolejne 7,3% osób bezdomnych zostało przebadanych u znajomych bądź u rodziny, a 2,2% w izbie wytrezźwień. Dokonując analizy osób bezdomnych zamieszkujących miejsca niemieszkalne ze względu na wiek należy wskazać, iż dominującym przedziałem wiekowym okazał się przedział pomiędzy 41 a 50 rokiem życia (33,0%). Drugą kategorią pod względem częstości występowania reprezentują osoby bezdomne w przedziale wiekowym lat (31,9%). Nieco rzadziej występują osoby pomiędzy 26 a 40 rokiem życia (20,3%) oraz osoby od 18 do 25 lat (7,0%). Osoby bezdomne pomiędzy 60 a 70 rokiem życia stanowią 5,7%, zaś powyżej 70 toku życia jedynie 2% Kolejną analizowaną zmienną w tej grupie jest wykształcenie respondenta. Z przeprowadzonych badań można wysnuć wniosek, że, tak jak w przypadku osób dorosłych

17 mieszkających w schroniskach, skrajne typy wykształceń (wykształcenie niepełne podstawowe oraz wyższe należą do rzadkości i są reprezentowane odpowiednio przez 2,1% oraz 2,3% respondentów). Wykształcenie podstawowe deklaruje 37,8% osób badanych, zaś zawodowe aż 42,0%. Kolejne 15,9% ankietowanych zadeklarowało średni poziom wykształcenia. Osoby mieszkające poza schroniskami w Trójmieście częściej niż dorosłe osoby zamieszkujące schroniska charakteryzuje się wykształceniem podstawowym, ci drudzy zaś posiadają wyższy odsetek osób z wykształceniem średnim Czas bezdomności Podczas prowadzenia badań terenowych poproszono respondentów o jak najbardziej dokładne wskazanie okresu bezdomności. Dla osób bezdomnych mieszkających poza trójmiejskimi schroniskami średni okres bezdomności wyniósł 6,44 lat i jest on wyższy w porównaniu do średniego okresu bezdomności dla dorosłych osób w placówkach (5,22 lat). Jest on zdecydowanie wyższy w przypadku mężczyzn (6,74 lat) niż w przypadku kobiet (5,35 lat). Można również powiedzieć, iż przeciętny okres bezdomności wśród dorosłych osób zamieszkujących miejsca poza placówkami jest zdecydowanie wyższy od ogólnego wyniku dla całej próby (5,62 lat). Analizując okres bezdomności w podziale na wiek można zauważyć wyraźną tendencję: im osoba starsza, tym jej okres bezdomności jest dłuższy. Wśród osób najmłodszych (18-25 lat) okres ten wyniósł 3,39 lat; w przedziale wiekowym okres ten jest już wyraźnie dłuższy (5,80 lata); w przedziale wiekowym lat 6,03 lata; w przedziale ,98 lat; w przedziale ,54 lat oraz wśród osób powyżej 70 roku życia średnia okresu bezdomności nieco spada do 9,22 lat. Czy wykształcenie wpływa na okres bezdomności? Wydaj się że tak, albowiem najdłużej osobami bezdomnymi okazały się osoby z wykształceniem niepełnym podstawowym (11,33 lat) oraz osoby z wykształceniem podstawowym 6,73 lat). Stosunkowo najkrótszy czas okresu bezdomności deklarują osoby z wykształceniem wyższym 5,17 roku Przebywanie w schroniskach oraz w innych miejscach w ciągu ostatniego roku Zdecydowana większość bezdomnych przebywających w miejscach niemieszkalnych przebywa samotnie (63,1%). Niespełna 2,7% deklaruje, iż w obecnym miejscu zamieszkania przebywa z dzieckiem lub dziećmi, zaś 8,2% wskazuje, że z całą rodziną. Ponad jedna czwarta

18 respondentów (25,7%) respondentów przyznaje, że przebywa z partnerem lub partnerką. Kobiety częściej niż mężczyźni deklarują pobyt z dzieckiem (stosunek 0,3% wśród mężczyzn do 11,2% wśród kobiet), mężczyźni natomiast częściej niż kobiety deklarują swoją samotność (stosunek 73,2% wśród mężczyzn do 27,0% wśród kobiet). Dodatkowo kobiety częściej niż mężczyźni wspominają o wspólnym zamieszkiwaniu z partnerem (stosunek 46,1% do 20,1%). Gdzie Pan(i) przebywał(a) najczęściej w ciągu ostatnich 12 miesięcy? To pytanie zadano osobom dorosłym w celu znalezienia tych wszystkich miejsc, w których potencjalnie respondenci mogli przebywać w ciągu ostatniego roku. Na to pytanie osoba ankietowana mogła zaznaczyć maksymalnie 5 miejsc, stąd uzyskane procenty nie sumują się do 100%. Zdecydowana większość tych, którzy nie mieszkają w trójmiejskich schroniskach zadeklarowała, że ich miejscem pobytu w ciągu ostatnich 12 miesięcy była altanka oraz baraki na działkach (60,1%). 14,8% z analizowanej grupy zadeklarowało dodatkowo, że przez ostatni rok zamieszkiwali również u znajomych bądź u rodziny, 10,7% osób mieszkało na stancjach lub w wynajmowanych pokojach, zaś co 13,4% jako miejsce najczęstszego pobytu wskazało dworzec. Kolejne 13,9% respondentów ciągu ostatnich 12 miesięcy zamieszkiwało schroniska, zaś 8,7% pustostany. 8,2% wskazało na klatki schodowe, strychy i piwnice jako miejsce najczęstszego przebywania. W przypadku podziału odpowiedzi na to pytanie ze względu na płeć okazuje się, że mężczyźni częściej niż kobiety deklarowali pobyt w wynajmowanych pokojach, stancjach, kątem u rodziny lub znajomych. Domeną kobiet pod względem częstości zamieszkania okazały się jedynie działki, altanki Powody bezdomności Co było głównym powodem bezdomności dorosłych mieszkańców trójmiejskich schronisk? Prawie jedna trzecia osób bezdomnych przyznała, że głównym powodem była eksmisja tak uważa 31,6% respondentów. Drugim w kolejności powodem było wypędzenie z mieszkania przez rodzinę lub współlokatorów (26,6%) oraz stanie się bezdomnym na swoje własne życzenie, większość własnej inicjatywy (25,2%). Pozostałe odpowiedzi nie uzyskały 5%. Analizując uzyskane wyniki przyczyn bezdomności ze względu na płeć wskażmy najważniejsze różnice dzielące kobiety i mężczyzn. Po pierwsze kobiety częściej niż mężczyźni stały się bezdomne na skutek ucieczki przed przemocą w rodzinie (6,7% wśród kobiet, 1,5% wśród mężczyzn). W przypadku wykwaterowania przez administrację to kobiety częściej niż mężczyźni wskazują eksmisję jako powód swojej bezdomności eksmisję (41,6% wśród kobiet,

19 29,90 wśród mężczyzn). Mężczyźni częściej natomiast niż kobiety zostali wypędzeni z domu (28,7% do 19,1%). Ze względu na wiek nie obserwuje się znaczących różnic Posiadanie dowodu tożsamości, obywatelstwa polskiego oraz ostatniego zameldowania na terenie województwa pomorskiego Zdecydowana większość bezdomnych powyżej 18 roku życia nie zamieszkujących trójmiejskich schronisk ostatnie stałe zameldowanie deklaruje na terenie województwa pomorskiego (81,8%). Prawie co piąty respondent mieszkający w Trójmieście poza schroniskiem (18,2%) wskazuje na inne województwo jako miejsce ostatniego meldunku. Również posiadanie dowodu tożsamości jest wśród dorosłych osób bezdomnych zjawiskiem dość rozpowszechnionym. 66,2% dorosłych zamieszkujących poza schroniskiem na terenie Trójmiasta deklaruje posiadanie takiego dowodu. Częściej jest to kobieta niż mężczyzna (odpowiednio 74,7% do 64,2%), częściej również jest to osoba z wykształceniem niepełnym podstawowym (77,8%), najrzadziej z wykształceniem wyższym (55,6%). Zarówno w przypadku posiadania dowodu tożsamości, jak również w przypadku ostatniego zameldowania na terenie województwa pomorskiego nie odnotowuje się zależności statystycznych ze względu na zmienną wiek. Na równie wysokim poziomie jest posiadanie obywatelstwa polskiego (99,8%) Korzystanie z pomocy społecznej Korzystanie z pomocy społecznej w świetle zebranego materiału empirycznego jest, w przeciwieństwie do dorosłych osób bezdomnych zamieszkujących trójmiejskie schroniska, małe. Jedynie 41,1% dorosłych respondentów przyznało, że korzysta regularnie z pomocy społecznej. Podczas prowadzonych badań zadano pytanie czy osoby dorosłe mieszkające w trójmiejskich schroniskach korzystają z pomocy innych organizacji, np. z pomocy kościoła, PCK, CARITAS czy PKPS-ów. Okazuje się, że 16,4% badanych respondentów zadeklarował korzystanie z pomocy tych organizacji, zjawisko to jest jednak bardzo rzadkie w przypadku wszystkich instytucji (kościół, PCK, CARITAS, PKPS, jadłodajnie).

20 Sprawy mieszkaniowe osób bezdomnych Uzyskane wyniki wskazują, iż trudno jest mówić o dużej aktywności osób bezdomnych w kwestii poszukiwania nowego miejsca zamieszkania. Jedynie jedna piąta bezdomnych w Trójmieście spoza schronisk (21%) deklaruje, iż ma złożony wniosek o przydział mieszkania komunalnego lub socjalnego. Jest to odsetek ponad dwukrotnie mniejszy w porównaniu do osób bezdomnych zamieszkujących trójmiejskie schroniska. Jeszcze mniejszy odsetek osób 14,1% jest na liście oczekujących na mieszkanie. 2,4% respondentów nie orientuje się czy jest na liście oczekujących na mieszkanie, czy też nie. W przypadku spraw mieszkaniowych daje się zauważyć istotne różnice ze względu na płeć respondenta. Okazuje się bowiem, że to kobiety znacznie częściej deklarują złożenie wniosku o przydział mieszkania (31,0%), niż mężczyźni (17,8%). W przypadku wykształcenia złożenie wniosku o przydział mieszkania najchętniej deklarują osoby z wykształceniem niepełnym podstawowym (37,5%), najrzadziej zaś osoby z wykształceniem wyższym (0,0%). Z uzyskanych danych wynika jednak, że to kobiety częściej niż mężczyźni są na liście oczekujących na mieszkanie (odpowiednio 22,2% wśród kobiet do 11,8% wśród mężczyzn Zdrowie. Analizując bezdomnych nie mieszkających w trójmiejskich schroniskach pod kątem ich zdrowia można wysnuć generalny wniosek, iż w jednej czwartej są to osoby niepełnosprawne lub z orzeczoną grupą inwalidzką (28,6%). W porównaniu do poprzedniej grupy osób badanych (dorosłe osoby bezdomne z trójmiejskich schronisk) osoby bezdomne zamieszkujące teren Trójmiasta lecz nie mieszkające w placówkach o wiele rzadziej posiadają ubezpieczenie zdrowotne. Jego posiadanie deklaruje jedynie nieco ponad połowa osób (54,5%). Pozostając wśród pytań odnoszących się do zdrowia osób bezdomnych postanowiono zadać respondentom pytanie o subiektywny stan zdrowia. Na pytanie jak ocenia Pani(i) swój stan zdrowia? prawie co dziesiąty badany (9,1%) zadeklarował, iż jego stan zdrowia, w jego odczuciu jest bardzo dobry. Ocenę dobrą uzyskała nieco ponad jedna trzecia badanych (32,3%). Odpowiedzi świadczące o dostatecznym stanie zdrowia wystawiło sobie 30,7% respondentów. Co piąty respondent swój stan zdrowia ocenia niedostatecznie (27,9%). Warto w tym miejscu zaznaczyć, że kobiety częściej deklarują stan zdrowia na poziomie bardzo dobrym lub dobrym niż mężczyźni (odsetek odpowiedzi pozytywnych wśród kobiet wyniósł 46,2%, zaś wśród

21 mężczyzn 40,0%. Poczucie stanu swojego zdrowia jest uzależnione od wieku respondentów. Można powiedzieć, że wraz odsetek ukończeniem 40 roku życia gwałtownie wzrasta odsetek tych osób, które deklarują swój stan zdrowia jako niedostateczny. W kategorii od 41 do 50 lat odsetek ten wyniósł 30,6%, w kategorii lat 36,3%, w kategorii lat 32,0% a wśród osób najstarszych powyżej 70 roku życia wyniósł on 33,3%. W dwóch najmłodszych kategoriach odsetek odpowiedzi świadczących o niedostatecznym stanie zdrowia nie przekroczył 15,0% Aktywność zawodowa bezdomnych Aktywność zawodową respondentów mieszkających poza schroniskiem dla osób bezdomnych w Trójmieście określa kilka następujących po sobie pytań. Pierwszym pytaniem jest pytania o posiadane kwalifikacje zawodowe. Jak się okazuje nieco ponad sześć osób na dziesięć badanych deklaruje posiadanie takich kwalifikacji (66,4%). Co trzeci badany stwierdza, iż żadnych kwalifikacji zawodowych nie posiada (33,6%). Zgodnie z naszymi przewidywaniami na kwalifikacje zawodowe częściej wskazują mężczyźni niż kobiety (stosunek 70,8% wśród mężczyzn do 49,4% wśród kobiet). Posiadanie kwalifikacji zawodowych związane jest również z wiekiem. Osoby najmłodsze oraz osoby najstarsze najrzadziej deklarują posiadanie kwalifikacji zawodowych. Aktywność zawodowa to przede wszystkim podejmowana praca. Okazuje się jednak, że niespełna co piąty badany zadeklarował pracę o charakterze zarobkowym (16,6%). Zdecydowana większość (83,4%) nie ma pracy. Pracę zarobkową częściej deklarują mężczyźni (18,1%) niż kobiety (10,3%). Praca zarobkowa jest również domeną osób młodych, pomiędzy 26 a 40 rokiem życia (27,2%). Podczas prowadzonych badań postanowiono zapytać tych respondentów, którzy nie pracują zawodowo o przyczyny takiego stanu rzeczy. Z przeprowadzonych badań wynika, że brak ofert pracy jest główną przyczyną, dla której osoby bezdomne nie podejmują pracy (43,3%). Drugą kolejności przyczyną okazał się zły stan zdrowia (39,6%), oraz nieodpowiedni wiek (czytaj: za wysoki) 9,5%). Kolejne 5% respondentów jawnie zadeklarowało, że nie chce podejmować pracy zarobkowej, zaś 4% pracy podjąć nie może. Czy respondent ma umowę o pracę? W zdecydowanej większości nie. Okazuje się, że jedynie co dwudziesty ankietowany (4,9%) deklaruje, iż takową umowę posiada, pozostała część umowy o pracę nie ma. Z przeprowadzonych badań wynika, że najczęstszym dodatkowym źródłem

22 dochodu jest zbieractwo - tak deklaruje 40,5% osób ankietowanych. Na drugim miejscu pod względem częstości wskazań uplasowała się sezonowa praca dorywcza (28,6%), zaś na trzecim zasiłek pomocy społecznej (21,4%). Na dalszych miejscach znalazły się takie odpowiedzi jak: żebractwo (8,3%) alimenty (1,2%), renta i emerytury (7,6%), świadczenia ZUS (6,4%) DOROŚLI MIESZKAJĄCY POZA TRÓJMIASTEM Cechy społeczno-demograficzne Respondentów spełniających warunek bycia dorosłym, mieszkając poza obszarem Trójmiasta jest w naszym badaniu 1176 osób. Wyliczając udział procentowy kobiet i mężczyzn stwierdzić należy, że zdecydowanie częściej jest to mężczyzna (1011 osób 86,2%) niż kobieta (162 osób 13,8%).. Dokonując analizy osób bezdomnych zamieszkujących gminy poza Trójmiastem ze względu na wiek należy wskazać, iż dominującym przedziałem wiekowym okazał się przedział pomiędzy 41 a 50 rokiem życia (34,8%). Drugą kategorią pod względem częstości występowania reprezentują osoby bezdomne w przedziale wiekowym lat (26,8%). Nieco rzadziej występują osoby pomiędzy 26 a 40 rokiem życia (21,9%) oraz osoby od 18 do 25 lat (5,0%). Osoby bezdomne pomiędzy 61 a 70 rokiem życia stanowią 9,1%, zaś powyżej 70 roku życia jedynie 2,5% Kolejną analizowaną zmienną w tej grupie jest wykształcenie respondenta. Z przeprowadzonych badań można wysnuć wniosek, że najczęściej deklarowanym typem wykształcenia jest wykształcenie podstawowe, które deklaruje 43,2% osób badanych, zaś na zawodowe wykształcenie wskazuje 39,0% respondentów. Kolejne 12,6% ankietowanych zadeklarowało średni poziom wykształcenia. Wykształcenie niepełne podstawowe i wyższe należy do rzadkości i jest reprezentowane odpowiednio przez 4,3% oraz 0,9% osób ankietowanych. W przypadku miejsca przebywania osób bezdomnych poza Trójmiastem to okazuje się, iż 35,8% mieszka w schroniskach i noclegowniach, zaś 29,1% w miejscach niemieszkalnych. Co czwarty ankietowany deklaruje pobyt kątem u rodziny lub znajomych (24,4%), 4,8% to mieszkańcy zakładów karnych. 0,4% osób bezdomnych zostało przebadanych podczas pobytu w szpitalu. Jedynie 5,5% respondentów zostało przebadanych na działkach i w altankach. Dla

23 dalszej analizy powyższe kategorie miejsc zostaną złączone w dwa typy: w schroniska (35,8%) oraz w miejsca niemieszkalne (64,2%) Czas bezdomności W przypadku zbadania okresu bezdomności poproszono respondentów o wpisanie konkretnej liczby lat bądź miesięcy okresu bezdomności. Średni okres bezdomności dla dorosłych osób przebywających w czasie badania poza granicami Trójmiasta wyniósł 6,02 lat i jest on wyższy w porównaniu do średniego okresu bezdomności dla całej próby (5,62), dla dorosłych osób w placówkach (5,22 lat),a nieco niższy od średniego wyniku uzyskanego dla dorosłych osób mieszkających w Trójmieście w miejscach niemieszkalnych (6,44 lat). Jest on zdecydowanie wyższy w przypadku mężczyzn (6,15 lat) niż w przypadku kobiet (5,21 lat). Analizując okres bezdomności w podziale na wiek tak jak w omawianych już wyżej kategoriach respondentów, tak i tutaj można zauważyć wyraźną tendencję: im osoba starsza, tym jej okres bezdomności jest dłuższy. Wśród osób najmłodszych (18-25 lat) okres ten wyniósł 3,20 lat; w przedziale wiekowym okres ten jest już wyraźnie dłuższy (4,82 lata); w przedziale wiekowym lat 5,71 lata; w przedziale ,18 lat; w przedziale ,61 lat oraz wśród osób powyżej 70 roku życia średnia okresu bezdomności nieco spada do 10,40 lat. Czy wykształcenie wpływa na okres bezdomności? Wydaj się że tak, albowiem najdłużej osobami bezdomnymi okazały się osoby z wykształceniem niepełnym podstawowym (8,15 lat) oraz osoby z wykształceniem podstawowym (6,21lat). Stosunkowo najkrótszy czas okresu bezdomności deklarują osoby z wykształceniem wyższym 3,8 roku Przebywanie w schroniskach oraz w innych miejscach w ciągu ostatniego roku Zdecydowana większość bezdomnych przebywających w gminach poza Trójmiastem przebywa samotnie (85,2%). Niespełna 3,2% deklaruje, iż w obecnym miejscu zamieszkania przebywa z dzieckiem lub dziećmi, zaś 4,5% wskazuje, że z całą rodziną. Również znikomy odsetek osób (7,2%) przyznaje, że przebywa z partnerem lub partnerką. Kobiety częściej niż mężczyźni deklarują pobyt z dzieckiem (stosunek 0,4% wśród mężczyzn do 20,8% wśród kobiet), mężczyźni natomiast częściej niż kobiety deklarują swoją samotność (stosunek 91,2% wśród mężczyzn do 46,8% wśród kobiet). Dodatkowo kobiety częściej niż mężczyźni wspominają o wspólnym zamieszkiwaniu z partnerem (stosunek 14,9% do 6,0%).