Wydatki Polaków na rekreację ( wyniki sondażu ankietowego na ogólnopolskiej próbie 1 )

Transkrypt

1 Turystyka i Rekreacja Tom 1/ Marta Pastwa Wydział Wychowania Fizycznego, AWF, Warszawa Wydatki Polaków na rekreację ( wyniki sondażu ankietowego na ogólnopolskiej próbie 1 ) Expenditures of Polish for recreation Summary Presented paper is based on enąuiry research on individual spendings on recreation. The main criterion of diversification of poił population was place of living: village, city below habitants, big city. Posibbility and rangę of mobile recreation provel to be highly diversified in diffrent groups. The best situation is in cities bellow habitants while the worst in villages. In big cities situation is the most differential. Dostępne analizy stanu upowszechnienia rekreacji mchowej w Polsce wskazują wyraźnie na fakt, niskiego, w porównaniu z rozwiniętymi krajami europejskimi, uprawiania aktywnych form rekreacji zarówno tej zorganizowanej jak i indywidualnej. Potrzeba aktywności ruchowej i jej dobroczynny wpływ na stan zdrowotności społeczeństwa nie wymaga już dziś udowadniania. Biorąc pod uwagę powyższe założenia można postawić pytanie jaką rolę w przyczynianiu się do upowszechniania rekreacji ruchowej odgrywają ekonomiczne uwarunkowania realizacji tej działalności? Do grupy uwarunkowań ekonomicznych należałoby zaliczyć szeroko rozumianą dostępność różnorodnych form rekreacji przede wszystkim w miejscu zamieszkania - chodzi bowiem o działalność mającą cechy systematyczności, bo tylko wtedy zapewnia ona pożądane efekty. Elementami dostępności ekonomicznej są: możliwość łatwego i dogodnego korzystania z obiektów rekreacyjnych i uczestnictwa w zajęciach. Istotnymi parametrami są tu czas i koszt dotarcia na miejsce gdzie można skorzystać ze zgodnych z indywidualnymi preferencjami form rekreacji, cena dostosowana do możliwości korzystającego, - wysokość dodatkowych kosztów niezbędnych do poniesienia ( sprzęt, ubiór itp). Biorąc pod uwagę dotychczasowe realia, zarówno tworzenia warunków do rekreacji ruchowej w Polsce, jak i bieżącego jej finansowania można postawić tezę, że niedobór środków finansowych przeznaczonych na rekreację ruchową stanowi istotną barierę jej upowszechnienia. Istotnym źródłem informacji w zakresie wydatków gospodarstw domowych na rekreację fizyczną są dane Głównego Urzędu Statystycznego W zakresie wydatków na kulturę fizyczną gospodarstw domowych w dziale rekreacja i kultura" znajdują się zarówno wydatki na sprzęt rekreacyjny i jego konserwację i naprawy jak i usługi w zakresie rekreacji i sportu. Przeciętne miesięczne wydatki na rekreację i kulturę wg badań budżetów gospodarstw domowych prowadzonych przez GUS wynosiły na jedną osobę w roku ,73 złotego a w roku ,24 złotego. Po przeliczeniu kwot z wielkości nominalnych na realne

2 140 otrzymamy dynamikę wydatków miesięcznych w roku 2002 w stosunku do roku 2001 w wysokości 105,54 co oznacza wzrost w tej grupie wydatków o 5%. Bardziej szczegółowa analiza tego co mieści się w kategorii: kultura i sport pozwala na wydzielenie wydatków na: usługi w zakresie rekreacji i kultury, usługi w zakresie rekreacji i sportu (dane przedstawia tabela 1). Tabela l: Wydatki z budżetów gospodarstw domowych przeciętnie miesięcznie na jedną osobę w rodzinie (w zł) Wyszczególnienie Wydatki na usługi w zakresie rekreacji i kultury Wydatki na usługi w zakresie rekreacji i sportu Źródło: Departament Warunków Życia GUS Rok ,56 1,24 Rok ,32 1,27 Jak wynika z przytoczonych danych średnio na osobę w rodzinie wydaje się miesięcznie około dziesięciokrotnie więcej na usługi w zakresie rekreacji i kultury niż rekreacji i sportu choć w obu przypadkach kwoty te są niewielkie. Jeśli przeliczyć wydatki na rekreację i sport w skali rocznej to na jedną osobę w rodzime wyniosą one odpowiednio 12,40 zł (2001) i 12,70 zł (2002), a więc równowartość jednego wejścia na obiekt sportowy, bądź imprezę sportową. Wydatki dotyczące sprzętu związanego z rekreacją liczone są łącznie z artykułami ogrodniczymi i zwierzętami domowymi stąd informacje z tak zagregowanych danych nie są przydatne. Wyniki badań ankietowych: Odpowiedzi respondentów opracowane zostały z zastosowaniem podziału według miejsca zamieszkania w trzech kategoriach: wieś, miasto (do 100 tyś. mieszkańców), duże miasto (powyżej 100 tyś. mieszkańców). We wszystkich analizowanych kategoriach różnice w odpowiedziach respondentów okazały się statystycznie istotne, co potwierdza celowość przyjętego podziału. Tabela 2: Struktura dochodów respondentów wg miejsca zamieszkania (w % ogółu odpowiedzi) Dochody miesięczne netto Na członka rodziny Do 300zl 25,2 5,4 2,7 12, ,6 14,4 11,8 20, ,1 21,8 22,0 22, ,9 3 20, ,7 18,4 22,0 14, ,2 5,2 13,2 6, ,6 0,9 3,5 1, ,9 1, ,0 1,1 0, ,6 0,7 Powyżej ,0 0,7 Wśród mieszkańców wsi aż 80,9 % ma dochody na członka rodziny w wysokości do 750 zł miesięcznie. W miastach w tej grupie dochodowej mieści się 54,7% respondentów a 49,2% deklaruje dochody w granicach ISOOzłotych. W dużych miastach rozkład dochodów jest bardziej zróżnicowany a najwięcej respondentów mieści się w dwóch poziomach dochodów (22%) i (22%) Wydatki respondentów na uczestnictwo w zajęciach rekreacyjnych są skorelowane z poziomem dochodów. Wyraźna jest także różnica w poziomie wydatków pomiędzy

3 141 mieszkańcami wsi, miast tabela. dużych miast. Strukturę procentową odpowiedzi przedstawia Tabela 3: Wysokość wydatków miesięcznych na uczestnictwo w zajęciach rekreacyjnych wg miejsca zamieszkania respondentów (struktura %) Wydatki 0 62,1 23,3 24,4 38,6 Do 20 zł 21,0 17,2 15,0 18, zł 10,3 27,9 23,1 19, OOzl 4,7 21,8 19,7 14,4 Ponad loozl 1,9 9,7 18,1 8,8 Najmniej osób deklaruje brak wydatków w miastach, tu też najbardziej równomierny jest rozkład wydatków. w ponad połowie odpowiedzi deklaruje brak wydatków na analizowany cel, a wydatki na poziomie do 20 zł i zł ponosi.31,3% odpowiadających. Więcej niż 100 zł miesięcznie wydaje jedynie 11 osób z odpowiadających na ankietę mieszkańców wsi. W dużych miastach - z jednej strony nieco większy niż w miastach jest udział osób niewydających żadnych środków na uczestnictwo w zajęciach z drugiej zaś wysokie udziały deklarowanych wydatków na poziomie i ponad 100 złotych miesięcznie. Analiza przeznaczenia deklarowanych wydatków - wskazuje jednoznacznie, że niezależnie od miejsca zamieszkania wydatki na uczestnictwo w zajęciach rekreacyjnych to przede wszystkim bilety na pływalnię. Największa część populacji w każdej z grup udzieliła takiej odpowiedzi 19,6% mieszkańców wsi, 49% mieszkańców miast i 51,3% respondentów zamieszkałych w dużych miastach. Wyniki te pokazują istotne różnice a przede wszystkim wskazują na znacznie mniejszą dostępność tego rodzaju zajęć rekreacyjnych dla mieszkańców wsi. Na drugim miejscu wśród wydatków respondenci wskazali uczestnictwo dzieci w zajęciach w szkole lub przedszkolu. Takie przeznaczenie wydatków wskazało 17,4% respondentów zamieszkałych na wsi, 23,6 w mieście i 21,3% w dużych miastach. Niższy niż zakładano podejmując badania jest udział wydatków na uprawianie przez dziecko sportu w klubie sportowym. Respondenci deklarują ten rodzaj wydatków - mieszkańcy wsi 2,2%, dużych miast 11,5% i miast do 100 tyś. mieszkańców 13,4%. Pozostałe wymienione w ankiecie możliwości tj. wypożyczanie sprzętu sportowego, opłacanie instruktora i inne, deklaruj ą przede wszystkim mieszkańcy dużych miast, a wybory takie dotyczą 5,4-6,2% respondentów tej grupy. Odrębne pytania dotyczyły sprzętu sportowego - zakupów w ostatnim roku oraz deklarowanej chęci posiadania. Tabela 4: Zakupy sprzętu rekreacyjnego wg rodzajów i miejsca zamieszkania respondentów (udział % deklarowanych odpowiedzi pozytywnych) Rodzaj Sprzętu Piłki do gry 18,1 19,0 16,5 18,0 Kompletny sprzęt do Siatkówki, koszykówki Tenisa ręcznego lub ziemnego 2,1 6,1 6,4 4,6 Rower 39,1 42,7 33,5 38,8 Sprzęt do ćwiczeń gimnastycznych w domu 4,0 13,4 16,2 1 Inne 4,3 6,9 5,9 5,6 Najwięcej respondentów nabyło w ostatnim roku rowery, najczęściej kupowali je mieszkańcy miast ale różnice nie są w tym przypadku duże. Na drugim miejscu znalazły się

4 142 piłki (tu też zróżnicowanie jest niewielkie). Mieszkańcy dużych miast stosunkowo często kupowali sprzęt do ćwiczeń gimnastycznych w domu (16,2% respondentów). Zadano również pytanie jaki sprzęt chcieliby respondenci posiadać. Deklarowane wybory nie różnią się istotnie w zależności od miejsca zamieszkania. Wszystkie grupy respondentów deklarują przede wszystkim chęć posiadania sprzętu do ćwiczeń gimnastycznych w domu (ponad 40% respondentów z miast) a w następnej kolejności roweru (średnio 20% respondentów). Kolejne analizowane zagadnienie to problem dostępności przestrzennej obiektów sportowych tj. odległości i możliwości dojścia piechotą lub dojazdu. Relatywnie najbliżej miejsca zamieszkania znajduje się boisko a następnie hala sportowa i pływalnia. Mieszkańcy wsi w przypadku każdego z wymienionych w ankiecie obiektów (pływalnia, boisko, hala sportowa, ścieżka rowerowa) ocenili w większości (71,6-83,9 - w zależności od rodzaju obiektu) odległość na ponad 10 kilometrów. Mieszkańcy miast i dużych miast mają najbliższe obiekty sportowe w odległości do 4 kilometry % mieszkańców zarówno miast jak i miast dużych. Ponad 40% respondentów zamieszkałych w obu kategoriach miast - może dojść piechotą na najbliższe boisko, nieco mniej (38% i 36% - w zależności od wielkości miasta) na najbliższą pływalnię. Ostatnim pytaniem z zakresu zagadnień ekonomicznych, było ogólne pytanie, czy zdaniem respondentów konieczność opłacenia kosztów uczestnictwa stanowi istotną przeszkodę w korzystaniu z zajęć za zakresu rekreacji ruchowej. Mimo ogólnego charakteru pytania i raczej przewidywanej przewagi odpowiedzi pozytywnych, istotne okazało się zróżnicowanie udziału odpowiedzi pozytywnych w zależności od miejsca zamieszkania respondentów W grupie mieszkańców wsi odczuwanie bariery finansowej uczestnictwa deklarowało 74,4% respondentów. W miastach udział ten był niższy i wynosił odpowiednio: w dużych miastach 57% a w pozostałych 63,2%. Zróżnicowanie wyborów odpowiedzi Tak" w pytaniu o występowanie barier finansowych uczestnictwa jest znacznie mniejsze niż w poziomie deklarowanych dochodów na osobę w rodzinie. Wyniki przeprowadzonych badań ankietowych, wskazuj ą na istotne różnice zarówno w możliwościach uczestnictwa, jak i w dotychczasowych decyzjach respondentów w tej dziedzinie. Charakterystykę możliwości i zachowań badanych grup respondentów przedstawić można następująco: 1. mieszkańcy wsi Dochód na członka rodziny jest zdecydowanie najniższy. Wydatki na zajęcia rekreacyjne ograniczają się w praktyce do finansowania zajęć rekreacyjnych dziecka w placówce edukacyjnej i (lub) sporadycznych wyjazdów na pływalnię. Ogólna kwota miesięcznych wydatków dla 62% tej populacji wynosi O a w przypadku kolejnych 21% - do 20 zł. Mieszkańcy wsi na każdy obiekt sportowy mają daleko (w większości ponad 10 km). Najczęściej też podkreślaj ą rolę bariery finansowej w korzystaniu z rekreacji. 2. mieszkańcy miast do mieszkańców Można postawić tezę, że ich uczestnictwo w rekreacji jest najbardziej systematyczne i utrwalone tradycją. Dochody średnie, ale znacznie wyższe niż mieszkańców wsi a mniej zróżnicowane niż w dużych miastach. Na rekreację wydają najwięcej z trzech badanych grup (dominanta na poziomie zł miesięcznie). Chodzą na pływalnię, opłacają zajęcia rekreacyjne dzieci w szkole i przedszkolu, uczestniczą w imprezach rekreacyjnych. Obiekty sportowe są w większości dostępne w odległości, którą można pokonać na piechotę.

5 143 Wydaje się celowe podzielenie (w dalszych analizach) tej grupy na dwie lub trzy kategorie, z wydzieleniem miast małych (np. do mieszkańców). 3. mieszkańcy dużych miast W tej grupie zarysowuje się podział na dwie odmienne kategorie - pierwsza to osoby o wysokich dochodach, uświadomionych potrzebach rekreacyjnych, a co za tym idzie systematycznych wydatkach na rekreację. Uczestniczą w zajęciach rekreacyjnych całą rodziną i wybieraj ą różne formy rekreacji. Na drugim biegunie znajduje się grupa mieszkańców o niskich dochodach i niewielkim uczestnictwie w rekreacji. Do ciekawostek należy zaliczyć deklarowane przez wszystkie grupy, duże zainteresowanie zakupem sprzętu do ćwiczeń gimnastycznych w domu oraz niski udział wydatków na uprawianie przez dziecko sportu w klubie sportowym. Stwierdzone zróżnicowanie sytuacji respondentów skłania do zaproponowania odmiennych sposobów oddziaływania w kierunku poprawy sytuacji. Najkorzystniejsza jest sytuacja w miastach do mieszkańców. Mieszkańcy wsi nie są w stanie samodzielnie poprawić swojej sytuacji- konieczny jest przede wszystkim program aktywizacji rekreacyjnej dostosowany do możliwości i oczekiwań mieszkańców. Wydaje, że program taki powinien obejmować obok rekreacji także uczestnictwo w kulturze i dokształcaniu. W dużych miastach należałoby dokonać identyfikacji grup w małym stopniu uczestniczących w rekreacji i ich miejsc zamieszkania a następnie zróżnicować w tych dzielnicach ofertę rekreacyjną, dostosowana do oczekiwań mieszkańców. Bibliografia 1. Jaczynowski L. [red.] 1999: Instytucjonalne warunki sprzyjające aktywności ruchowej ludności w miejscu jej zamieszkania. AWF w Warszawie 2. Kiełbasiewicz -Drozdowska L, Siwiński W. [red] 2001: Teoria i metodyka rekreacji. AWF w Poznaniu 3. Malinowska E., Misiąg W. 2002: Finanse publiczne w Polsce. Przewodnik Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Kierowniczych,Gdańsk ' Do przeprowadzonej w ramach tematu : Rozwój dostępności i powszechności sportu dla wszystkich w Polsce, realizowanego przez dr Jolantę Salitę ankiety, autorka dołączyła siedem pytań dotyczących ekonomicznych uwarunkowań uczestnictwa w sporcie. Uzyskane w ten sposób informacje stanowią podstawę niniejszego referatu. Warto zaznaczyć, że ankieta została przeprowadzona na ogólnopolskiej próbie.