50 lat walki z dopingiem

Transkrypt

1 Instytut Sportu 50 lat walki z dopingiem które z doświadcze wiadczeń moŝna (trzeba) wykorzystać w walce z dopalaczami? Andrzej Pokrywka Zakład ad Badań Antydopingowych Jurata,

2 Mitologia INSTYTUT Ojnomaos kontra Pelops

3 INSTYTUT StaroŜytne igrzyska olimpijskie (776 p.n.e. 393) Stosowanie przez atletów specjalnej diety i grzybów halucynogennych w celu poprawienia wydolności

4 INSTYTUT St Louis 1904

5 Doping INSTYTUT 1933 termin doping pojawił się w leksykonach sportowych 1889 w jednym z angielskich słowniks owników wyrazem doping opisano mieszaninę opium i narkotyków stosowaną u koni

6 Śmiertelny doping... INSTYTUT 1896 (1886?) Arthur Linton, wyścig kolarski Bordeaux - ParyŜ k. XVIII w. Kara śmierci dla 4 dŝokejów, za faszerowanie koni arsenem

7 Pierwsze regulacje antydopingowe INSTYTUT Francja, Belgia Pierwsze przepisy zabraniające stosowania środków dopingujących 1666! Anglia Dekret zakazujący podawania koniom substancji pobudzających

8 Badania antydopingowe INSTYTUT 1968 Pierwsze kontrole antydopingowe (podczas IO w Grenoble i Meksyku) pocz. XX w. Pierwsze badania antydopingowe u koni wyścigowych (Warszawa, Budapeszt, Wiedeń)

9 100 lat badań antydopingowych INSTYTUT 1910 Alfons Bukowski ( ) wykazał obecność alkaloidów w ślinie koni

10 INSTYTUT Rozwój j badań

11 Rozwój j badań INSTYTUT (...) A niechby nawet zaprzęgów tysiąc, Parskając pełzło drogą od wschodu. Na końskie grzywy mogę ci przysiąc, Tyś weselniejsza od ich pochodu (...) Marek Kunc

12 INSTYTUT Helsinki 1952 i wiele następnych igrzysk John Ziegler 1956 One przyjechały tu pływać, a nie śpiewać

13 Rzym 1960 INSTYTUT Zgon Knuta Jensena podczas druŝynowego wyścigu kolarskiego. Przyczyną było uŝycie przed zawodami ronikolu i amfetaminy.

14 1967 INSTYTUT Utworzenie Komisji Medycznej MKOl w celu: 1. Ochrony zdrowia sportowców. 2. Obrony etyki sportowej. 3. Zapewnienia równych szans wszystkim sportowcom rywalizującym w zawodach w myśl zasady fair play.

15 INSTYTUT Ilość testów 667 Wykryte substancje lub metody (dyscyplina) alkohol-1 (pięciobój nowoczesny)

16 Meksyk 1968 INSTYTUT Pięcioboista Hans-Gunnar Liljenwall stracił brązowy medal za uŝycie alkoholu.

17 INSTYTUT Ilość testów 2079 Wykryte substancje lub metody (dyscyplina) amfetamina-1 (judo, podn. cięŝarów) niketamid-2 (kolarstwo) efedryna-4 (pływanie, podn. cięŝarów, koszykówka)

18 Monachium 1972 INSTYTUT Amerykański pływak Rick DeMont, w którego moczu wykryto efedrynę, stracił złoty medal.

19 INSTYTUT Ilość testów 786 Wykryte substancje lub metody (dyscyplina) amfetamina-1 (strzelectwo) fenkamfamina-1 (podn. cięŝarów) norefedryna-1 (Ŝeglarstwo) steroidy anabolicznoandrogenne-8 (podn. cięŝarów, lekkoatletyka)

20 Montreal 1976 INSTYTUT Podnoszenie cięŝarów - zwycięzcy kategorii: - 67,5 kg - Zbigniew Kaczmarek (POL) kg - Valentin Hristov (BUL) zdyskwalifikowani za stosowanie SAA. 65-letni strzelec z Monako Paul Cerutti przyłapany na stosowaniu amfetaminy. Zajął 43. miejsce wśród 44. startujących.

21 INSTYTUT Ilość testów 645 Wykryte substancje lub metody (dyscyplina) BRAK

22 Moskwa powtórzenie INSTYTUT U 2,1 % badanych męŝczyzn i 7,1 % kobiet (szczególnie pływaczek i lekkoatletek) stwierdzono wyraźne podwyŝszone stęŝenie testosteronu w moczu wprowadzenie wskaźnika T/E (testosteronu do epitestosteronu).

23 INSTYTUT Ilość testów 1507 Wykryte substancje lub metody (dyscyplina) efedryna-1 (siatkówka) nandrolon-7 (podn. cięŝarów, lekkoatletyka) metenolon-2 (koszykówka, zapasy) testosteron-2 (siatkówka, lekkoatletyka)

24 Los Angeles 1984 INSTYTUT W próbce moczu fińskiego lekkoatlety Martti Vainio, który był drugi w biegu na m., wykryto obecność SAA, których przyjmowanie przerwał na długo przed zawodami. Zakazane środki były we krwi, której przed startem uŝyto do retransfuzji (doping krwią).

25 INSTYTUT Ilość testów 1598 Wykryte substancje lub metody (dyscyplina) kofeina-1 (pięciobój nowoczesny) furosemid-4 (podn. cięŝarów, zapasy, judo) propranolol-1 (pięciobój nowoczesny) pemolina-1 (podn. cięŝarów) stanozolol-3 (podn. cięŝarów, la)

26 Seul 1988 INSTYTUT Ben Johnson stanozolol Mitko Grablev furosemid Angel Genchev furosemid

27 INSTYTUT Ilość testów 1848 Wykryte substancje lub metody (dyscyplina) strychnina-1 (siatkówka) norefedryna-1 (lekkoatletyka) klenbuterol-2 (lekkoatletyka) mezokarb-1 (lekkoatletyka)

28 Barcelona 1992 INSTYTUT Katrin Krabbe / Grit Breuer

29 INSTYTUT Ilość testów 1923 Wykryte substancje lub metody (dyscyplina) metandienon-1 (lekkoatletyka) stanozolol-1 (lekkoatletyka)

30 Atlanta 1996 INSTYTUT W moczu pięciorga sportowców z Rosji i Litwy wykryto bromantan (m.in. u brązowych medalistów: Zafara Gulieva - zapasy i Andreia Korneeva - pływanie).

31 INSTYTUT Ilość testów 2052 (mocz) 307 (krew) Wykryte substancje lub metody (dyscyplina) nandrolon-5 (zapasy, wioślarstwo, podn. cięŝarów, lekkoatletyka) stanozolol-1 (lekkoatletyka) pseudoefedryna-1 (gimnastyka) furosemid-4 (podn. cięŝarów, zapasy)

32 INSTYTUT Sydney 2000

33 Sydney 2000 INSTYTUT Izabela Dragniewa furosemid Alexander Leipold nandrolon Andrea Raducan pseudoefedryna

34 INSTYTUT Sydney lat późniejp

35 INSTYTUT Ilość testów Wykryte substancje lub metody (dyscyplina) 2796 (mocz) 709 (krew) furosemid-1 (podn. cięŝarów) klenbuterol-2 (lekkoatletyka) etamiwan-1 (wioślarstwo) heptaminol-1 (kolarstwo) katyna-1 (boks) metylotestosteron-1 (podn. cięŝarów) stanozolol-3 (lekkoatletyka, zapasy) oksandrolon-1 (podn. cięŝarów) testosteron-1 (podn. cięŝarów) manipulacje lub odmowa kontroli-5 (lekkoatletyka, podn. cięŝarów)

36 INSTYTUT Ekaterini Thanou Konstantinos Kenteris unikanie kontroli Irina KorŜanienko stanozolol

37 Ateny 2004 INSTYTUT Robert Fazekas manipulacja Adrian Annus odmowa kontroli

38 INSTYTUT Ilość testów 3801 (mocz) 969 (krew) Wykryte substancje lub metody (dyscyplina) EPO-1 (kolarstwo) CERA-5 (lekkoatletyka, kolarstwo) klenbuterol-1 (kajakarstwo) nandrolon-1 (podn. cięŝarów) metylotestosteron-2 (lekkoatletyka) furosemid-1 (gimnastyka) propranolol-1 (strzelectwo)

39 Pekin 2008 INSTYTUT Rashid Ramzi CERA

40 INSTYTUT Pekin lata późniejp

41 Tonący brzytwy się chwyta... INSTYTUT CAS Award 2008/A/1608

42 Badania antydopingowe INSTYTUT 1968 Pierwsze kontrole antydopingowe (podczas IO w Grenoble i Meksyku) 1979 IAAF (od 1981 MKOl) system kontroli dopingu (7 laboratoriów akredytowanych) 1994 Kodeks Medyczny MKOl 1999 Utworzenie Światowej Agencji Antydopingowej (WADA) 2004 Implementacja Światowego Kodeksu Antydopingowego przez laboratoria

43 Laboratoria akredytowane przez WADA INSTYTUT Ameryka Los Angeles Salt Lake City Montreal Hawana Bogota Rio de Janeiro Afryka Bloemfontein Tunis Europa Ateny Barcelona Bukareszt Gent Helsinki Kolonia Kreischa Lizbona Londyn Lozanna Madryt Moskwa Oslo ParyŜ Praga Rzym Sztokholm Warszawa Wiedeń 34 Azja Ankara Bangkok Dehli Pekin Seul Tokio Australia i Oceania Sydney

44 INSTYTUT System antydopingowy w Polsce

45 INSTYTUT Modyfikacja Listy zabronionej MKOl przez Światową Agencję Antydopingową (WADA)

46 Lista zabroniona MKOl (do ) INSTYTUT I. ZAKAZANE KLASY A. STYMULANTY B. NARKOTYKI C. ŚRODKI ANABOLICZNE D. DIURETYKI E. HORMONY PEPTYDOWE I ICH ANALOGI F. ŚRODKI ANTYESTROGENOWE G. ŚRODKI MASKUJĄCE II. ZAKAZANE METODY A. ŚRODKI ZWIĘKSZAJĄCE TRANSPORT TLENU B. MANIPULACJE FARMAKOLOGICZNE, CHEMICZNE I FIZYCZNE C. DOPING GENETYCZNY III. ZAKAZANE KLASY W PEWNYCH DYSCYPLINACH A. ALKOHOL B. KANABINOIDY C. ŚRODKI MIEJSCOWO-ZNIECZULAJĄCE D. GLUKOKORTYKOSTEROIDY E. BETA-BLOKERY

47 Lista zabroniona WADA (od ) INSTYTUT S1. ŚRODKI ANABOLICZNE S2. HORMONY PEPTYDOWE, CZYNNIKI WZROSTU I SUBSTANCJE POKREWNE S3. BETA-2 AGONIŚCI S4. ANTAGONIŚCI I MODULATORY HORMONÓW S5. DIURETYKI I INNE ŚRODKI MASKUJĄCE S6. STYMULANTY S7. NARKOTYKI S8. KANABINOIDY S9. GLUKOKORTYKOSTEROIDY M1. METODY POPRAWIAJĄCE TRANSPORT TLENU M2. MANIPULACJE CHEMICZNE I FIZYCZNE M3. DOPING GENETYCZNY P1. ALKOHOL P2. BETA-BLOKERY

48 ZABRONIONE NA ZAWODACH INSTYTUT S1. ŚRODKI ANABOLICZNE S2. HORMONY, CZYNNIKI WZR. I SUBSTANCJE POKR. S3. BETA-2 AGONIŚCI S4. ANTAGONIŚCI I MODULATORY HORMONÓW S5. DIURETYKI I INNE ŚRODKI MASKUJĄCE S6. STYMULANTY S7. NARKOTYKI S8. KANABINOIDY S9. GLUKOKORTYKOSTEROIDY M1. METODY POPRAWIAJĄCE TRANSPORT TLENU M2. MANIPULACJE CHEMICZNE I FIZYCZNE M3. DOPING GENETYCZNY P1. ALKOHOL P2. BETA-BLOKERY tylko w niektórych dyscyplinach

49 ZABRONIONE W KAśDYM CZASIE INSTYTUT S1. ŚRODKI ANABOLICZNE S2. HORMONY, CZYNNIKI WZR. I SUBSTANCJE POKR. S3. BETA-2 AGONIŚCI S4. ANTAGONIŚCI I MODULATORY HORMONÓW S5. DIURETYKI I INNE ŚRODKI MASKUJĄCE S6. STYMULANTY S7. NARKOTYKI S8. KANABINOIDY S9. GLUKOKORTYKOSTEROIDY M1. METODY POPRAWIAJĄCE TRANSPORT TLENU M2. MANIPULACJE CHEMICZNE I FIZYCZNE M3. DOPING GENETYCZNY P1. ALKOHOL P2. BETA-BLOKERY tylko w łucznictwie i strzelectwie

50 INSTYTUT Lista zabroniona WADA 2011 S0. SUBSTANCJE NIEZATWIERDZONE S1. ŚRODKI ANABOLICZNE S2. HORMONY PEPTYDOWE, CZYNNIKI WZROSTU I SUBSTANCJE POKREWNE S3. BETA-2 AGONIŚCI S4. ANTAGONIŚCI I MODULATORY HORMONÓW S5. DIURETYKI I INNE ŚRODKI MASKUJĄCE S6. STYMULANTY S7. NARKOTYKI S8. KANABINOIDY S9. GLUKOKORTYKOSTEROIDY zabronione w kaŝdym czasie M1. METODY POPRAWIAJĄCE TRANSPORT TLENU M2. MANIPULACJE CHEMICZNE I FIZYCZNE M3. DOPING GENETYCZNY P1. ALKOHOL P2. BETA-BLOKERY

51 INSTYTUT Lista zabroniona WADA

52 Definicja dopingu INSTYTUT 1999 Deklaracja Lozańska w Sprawie Dopingu w Sporcie: Doping - stosowanie podstępu (w postaci substancji lub metody) potencjalnie niebezpiecznego dla zdrowia sportowców i/lub umoŝliwiającego poprawę uzyskiwanych przez nich wyników lub obecność w organizmie sportowca substancji, lub stwierdzenie stosowania metody, znajdujących się na liście dołączonej do Kodeksu Antydopingowego Ruchu Olimpijskiego.

53 INSTYTUT Światowy Kodeks Antydopingowy DOPING definiuje się jako wystąpienie jednego lub więcej naruszeń regulaminu antydopingowego określonych w Artykułach 2.1 do 2.8 Przepisów Antydopingowych. 2.1 Obecność substancji zakazanej lub jej metabolitów lub markerów w próbce fizjologicznej sportowca. 2.2 UŜycie lub próba uŝycia substancji zakazanej lub metody zakazanej. 2.3 NiewyraŜenie zgody lub bez waŝnego uzasadnienia niezgłoszenie się na pobranie próbki po powiadomieniu zgodnie z Przepisami Antydopingowymi lub w inny sposób unikanie pobrania próbki. 2.4 Naruszenie odpowiednich wymogów określających dostępność sportowca do kontroli poza zawodami, w tym nieprzedstawienie wymaganych informacji na temat miejsca pobytu zgodnie z Artykułem 5.5 (wymóg informowania przez zawodnika o miejscu jego pobytu). 2.5 Manipulowanie lub próba manipulowania jakąkolwiek częścią kontroli dopingowej. 2.6 Posiadanie substancji lub metod zakazanych. 2.7 Handel dowolną substancją zakazaną lub metodą zakazaną. 2.8 Podanie lub próba podania zawodnikowi substancji zakazanej lub metody zakazanej lub pomaganie, zachęcanie, ułatwianie, podŝeganie, ukrywanie lub kaŝdy inny rodzaj współdziałania wiąŝący się z naruszeniem przepisów antydopingowych lub próbą ich naruszenia.

54 INSTYTUT Regulacje antydopingowe

55 INSTYTUT 1,5 1,40 Doping na letnich IO % pozytywnychych 1,2 0,9 0,6 0,3 0,34 0,80 0,63 0,27 0,10 0,47 0,72 0,64 0,27 0 0,15 0 0,15 Meksyk Monachium Montreal Moskwa Los Angeles Seul Barcelona Atlanta Sydney Ateny Pekin * Z uwzględnieniem przypadków dyskwalifikacji za manipulacje podczas kontroli antydopingowej lub odmowę poddania się kontroli.

56 INSTYTUT

57 Analityka INSTYTUT Schänzer, 2004

58 INSTYTUT Analityka LC/MS/MS

59 INSTYTUT Analityka LC/MS/MS

60 INSTYTUT GC/MS Analityka LC/MS/MS, UPLC/MS/MS VS.

61 Analityka INSTYTUT GC/MS Osobne procedury skriningowe dla poszczególnych grup substancji Konieczność zastosowanie róŝnych etapów ekstrakcji, w większości przypadków takŝe derywatyzacji Czas przygotowania próbek do analiz nawet do 36 godz. Czas analizy instrumentalnej min. Czułość dla wielu substancji bliska wartościom MRPL

62 INSTYTUT GC/MS Analityka MRPL (WADA TD2004MRPL) Minimalna Wymagana Wartość Granicznej Wykrywalności Osobne procedury skriningowe dla poszczególnych grup substancji Konieczność zastosowanie róŝnych etapów ekstrakcji, w większości przypadków takŝe derywatyzacji Czas przygotowania próbek do analiz nawet do 36 godz. Czas analizy instrumentalnej min. Czułość dla wielu substancji bliska wartościom MRPL ( ng)

63 Analityka INSTYTUT GC/MS vs. LC/MS/MS Osobne procedury skriningowe dla poszczególnych grup substancji Konieczność zastosowanie róŝnych etapów ekstrakcji, w większości przypadków takŝe derywatyzacji Czas przygotowania próbek do analiz nawet do 36 godz. Czas analizy instrumentalnej min. Czułość dla wielu substancji bliska wartościom MRPL ( ng) MoŜliwe zastosowanie jednej procedury skriningowej dla kilku grup substancji Proste ekstrakcje lub bezpośrednia analiza próbki moczu Czas przygotowania próbek do analiz 0-3 godz. Czas analizy instrumentalnej do 5-10 min. (dla UPLC/MS/MS) Czułość dla większości substancji 1-50 ng/ml

64 Analityka INSTYTUT GC/MS vs. LC/MS/MS Osobne procedury skriningowe dla poszczególnych grup substancji Konieczność zastosowanie róŝnych etapów ekstrakcji, w większości przypadków takŝe derywatyzacji Czas przygotowania próbek do analiz nawet do 36 godz. Czas analizy instrumentalnej min. Czułość dla wielu substancji bliska wartościom MRPL ( ng) MoŜliwe zastosowanie jednej procedury skriningowej dla kilku grup substancji Proste ekstrakcje lub bezpośrednia analiza próbki moczu Czas przygotowania próbek do analiz 0-3 godz. Czas analizy instrumentalnej do 5-10 min. (dla UPLC/MS/MS) Czułość dla większości substancji 1-50 ng/ml

65 Instytut Sportu Zmiany na Liście zabronionej 2009 WADA TD2009MRPL A. Pokrywka - I Konf. Nauk.-Szkol. Vancouver 2010, Londyn 2012" Warszawa,

66 Analityka INSTYTUT Wskaźnik T/E (testosteron/epitestosteron) 6 4 Jacobson i wsp. (2006), Shulze i wsp. (2008): - róŝnice etniczne, zaleŝne od genotypu UGT2B17

67 Analityka INSTYTUT Wskaźnik T/E (testosteron/epitestosteron) 6 4 GC/C/IRMS

68 INSTYTUT RozróŜnienie steroidów egzo- od endogennych GC/C/IRMS Pomiar izotopów węgla w CO 2 : 13 C/ 12 C δ-value Węgiel w biocząsteczkach pochodzi z CO 2 Steroidy w organizmie ludzkim wywodzą się z cholesterolu Syntetyczne steroidy pochodzą z roślinnych steroli 13 C (human) > 13 C (plant)

69 Transfuzje INSTYTUT Wprowadzenie do analiz antydopingowych metody wykrywania zastosowania transfuzji krwi Cytometr przepływowy: Beckman Coulter XL-MCL

70 Transfuzje homologiczne INSTYTUT M. Nelson, H. Popp, K. Sharpe, M. Ashenden. Proof of homologous blood transfusion through quantification of blood group antigens. Haematologica. 2003; 88:

71 Autotransfuzje INSTYTUT Metoda bezpośrednia - RBCs enos system Platen i wsp. (2009) Metoda pośrednia - ftalany (DEHP - ftalan dietyloheksylowy) O O O O Monfort i wsp. (2009)

72 INSTYTUT Ftalan dietyloheksylowy DEHP - najczęściej stosowany plastyfikator w wyrobach medycznych (pojemniki na krew i inne płyny stosowane do podawania doŝylnego, dreny, dializatory, oxygenatory, inne drobne wyroby medyczne, np. rurki tracheostomijne), - w zaleŝności od oczekiwanych parametrów fizycznych, udział DEHP w masie całkowitej niektórych wyrobów medycznych wynosi od 30 do 80 %, - nie jest związany chemicznie do polimeru, co stwarza ryzyko jego uwalniania w przypadku zmiany (podniesienia) temperatury lub kontaktu z wodą, krwią i innymi płynami.

73 Klasyka wciąŝ nie do końca odkryta... INSTYTUT Metandienon - Schänzer i Donike (1993), Kokkonen i wsp. (1999): 4 metabolity. - Pozo i wsp. (2009): 15 metabolitów. - Schänzer i wsp. (2006): 17β-hydroksymetylo-17α-metylo-18-norandrosta- 1,4,13-trien-3-on - wprowadzony do skriningu jako najdłuŝej utrzymujący się w moczu metabolit do 19-stu dni po podaniu 5 mg metandienonu.

74 Klasyka wciąŝ nie do końca odkryta... INSTYTUT Pozo i wsp. (2009)

75 Stanozolol INSTYTUT Pozo i wsp. (2009)

76 Stanozolol INSTYTUT Pozo i wsp. (2009)

77 Stanozolol INSTYTUT Pozo i wsp. (2009)

78 INSTYTUT WciąŜ aktualne problemy... Stymulanty, narkotyki i kanabinoidy poza zawodami! Doping nieświadomy: Bierne palenie (marihuana, kokaina) SpoŜycie produktów zawierających substancje zabronione (odŝywki, suplementy, produkty spoŝywcze) Biotransformacja substancji dozwolonych (pseudoefedryna, kodeina, oksetazyna)

79 Bierne palenie: INSTYTUT Kanabinoidy Podstawowy związek czynny tetrahydrokanabinol (THC): - marihuana (słoma, trawka,..) 1-10% THC /wysuszone, pokruszone kwiaty, liście i pączki/ - haszysz (sprasowana Ŝywica) 10-15% THC /Ŝywiczna wydzielina zbierana z wierzchołków kwiatostanów i liści/ - gęsty olejek (nalewka) 15-30% THC - Objawy działania THC utrzymują się do 48 godz. - Metabolity THC mogą występować w moczu przez wiele dni (3-7 po jednorazowym zapaleniu papierosa), tygodni a nawet miesięcy (przy przewlekłym stosowaniu) - W moczu oznaczany jest główny metabolit - karboksy-thc COOH H H O OH

80 Bierne palenie: INSTYTUT Marihuana Dopuszczalny limit karboksy-thc w moczu sportowca (wynikający przede wszystkim z moŝliwości zaistnienia biernego palenia) to 15 ng/ml StęŜenie karboksy-thc w moczu biernych palaczy: Law i wsp. (1984): < 6,8 ng/ml Mulé i wsp. (1988): < 10 ng/ml ElSohly i Jones (1995): < 15 ng/ml; 87 ng/ml Morland i wsp. (1985): ng/ml

81 INSTYTUT % próbek z THC 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 0 Kanabinoidy w polskim sporcie ,49 2,78 3,12 1,94 0,70 0,59 0,79 0, i więcej WIEK

82 INSTYTUT Kanabinoidy w polskim sporcie , % próbek z THC , Sportowcy w Polsce Uczniowie Szkół Mistrzostwa Sportowego

83 Kanabinoidy INSTYTUT 2 1,8 1,6 % próbek z THC 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0, MKOl/WADA Warszawa Gent ParyŜ

84 INSTYTUT Zmiana podejścia do THC jako dopingu (w Polsce) przypadki pozytywne brak sankcji lub wyłącznie nagana kary Najbardziej rygorystyczna pół roku dyskwalifikacji (w 2 przypadkach) 13 1 Dyskwalifikacja od 1 miesiąca do roku

85 Bierne palenie: INSTYTUT Kokaina Cone i wsp. (1995): Maksymalne stęŝenia benzoiloekgoniny w moczu ochotników będących biernymi palaczami ( mg kokainy) w zakresie ng/ml.

86 Bierne palenie: INSTYTUT Metamfetamina Yonamine i wsp. (2004): Bierne palenie moŝe być uŝyte jako argument dla obrony zawodnika, u którego podczas kontroli antydopingowej stwierdzono metamfetaminę. Brak jednak badań, które mogłyby wskazać czy przebywanie wśród palących metamfetaminę-ice moŝe skutkować wykryciem metamfetaminy w moczu biernego palacza.

87 Suplementy w sporcie - zagroŝenia... INSTYTUT

88 Efekty niepoŝądane INSTYTUT Brak badań nad odległym w czasie wpływem odŝywek na zdrowie. W środowisku sportowym powszechnie uwaŝa się, Ŝe nie ma zagroŝenia dla zdrowia, jednak w fachowym piśmiennictwie pojawiają się sugestie, Ŝe naleŝy brać pod uwagę ryzyko pogorszenia się stanu zdrowia, szczególnie po długotrwałym okresie ich stosowania

89 Zasadność stosowania INSTYTUT Corrigan & Kazlauskas (2003) Uczestnicy IO Sydney 2000 (n=2758) 51% deklarowało przyjmowanie witamin i(lub) innych suplementów (S) w ciągu 3 dni przed kontrolą antydopingową - niektórzy nawet do 26 S/24h Lazic i wsp. (2009) Sportowcy elity (n=912) 61,2% deklarowało przyjmowanie suplementów (S) w ciągu 3 dni przed kontrolą antydopingową - średnio 3,7 S/osobę - 21,2% > 6 S/osobę (rekordzista 17 S/osobę)

90 INSTYTUT OstrzeŜenie FDA JAMA, 2009, 16, 1646 FDA ostrzega przed stosowaniem niektórych suplementów diety, które zawierają niedeklarowane w swym składzie aktywne substancje. 72 produkty na czarnej liście. Zwykle dostępne przez internet lub salonach urody. Do składników ziołowych lub naturalnych dodawane są silnie działające środki farmakologiczne, m.in. sibutramina, fenproporeks, furosemid, bumetanid...

91 INSTYTUT Aspekt finansowy Van Eenoo (2010) Szacunkowa wartość rocznej sprzedaŝy suplementów w USA: 1994 r. 8,3 mld. $ 2000 r. 16 mld. $ 1999 r. 14 mld. $ 2008 r. 24 mld. $ MSiT (2009) Prognoza wydatków polskich związków sportowych dyscyplin olimpijskich w 2009 roku: -ok. 3,5 mln zł suplementy diety + produkty lecznicze -ok. 2,3 mln zł opieka medyczna + badania diagnostyczne

92 Tribulus Terrestris INSTYTUT Roślinny stymulant poziomu testosteronu pozyskiwany z rośliny Tribulus Terrestris. Podniesiony dzięki Tribulusowi poziom naturalnego testosteronu wpływa korzystnie na poziom siły, wytrzymałości a takŝe regenerację sportowca i jego libido. Tribulus nie jest hormonem ani sterydem anabolicznym, jego zaŝywanie podnosi poziom własnego testosteronu, nie dostarcza Ŝadnych hormonów z zewnątrz, w związku z czym jest całkowicie bezpieczny dla organizmu. / Tribulus Terrestris to ekstrakt z owoców buzdyganka ziemnego, który jest znany juŝ od ponad 5000 lat jako afrodyzjak. Wzmacnia witalność organizmu, pobudza wydzielanie testosteronu (...) Jest najsilniejszą naturalną formułą anaboliczną, całkowicie bezpieczną, gdyŝ nie podwyŝsza poziomu hormonów poza ich wartości fizjologiczne. /

93 INSTYTUT Prawda czy fałsz?... Van Eenoo i wsp. (2000) W ciągu 15 dni badań nie zaobserwowano istotnych róŝnic w stęŝeniu testosteronu i LH oraz stosunku T/E. Rogerson i wsp. (2007) W ciągu 5 tygodni badań i intensywnego treningu nie zaobserwowano istotnych róŝnic w stosunku T/E pomiędzy grupą placebo a przyjmującą TT. Brak istotnych róŝnic pomiędzy grupami takŝe w przyroście siły i beztłuszczowej masy ciała. Saudan i wsp. (2008) Krótkotrwałe przyjmowanie TT nie wpływa na metabolizm endogennego testosteronu.

94 Prawda czy fałsz?... INSTYTUT ZMA jest naukowo zaprojektowaną, testowaną i potwierdzoną laboratoryjnymi badaniami formułą zawierającą mineralne anaboliki. Substancje te zwiększają poziom własnego testosteronu o ponad 43%, hormonu wzrostu oraz IGF-1 (insulinopodobnego czynnika wzrostu) o ponad 20 %. ZMA jest kombinacją chelatowanych pierwiastków: cynku, magnezu oraz witaminy B6 w precyzyjnie dobranych proporcjach. / Koehler i wsp. (2009) UŜywanie ZMA nie powoduje znaczących zmian w stęŝeniach wolnego i całkowitego testosteronu we krwi.

95 INSTYTUT Suplementy w sporcie wg Maughana (2003) 1. Jeśli działają prawdopodobnie są zabronione. 2. Jeśli nie są zabronione wówczas prawdopodobnie nie działają. 3. Mogą istnieć jakieś wyjątki.

96 Światowy Kodeks Antydopingowy INSTYTUT Kryterium umieszczenia substancji na Liście zabronionej WADA Związek zostanie umieszczony na Liście zabronionej jeśli 1. jest środkiem maskującym lub 2. spełnia dwa z następujących trzech kryteriów: - moŝe poprawiać lub poprawia wyniki sportowe, - stanowi potencjalne lub faktyczne zagroŝenie dla zdrowia, - jest sprzeczny z duchem sportu.

97 Analogi testosteronu INSTYTUT 1-metylacja 1,2-oksydacja 19-demetylacja OH 17-metylacja 2-metylacja O 4-chlorowanie 4,5-redukcja TESTOSTERON 7-metylacja

98 Steroidy syntetyczne INSTYTUT Trenbolon - silny anabolik - lek weterynaryjny Gestrinon - anabolicznie nieaktywny - stos. w leczeniu endometriozy

99 Designer steroids... INSTYTUT Gestrinon H 2 /Pd 17-redukcja Tetrahydrogestrinon (THG)

100 INSTYTUT BALCO & niewykrywalny doping?

101 Nowe steroidy w suplementach INSTYTUT Suplement Deklarowany składnik Zidentyfikowany steroid 11-Oxo 11-Oxo (Andrenosteron) 4-chloro-17α-metyloetioallochol-4-en-17bol-3,11-dion Androst-4-en- 3,11,17-trion Oxyguno Jungle Warfare 11-okso-17α-metyloklostebol 17α-metylo-5α- dehydro-etiocholan- 4,6-dien-3-on-17-ol 17β-hydroksy-17α- metylo-androst-4,6- dien-3-on Parr (2009)

102 ? Nowe steroidy w suplementach INSTYTUT Doniesienia z lat 60-tych XX w., które wskazują na ich słabe (1/2 w porównaniu z testosteronem) właściwości androgenne tychŝe substancji oraz ich właściwości anaboliczne od słabych do silnych. /Vida s Tables/ Zidentyfikowany steroid 11-okso-17α-metyloklostebol Androst-4-en- 3,11,17-trion 17β-hydroksy-17α- metylo-androst-4,6- dien-3-on Parr (2009)

103 Kazus Jakuba Wawrzyniaka INSTYTUT , 16:33

104 INSTYTUT Kazus Jakuba Wawrzyniaka

105 INSTYTUT Nie tylko Wawrzyniak...

106 INSTYTUT 4-methyl-2-hexaneamine - brak informacji związanych ze zbadanym oddziaływaniem związku na organizm ludzki - niektóre medyczne portale internetowe podają jedynie, Ŝe jest to substancja zwęŝająca naczynia błony śluzowej nosa, stosowana miejscowo w leczeniu przekrwienia błony śluzowej nosa - The Washington Post (2006): w artykule omówiono problem obecności w suplementach geranaminy, którą producenci określili jako naturalny składnik, występujący w wyciągu z rośliny Geranium, mający właściwości podobne do adrenaliny, bardzo silnie wpływający na poziom energii. Okazało się, Ŝe jednym ze składników oleju z geranium jest metyloheksanoamina.

107 INSTYTUT Kazus Jakuba Wawrzyniaka

108 Kazus Jakuba Wawrzyniaka INSTYTUT DOPING??? Lista zabroniona 2009 NH 2 tuaminoheptane geranamine grupa S6 stymulanty wymieniony w przykładach 4-methyl-2-hexanamine NH 2 1,3-dimethylpentylamine grupa S6 stymulanty (...) inne substancje o podobnej strukturze chemicznej lub podobnym działaniu biologicznym

109 4-methyl-2-hexaneamine INSTYTUT W bazie PubMed do k roku tylko 1 artykuł powiązany ze słowami kluczowymi: 4-methyl-2-hexaneamine, methylhexaneamine lub dimethylpentylamine; oprócz opisanej metody wykrywania moŝna znaleźć jedynie informację, Ŝe 4-methyl-2-hexaneamine moŝe być składnikiem róŝnych suplementów diety. tuaminoheptane Wpisany przez WADA na Listę zabronioną w 2007 roku. Sympatykomimetyk (alfa-agonista), wchodzący w skład preparatów leczniczych (dostępnych takŝe bez recepty) zarejestrowanych w niektórych krajach. Substancja czynna tychŝe preparatów jest definiowana jako obkurczająca naczynia, do stosowania miejscowego w leczeniu stanów zapalnych i przekrwieniu nosa.

110 INSTYTUT Lista zabroniona WADA uznała, Ŝe związek 4-methyl-2-hexaneamine, mimo Ŝe nie był wymieniany wśród przykładów substancji z grupy stymulantów, spełnia kryteria do uznania go za środek dopingujący. Tym samym 4-methyl-2-hexaneamine w 2009 naleŝało uznać za tzw. substancję określoną (specyficzną). Lista 2010 substancja nieokreślona. Lista 2011 substancja określona.

111 INSTYTUT PowaŜne konsekwencje...

112 INSTYTUT OstroŜnie z... Innowacyjny przed treningowy stak kreatynowy, który działa juŝ od pierwszej porcji. Koniec nieudanymi treningami. Poczuj niesamowity wzrost siły i rozrywającą skórę pompę. /internet/ Cracked Out Proprietary Blend: Creasorb Blend: Jabłczan Dwukreatyny Glukonian Kreatyny Etylowy Ester Kreatyny Vasopump Blend: Alfa-Ketoglutaran L-Argininy Etylowy Ester L-Argininy L-Ornityna Rebuild Blend: L-Lizyna L-Glutamina L-Leucyna Enduramax Blend: Modyfikowane Polimery Glukozy Tauryna Beta-Alanina Glukoronalakton Methampheta-Stim Matrix: L-Tyrozyna Metylksantyny Ekstrakt Guarany Ekstrakt Geranium Guarana Acacia Rigidula Dwuwinian Choliny Electroplenish Blend: Fosforan Dwuwapnia Chlorek Potasu Cytrynian Sodu

113 OstroŜnie z... INSTYTUT Warning: Crack is an extremely potent performance enhancing supplement and is designed for advanced athletes only. Innowacyjny przed treningowy stak kreatynowy, który działa juŝ od pierwszej porcji. Koniec nieudanymi treningami. Poczuj niesamowity wzrost siły i rozrywającą skórę pompę. /internet/

114 INSTYTUT Bywa i tak...

115 INSTYTUT Ustawa o sporcie z dnia 25 czerwca 2010 r.

116 INSTYTUT Inni mają gorzej...

117 INSTYTUT Produkty spoŝywcze zawierające substancje zabronione: Przetwory konopi Rusak (2005): W próbkach moczu ochotników, którzy wypili jednorazowo do 2 litrów piwa Cannabia lub Hemp Valley Beer (producenci deklarowali, Ŝe piwa te zawierają ekstrakt z konopi), nie stwierdzono obecności karboksy-thc.

118 INSTYTUT Produkty spoŝywcze zawierające substancje zabronione: Przetwory konopi Lachenmeier i wsp. (2004): Potwierdzono obecność kanabinoidów w róŝnych produktach Ŝywnościowych i kosmetykach, m.in. w czekoladzie mlecznej, oleju spoŝywczym i szamponie. W moczu osób które wypiły 6 filiŝanek herbaty z zawartością THC równą 0,23 mg/kg suchej masy, nie wykryto metabolitu THC (badania przeprowadzono przy zastosowaniu testów immunochemicznych).

119 INSTYTUT Produkty spoŝywcze zawierające substancje zabronione: Przetwory maku (2002) Podobne rezultaty: Thevis i wsp. (2003): stęŝenie morfiny do 10,02 µg/ml. Woźny i wsp. (2006): stęŝ. morfiny > 1 µg/ml po spoŝyciu 2-3 droŝdŝówek.

120 INSTYTUT Produkty spoŝywcze zawierające substancje zabronione: Herbata (Papaveris Fructus) (2002)

121 INSTYTUT Produkty spoŝywcze zawierające substancje zabronione: Herbata (Papaveris Fructus) (2002)

122 INSTYTUT Produkty spoŝywcze zawierające substancje zabronione: Herbata (coca leaves, Coca Tea) Jackson i wsp. (1991): Benzoiloekgonina max. 1,4-2,8 µg/ml (po spoŝyciu jednej filiŝanki Health Inca coca tea). Jenkins i wsp. (1996): Benzoiloekgonina max. 3,94 µg/ml (po spoŝyciu jednej filiŝanki Peruvian coca tea), max. 4,98 µg/ml (po spoŝyciu jednej filiŝanki Bolivian coca tea).

123 INSTYTUT Produkty spoŝywcze zawierające substancje zabronione: Pozostałości środków anabolicznych w mięsie Kicman i wsp. (1994): Metenolon w próbkach moczu ochotników spoŝywających drób (kurczakom podano wcześniej metenolon doustnie i domięśniowo). Martinez-Navarro (1990), Pulce i wsp. (1991), Ramos i wsp. (1997): Klenbuterol w próbkach wątróbek cielęcych µg/kg.

124 INSTYTUT Produkty spoŝywcze zawierające substancje zabronione: Naturalne źródła środków anabolicznych Le Bizec i wsp. (2000): Nandrolon w próbkach moczu ochotników spoŝywających mięso i podroby z dzika. 19-norandrosteron i 19-noretiocholanolon wykryty do 24 h po posiłku. Sterk i wsp. (2002): Nandrolon w wątrobiance kupionej w supermarkecie w Holandii. Przypuszczenie, Ŝe do produkcji uŝyto wątroby z dzika, mimo Ŝe producent deklarował jedynie 20-40% zawartość wątroby wieprzowej.

125 INSTYTUT Biotransformacja substancji dozwolonych: Substancja dozwolona Metabolizm Substancja zabroniona

126 INSTYTUT Biotransformacja substancji dozwolonych: Kodeina N CH 3 H H Po podaniu doustnym ok % dawki kodeiny jest wydalana z organizmu w ciągu 24 godzin, głównie z moczem. W moczu występują w postaci wolnej lub związanej z kwasami glukuronowym i siarkowym: kodeina (40-70%), norkodeina (10-20%), morfina (5-15%), normorfina (poniŝej 4%) i hydrokodon (poniŝej 1%). Mogą być takŝe identyfikowane śladowe ilości norhydrokodonu, 6α-hydrokodolu i 6βhydrokodolu. N-demetylacja NHH H CH 3 O O OH NORKODEINA CH 3 O O OH KODEINA N CH 3 H H HO O OH N-demetylacja O-demetylacja MORFINA NHH H HO O OH NORMORFINA

127 INSTYTUT Biotransformacja substancji dozwolonych: Kodeina StęŜenie morfiny po przyjęciu kodeiny (40, 60 lub 80 mg) 1-40mg mg StęŜenie [ng/ml] ng/ml Dopuszczalny limit 3-40mg 4-60mg 5-60mg 6-60mg 7-80mg 8-80mg czas [h] 9-80mg Jaworek i wsp. (2002) Podobne rezultaty: Delbecke i Debackere (1991): stęŝenie morfiny do 6,2 µg/ml po przyjęciu 40 mg kodeiny

128 INSTYTUT Biotransformacja substancji dozwolonych: Pseudoefedryna (dozwolona w latach ) KATYNA (zabroniona, jeśli > 5 µg/ml) OH H N OH H N CH 3 CH 3 PSEUDOEFEDRYNA OH CH 3 NH 2 CH 3 PSEUDOEFEDRYNA (do 90 % dawki w ciągu 24h) CH 3 KATYNA (do 1% dawki w ciągu 24h; zaleŝnie od ph)

129 INSTYTUT Biotransformacja substancji dozwolonych: Pseudoefedryna ZBA Warszawa ( ) m.in. 4 próbki pozytywne, w których KATYNA Pseudoefedryna 5,8 11,7 µg/ml 98,1 150,8 µg/ml (Do końca 2003 roku Pseudoefedryna była zabroniona w sporcie jeśli jej stęŝenie w moczu zawodnika przekraczało wartość 25 µg/ml)

130 INSTYTUT Biotransformacja substancji dozwolonych: Pseudoefedryna

131 Pseudoefedryna katyna INSTYTUT Ochotnik Preparat Skład Dawka Zbiórka moczu M 38 Ibuprom Zatoki Pseudoephedrine HCl 30 mg Paracetamol 200 mg 1 x 2 tabl godz. M 28 Acatar Zatoki Pseudoephedrine HCl 30 mg Paracetamol 200 mg 3 x 1 tabl godz. K 37 Sudafed Pseudoephedrine HCl 60 mg 6 x 1 tabl godz. M 29 Cirrus Pseudoephedrine HCl 120 mg Ceterizine HCl 5 mg 3 x 1 tabl godz. M 25 Gripex Pseudoephedrine HCl 30 mg Paracetamol 325 mg Dextromethorphan 10 mg 1 x 2 tabl godz. M 38 Sudafed Pseudoephedrine HCl 60 mg 4 x 1 tabl godz.

132 15 INSTYTUT 10 stęŝ. katyny (µg/ml) Pseudoefedryna katyna Cirrus Sudafed 5 Dopuszczalny limit t (godz.)

133 Lista zabroniona 2010 INSTYTUT S6. STYMULANTY Pseudoefedryna jest zabroniona, jeśli jej stęŝenie w moczu przekroczy wartość 150 µg/ml. Informacje dodatkowe do Listy zabronionej 2010 Zaleca się, aby sportowcy przerwali przyjmowanie preparatów PSE co najmniej 24h przed zawodami Wartość 150 µg/ml wyznaczona dla dawek: - 4 x dziennie (co 4-6h) 60mg PSE, - 2 x dziennie (co 12h) 120mg PSE, - raz dziennie 240mg PSE.

134 Oxethazine INSTYTUT Mucaine, Oxein, Ulstal, Oxetacain... CH 3 CH 3 N N H 3 C CH 3 H C O O 3 CH 3 OH N NH H 3 C CH 3 CH 3 NH 2 H 3 C CH 3 MEFENTERMINA FENTERMINA Hsu i wsp. (2009)

135 Informacja o lekach INSTYTUT

136 Internetowe bazy leków INSTYTUT Substance or Drug ASADA Australia NADA Austria NADA Germany Antidoping Switzerland Global DRO UK/CAN/USA Follitropin permitted permitted - * prohibited for men permitted Solcoseryl (proteinfree dialysate of calves` blood) - * prohibited /as M1/ (ampoules 5ml) permitted (dental, gel, ointment) permitted (dental) permitted (injections, dental, gel, ointment) - * Actovegin - * (proteinfree product obtained from calf blood) * Brak informacji prohibited /as M1/ (ampoules, infusions, dragees) prohibited (intravenous) permitted (intramuscular dermal) - * permitted (injections: i.m., i.v.; local or i.a.; topical: dermal)

137 Internetowe bazy leków INSTYTUT Substance or Drug ASADA Australia NADA Austria NADA Germany Antidoping Switzerland Global DRO UK/CAN/USA Bazedoxifen (Conbriza, - * permitted - * - * - * Viviant) other SERMs Lasofoxifen (Fablyn) - * permitted - * - * - * other SERMs Timolol (Cosopt - prohibited prohibited not clearly presented permitted prohibited eye drops) in certain sports * Brak informacji

138 INSTYTUT Niewykrywalny doping?...

139 INSTYTUT Negatywny dziś,, pozytywny jutro?...

140 Zrealizowane marzenie analityków... INSTYTUT UPLC/Q-TOF

141 Q-TOF model postępowania powania INSTYTUT - Technologia TOF umoŝliwia detekcję nieograniczonej liczby substancji. - Technologia TOF jest bardzo dokładna i czuła - Analiza i przechowywanie próbek A/B przez długi czas. - Po odkryciu nowych steroidów moŝliwe ponowne przetworzenie danych komputerowych, bez konieczności powtórnej analizy instrumentalnej. - W przypadku podejrzanej próbki ponowne przeprowadzenie testu. - Jeśli sportowiec korzystał z nieznanych steroidów, dzięki technologii TOF fakt ten zostanie zapisany i umoŝliwi jego rozpoznanie w przyszłości.

142 INSTYTUT Podsumowanie Regulacje (procedury) 3 poziomy: 1. Światowy Kodeks Antydopingowy.

143 INSTYTUT Podsumowanie Regulacje (procedury) 3 poziomy: 1. Światowy Kodeks Antydopingowy. 2. Standardy międzynarodowe.

144 INSTYTUT Podsumowanie Regulacje (procedury) 3 poziomy: 1. Światowy Kodeks Antydopingowy. 2. Standardy międzynarodowe. 3. Modele najlepszych praktyk + szczegółowe wytyczne.

145 INSTYTUT Ścisła współpraca: 1. Rządy, WADA, MKOl, IFs. 2. ANADO. 3. Laboratoria. Podsumowanie ANADO's Workshops

146

147

148