UZASADNIENIE Stosunki słuŝbowe funkcjonariuszy celnych, analogicznie jak stosunki słuŝbowe funkcjonariuszy innych słuŝb mundurowych mają charakter

Transkrypt

1 UZASADNIENIE Stosunki słuŝbowe funkcjonariuszy celnych, analogicznie jak stosunki słuŝbowe funkcjonariuszy innych słuŝb mundurowych mają charakter stosunków administracyjnoprawnych, powstających w drodze mianowania (powołania), w związku z dobrowolnym zgłoszeniem się do słuŝby. Kandydat do słuŝby w SłuŜbie Celnej od momentu mianowania musi się poddać regułom pełnienia tej słuŝby, obejmującym specjalne uprawnienia, jak i szczególne obowiązki. W zakresie obowiązków i wymagań naleŝy wymienić pełną dyspozycyjność funkcjonariusza celnego, wykonywanie zadań w trudnych warunkach, połączone nierzadko z naraŝeniem Ŝycia i zdrowia, właściwy stan zdrowia do pełnienia słuŝby, obowiązek składania oświadczenia o stanie majątkowym. Pełnienie słuŝby w SłuŜbie Celnej wiąŝe się teŝ z wieloma ograniczeniami: niewielkie moŝliwości wykonywania dodatkowych zajęć zarobkowych i posiadania innych źródeł utrzymania, ograniczone prawo do udziału w Ŝyciu politycznym. Przepisy dodane do projektu ustawy o SłuŜbie Celnej (Rozdział 10a Uprawnienia emerytalne ), zapewniają funkcjonariuszom celnym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. uprawnienia emerytalne na poziomie porównywalnym do innych słuŝb mundurowych (Policji oraz StraŜy Granicznej). PowyŜsze uprawnienia mają na celu zrekompensowanie funkcjonariuszom celnym licznych obowiązków i ograniczeń wynikających z pełnienia słuŝby. Zaproponowane przepisy spowodują wzmocnienie lojalności w stosunku do SłuŜby Celnej i będą znaczącym czynnikiem antykorupcyjnym. Ponadto projektowane przepisy stanowią realizację jednego z postanowień Porozumienia zawartego w dniu 30 listopada 1998 r. pomiędzy stroną rządową, reprezentowaną przez Pana Jana Wojcieszczuka Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów a strona związkową, reprezentowaną przez Pana Andrzeja Gajdę Przewodniczącego Komitetu Protestacyjnego Federacji Związków Zawodowych Pracowników Administracji Celnej, dotyczącego ustawowego uregulowania uprawnień emerytalnych funkcjonariuszy celnych. Wprowadzenie przepisów przewidujących korzystniejsze zasady nabywania przez funkcjonariuszy celnych uprawnień emerytalnych jest równieŝ zgodne z aktualnie podnoszonymi postulatami działających w SłuŜbie Celnej związków zawodowych. Obecnie funkcjonariusze celni podlegają pod powszechny system ubezpieczeń społecznych, co oznacza, Ŝe: - od uposaŝeń funkcjonariuszy celnych odprowadzana jest składka na ubezpieczenia społeczne; - funkcjonariusze mają konta emerytalne w ZUS, mogą być takŝe członkami otwartych funduszy emerytalnych; 1

2 - wiek przechodzenia na emeryturę wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla męŝczyzn (dotyczy to funkcjonariuszy urodzonych po 1948 r.); - wysokość emerytury jest liczona uwzględniając zgromadzone składki emerytalne oraz wiek przejścia na emeryturę oznacza to, Ŝe emerytura zaleŝy od wynagrodzeń osiąganych przez cały okres pracy zawodowej. Zgodnie z proponowanymi rozwiązaniami (art. 166a) funkcjonariuszowi będzie nadal przysługiwało prawo do świadczeń pienięŝnych określonych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednakŝe z uwzględnieniem nowych regulacji zawartych w niniejszym projekcie. W porównaniu z obowiązującymi przepisami, funkcjonariuszom celnym będzie przysługiwało uzupełnienie emerytury z systemu powszechnego pozwalające na wcześniejsze niŝ w ustawowym wieku emerytalnym zakończenie słuŝby oraz zwiększenie kwoty renty. Zgodnie z art. 166b projektu funkcjonariuszowi zwolnionemu ze słuŝby, który w dniu zwolnienia posiada co najmniej 25 lat słuŝby w SłuŜbie Celnej i ma ukończone 55 lat, przysługuje, na jego wniosek, emerytura finansowana z budŝetu państwa, zwana emeryturą celną. Prawo do emerytury celnej nie będzie przysługiwało funkcjonariuszowi, który ma ustalone prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepis powyŝszy dotyczy moŝliwości przejścia na emeryturę przez osoby w wieku niŝszym niŝ lat zatrudnione w szczególnym charakterze (za takich zostali uznani pracownicy organów administracji celnej). Emerytura celna w pełnej wysokości będzie przysługiwała funkcjonariuszowi do osiągnięcia wieku emerytalnego określonego w art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. 65 lat w przypadku męŝczyzn i 60 lat w przypadku kobiet. Do okresu słuŝby, od którego zaleŝą uprawnienia do emerytury celnej, wliczać się będzie poprzednie zakończone okresy słuŝby lub zatrudnienia w administracji celnej liczone od dnia 1 stycznia 1983 r., wyłączając okresy korzystania przez funkcjonariusza z urlopu bezpłatnego lub wychowawczego. Przyjęcie 1 stycznia 1983 r. jako granicznej daty, od której liczony jest okres słuŝby, wiąŝe się z wejściem w Ŝycie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 stycznia 1983 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków urzędników administracji celnej (Dz.U. Nr 5, poz. 34). W/w rozporządzenie jest pierwszym aktem prawnym, w którym określono, kto jest funkcjonariuszem celnym oraz jaki jest jego status. W przypadku przywrócenia funkcjonariusza do słuŝby, o którym mowa w art. 108, 109 i 226 projektu ustawy (np. prawomocnego umorzenia postępowania karnego wobec braku 2

3 ustawowych znamion czynu zabronionego, uniewinnienia), do w/w okresu słuŝby wlicza się okres pozostawania funkcjonariusza poza słuŝbą. W świetle art. 166c projektu podstawę wymiaru emerytury celnej stanowi przeciętne uposaŝenie lub wynagrodzenie, łącznie z nagrodami, wypłacone funkcjonariuszowi za okres kolejnych 10 lat wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat słuŝby lub pracy, poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę, z odpowiednim uwzględnieniem przepisów rozdziału 4 działu I ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. JeŜeli w okresie między zwolnieniem ze słuŝby funkcjonariusza a ustaleniem prawa do emerytury celnej przypadały waloryzacje emerytur na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, podstawę wymiaru emerytury celnej podwyŝszać się będzie wskaźnikami wszystkich kolejnych waloryzacji przypadających w tym okresie. Przepis art. 166d określa wysokość emerytury celnej. Wynosi ona 60 % podstawy wymiaru emerytury celnej. W pewnych przypadkach emerytura celna moŝe ulec zwiększeniu. Przypadki te obejmują pełnienie słuŝby w trudnych warunkach (tj. w wydziałach zwalczania przestępczości albo w oddziałach celnych usytuowanych na zewnętrznej granicy Wspólnoty Europejskiej) emerytura celna wzrasta wówczas o 1% podstawy wymiaru za kaŝdy rok w/w słuŝby pełnionej od dnia 1 maja 2004 r. Przyjęty w projekcie jako data graniczna dzień 1 maja 2004 r., wiąŝe się z akcesją Polski do Unii Europejskiej. Emerytura celna ulega równieŝ zwiększeniu za kaŝdy dalszy rok pełnienia słuŝby przez funkcjonariusza który ukończył 55 lat emerytura wzrasta wówczas o 4% podstawy wymiaru za kaŝdy rok tej słuŝby. NaleŜy podkreślić, Ŝe zwiększenie emerytury celnej nie moŝe przekroczyć łącznie (z tytułu pełnienia słuŝby w trudnych warunkach lub pełnienia słuŝby po 55 roku Ŝycia) 20 %. MoŜliwość zwiększenia emerytury celnej dotyczy równieŝ przypadków, w których funkcjonariusz który ma ustalone prawo do emerytury celnej, zostanie ponownie przyjęty do słuŝby w SłuŜbie Celnej. Jednocześnie, zgodnie z projektowanymi przepisami, kwota emerytury celnej nie moŝe być niŝsza niŝ kwota najniŝszej emerytury, o której mowa w art. 85 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Funkcjonariusz, który osiągnął wiek emerytalny określony w art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych otrzyma emeryturę na warunkach i w wysokości określonych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń 3

4 Społecznych oraz w ustawie z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych. W przypadku gdy suma w/w świadczeń będzie niŝsza od emerytury celnej (60-80% podstawy wymiaru emerytury), funkcjonariuszowi będzie przysługiwała emerytura celna w wysokości róŝnicy pomiędzy emeryturą celną wyliczoną na podstawie art. 166b oraz 166d projektu, a emeryturą wynikającą z przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz z ustawy o emeryturach kapitałowych (art. 166e). Przepis art. 166f projektu ustawy reguluje sytuację zbiegu praw do emerytury celnej z prawem do emerytury lub renty przewidzianym w odrębnych przepisach. W takich sytuacjach wypłacać się będzie świadczenie wyŝsze lub wybrane przez osobę uprawnioną, jeŝeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Emerytura celna oraz podstawa jej wymiaru podlega waloryzacji na zasadach i w terminach przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 166g). Projektowane przepisy przewidują równieŝ (art. 166h), w ściśle określonych w ustawie przypadkach, formę rekompensaty dla funkcjonariuszy którzy nie otrzymają emerytury celnej. PowyŜsze dotyczy funkcjonariuszy, którzy przyjmą propozycję przeniesienia do słuŝby cywilnej oraz funkcjonariuszy, którzy osiągnęli wiek emerytalny określony w art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (65 lat w przypadku męŝczyzn i 60 lat w przypadku kobiet) jednakŝe nie posiadają 25 lat słuŝby w SłuŜbie Celnej. Warunkiem uzyskania rekompensaty jest określony staŝ słuŝby lub zatrudnienia w administracji celnej, tj. co najmniej 10 lat tej słuŝby (zatrudnienia). Rekompensata będzie polegać na zwiększeniu podstawy obliczenia emerytury określonej w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych o równowartość kwoty obliczonej według następującego wzoru: 1,5 % * podstawa obliczenia emerytury * staŝ w SłuŜbie Celnej. Rekompensata nie będzie mogła przekroczyć 30 % podstawy obliczenia emerytury. Wydatki z tytułu rekompensaty finansowane będą z budŝetu państwa. Ustalenie korzystniejszych zasad nabywania przez funkcjonariuszy celnych uprawnień emerytalnych jest jednym ze specjalnych uprawnień funkcjonariuszy, w związku ze szczególnymi obowiązkami, które wykonują jak i wieloma ograniczeniami związanymi z pełnieniem słuŝby. Jednocześnie w stosunku do funkcjonariusza celnego przewidziane są większe wymagania, między innymi: korzystanie z pełni praw publicznych, niekaralność za 4

5 przestępstwo popełnione umyślnie lub umyślne przestępstwo skarbowe, posiadanie nieposzlakowanej opinii. Uzyskanie prawa do emerytury celnej, jak i jego kontynuowanie uwarunkowane jest zatem pewnymi ograniczeniami. Projektowane przepisy (art. 166i) przewidują, Ŝe prawo to nie przysługuje funkcjonariuszowi, który został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo popełnione umyślnie lub umyślne przestępstwo skarbowe lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, popełnione przed zwolnieniem ze słuŝby. Ponadto emeryt utraci prawo do emerytury celnej w przypadku skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo popełnione umyślnie lub umyślne przestępstwo skarbowe lub orzeczenia w stosunku do niego środka karnego pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione przed zwolnieniem ze słuŝby. W w/w przypadku emeryt nabywa prawo do świadczeń pienięŝnych określonych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz w ustawie o emeryturach kapitałowych. Przepis art. 166j dotyczy kwestii zawieszenia prawa do emerytury celnej. Prawo do emerytury celnej ulega zawieszeniu z urzędu w razie ponownego nawiązania stosunku słuŝbowego funkcjonariusza, który ma ustalone prawo do emerytury celnej. W innych przypadkach prawo do emerytury celnej ulega zawieszeniu lub świadczenie to ulega zmniejszeniu na zasadach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 104). Prawo do emerytury celnej moŝe ulec zawieszeniu równieŝ na wniosek funkcjonariusza, który ma ustalone prawo do emerytury celnej. Projektowane przepisy regulują równieŝ kwestie świadczeń przysługujących po śmierci funkcjonariusza, który ma ustalone prawo do emerytury celnej, przed osiągnięciem wieku emerytalnego, o którym mowa w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 166k). W tej sytuacji małŝonkowi oraz pozostałym członkom rodziny przysługują świadczenia naleŝne ubezpieczonemu w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z tym Ŝe, analogicznie jak emerytura celna, świadczenia te będą finansowane z budŝetu państwa. Zgodnie z art. 166l projektu ustawy do emerytury celnej przysługuje dodatek pielęgnacyjny na zasadach i w wysokości określonej w art. 75 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. 5

6 Celem przybliŝenia uprawnień funkcjonariuszy celnych do uprawnień funkcjonariuszy innych słuŝb mundurowych, w zakresie rent, w art. 166ł projektu ustawy przyjęto, Ŝe funkcjonariuszowi celnemu, który stał się niezdolny do słuŝby wskutek naruszenia sprawności organizmu w czasie pełnienia słuŝby, kwota renty wzrasta o 5 % podstawy jej wymiaru. Zwiększenie kwoty renty finansowane będzie z budŝetu państwa. Zgodnie z projektowanymi regulacjami ustalanie uprawnienia do emerytury celnej oraz renty, o której mowa w art. 166ł, jak równieŝ ich wypłacanie będzie naleŝało do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 166m). Przepis art. 166n projektu ustawy o SłuŜbie Celnej, w sprawach dotyczących emerytury celnej, nieuregulowanych w ustawie, odsyła do przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Nabycie uprawnień do emerytury celnej według opisanych wyŝej zasad, w poszczególnych latach , z uwzględnieniem wieku funkcjonariuszy oraz staŝu słuŝby, przedstawia tabela poniŝej: Nabycie uprawnień do emerytury celnej po 25 latach słuŝby 55 i i i i i i % 64% 68% 72% 76% 80% Razem narastająco w poszczególnych latach

7 Wpływ regulacji na dochody i wydatki sektora publicznego przedstawia tabela poniŝej: Maksymalne roczne koszty objęcia funkcjonariuszy celnych emeryturą celną wiek i staŝ w SłuŜbie Celnej średnie roczne wynagrodzenie Rok 55 i i i i i i % 64% 68% 72% 76% 80% zł zł zł zł zł zł mln zł Razem ,7 3,3 4,3 3,7 2,9 2,4 20, ,9 3,9 3,6 4,6 4,0 3,0 22, ,0 4,1 4,1 3,9 5,1 4,3 26, ,9 5,0 4,4 4,5 4,2 5,5 28, ,7 4,9 5,3 4,8 4,8 4,6 31,1 7