PROGRAM PROFILAKTYKI UZALEŻNIEŃ ZESPÓŁ SZKÓŁ NR 3 W MĄKOLNIE

Transkrypt

1 Uzależnienia dotyczą wszystkich chrońmy również nasze dzieci PROGRAM PROFILAKTYKI UZALEŻNIEŃ ZESPÓŁ SZKÓŁ NR 3 W MĄKOLNIE

2 Akty prawne regulujące zasady obowiązujące w placówkach oświatowych, dotyczące bezpieczeństwa uczniów, picia alkoholu, palenia papierosów lub używania innych substancji psychoaktywnych, nakładają na szkoły między innymi obowiązek podejmowania działań profilaktycznych (zapobiegawczych), wychowawczych i interwencyjnych. Wprowadzone przez MENiS obowiązek opracowania i realizowania przez szkołę Szkolnego Programu Profilaktyki (D.U.Nr 51, poz. 458 z 2002 roku) stworzył szansę uporządkowania i podwyższenia poziomu profesjonalizmu działań profilaktycznych. Wśród wielu z nich profilaktyka używania substancji psychoaktywnych ma najdłuższą tradycję i bogaty zasób doświadczeń. Dzieci i młodzież w różnym stopniu narażone są na ryzyko używania legalnych lub nielegalnych środków uzależniających i wynikające z tego szkody. Odpowiednio do stopnia ryzyka profilaktyka prowadzona jest na trzech poziomach. W naszej szkole mamy do czynienia z profilaktyką pierwszorzędową. Adresowana jest do grupy niskiego ryzyka, czyli do całej społeczności szkolnej. Działania podejmowane w jej ramach kierowane są do ludzi zdrowych i wspomagają prawidłowe procesy rozwoju fizycznego i psychicznego. Mają na celu promocję zdrowego stylu życia, opóźnienie wieku inicjacji, a przez to zapobieganie zasięgu zachorowań ryzykownych. Na tym poziomie oddziaływań ważne jest rozwijanie umiejętności, które pozwolą każdemu radzić sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi i z przeżywanymi w związku z nimi emocjami. Realizatorami działań są przede wszystkim nauczyciele wspierani przez pedagoga szkolnego. Profilaktyka uniwersalna kierowana jest do wszystkich uczniów w określonym wieku bez względu na stopień ryzyka wystąpienia zachorowań problemowych lub zaburzeń psychicznych i dotycząca zagrożeń znanych, rozpowszechnionych w znacznym stopniu np. przemocy czy używania substancji psychoaktywnych. Na tym poziomie wykorzystywana jest ogólna wiedza na temat zachowań ryzykownych, czynników ryzyka i chroniących. Celem jest przeciwdziałanie pierwszym próbom podejmowania zachowań ryzykownych. W dużej mierze działania profilaktyczne skupiają się na tworzeniu wspierającego, przyjaznego klimatu szkoły, który pozytywnie wpływa na zdrowie psychiczne i poczucie wartości, motywacje do osiągnięć zarówno uczniów jak i nauczycieli. Działania te umożliwiają także czynny udział rodziców w życiu szkoły. Strategie profilaktyczne: Celem strategii informacyjnej jest dostarczenie adekwatnych informacji na temat skutków zachowań ryzykownych i umożliwienie dokonywania racjonalnych wyborów. U podstaw tej strategii leży przekonanie, że ludzie, zwłaszcza młodzi zachowują się ryzykownie, ponieważ

3 zbyt mało wiedzą o mechanizmach i następstwach takich zachowań. W związku z tym dostarczenie informacji o skutkach palenia tytoniu, picia alkoholu lub odurzania się narkotykami, dopalaczami ma spowodować zmianę postaw i w konsekwencji niepodejmowanie zachowań ryzykownych. Strategia edukacyjna ma pomóc w rozwijaniu ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych (umiejętność nawiązywania kontaktów z ludźmi, radzenia sobie ze stresem, rozwiązywania konfliktów, opierania się naciskom ze strony otoczenia itp.) Celem strategii działań alternatywnych jest pomoc w zaspokojeniu ważnych potrzeb psychologicznych (np. sukcesu, przynależności) oraz osiąganie satysfakcji życiowej przez ułatwianie angażowania się w działalność akceptowaną społecznie (artystyczną, społeczną, sportową). Dotyczy to zwłaszcza dzieci i młodzież zaniedbanej wychowawczo. Celem strategii interwencyjnej jest wspieranie w sytuacjach kryzysowych osób mających trudności w identyfikowaniu i rozwiązywaniu problemów osobistych. Jej podstawowe techniki to poradnictwo, telefon zaufania, sesje interwencyjne, doradztwo. Czynniki ryzyka, czynniki chroniące Prowadząc działania profilaktyczne w szkole należy pamiętać, że to, czy dziecko zachowuje się zgodnie z normami i oczekiwaniami społecznymi, czy podejmuje zachowania ryzykowne, zależy od interakcji różnych czynników. Do najważniejszych zachowań ryzykownych zalicza się: palenie tytoniu, używanie alkoholu i innych środków psychoaktywnych, używanie dopalaczy, wczesną aktywność seksualną, zachowania agresywne i przestępcze, Za najważniejsze czynniki chroniące na ogół uważa się: silną więź emocjonalną z rodzicami, ogólnie pozytywne relacje z dorosłymi (posiadanie autorytetów), zainteresowanie nauką szkolną i aspiracje edukacyjne, poszanowanie prawa, norm i wartości, przynależność do pozytywnej grupy społecznej, angażowanie się w działania prospołeczne. Ogólne czynniki ryzyka:

4 brak więzi w rodzinie (konflikty, prezentowane przez rodziców zachowania dysfunkcyjne, niekonsekwencja lub brak dyscypliny wychowawczej), negatywne relacje ze znaczącymi osobami dorosłymi, niepowodzenia w nauce szkolnej i związany z tym faktem brak wiary we własne siły, odrzucenie religii i powszechnie obowiązujących norm i wartości, buntowniczość, zachowania aspołeczne, przynależność do negatywnej grupy, uleganie negatywnej presji rówieśniczej, angażowanie się w zachowania ryzykowne (np. odurzanie się). Prawdopodobieństwo pojawienia się zachowań ryzykownych jest tym większe, im więcej czynników ryzyka oddziałuje na dzieci i młodzież oraz im bardziej są one szkodliwe i dłużej trwa ich działanie. Rola, jaką mogą odegrać wspomniane czynniki, zależy również od wieku dziecka, jego fazy rozwoju, uwarunkowań środowiskowych i sytuacyjnych. Uczeń, który podejmuje zachowania ryzykowne, robi to najczęściej dlatego, że nie może lub nie potrafi funkcjonować inaczej. Zadaniem profilaktyki uzależnień jest inicjowanie działań, które wprowadzą pożądane zmiany w funkcjonowaniu ucznia. Aby ten cel osiągnąć należy jednocześnie oddziaływać na czynniki chroniące (wzmacniać je) oraz na czynniki ryzyka (eliminować je). Do oceny zagrożeń w szkole prowadzone są różnorodne narzędzia diagnostyczne: wywiady środowiskowe, rozmowy, obserwacje, które służą jako wiedza wyjściowa na temat rozpowszechniania i intensywności używania środków psychoaktywnych. Profilaktyka to: kompleksowa interwencja kompensująca niedostatki wychowania, obejmująca równolegle trzy nurty działania: wspomaganie dziecka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu, ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia, inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu. Powody, dla których dzieci i młodzież sięga po narkotyki: chęć odurzania się na przyjęciach, imprezach rekreacyjnych, dla uczczenia jakiegoś sukcesu, podczas spotkań z przyjaciółmi w celu spędzenia możliwie przyjemnych chwil,

5 ciekawość i nuda w celu poszukiwania przygód i podniet, nowych doświadczeń i znajomości, okazji do nabywania nowych umiejętności i sprawności wynajdywania coraz to nowych sposobów wypełniania czasu wolnego, a wszystko po to, żeby uciec od nudnej szkoły, obowiązkowych zajęć, wpływ grupy rówieśniczej pragną być akceptowane, nie odróżniać się od innych, osoba używająca narkotyków dąży do wciągnięcia także pozostałych, ucieczka od problemów zewnętrznych problemy występujące w szkole, zawyżone wymagania rodziców względem dziecka, sytuacje materialne i społeczne występujące w rodzinach, ucieczka od problemów wewnętrznych osoby z trudnościami emocjonalnymi nie potrafią Radzic sobie z kompleksami jakie niesie z sobą życie, moda nie ma dobrej zabawy bez alkoholu, brak wiary w swoje możliwości i pozytywnej motywacji ze strony domu i szkoły, bo używają narkotyki dorośli, stres szkolny problemy związane ze szkołą. Dzięki narkotykom dzieci i młodzież uważają, iż: mogą spędzić przyjemne chwile, otwierają przed nimi perspektywę zaspokojenia ich ciekawości, potrafią one wypełnić czas, które nie rozwiązują żadnych problemów ale, sprawiają, iż wydają się one odległe i mało istotne, są one niezawodne w przeciwieństwie do rodziców, są zawsze pod ręką, stanowią one doskonałą wymówkę dla dzieci nękanych poczuciem winy z powodu nieumiejętności rozwiązywania własnych problemów, mogą się wydawać sposobem na unikanie bólu, na kontynuowanie beztroskiego dzieciństwa, stają się ofertą, jeśli nie widać perspektyw na zmianę nudnej i beznadziejnej teraźniejszości wiążącej się z trudnościami w nauce, utrudnionym kontaktem z otoczeniem, trudnościami przystosowawczymi izolującymi od rówieśników, pozbawionych troskliwej opieki rodziców, uprawiania sportu, dostępu do komputera. Założenia programu Program ten podyktowany jest troską o dobro naszych uczniów, którym chcemy pomóc ustrzec się przed uzależnieniami i wynikającymi z nich konsekwencjami. Głównym

6 założeniem programu jest promocja zdrowego, aktywnego i społecznie akceptowanego stylu życia oraz nauka właściwych postaw wobec własnej osoby, własnych problemów, indywidualnych kontaktów z jednostkami i grupą społeczną według założenia, że najlepszą drogą do uniknięcia zachowań ryzykownych jest rozwój umiejętności interpersonalnych oraz całej osobowości ucznia. Naszym celem jest eliminacja sytuacji i okoliczności sprzyjających rodzeniu się czynników zagrażających zdrowiu uczniów. Realizacja programu pozwoli kształtować u dzieci i młodzieży postawy prozdrowotne i prospołeczne. Nauczy podejmować świadome decyzje, oparte na wiedzy i zrozumieniu problemu, pomoże wzmocnić wiarę w siebie i poczucie własnej wartości. Ponadto ukierunkuje dziecko w jego dążeniach, pomoże zbudować własną hierarchię wartości, nauczy poszanowania dla potrzeb drugiego człowieka z jednoczesnym poszanowaniem własnych praw. Program ma pomóc uczniowi odnaleźć się i nauczyć go radzić sobie w trudnej dla niego rzeczywistości. Program ten jest ściśle związany z programem profilaktyki i programem wychowawczym. Cele programu 1. Promocja zdrowego stylu życia u uczniów szkoły podstawowej i gimnazjum oraz przeciwdziałanie występowaniu u nich zachowań ryzykownych. 2. Wyposażenie uczniów w wiadomości i umiejętności, które pomogą im radzić sobie w trudnych sytuacjach. Podnoszenie świadomości uczniów dotyczącej przyczyn sięgania po nikotynę, alkohol i środki psychoaktywne. 3. Uwrażliwienie na zagrożenia wynikające ze sztucznego redukowania przeżywanych uczuć i emocji. 4. Wyposażenie ucznia w wiadomości i umiejętności dotyczące obrony przed uzależnieniami nauka i ćwiczenie zachowań asertywnych. 5. Odkrywanie i umiejętne stosowanie własnych, ale też sprawdzonych sposobów obrony siebie przed uzależnieniami. 6. Kształtowanie w świadomości uczniów poczucia odpowiedzialności za siebie i swoje decyzje. 7. Wspieranie innych w radzeniu sobie z problemem alkoholowym, narkotykowym i nikotynowym współpraca grupy, przyjaźń, koleżeństwo. 8. Lansowanie przez młodzież i wśród młodzieży pożądanych zachowań i zdrowych sposobów radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. Cele szczegółowe 1. Integracja grupy budowanie atmosfery i klimatu zaufania, bezpieczeństwa i akceptacji.

7 2. Kształtowanie umiejętności otwartego, swobodnego i szczerego wyrażania swoich myśli, odczuć i poglądów. Przełamywanie barier w mówieniu o sobie, prezentacja siebie przed grupą. 3. Kształtowanie postaw prospołecznych i empatycznych treningi wczuwania się w sytuacje oraz stany emocjonalne innych osób. 4. Wzmacnianie samooceny i budowanie poczucia własnej wartości. 5. Kształtowanie poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie i zdrowie innych. 6. Dostarczanie podstawowych informacji o istniejących zagrożeniach dla młodzieży, ukazanie ich przyczyn oraz sposobów ich eliminowania. 7. Dostarczenie podstawowych wiadomości o niebezpieczeństwach związanych z uzależnieniem od nikotyny, alkoholu, narkotyków, dopalaczy oraz komputera. 8. Kształtowanie umiejętności podejmowania własnych decyzji ocena kosztów i zysków. 9. Kształtowanie umiejętności porozumiewania się z innymi podstawowe wiadomości o komunikacji werbalnej i niewerbalnej. 10. Treningi asertywności wdrażanie do obrony własnego zdania z jednoczesnym respektowaniem praw innych osób. Kształtowanie umiejętności odmawiania w sytuacjach trudnych. 11. Kształtowanie umiejętności radzenia sobie ze stresem i frustracją treningi relaksacyjne. 12. Wdrażanie do refleksji i obiektywnej oceny skutków własnego zachowania. 13. Krytykowanie i radzenie sobie z krytyką kształtowanie umiejętności nieraniącego krytykowania i umiejętności przyjmowania krytyki. 14. Kształtowanie umiejętności konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych aspekty konfliktu oraz sposoby unikania sytuacji konfliktowych. 15. Rozwijanie twórczego rozwiązywania problemów i kreatywności w myśleniu. 16. Promowanie zdrowego stylu życia ukazanie możliwości uzyskania osobistych satysfakcji bez uciekania się do wspomagania chemicznego substancjami uzależniającymi. Przewidywane efekty Efektem realizacji zamierzonych przez nas działań powinno być uzyskanie przez uczniów wiedzy, umiejętności i kompetencji w zakresie myślenia, uczenia się, komunikowania się, współpracy i działania oraz sposobów ciekawego, aktywnego spędzania czasu wolnego. Po zakończeniu programu uczeń powinien umieć:

8 uczestnicy programu zgłębili swoją wiedzę w zakresie uzależnień i profilaktyki, uczniowie mają świadomość tkwiących w sobie i w grupie możliwości obrony siebie przed uzależnieniami i wspieraniu w tym innych, uczniowie poczuwają się do odpowiedzialności za siebie i swoje decyzje, uczniowie są pozytywnie zmotywowani do dbania o swoje zdrowie i do świadomego dokonywania wyboru życia wolnego od uzależnień, uczniowie znają i stosują zdrowe sposoby radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, przeżyciami, emocjami, uczniowie potrafią zdrowo, ciekawie i aktywnie spędzić wolny czas. Zasady zapewnienia poczucia bezpieczeństwa, bezwarunkowej akceptacji oraz ochrony prywatności każdego uczestnika, traktowania każdego podmiotowo, szanowania godności i indywidualności każdego dziecka, umożliwienia swobody wypowiedzi każdemu bez krytyki i osądzania, uwzględnienia preferowanego systemu wartości oraz poziomu wrażliwości każdego uczestnika, motywowania do osobistego rozwoju i kreatywności, inspirowania do twórczego rozwiązywania przedstawionych problemów, otwartości na potrzeby uczniów, nawet te, które wykraczają poza program, poszanowania i respektowania wszystkich praw dziecka. Metody pracy dyskusja w kręgu kontakt wzrokowy i dotykowy podczas siedzenia w kręgu ułatwi uczniom wzajemną komunikację, stworzy możliwość lepszego poznania się i zrozumienia, ułatwi zbudowanie przyjaznej atmosfery, da poczucie bezpieczeństwa i równego statutu wszystkim uczestnikom, mini wykład krótka pogadanka wprowadzi uczestników w nową tematykę, ułatwi usystematyzowanie wiedzy oraz jej podsumowanie, pokaz przedstawienie przez nauczyciela procesu, kolejności działań praktycznych jakie należy podjąć aby prawidłowo wykonać ćwiczenie lub zadanie, psychodramy odgrywanie scenek pozwolą uczniom bardziej świadomie doświadczyć i zrozumieć całokształt sytuacji oraz uczucia i myśli innych ludzi. Dzięki

9 nim będą mogli również w bezpiecznych okolicznościach wypróbować nowo nabyte sposoby zachowania, burza mózgów dzielenie się twórczymi, spontanicznymi pomysłami dotyczącymi rozwiązania konkretnego problemu podczas grupowej dyskusji. Ta forma pozwala na uzyskanie wielu kreatywnych pomysłów w stosunkowo krótkim czasie. Uczy uczniów szacunku do cudzych pomysłów, wyzwala ich potencjał twórczy, integruje grupę i angażuje wszystkich uczestników, uzupełnianie zdań pozwala uzyskać wiele ciekawych informacji o uczniach, daje im możliwość lepszego poznania siebie nawzajem, pozwala im dostrzec podobieństwa i różnice między sobą, ćwiczenia praktyczne dają uczniom szansę na wypróbowanie nowo zdobytych umiejętności w praktyce. Formy realizacji zajęcia grupowe będzie główną formą, ponieważ pobudza aktywność uczestników, pozwala na stworzenie klimatu zaufania i bezpieczeństwa oraz kształtuje umiejętność pracy zespołowej, praca indywidualna daje możliwość wyrażenia własnej opinii na określony temat, zapewnia komfort dobrowolności uczestnictwa podczas zajęć. Odbiorcy programu uczniowie, rodzice. Realizatorzy programu dyrektor szkoły, wicedyrektor, nauczyciele i pracownicy, wychowawcy klas, pedagog szkolny, pielęgniarka szkolna, doradca zawodowy.