2) W art. 1 pkt 2 projekt zakłada rozciągniecie na osoby prowadzące działalność gospodarczą, zawierające umowy o pracę nakładczą, takich samych reguł

Transkrypt

1 Uzasadnienie 1. W zakresie zmiany ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych projekt zawiera propozycje regulacji, które mają na celu: - przywrócenie podstawy prawnej dla objęcia ochroną ubezpieczeniową osób prowadzących niepubliczne szkoły lub placówki oświatowe, - rozciągniecie na osoby prowadzące działalność gospodarczą, zawierające umowy o pracę nakładczą reguł ubezpieczeniowych ustalonych dla takich osób zawierających umowy zlecenia, 1) W art. 1 pkt 1 proponuje się wprowadzenie przepisu wskazującego, iŝ osoby prowadzące niepubliczną szkołę, placówkę lub zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty uwaŝa się w zakresie ubezpieczeń społecznych za osoby prowadzące pozarolniczą działalność. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1808, z późn. zm.), którą zmieniono brzmienie art. 83 a ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) wywołała zmiany w zakresie zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym, w związku z którymi osoby prowadzące niepubliczne szkoły, placówki lub ich zespoły, od dnia 21 sierpnia 2004 r., nie mogą być traktowane jako osoby prowadzące działalność gospodarczą na podstawie przepisów szczególnych, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Do tego czasu osoby te były uznawane za osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie, innych niŝ przepisy o działalności gospodarczej, przepisów szczególnych. NaleŜy jednak wyjaśnić, Ŝe celem zmiany brzmienia ustawy o systemie oświaty nie było wywołanie zmian w zakresie zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym przez tę grupę osób, w szczególności wyłączenie ich z zakresu osób objętych obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym. Od 22 sierpnia 2004 r. do czasu wprowadzenia odpowiednich zmian do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych osoby, o których mowa pozostają w ubezpieczeniach społecznych na zasadach obowiązujących dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, jeŝeli nie wyrejestrowały się z ubezpieczeń po 21 sierpnia 2004 r. i nie zaŝądały zmiany zwrotu opłaconych składek. Niezbędne jest jednak przywrócenie podstawy prawnej dla tego ubezpieczenia.

2 2) W art. 1 pkt 2 projekt zakłada rozciągniecie na osoby prowadzące działalność gospodarczą, zawierające umowy o pracę nakładczą, takich samych reguł ubezpieczeniowych jak ustalone dla takich osób zawierających umowy zlecenia. Zmiana ta spowoduje ujednolicenie zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby prowadzące działalność niezaleŝnie od dodatkowo zawartej umowy. Przede wszystkim jednak przyczyni się do wyeliminowania zjawiska zawierania przez przedsiębiorców fikcyjnych umów o pracę nakładczą tylko w celu obejścia przepisów ubezpieczeniowych. Dotychczas bowiem osoba prowadząca działalność gospodarczą wykonująca jednocześnie umowę o pracę nakładczą, ma prawo wyboru z którego tytułu chce podlegać ubezpieczeniom społecznym obowiązkowo. Ma to miejsce takŝe wówczas, gdy podstawa wymiaru składek z umowy o pracę nakładczą jest wielokrotnie niŝsza od podstawy wymiaru składek z działalności. UmoŜliwia to powstawanie patologii w tym zakresie polegającej na zawieraniu przez przedsiębiorców umów o fikcyjną pracę nakładczą, przewidujących niewielkie lub wręcz znikome wynagrodzenie (stanowiące podstawę wymiaru składek), w celu opłacania jak najniŝszych składek, a nawet na specjalizowaniu się niektórych firm w oferowaniu za opłatą zawierania z przedsiębiorcami umów o fikcyjną pracę nakładczą. 2. W zakresie zmiany ustawy o emeryturach i rentach z FUS, projekt zawiera propozycje regulacji, które mają na celu: - umoŝliwienie emerytowanym Ŝołnierzom i funkcjonariuszom słuŝb mundurowych pobierającym emeryturę mundurową, zgłoszenie wniosku o przyznanie emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, na zasadach i w wysokości określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. - umoŝliwienie członkom rodziny pozostałym po emerytowanych Ŝołnierzach i funkcjonariuszach słuŝb mundurowych, zgłoszenie wniosku o przyznanie świadczeń pienięŝnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. - zmianę trybu negocjacji wysokości wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w części uzaleŝnionej od realnego wzrostu płac. 1) zmiana w art. 2 pkt 1 W przypadku Ŝołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy słuŝb mundurowych, którzy wstąpili do słuŝby przed 2 stycznia 1999 r., przy ustalaniu emerytury zarówno mundurowej 2

3 jak i emerytury z FUS, uwzględnia się okresy zawodowej słuŝby oraz okresy składkowe i nieskładkowe wymienione w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. Przepisami ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 166, poz z późn. zm.) wprowadzono z dniem 1 października 2003 r. zasadę, zgodnie z którą osobie, która ma ustalone prawo do emerytury mundurowej z uwzględnionymi okresami zarówno zawodowej słuŝby jak i okresami podlegania ubezpieczeniom społecznym (okresami składkowymi i nieskładkowymi) nie przysługuje prawo do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W związku z tym do tej grupy świadczeniobiorców nie stosuje się generalnej zasady polskiego systemu emerytalnego, zgodnie z którą (art. 95 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń, wypłaca się jedno z tych świadczeń wyŝsze lub wybrane przez zainteresowanego. Proponowana zmiana oznacza, Ŝe osoba pobierająca emeryturę mundurową, jeŝeli spełnia ogólne warunki do uzyskania emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, to znaczy posiada, w przypadku męŝczyzny, co najmniej 25 letni okres składkowy i osiągnęła 65 lat, będzie mogła wystąpić o przyznanie emerytury z FUS. W razie przyznania tej emerytury, wypłata emerytury mundurowej zostanie wstrzymana. W ten sposób równieŝ do tej grupy świadczeniobiorców stosowana będzie ogólna zasada, zgodnie z którą w razie zbiegu uprawnień do dwóch świadczeń, zainteresowanemu przysługuje prawo wyboru świadczenia. W przypadku umoŝliwienia emerytowanym Ŝołnierzom i funkcjonariuszom słuŝb mundurowych pobierającym emeryturę mundurową, zgłoszenie wniosku o przyznanie emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, na zasadach i w wysokości określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, zasadne wydaje się równieŝ umoŝliwienie członkom rodziny pozostałym po emerytowanych Ŝołnierzach i funkcjonariuszach słuŝb mundurowych wystąpienie z wnioskiem o przyznanie świadczeń pienięŝnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych FUS, a tym samym dokonanie wyboru, z którego systemu ma zostać wypłacone świadczenie zaopatrzeniowego czy pracowniczego. Spowoduje to ujednolicenie systemowe w tym zakresie. 2) zmiana w art. 2 pkt 2 i art. 3 Obowiązujące przepisy zakładają, iŝ negocjacje dotyczące zwiększenia wskaźnika waloryzacji emerytur i rent o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia odbywają się w ramach Trójstronnej Komisji ds. Społeczno Gospodarczych, po ogłoszeniu 3

4 przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego wskaźników określonych w art. 94 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Projektowana zmiana jest wynikiem uzgodnień na forum Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i ma na celu zmianę terminu negocjacji wysokości wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w części dotyczącej zwiększenia o co najmniej 20% realnego wzrostu wynagrodzeń. Uzgodnienia te odbyły się w dniu 15 maja 2008 r. W ich wyniku została podjęta uchwała nr 32 Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych z dnia 2 czerwca 2008 r. w sprawie trybu negocjacji wysokości wskaźnika waloryzacji emerytur i rent. Trójstronna Komisja ustaliła, Ŝe strona rządowa przygotuje projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w której określony zostanie nowy termin uzgadniania wzrostu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w części uzaleŝnionej od realnego wzrostu płac. Coroczne negocjacje rozpoczynać się będą w czerwcu, w roku poprzedzającym waloryzację, po przedstawieniu przez stronę rządową partnerom społecznym prognoz makroekonomicznych, w tym planowanego wzrostu inflacji. W oparciu o prognozowany wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w danym roku oraz wzrost wynagrodzeń w roku poprzednim strona rządowa będzie proponowała Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych wzrost wskaźnika waloryzacji emerytur i rent. Strony pracowników i pracodawców ustosunkują się do tej propozycji w terminie dwóch tygodni. W przypadku, gdy strony nie dojdą do porozumienia, to strona rządowa tak jak obecnie podejmie decyzję, uwzględniając swoją propozycję. Ustalone w drodze negocjacji zwiększenie o co najmniej 20 % realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia ogłaszałby minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, w drodze komunikatu. W przypadku braku konsensusu, wysokość tego zwiększenia ogłaszałaby, w drodze rozporządzenia, Rada Ministrów. Wskaźnik waloryzacji ogłaszałby, w drodze komunikatu, minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego w terminie 3 dni roboczych od dnia ogłoszenia przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego komunikatu, o którym mowa w art. 94 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W związku z tym, Ŝe prace legislacyjne nad projektowaną ustawą rozpoczęły się w czerwcu br., w 2008 r. zmieni się termin negocjacji zwiększenia w roku 2009 wskaźnika waloryzacji o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia. W bieŝącym roku negocjacje rozpoczną się w terminie 14 dni od dnia wejścia w Ŝycie ustawy, a przed uchwaleniem budŝetu Państwa na 2009 rok. 4

5 Projekt ustawy jest zgodny z prawem Unii Europejskiej. Projekt ustawy nie zawiera norm technicznych w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, z późn. zm.). OCENA SKUTKÓW REGULACJI 1. Podmioty, na które oddziałuje ustawa Proponowana zmiana dotyczy ubezpieczonych, płatników składek i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. 2. Konsultacje społeczne Projekt ustawy został poddany wymaganym konsultacjom z partnerami społecznymi. Uwagę do projektu zgłosiła Krajowa Izba Gospodarcza. W opinii KIG za kontrowersyjną naleŝy uznać propozycję, zgodnie z którą na osoby prowadzące działalność gospodarczą zawierające umowy o pracę nakładczą rozciągnięte zostałyby reguły ubezpieczeniowe analogiczne do tych ustalonych dla takich osób zawierających umowy zlecenie. Zdaniem KIG umowa o pracę nakładczą jest formą specyficzną, o charakterze podobnym do umowy o pracę, stąd naleŝy pozostawić ubezpieczonym moŝliwość wyboru tytułu, z którego chcą podlegać ubezpieczeniu. KIG podkreśla, Ŝe z uwagi na obowiązujący system emerytur kapitałowych wysokość składek opłacanych przez ubezpieczonych ma w przyszłości wpływ na wysokość ich świadczeń emerytalnych, stąd biorąc to pod uwagę powinni dokonać samodzielnie wyboru wysokości podstawy wymiaru składek. Uwaga KIG nie została uwzględniona. Ideą systemu ubezpieczeń nie jest samodzielne wybieranie podstawy wymiaru składek, od której chce się opłacać składki, ale opłacanie ich osiąganego przychodu, poniewaŝ co do zasady ubezpieczenia społeczne mają kompensować ubezpieczonym dochody z pracy utracone z powodu starości lub niepełnosprawności. Aby było to moŝliwe poziom podstawy wymiaru składek powinien być adekwatny w stosunku do przychodów z pracy osiąganych w okresie aktywności zawodowej. Jeśli chodzi o osoby prowadzące działalność, brak jest obiektywnej metody określania comiesięcznej podstawy (faktycznego przychodu z 5

6 działalności), dlatego teŝ w ustawie wskazano minimalną podstawę dla tych osób. Wydaje się niewiarygodne, Ŝe w przypadku niektórych osób prowadzących działalność gospodarczą wykonujących jednocześnie umowę o pracę nakładczą dochód jest tak mały, Ŝe postanawiają one opłacać składki zaledwie od kilkudziesięciu złotych, a co za tym idzie decydują się na tak niskie świadczenia w przyszłości. JeŜeli weźmiemy pod uwagę, zdanie KIG, Ŝe umowa o pracę nakładczą ma charakter podobny do umowy o pracę, to naleŝy zauwaŝyć, Ŝe ze stosunku pracy zawsze opłaca się składki bez względu na to czy jest to jeden tytuł czy jest zbieg z innymi tytułami. Pracownicy nie dokonują samodzielnie wyboru wysokości podstawy, składki na ubezpieczenia społeczne za te osoby opłacane są od osiąganego przez nie przychodu. Pozostałe organizacje społeczne, tj. Forum Związków Zawodowych, Konfederacja Pracodawców Polskich, Związek Rzemiosła Polskiego, Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych, Business Centre-Club - nie przesłały opinii, co zostało uznane za brak uwag. NiezaleŜny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność (w decyzji Prezydium KK nr 158/08) oraz Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych w swoim wystąpieniu - nie zgłosiły uwag do projektu. Zgodnie z ustawą z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414) projekt został zamieszczony w Biuletynie Informacji Publicznej. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie odnotowało Ŝadnych wystąpień dotyczących projektowanej ustawy, kierowanych w oparciu o przepisy wymienionej ustawy. 3. Wpływ regulacji na sektor finansów publicznych Przywrócenie podstawy prawnej do ubezpieczenia społecznego dla osób prowadzących niepubliczne szkoły, placówki lub ich zespoły nie spowoduje wzrostu wydatków z FUS i z budŝetu państwa. Szacunki finansowe wprowadzenia przepisu o obowiązkowym podleganiu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą z tytułu tej działalności, jeśli osoby te wykonują jednocześnie pracę nakładczą, a podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu wykonywania pracy nakładczej jest niŝsza od obowiązującej tę osobę najniŝszej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność. ZałoŜenia: 1. Szacunków dokonano w warunkach 2008 r. 6

7 2. Szacunków dokonano przy następujących załoŝeniach makroekonomicznych otrzymanych z Ministerstwa Finansów w czerwcu 2008 r. (prognozy wielkości makroekonomicznych przygotowanych w ramach prac nad ZałoŜeniami projektu budŝetu państwa na rok 2009): wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w 2008 r. 104,1% wskaźnik realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w 2008 r. 106,1%. 3. W 2008 r. dla I i II kwartału uwzględniono przeciętne miesięczne wynagrodzenie w tym kwartale z danych GUS. Dla pozostałych kwartałów 2008 r. przyjęto proporcję przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w danym kwartale do przeciętnego wynagrodzenia w 2008 r. taką samą jak zaobserwowana w 2007 r. 4. W szacunkach wykorzystano dane (za XII 2007 r. oraz za I i II 2008 r.) o liczbie i sumie podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób, które zgłoszone były do ubezpieczeń społecznych z kodem i równocześnie zgłoszone były do ubezpieczenia zdrowotnego z kodem 05 10, lub z kodem 05 70, (ale nie były równocześnie zgłoszone do ubezpieczeń społecznych z jakimkolwiek z tych czterech ostatnich kodów). Przy czym brano pod uwagę wyłącznie te osoby, których podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu pracy nakładczej była niŝsza od obowiązującej tę osobę najniŝszej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność. 5. Przyjęto, Ŝe w kaŝdym miesiącu od III do XII 2008 r. liczba oraz średnia podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (według obecnych przepisów) osób, o których mowa w pkt 4 równa będzie odpowiednio: średniej liczbie, średniej podstawie wymiaru składek dla tych osób w okresie XII 2007 r. II 2008 r. 6. Ściągalność składek na ubezpieczenia społeczne przyjęto na poziomie 98,3%. 7. Przyjęto, Ŝe po wprowadzeniu proponowanej zmiany osoby, których zmiana ta dotyczy podlegać będą ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, a nie będą podlegać ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy nakładczej. Przy powyŝszych załoŝeniach oszacowano, Ŝe proponowana zmiana spowodowałaby wzrost wpływów składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe naleŝnych za 12 miesięcy 2008 r. o 84,8 mln zł. Objęcie osób, o których mowa w pkt 4 załoŝeń, obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności spowodowałoby, Ŝe osoby te podlegałyby obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu. 7

8 Przy powyŝszych załoŝeniach oszacowano, Ŝe spowodowałoby to wzrost wpływów składek na ubezpieczenie wypadkowe naleŝnych za 12 miesięcy 2008 r. o 6,6 mln zł. Wprowadzenie przepisu o obowiązkowym podleganiu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą z tytułu tej działalności, jeśli osoby te wykonują jednocześnie pracę nakładczą, a podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu wykonywania pracy nakładczej jest niŝsza od obowiązującej tę osobę najniŝszej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność dotyczyłoby szacunkowo około 18 tys. osób. Skutek finansowy umoŝliwienia emerytowanym Ŝołnierzom i funkcjonariuszom słuŝb mundurowych pobierającym emeryturę mundurową, przyznania emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, na zasadach i w wysokości określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS będzie znikomy lub praktycznie Ŝaden. Wynika to stąd, Ŝe emerytowi mundurowemu zgodnie z przepisami nie wliczanoby do okresu wymaganego do emerytury z FUS okresu słuŝby mundurowej, co oznaczałoby konieczność przepracowania poza słuŝbą mundurową co najmniej 25 lat w ramach ubezpieczenia pracowniczego. W konsekwencji łączny staŝ pracy takiego emeryta musiałby wynieść co najmniej 40 lat łącznie, a jedynie część ubezpieczeniowa stanowiłaby podstawę naliczenia emerytury z FUS. W praktyce oznacza to, Ŝe liczba takich osób będzie znikoma (o ile w ogóle wystąpi), a prawdopodobieństwo, Ŝe naliczona emerytura z FUS będzie wyŝsza od emerytury mundurowej jest równieŝ znikome. Analogicznie do powyŝszego - skutek finansowy umoŝliwienia członkom rodziny pozostałym po emerytowanych Ŝołnierzach i funkcjonariuszach słuŝb mundurowych (którzy mieli przyznaną emeryturę z FUS) zgłoszenie wniosku o przyznanie świadczeń pienięŝnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych będzie znikomy lub praktycznie Ŝaden. 3. Wpływ regulacji na rynek pracy, konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość oraz sytuację i rozwój regionalny Projektowane rozwiązania nie będą miały wpływu na: rynek pracy, konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość. Nie wpłyną teŝ na sytuację i rozwój regionalny. Zmiana zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym osób prowadzących pozarolniczą działalność, wykonujących równocześnie pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą, zrówna warunki funkcjonowania podmiotów gospodarczych; przedsiębiorcy będą obowiązani 8

9 do opłacania jednakowej składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, niezaleŝnie od tego czy dodatkowo, obok tej działalności wykonują umowę o pracę nakładczą. Projektowane rozwiązanie spowoduje równieŝ wyeliminowanie umów o fikcyjną pracę nakładczą. 9