Kolba pełna węglowodanów

Transkrypt

1 KUKURYDZA. Zbiór na kiszonkę Kolba pełna węglowodanów Wczesne odmiany kukurydzy, mogą być zbierane już we wrześniu. Mają one niższą wilgotność ziarna niż odmiany późniejsze, które generują co prawda wyższy plon, ale ich zbiór następuje w październiku i listopadzie, kiedy warunki pogodowe bywają niesprzyjające. Pod koniec września, plantatorzy uprawiający kukurydzę na kiszonkę przystąpili do zbioru wczesnych mieszańców kukurydzy paszowej na zieloną masę, z przeznaczeniem na kiszonkę, kiedy zawartość suchej masy w całych roślinach wynosi 30-35% (optymalna 31-33% s.m.). Jest to kompromis między wydajnością, składem rośliny, udanym zakiszaniem, zdolnością do dobrego ugniatania i przechowywania późniejszej kiszonki oraz oczekiwanym poziomem jej pobierania przez zwierzęta. Mało skrobi w ziarniakach Chociaż najwyższy plon zielonej masy kukurydza osiąga w fazie dojrzałości mlecznej ziarna, to zawartość suchej masy w całej roślinie jest jeszcze niska i wynosi 20-22%. Ziarniaki są jeszcze niedojrzałe i zawierają mało skrobi, a o wartości odżywczej decydują części wegetatywne, które mają niską zawartość suchej masy. Z takiego surowca podczas zakiszania wyciekają soki, co zmniejsza jego wartość pokarmową i zagraża środowisku, a także sprzyja powstawaniu wolnych przestrzeni, gdzie jest zasysane powietrze i powstaje więcej niepożądanych kwasów. Taka kiszonka jest kwaśna, bo w trakcie pierwszej fazy kiszenia, gdy w zielonce jest nadmiar powietrza, powstaje dużo kwasu octowego, a jej ph wynosi poniżej 3,7, przez co jest niechętnie pobierana przez krowy. Skutkuje to zmniejszeniem produkcji mleka przy jednoczesnym spadku zawartości białka. Skrobia szybsza niż włókno Podstawową częścią kukurydzy jest kolba, która zawiera łatwo strawne węglowodany, dlatego przy zbiorze kukurydzy na kiszonkę nie należy się spieszyć, tylko poczekać na wykształcenie kolb i wypełnienie ich ziarnem. W kukurydzy szybciej następuje przyrost skrobi w ziarniakach, niż wzrost włókna w częściach wegetatywnych rośliny, dlatego w trakcie procesu dojrzewania wzrasta w niej udział łatwo przyswajalnych węglowodanów, a zmniejsza trudno strawnego włókna. Im wyższe jest stadium dojrzałości, tym większy jest udział w plonie ziarna i skrobi, a zmniejsza się proporcjonalnie ilość bogatych we włókno rdzeni i liści okrywowych (tabela 1). Nie można jednak za bardzo opóźniać terminu zbioru kukurydzy, bowiem pod koniec wegetacji liście i łodyga zaczynają zasychać, co powoduje trudności z jej prawidłowym rozdrobnieniem, odpowiednim ubiciem, stworzeniem warunków beztlenowych i dobrym zakiszeniem, polegającym na wytworzeniu jak największej ilości kwasu mlekowego. Wcześniej, wyżej Jeżeli z jakiegoś powodu musimy przeprowadzić zbiór wcześniej, gdy zawartość suchej masy w roślinie wynosi poniżej 30% suchej masy wskazane jest, aby podnieść zawartość suchej masy w zielonce Podstawową częścią kukurydzy jest kolba, która zawiera łatwo strawne węglowodany fot. Mariian Karasek 26

2 Tabela 1. Wartość pokarmowa całych roślin kukurydzy w 1 kg w poszczególnych fazach wegetacji Faza wegetacji Sucha masa w g Włókno surowe (g/ kg s.m.) Skrobia (g/kg s.m.) JPM* (w 1kg s.m.) Zawiązywanie ziarna ,88 Dojrzałość ziarna: mleczna ,90 Mleczno-woskowa ,92 woskowa ,94 *JPM jednostka paszowa produkcji mleka Tabela 2. Wpływ terminu zbioru kukurydzy na udział kolb w suchej masie całej rośliny Faza wegetacji Sucha masa (%) Udział kolby w suchej masie całej roślin (%) Zawartość kwasów w kiszonce (%) mlekowy octowy masłowy Zawiązywanie ziarna 17 1,40 1,70 0,05 Mleczna 20,1 35,0 1,39 1,32 0,03 Mleczno-woskowa 25,1 42,9 1,56 0,74 brak Woskowa 29,5 49,4 1,42 0,55 brak Początek pełnej 36,2 55,9 poprzez zwiększenie udziału kolby oraz zmniejszenie części wegetatywnych. Im wyżej kosi się rośliny, tym więcej kolb i ziaren kukurydzy zawierających skrobię a mniej surowego włókna z łodygi i w zakiszanym surowcu. Pozwala to na poprawę jakości i wartości pokarmowej wytworzonej kiszonki. Ścięcie roślin na wysokości cm nie obniża zbytnio plonu, a zdecydowanie wpływa na podniesienie zawartości suchej masy i poprawę jej jakości w przypadku wcześniejszego zbioru zielonki. Zwiększenie zawartości suchej masy w kiszonce z 25% do 35% np. na drodze opóźnienia terminu zbioru, zwiększa u krów dobrowolne pobranie suchej masy o 4 kg, co skutkuje wzrostem produkcji mleka o 7,5 kg. Ma to zasadnicze znaczenie w ograniczeniu zużycia drogich pasz treściwych i obniżeniu kosztów produkcji mleka. Opóźnienie terminu zbioru z dojrzałości mlecznej do woskowej ziarna, zwiększa udział kolby w suchej masie całej rośliny z 35% do 50% i więcej oraz obniża udział niepożądanych kwasów tłuszczowych (tabela 2). Ilość i jakości uzyskanej paszy zależy także od sposobu zbioru, ustawienia i przygotowania maszyn oraz metody konserwacji. Zbierając kukurydzę w późnych stadiach dojrzałości - dojrzałości woskowej, a zwłaszcza późno woskowej, przy zawartości suchej masy w całych roślinach powyżej 33%, uzyskujemy stosunkowo suchy i twardy surowiec, co powoduje, że trudniej ugnieść sieczkę w silosie, trudniejszy jest dostęp bakterii do wnętrza komórek, a zwierzęta słabiej wyjadają dłuższe kawałki kiszonki. Receptą na to jest dokładne rozdrobnienie roślin (na odcinki 5-8 mm). Uszkodzone muszą być nie tylko drewniejące łodygi, ale i ziarno. Jeśli zielonka jest starsza i bardziej sucha, należy nastawić sieczkarnię na krótsze cięcie. Sucha masa w mikrofali Zbiór kolb z przeznaczeniem na CCM (ziarno plus osadka) należy wykonać w początkach dojrzałości pełnej, kiedy ziarno staje się twarde i nie daje się rozłupać paznokciem. Jego wilgotność wynosi wtedy około 40%, a zawartość suchej masy w całych kolbach %. Zawartość suchej masy w zielonce możemy łatwo określić w warunkach gospodarstwa, przy pomocy kuchenki mikrofalowej. W tym celu ważymy próbkę o wadze 100 g i wkładamy do mikrofali. Poddając ją obróbce termicznej odparowujemy z niej wodę. Próbkę wyjmujemy z kuchenki i ważymy, postępując tak wielokrotnie do czasu, aż waga próbki nie ulegnie zmianie w dwóch kolejnych ważeniach. Waga ta jest wówczas równoważna z zawartością procentową suchej masy w badanej zielonce. źródła: Z. Podkówka Dobrze zakisić kukurydzę - Agrotechnika nt 9/2009 r. Z. Podkówka Kiszonka z rękawa - Agrotechnika nt 9/2009 r. Materiały szkoleniowe dla promotorów kukurydzy PZPK oraz FNPSMS z lat Marian Karasek DODR we Wrocławiu 27

3 KUKURYDZA. Zbiór na ziarno Nie za wcześnie, nie za późno Nie wszystkie zasiewy przeznaczone na zbiór zielonki udaje się zebrać w optymalnym terminie na kiszonkę z całych roślin kukurydzy. Rośliny zbierane w fazie późnowoskowej można przeznaczyć na kiszonkę z całych kolb kukurydzy, a w pełnej dojrzałości na ziarno. Zbierane jesienią ziarno ma najczęściej wilgotność rzędu 30%-35%, ale może być bardziej wilgotne w przypadku niesprzyjających warunków pogodowych. Takie ziarno jest podatne na niekorzystne procesy biologiczne i mikrobiologiczne prowadzące do jego nadmiernego oddychania, wzrostu temperatury i zagrzewania się oraz przyspieszeniu rozwoju grzybów i innych drobnoustrojów sprzyjających psuciu się ziarna. Podstawowym sposobem przeciwdziałania tym niekorzystnym zjawiskom jest obniżenie wilgotności poprzez suszenie termiczne. Suszenie to cechuje wysoka energochłonność i związane z tym koszty, które w zależności od odmiany i wilgotności ziarna, sięgają od 30 do nawet 50% kosztów produkcji ziarna kukurydzy. Deszcz, jesienny deszcz Odmiany wczesne mogą być zbierane we wrześniu i mają niższą wilgotność ziarna niż odmiany późniejsze, które generują wprawdzie wyższy plon, ale ich ziarno ma podwyższoną wilgotność, a zbiór przeprowadza się w październiku i listopadzie, kiedy warunki pogodowe bywają już niesprzyjające. Deszcze i utrzymujące się mgły powodują, że ziarno nie jest w pełni dojrzałe i wymaga większych nakładów na wysuszenie. Na końcową wilgotność ziarna, obok wczesności odmiany może mieć wpływ także typ wykształcanego ziarna. Odmiany o ziarnie typu zębokształtnego dent, zazwyczaj lepiej oddają wodę z ziarna, które twardnieje w bocznych partiach, ale w przedniej części pozostaje miękkie, dobrze przepuszczalne dla wody. W miarę dojrzewania kolb i wysychania liści okrywowych, przy małej wilgotności powietrza dosyć szybko postępuje oddawanie wody z ziarniaków, w przedziale 35-25% wilgotności i przyspiesza trwający w nich proces gromadzenia skrobi. Odmiany te nie powinny być koszone dopóki łodyga, po pęknięciu pochwy liściowej, jest zielona a liście rośliny, w tym okrywające kolbę, są zielone i zamknięte a korzenie żywotne, bo rośliny pobierają wodę i nadal trwa produkcja skrobi. W takim przypadku na zbiór jest jeszcze za wcześnie. Podczas kontroli ziarniaków w tej fazie możemy stwierdzić, że u ich nasady jeszcze nie wytworzyła się czarna plamka (niewielkie sczernienie przy zarodku). Dent na późny zbiór Odmiany typu dent zazwyczaj przeznaczamy do późniejszego zbioru, kiedy zawartość suchej masy w zamierających ziarniakach będzie wynosić około 70%. Wraz z postępującym procesem dojrzewania u tych odmian spada zapotrzebowanie na energię, co umożliwia obniżenie kosztów suszenia, bowiem przednia strona ziarniaka pozostaje miękka, przepuszczalna dla wody, kiedy pozostała część ziarniaka twardnieje. Taki proces powoduje wytworzenie tak zwanego efektu kominowego, którego rezultatem jest szybsze oddawanie wody z ziarna niż z ziarniaka typu flint. Odmiany typu szklistego - flint, wraz z zaawansowaniem procesu dojrzewania tworzą szybciej twardniejącą wierzchnią stronę ziarniaka, która jest trudniej przepuszczalna dla wody. Wskutek tego rośliny, dojrzewając oddają mniej wody, słabsze jest odkładanie w nich skrobi, a wraz z postępem dojrzałości ziarna zmniejsza się także przyrost plonu. Takie odmiany powinniśmy przeznaczyć do zbioru już od zawartości około 65% suchej masy w ziarnie i zbierać w pierwszej kolejności, przed odmianami typu dent. Czarna plamka u nasady Termin osiągnięcia pełnej dojrzałości możemy rozpoznać po wystąpieniu stadium tak zwanej czarnej plamki. Czarna plamka jest widoczna u nasady ziarniaka, a efektem jej pojawienia się jest zamknięcie kanalików doprowadzających asymilaty, których transport do ziarniaka ustaje i nic już nie jest w stanie wniknąć do wnętrza. W fazie czarnej plamki ziarniak ma maksymalną ilość suchej masy i dalsze dojrzewanie ziarna polega już tylko na oddawaniu wody. Stadium to osiągają najpierw ziarniaki osadzone na wierzchołku kolby, potem te w jej środkowej części, a jako ostatnie duże ziarniaki umiejscowione u nasady. Współczesne odmiany kukurydzy uzyskują stadium czarnej plamki przy wilgotności ziarna około 35%, jednak odmiany wczesne mogą mieć w tej 28

4 Tabela 1. Plon ziarna przy wilgotności 15% oraz wilgotność i porażenie fusarium przy zbiorze, w zależności od terminu zbioru Plon ziarna dt/ha Masa tysiąca ziaren Wilgotność ziarna % % Fusarium z objawami na Termin zbioru łodygach kolbach Stadium czarnej plamki 71,1 293,2 35,3 1,9 0,1 2 tygodnie po stadium czarnej plamki 77,9 304,3 31,0 5,0 0,2 4 tygodnie po stadium czarnej plamki 77,4 307,7 28,5 10,2 0,9 6 tygodni po stadium czarnej plamki 75,3 305,5 26,0 15,4 2,4 8 tygodni po stadium czarnej plamki 70,3 299,7 25,5 22,1 3,6 10 tygodni po stadium czarnej plamki 66,4 296,0 25,7 31,4 4,7 fazie około 31%, a odmiany średnio wczesne do 37% wilgotności. Umiejętność obserwacji wystąpienia na ziarniakach czarnej plamki jest więc podstawą do ustalenia terminu zbioru kukurydzy na ziarno, który jest nieco późniejszy od dojrzałości pełnej i ważnym sygnałem zbliżającego się terminu dojrzałości kukurydzy ziarnowej do zbioru. Dojrzałość ziarna do omłotu Tę fazę kukurydza osiąga, gdy jej zbiór przypada w okresie 2-4 tygodni od osiągnięcia stadium czarnej plamki, w ziarniakach znajdujących się w środkowej części kolby. Postępujący ubytek wilgotności ziarna od czasu wystąpienia czarnej plamki powoduje, że w czasie omłotu przeciętna wilgotność ziarna obniża się do około 28%. chorobami grzybowymi typu Fusarium i sprzyja gromadzeniu toksyn, kancerogennych dla ludzi i zwierząt. Opóźnienie zbioru na czas po wystąpieniu kilkustopniowych mrozów, mających zazwyczaj miejsce na przełomie listopada i grudnia, powoduje rozpad związków zapasowych do cukrów prostych, co wyraźnie zwiększa porażenie chorobami grzybowymi typu Fusarium. W połączeniu z wilgotną i wietrzną aurą tak późny zbiór przyczynia się do wzrostu strat spowodowanych silnym wyleganiem roślin i zwisaniem porażonych kolb, a w skrajnych warunkach ich opadaniem. Usunąć zanieczyszczenia Przygotowanie ziarna o ponad 30% wilgotności do długotrwałego prze- Groźne przyspieszenie, groźne opóźnienie Zarówno przyspieszenie, jak i opóźnienie zbioru o ponad 4 tygodnie od stadium czarnej plamki, prowadzi do znaczących strat plonu ziarna w porównaniu do zbioru wykonanego w optymalnym terminie dojrzałości omłotowej. Koszty dosuszenia ziarna kukurydzy do wilgotności 15,0% są wysokie. Zbyt wczesny zbiór przy większej wilgotności ziarna, podnosi koszty suszenia kukurydzy oraz powoduje większe uszkodzenia jego podczas omłotu kombajnem. Opóźnienie zbioru poza optymalny termin pogarsza parametry jakościowe ziarna, które jest w większym stopniu porażane Zarówno przyspieszenie, jak i opóźnienie zbioru prowadzi do strat plonu fot. Edward Krajewski 29

5 chowywania, polega na szybkim doczyszczeniu i dosuszeniu zebranego ziarna metodą termicznego suszenia. Usunięcie zanieczyszczeń jest konieczne ze względu na zapewnienie swobodnego przepływu powietrza przez warstwę suszonego ziarna, a obecność niepożądanych elementów mogłaby to znacznie utrudnić (długa słoma, sznurek, kawałki kolb i liści). Ważne jest również to, że zanieczyszczenia organiczne stanowią rozsadnik drobnoustrojów chorobotwórczych, z reguły o podwyższonej wilgotności, które łatwo rozprzestrzeniają się na okoliczne ziarno, tworząc lokalne skupiska sprzyjające zagrzewaniu i psuciu się ziarna w czasie suszenia i magazynowania. Kiszenie ziarna na paszę Jednym ze sposobów obniżenia kosztów suszenia ziarna kukurydzy jest metoda kiszenia ziarna. Ziarno przeznaczone na zakiszanie powinno zawierać około 65% suchej masy. Łatwiej osiągnąć wilgotność poniżej 30% u wcześniejszych odmian, ponieważ są one narażone w mniejszym stopniu na niesprzyjające warunki pogodowe, które mogą przerwać proces wegetacji i zwiększyć zagrożenie chorobami grzybowymi, w tym szczególnie niebezpiecznymi z rodzaju Fusarium. kukurydzy na ziarno. To wystarczająca zachęta do podjęcia próby znalezienia tańszych sposobów konserwacji wilgotnego ziarna. Średnica rękawa foliowego (w zależności od potrzeb), może mieć średnicę od 2,4 o 3,6 metra, przy długości do 150 metrów. Śrutowane, gniecione Zakiszane ziarno powinno być rozdrobnione. Przy przeznaczeniu go na paszę dla trzody chlewnej najlepiej, żeby było ześrutowane, a dla bydła gniecione przed zakiszaniem. Najlepiej, gdy ziarno z kombajnu jest bezpośrednio podawane do gniotownika lub śrutownika, a następnie na prasę silosową. Koszty kiszenia ziarna w rękawie znacznie się obniżyły i są dziś zbliżone do kosztów jego zakiszania w silosie. Szybkie odcięcie powietrza w rękawie inicjuje fermentację mlekową i skraca proces kiszenia tak, że po 4 tygodniach ziarno może być przeznaczone do skarmiania. Kiszonka w rękawie dobrze przechowuje się nawet przez długi czas i jest doskonałą paszą, chętnie pobieraną przez trzodę i bydło. Sporządzanie kiszonki z wilgotnego ziarna kukurydzy oraz jej stosowanie w żywieniu zwierząt wpływa na obniżenie kosztów żywienia i poprawia opłacalność produkcji nie tylko mleka, ale także żywca wołowego i wieprzowego. źródło: Z. Podkówka Dobrze zakisić kukurydzę - Agrotechnika nt 9/2009 r. Z. Podkówka Kiszonka z rękawa - Agrotechnika nt 9/2009 r. Materiały szkoleniowe dla promotorów kukurydzy PZPK oraz FNPSMS z lat Marian Karasek DODR we Wrocławiu Doba na konserwację Zebrane ziarno powinno być poddane procesowi konserwacji w ciągu 12 godzin od zbioru w przypadku ciepłej, słonecznej pogody, a najpóźniej w ciągu 24 godzin, gdy jest chłodniej. Najlepiej zakiszać ziarno w rękawach foliowych. Metoda ta pozwala na zmniejszenie kosztów związanych z suszeniem ziarna, na które wydatkujemy od 1 do 2 litrów oleju opałowego, na obniżenie wilgotności każdej tony ziarna o 1%. Oznacza to, że na wysuszenie 10 ton ziarna z 35% wilgotności do 15%, potrzeba od 200 do nawet 400 litrów oleju opałowego. W polskich warunkach koszty suszenia przekraczają 1/3 nakładów ponoszonych w technologii uprawy Ziarno powinno być poddane procesowi konserwacji w czasie 12 godzin od zbioru fot. Edward Krajewski 30