Irlandzkie NIE a rozszerzenie Unii Europejskiej

Transkrypt

1 Bartłomiej Nowak Irlandzkie NIE a rozszerzenie Unii Europejskiej Zbliżające się drugie referendum w Irlandii mające zadecydować o ratyfikacji Traktatu z Nicei wzbudza duży niepokój wśród państw kandydujących. Odrzucenie traktatu postawi pod znakiem zapytania dalszą formułę procesu integracji europejskiej, jednak nie samo rozszerzenie. Istnieje kilka wariantów rozszerzenia nawet w wypadku irlandzkiego NIE. Możliwie najlepszym i najbardziej prawdopodobnym wyjściem w wypadku przegranego referendum jest wpisanie części instytucjonalnej Traktatu z Nicei w traktat akcesyjny państw kandydujących. Jednocześnie Konwent Europejski powinien w projekcie nowego traktatu konstytucyjnego uwzględnić inne postanowienia Traktatu z Nicei, nad którymi obradowałaby następnie Konferencja Międzyrządowa. Porażka referendum w Irlandii i wpisanie części instytucjonalnej Traktatu z Nicei w traktat akcesyjny państw kandydujących mogą sprawić, że państwa członkowskie Unii zdecydują się na radykalniejsze uwspólnotowienie polityk unijnych. Rozpocznie się być może również dyskusja nad sensem narodowego veta. Obecne wydarzenia mają szansę wpłynąć na całą filozofię myślenia o Unii. Proces rozszerzenia Unii cieszy się dużym poparciem w społeczeństwie irlandzkim, Irlandczycy nie uznają jednak tego tematu za ważny. Sukces rozszerzenia UE nie będzie więc argumentem, jakim kierować się będą podczas głosowania. Niewiele osób rozumie Traktat z Nicei i nie zmieni tego żadna kampania informacyjna. Na nastroje społeczne podczas głosowania będą miały recesja i wzrastające bezrobocie. Rząd Irlandii stawia sprawę na jedną kartę, istnieje więc ryzyko, że referendum może przerodzić się w głosowanie przeciwko rządowi. Premier Bertie Ahern zbyt słabo zaakcentował w kampanii informacyjnej konsekwencje gospodarcze, jakie może ponieść

2 Irlandia wraz z odmową ratyfikacji Traktatu z Nicei. Porażka w referendum będzie miała bezpośrednie przełożenie na zmniejszenie napływu inwestycji zagranicznych i w ten sposób na irlandzką gospodarkę. Rządowa kampania wyjaśniająca Traktat z Nicei odwołuje się do faktu, że irlandzkie nie wstrzyma proces rozszerzenia Unii. Odwołując się tylko do tego jest ona jednak nietrafiona pod względem marketingowym, w niedostatecznym stopniu kładzie bowiem nacisk na mobilizację do uczestnictwa w głosowaniu wśród ludzi młodych, którzy są potencjalnymi zwolennikami ratyfikacji Traktatu z Nicei. Jeśli Irlandia powie nie. Scenariusze dla rozszerzenia UE Istnieje obawa, że jeśli Irlandia nie ratyfikuje traktatu nicejskiego, zagrozi to rozszerzeniu Unii Europejskiej o dziesięć nowych państw. W wypadku irlandzkiego nie rozpatrywać można kilka wariantów teoretycznych rozszerzenia Unii: Wpisanie instytucjonalnej części Traktatu z Nicei do traktatu akcesyjnego państw kandydujących. Część instytucjonalna dotyczy kształtu instytucji unijnych po rozszerzeniu, podziału i wagi głosów, a także ilości miejsc przeznaczonych dla poszczególnych państw. Najprawdopodobniej powstanie jeden traktat akcesyjny dla wszystkich krajów kandydujących. Musiałby on zostać ratyfikowany przez wszystkie państwa kandydujące, a także przez państwa członkowskie Unii. Kłopot pojawia się w momencie, gdy do ratyfikacji traktatu przystąpi znowu Irlandia w ogólnonarodowym referendum. Irlandzkie ugrupowania eurosceptyczne mogą wtedy podnieść argument, że Irlandia głosuje po raz trzeci nad tą samą sprawą. Wpisanie całego Traktatu z Nicei do traktatu akcesyjnego państw kandydujących. Jest to propozycja, która rozważana była przez kilka państw UE, choć zdaniem prawników nie da się jednak włączyć całego Traktatu Nicejskiego do traktatu akcesyjnego państw kandydujących. Dla kilku państw ratyfikacja całego Traktatu z Nicei wydaje się jednak być bardzo ważna, jako że oprócz kształtu instytucji unijnych po rozszerzeniu, zwiększa on także ilość kwestii objętych Instytut Spraw Publicznych Analizy i Opinie, 2/2002, s. 2

3 głosowaniem w Radzie za pomocą systemu większości kwalifikowanej, a także ustala nowe zasady (w stosunku do Traktatu z Amsterdamu) ściślejszej współpracy. Rozszerzenie Unii Europejskiej bez ratyfikowanego Traktatu z Nicei. Była to opcja przedstawiona przez przewodniczącego Komisji Europejskiej, Romano Prodiego zaraz po pierwszym referendum irlandzkim. Prodi stwierdził, że ratyfikacja Traktatu z Nicei nie jest warunkiem sine qua non rozszerzenia Unii. Odebrano to jako wypowiedź polityczną oznaczającą nieuwzględnienie opinii suwerennego państwa, członka UE. Wobec powyższej wypowiedzi prawnicy unijni nie przedstawili jednak jednoznacznej opinii. Rozszerzenie Unii Europejskiej przy nieratyfikowanym traktacie nicejskim jest więc możliwe pod warunkiem natychmiastowego zwołania Konferencji Międzyrządowej (IGC) w czerwcu 2003, gdy zakończy swoje obrady Konwent. Problem polega na tym, że kraje kandydujące chciałyby uczestniczyć w Konferencji, a prawo unijne na to nie pozwala przed przystąpieniem do UE. Wariant ten wydaje się jednak mało realny. Aby Unia funkcjonowała normalnie podczas trwania Konferencji Międzyrządowej, potrzebny byłby nowy podział głosów w trójkącie instytucjonalnym na lata po rozszerzeniu. IGC będzie miała maksimum rok czasu (czerwiec 2003 czerwiec 2004) na przyjęcie postanowień, które powinny być następnie ratyfikowane przez państwa członkowskie. Wszystko to pod warunkiem, że Konwent przedstawi jeden projekt Traktatu Konstytucyjnego UE, gdyż przy dwóch lub trzech alternatywnych projektach opóźnią się znacznie prace Konferencji Międzyrządowej. Rozszerzenie Unii na podstawie Traktu z Amsterdamu, który pozwala działać UE w obecnym kształcie instytucjonalnym do górnej granicy dwudziestu państw. W tym wypadku więc, możemy mieć do czynienia jedynie z rozszerzeniem o pięć państw, co wiąże się z całkowitym upadkiem koncepcji big bangu. Opcja ta jest politycznie niewykonalna. W obecnej sytuacji Unia może rozszerzyć się o dziesięć państw, albo wcale. Instytut Spraw Publicznych Analizy i Opinie, 2/2002, s. 3

4 Wnioski i rekomendacje Przegrane referendum w Irlandii może mieć bardzo poważne reperkusje dla procesu integracji europejskiej. Istnieje powszechna obawa, że zdecydowanie opóźni się proces rozszerzenia Unii. Zwołanie Konferencji Międzyrządowej (jako konsekwencja porażki referendum), która trwa przynajmniej dwa lata, i nieuczestniczenie w niej państw kandydujących znacznie obniżyłoby legitymizację Unii wśród przyszłych obywateli. Można postawić tezę, że jeśli rozszerzenie nie dokona się w 2004 roku, społeczeństwa państw kandydujących mogą w referendach głosować przeciwko wejściu do UE. Jak mówił Gunter Verheugen, jeśli maratończykowi, który dobiega do samej mety znacznie się ją przesunie, może on paść z wycieńczenia. Stawiając tezę ostrzej: rozszerzenie Unii Europejskiej o dziesięć nowych państw może się dokonać tylko w 2004 roku. Inne opcje oznaczają porażkę projektu integracji europejskiej. Z drugiej strony jednak, porażka referendum w Irlandii i wpisanie części instytucjonalnej Traktatu z Nicei w traktat akcesyjny państw kandydujących mogą sprawić, że państwa członkowskie Unii zdecydują się na radykalniejsze uwspólnotowienie polityk unijnych, rozpocznie się być może również dyskusja nad sensem narodowego veta. W ten weekend w Irlandii może się bowiem okazać, że 800 tys. ludzi (czyli ilość głosów jaka może zadecydować o porażce referendum) jest w stanie zablokować proces rozszerzania Unii, która ma mieć 450 mln obywateli. Obecne wydarzenia być może zmienią całą filozofię myślenia o Unii. Z możliwych scenariuszy na wypadek przegranego referendum w Irlandii, należy zasugerować wpisanie części instytucjonalnej Traktatu z Nicei w traktat akcesyjny państw kandydujących. Natomiast Konwent powinien w projekcie nowego traktatu konstytucyjnego uwzględnić inne postanowienia Traktatu z Nicei, nad którymi obradowałaby następnie Konferencja Międzyrządowa. Istnieje możliwość, że traktat akcesyjny państw kandydujących nie będzie poddany głosowaniu w kolejnym referendum irlandzkim. Nie jest to bowiem wymóg konstytucyjny. Głosowanie nad Traktatem z Nicei w ogólnonarodowym referendum odbyło się na skutek postanowienia Sądu Najwyższego, do którego z zapytaniem zwrócił się premier. W Irlandii Instytut Spraw Publicznych Analizy i Opinie, 2/2002, s. 4

5 istnieje zwyczaj, że przy ważnych sprawach międzynarodowych, które mają odniesienie do Irlandii, szef rządu zwraca się każdorazowo do Sądu Najwyższego z pytaniem, czy dany traktat powinien być ratyfikowany w referendum. Nie jest tak w każdym przypadku (np. Partnerstwo dla Pokoju), ale brak zapytania ze strony premiera grozi dużymi konsekwencjami politycznymi. Problem nie leży w konstytucji Irlandii, ale w przyjętym obyczaju politycznym. Ewentualne irlandzkie nie podczas referendum zatwierdzającego Traktat z Nicei będzie bardziej problemem politycznym niż prawnym. Rozszerzenie Unii o nowe państwa będzie możliwe. Istnieje też szansa, że dyskusja wokół konsekwencji referendum irlandzkiego stworzy klimat dla śmielszych rozwiązań w projekcie unijnej konstytucji, który wypracuje Konwent. Obecne wydarzenia czynią bardziej prawdopodobnymi rozwiązania wspólnotowe w procesie podejmowania decyzji w UE. Konferencja Międzyrządowa powinna szybko zaaprobować całą wizję tak, aby proces integracji naszego kontynentu nie zatrzymał się w miejscu. Irlandzka lekcja, bez względu na jej wynik, musi spowodować redefinicję narodowego sposobu myślenia o Unii i powinna dać asumpt do daleko idących zmian w kierunku ograniczenia możliwości zablokowania procesu integracji przez pojedyncze państwo. BARTŁOMIEJ NOWAK pracuje w Instytucie Spraw Publicznych. Zajmuje się problematyką przyszłości Unii Europejskiej, w szczególności wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa. Jest członkiem Europejskiego Konwentu Młodych. Instytut Spraw Publicznych Analizy i Opinie, 2/2002, s. 5