Prawo autorskie i rodzaje licencji

Transkrypt

1 Prawo autorskie i rodzaje licencji Prawo autorskie Prawo autorskie stosowano już w XIX wieku. Międzynarodowe umowy dotyczące prawa autorskiego podpisano w 1866 roku w Bernie i w 1952 roku w Genewie. W Polsce, podobnie jak w większości krajów, oprogramowanie podlega ochronie prawnej na podstawie Prawa autorskiego. Prawo autorskie - zespołu norm i aktów prawnych, mających na celu zabezpieczenie wytworów ludzkiej działalności przed nielegalnym rozpowszechnianiem, kopiowaniem czy czerpaniem korzyści majątkowych. Prawem autorskim objęte są między innymi dzieła muzyczne, architektoniczne, plastyczne, literackie, jak również programy komputerowe. W Polsce prawo autorskie jest regulowane ustawą z 4 lutego 1994 r. W 1994 roku zostały uchwalone przez Sejm przepisy obejmujące ochronę programów komputerowych. Szczegóły można znaleźć w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, opublikowanej w Dzienniku Ustaw nr 24 z r., znowelizowanej 9 maja 2007 roku (Dz.U. Nr 99 z 5 czerwca 2007 r. poz. 662). Ochrona oprogramowania komputerowego gwarantuje twórcy autorskie prawa osobiste oraz prawa majątkowe. Autorskie prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem i nie podlegają zrzeczeniu się lub zbyciu. Autorskie prawa majątkowe chronią wyłączne prawa twórcy programu do korzystania z utworu oraz rozporządzania nim. Zgodnie z prawem autorskim, bez zezwolenia posiadacza autorskich praw majątkowych do programu, jego legalny użytkownik może: utworzyć jedną kopię zapasową, jeśli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego - obserwować, badać i testować program komputerowy zwielokrotniać kod, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie działającego programu (pod pewnymi dodatkowymi warunkami)

2 Autorskie prawa majątkowe obejmują (użytkownikowi nie wolno tego robić bez pozwolenia): trwałe lub czasowe zwielokrotnianie programu komputerowego dokonywanie jakichkolwiek zmian w programie rozpowszechniania programu lub jego kopii Zarejestrowany użytkownik ma możliwość otrzymania od producenta programu Upgrade (aktualizacji) w celu zastąpienia starszej wersji nowszą. Utwory objęte prawem autorskim (książki, strony internetowe, obrazy) na ogół są opatrzone notą o ochronie prawnej Copyright by [autor/właściciel] [data] lub All Rights Reserved - wszelkie prawa zastrzeżone. Prawo autorskie chroni prawa twórców do ich utworów, podobnie jak prawo własności chroni prawa właścicieli do ich rzeczy. Mówi się, że np. jakaś piosenka jest czyjąś własnością. Prawnicy określają to własnością intelektualną. Prawo własności dotyczy rzeczy materialnych, tj. samochodu, komputera, domu, natomiast prawo autorskie chroni przedmioty niematerialne - zajmuje się utworami jako dobrami intelektualnymi. Zgodnie z polskim prawem autorskim, program komputerowy jest traktowany na równi z utworem muzycznym lub literackim. Prawo autorskie w Polsce chroni utwory, w tym programy, już od momentu ich ustalenia, co niekoniecznie jest związane z utrwaleniem na jakimś fizycznym nośniku, takim jak kartka papieru czy płyta CD. Nie ma znaczenia, na czym i czy w ogóle jest on zapisany. Wystarczy choćby napisanie" takiego programu w głowie (sytuacja podobna do ułożenia w głowie wiersza) i wyrecytowanie" go. Jeżeli z takim programem zapozna się (usłyszy go), choć jedna osoba, należy uznać go za ustalony. Oczywiście nie ma przeszkód, by to ustalenie nastąpiło przez spisanie programu na kartce lub wprowadzenie go do pamięci komputera, na dyskietkę, płytę CD. Przykłady naruszenia praw autorskich Naruszeniem praw autorskich jest likwidacja podpisów zdjęć, udostępnianych np. w ramach darmowych kolekcji na stronie WWW oraz tzw. cyfrowych znaków wodnych", np. z logiem autora. Nawet, gdy wymienione materiały są udostępnione darmowo, nie zwalnia nas to z respektowania osobistych praw autorskich twórcy. Naruszeniem praw autorskich jest samowolne wprowadzenie utworu muzycznego do sieci w postaci pliku MP3, bez zgody osoby uprawnionej. Aby legalnie rozpowszechniać utwory w Internecie, należy zawsze uzyskać zgodę autora, producenta lub innej osoby uprawnionej do utworu.

3 Podstawowe rodzaje licencji Licencja to umowa między producentem a użytkownikiem dotycząca zasad użytkowania produktu. Kupując wyrób objęty licencją, otrzymuje się instrukcję instalacji oraz prawo do bezpłatnych porad i serwisu. Możesz zakupić nowe wersje programu za niższą cenę, a także możesz zwrócić oprogramowanie do sklepu w okresie gwarancyjnym. Legalnie zakupiony program ma numer licencyjny, służący do identyfikacji. Licencja może być w formie drukowanej lub wyłącznie w formie elektronicznej. Przed rozpoczęciem korzystania z oprogramowania może być wymagana rejestracja lub aktywacja produktu. Oprogramowanie komputerowe może być rozprowadzane wśród użytkowników w oparciu o różne licencje i systemy dystrybucji. Freeware określenie programu, którego można używać bezpłatnie i bez żadnych ograniczeń. Jego autor nie jest zainteresowany komercyjnym rozprowadzaniem swoich produktów, jednak jego prawa autorskie pozostają nadal w mocy. Nikt nie może, np. wprowadzać żadnych zmian w tych programach. Aplikacje te nie nakładają na użytkownika obowiązku rejestracji, mogą być jednak rozpowszechniane wyłącznie w niezmienionej formie. W niektórych programach status freeware dotyczy tylko użytkowników indywidualnych. W przypadku firm obowiązuje opłata licencyjna. Niektóre programy posiadają jeszcze dodatkowo rozbudowaną wersję Pro. za którą trzeba już zapłacić. Public domain - oprogramowanie oddane darmowo do użytku ogółu, jako tzw. dobro publiczne. Dozwolona jest jego dalsza dystrybucja bez zgody autora. Shareware - autorzy programów sharewarewych udostępniają bezpłatnie swoje dzieła do testów. Każdy przyszły nabywca, przed podjęciem decyzji o zakupie, może gruntownie sprawdzić w działaniu zazwyczaj w pełni funkcjonalną wersję. Część z tych programów ma jednak pewne ograniczenia, najczęściej jest to limitowany czas na testowanie aplikacji. Licencja GNU GPL (General Public Licence). Zasady licencyjne określone przez konsorcjum Free Software Foundation. Jeżeli ktoś wprowadza do obiegu oprogramowanie zawierające jakąkolwiek część podlegającą licencji GPL, to musi udostępnić wraz z każdą dystrybucją binarną jej postać źródłową. Jądro systemu Linux jest upowszechniane według praw Licencji GPL. System Linux nie jest oprogramowaniem będącym własnością ogółu. Prawa autorskie do kodu Linuksa należą do różnych autorów kodu. Jednakże Linux jest oprogramowaniem w wolnym obiegu w tym sensie, że jego użytkownikom wolno go kopiować, zmieniać i stosować w dowolny sposób oraz rozdawać własne kopie bez ograniczeń. Spowodowane jest to zakazem prywatyzacji produktów pochodnych systemu Linux. Ograniczenia tej licencji, wynikające z zasad licencji GPL, nie zakazują tworzenia ani sprzedawania wyłącznie binarnych dystrybucji oprogra-

4 mowania, jeżeli tylko każdy, kto otrzymuje kopie binarne, będzie miał szansę uzyskania również kodu źródłowego za rozsądną opłatą dystrybucyjną. Licencja grupowa (Site licence) - umowa określa, że zakupiony program może być użytkowany w sieci lub innym zestawie komputerów (np. szkolna pracownia) w określonej ilości, tzn. może być instalowany tylko na określonej maksymalnej liczbie stanowisk. Podobną zasadą określone są programy sprzedawane z licencją sieciową (Network licence) Licencja na obszar - umowa między producentem oprogramowania a nabywcą, uprawniająca go do sporządzenia określonej liczby kopii zakupionego oprogramowania na sw ój w łasny użytek. Takie rozwiązanie jest czasem stosowane przez firmy korzystające z sieci lokalnych LAN, umożliwia bowiem wykorzystanie oprogramowania na wielu stanowiskach komputerowych przy mniejszych kosztach. Formy ograniczeń Korzystanie z oprogramowania może podlegać ograniczeniom. Trialware - program, który po zainstalowaniu jest w pełni sprawny i działają jego wszystkie komponenty, ale tylko przez określony czas od dnia jego zainstalowania w systemie (przeciętnie od 30 do 90 dni). Po tym okresie, o ile użytkownik nie wprowadzi zakupionego u producenta kodu, programu nie można uruchomić. Demo - program, który po zainstalowaniu nie ma żadnych ograniczeń czasowych, ale za to część jego funkcji jest niedostępna, co pomniejsza jego wartość dla użytkownika. Zakupienie u producenta kodu rejestracyjnego odblokowuje niedostępne opcje, zmieniając program na w pełni użyteczny. Spotyka się również programy, które po zainstalowaniu są w pełni sprawne i bez ograniczeń czasowych, ale za to z limitem możliwych uruchomień, przeciętnie nie więcej niż 100. Inne programy po zainstalowaniu mogą nie mieć żadnych ograniczeń czasowych, funkcyjnych ani uruchomieniowych, ale za to każdorazowo w czasie startu, jak i później w czasie pracy, samoczynnie wyświetlają komunikaty, przypominające o konieczności rejestracji programu. Są też wersje programu, który nie ma żadnych ograniczeń czasowych, funkcyjnych ani uruchomieniowych. Autor zwyczajnie, licząc na uczciwość użytkownika, oczekuje, że ten dostosuje się do regulaminu i we właściwym czasie zarejestruje program lub usunie go z systemu. Adware - programy, za których użytkowanie się nie płaci. Producenci czerpią z nich zyski przez umieszczanie w nich reklam. Jeśli użytków nik jest zadowolony z efektu pracy autorów programu, może im się odwdzięczyć, klikając na reklamę sponsora. Większość autorów adware proponuje za niewielką opłatą także wersje bez reklam. Postcardware - to określenie pewnego statusu, pod jakim autor programu rozprowadza swoją aplikację. Wymaga on, aby użytkównik, który chce korzy-

5 stać z programu wysłał do autora (tytułem zapłaty) kartę pocztową z opinią na temat programu. Piractwo komputerowe Piractwo komputerowe to łamanie praw autorskich, nielegalne posługiwanie się programem komputerowym bez zgody autora lub producenta i bez uiszczenia odpowiedniej opłaty. Za piractwo komputerowe uważa się na przykład nielegalne kopiowanie programów, udostępnianie dyskietek lub nieprawidłowe zarządzanie licencjami w dużych sieciach komputerowych. Piractwem jest również nielegalna produkcja dysków CD-ROM, kompilacje programów i handlowanie nimi na giełdach, korzystanie z programów nabytych nielegalnie. Kupując nielegalny program, należy pamiętać, że piractwo komputerowe dotyczy nie tylko tych, którzy kopiują i rozprowadzają nielegalne oprogramowanie, ale również tych. którzy je kupują. Użytkownik, który w brew przepisom obowiązującego prawa pobiera z Internetu pliki zawierające np. utwory muzyczne, obrazy, dokumenty, filmy, programy i udostępnia je innym użytkownikom w celu zarobkowym lub wykorzystuje niezgodnie z zapisami licencji - popełnia przestępstwo i może ponieść przewidziane prawem konsekwencje. Odpowiedzialność za tego typu czyny przewiduje art kodeksu karnego, który mówi: Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbaw ienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. A w odniesieniu do programu komputerowego 2 tegoż art. stwierdza: Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.