KIERUNKI 2016 POLSKA W PUŁAPCE ŚREDNIEGO DOCHODU. DNB Bank Polska S.A.

Transkrypt

1

2 KIERUNKI 2016 POLSKA W PUŁAPCE ŚREDNIEGO DOCHODU DNB Bank Polska S.A.

3 Pułapka średniego dochodu naturalnym etapem rozwoju W 2 połowie XX w. najczęściej porównywano kraje Azji i Ameryki Łacińskiej Pojawienie się krajów post-komunistycznych zmieniło ten dychotomiczny podział na kraje sukcesu i kraje porażki Polska i inne kraje Europy Środkowej z nominalnymi dochodami 10,000-20,000 USD per capita są dokładnie pośrodku między krajami wysoko i słabo rozwiniętymi Kraje azjatyckie znalazły swoją niszę rozwojową, ale czy kraje Europy Środkowej, a zwłaszcza Polska, będą potrafiły wykorzystać historyczną szansę okaże się w najbliższym 10-leciu

4 Pułapki średniego dochodu Model teoretyczny a Polska Model teoretyczny 3 warunki ekonomiczne zweryfikowane w 160 krajach świata 1 2 Polska realizacja Szybki wzrost w okresie poprzedzającym (7 lat) Istotne spowolnienie 7-letniej stopy wzrostu Osiągnięcie wymaganych poziomów PKB per capita Z analizy opartej na historycznych danych dla wszystkich krajów świata wynika, że istnieją 2 pułapki średniego dochodu na poziomie około 11 tys. USD i 15 tys. USD (2005 PPP) W 2008 r. Polska spełniła wszystkie modelowe warunki wejścia w pułapkę średniego dochodu przy poziomie PKB per capita ponad 15 tys. USD (2005 PPP) Zbieżność pułapki z globalnym kryzysem jest nieprzypadkowa. Historycznie Polska kilkukrotnie zatrzymywała się na relatywnie podobnym poziomie rozwoju

5 Funkcja produkcji zasoby pracy Makroekonomiczne ograniczenia dla wzrostu Dynamika produkcji i rozwój gospodarczy zależą od zasobów: pracy, kapitału i produktywności obu tych czynników -10,6 mln Obecnie mamy 2 razy więcej osób w wieku mobilnym niż poprodukcyjnym W 2050 r. zabraknie 10,6 mln osób w wieku mobilnym dla zachowania proporcji z 2015 r. Konieczny byłby dodatkowy przyrost o ok. 300 tys. rocznie przez 35 lat Minimum 1,9 mln migrantów z Polski i emigracja po tys. rocznie Dość wiarygodne oświadczenia pracodawców o zamiarze zatrudnienia cudzoziemców wzrosły z 143 tys. w 2009 r. do 403 tys. w I połowie 2015 r. Szacuje się, że w Polsce pracuje minimum 350 tys. cudzoziemców, głównie z Ukrainy

6 Zasoby pracy nie muszą być barierą dla rozwoju Polski Zakładając: - 3,5 mln Utrzymanie dynamiki imigracji do Polski z Ukrainy na poziomie z lat (50% rocznie), liczba cudzoziemców wzrosłaby do 4,3 mln w 2050 r. (12% ludności Polski) Zmniejszenie współczynnika skolaryzacji w szkolnictwie wyższym do 30% (z 50% obecnie) uwolniłoby tys. pracowników w latach Odchudzenie administracji centralnej i lokalnej o 150 tys. pracowników, którzy zostaliby wchłonięci przez bardziej efektywny sektor prywatny Wzrost łącznej liczby urodzin o 555 tys. w ciągu 15 lat, co oznacza utrzymanie poziomu urodzeń z 2015 r. (377 tys.) Deficyt siły roboczej zostałby ograniczony z 10,6 mln do 2,9-3,5 mln Zasoby siły roboczej nie muszą stanowić krytycznej bariery dla długoterminowego rozwoju gospodarczego Polski, jeśli zostaną efektywnie wykorzystane krajowe zasoby siły roboczej wsparte mądrą polityką imigracyjną - zwłaszcza wobec obywateli Ukrainy Jednak w okresie najbliższych lat istnieje ryzyko pozostania w pułapce średniego dochodu z przyczyn demograficznych

7 Funkcja produkcji zasoby kapitału Makroekonomiczne ograniczenia dla wzrostu Dynamika produkcji i rozwój gospodarczy zależą od zasobów: pracy, kapitału i produktywności obu tych czynników Historyczna ścieżka konwergencji Hiszpanii do poziomu 85% niemieckiego PKB per capita PPP (lata ) zakłada w przypadku Polski: Średnie tempo wzrostu TFP na poziomie 1%, jeśli utrzyma się średnia z ostatnich 5 lat, będzie zbyt niskie Zasoby pracy, jeśli nie zostaną uruchomione rezerwy krajowe i imigracja, będą zbyt niskie Zakładane średnie tempo PKB Niemiec na poziomie 1,2%, jeśli utrzyma się średnia z ostatnich 15 lat, jest wciąż dość wysokie Średnią dynamikę realnego PKB Polski na poziomie 2,4% rocznie do 2050 r. Powyższe założenia implikują wzrost nakładów brutto realnie o 6,5% rocznie, czyli dynamikę inwestycji na poziomie 32% rocznie Przy średniej stopie oszczędności w Polsce na poziomie 18% oznacza to lukę inwestycji i oszczędności na poziomie średnio 10% PKB i aż 14% PKB w 2050 r Historyczna ścieżka konwergencji Polski z Niemcami wzorowana na Hiszpanii doprowadza do zbyt wysokiego deficytu do sfinansowania ze źródeł zagranicznych Brak finansowych źródeł krajowych stanowi ryzyko kryzysu bilansu płatniczego w efekcie wzrostu deficytu rachunku obrotów bieżących i kumulacji ujemnej pozycja inwestycyjna netto, czyli zagranicznego zadłużenia

8 Zasoby kapitału są problemem, który można rozwiązać Wariant realistyczny konwergencji do 75% niemieckiego PKB per capita PPP do 2050 r. zakłada: Zapewnienie podaży siły roboczej z kraju i zagranicy zgodne z projekcją zasobów pracy Wzrost wskaźnika zatrudnienia do poziomu średniej UE (74%) dla młodych wchodzących na rynek pracy Ceteris paribus: Powyższe założenia implikują wzrost nakładów brutto realnie do 3,7% rocznie, czyli dynamikę inwestycji na poziomie do 22% rocznie Luka inwestycji i oszczędności wyniesie 3,6-4,9% PKB i średnio 4% PKB Finansowanie luki inwestycji i oszczędności musi pochodzić w ¾ ze źródeł krajowych, reszta może być sfinansowana z zagranicy, co oznacza utrzymanie obecnego, niewielkiego poziomu deficytu rachunku obrotów bieżących Oszczędności sektora publicznego na poziomie 1% PKB mogą wygenerować redukcja administracji publicznej o 150 tys. pracowników i permanentne zmniejszenie deficytu szerokiego sektora rządowego Oszczędności sektora prywatnego na poziomie 2% PKB mogą wygenerować wzrost zysku netto o 1/3 porównaniu z 2015 r. Miało to już miejsce w polskich firmach wcześniej

9 Funkcja produkcji produktywność czynników produkcji Makroekonomiczne ograniczenia dla wzrostu Dynamika produkcji i rozwój gospodarczy zależą od zasobów: pracy, kapitału i produktywności obu tych czynników Produktywność czynników produkcji (Total Factor Productivity) mierzy wzrost produkcji powodowanej innymi czynnikami niż praca i kapitał. TFP nie jest mierzalna bezpośrednio, więc stanowi resztę w równaniu funkcji produkcji Długoterminowe spowolnienie dynamiki PKB zawsze związane jest z wyraźnym spadkiem dynamiki TFP Średnioroczna dynamika TFP w latach 90-tych była wyższa niż po roku 2000, a w okresie pokryzysowym ( ) w większości państw odnotowano spadek TFP Przypadek Irlandii jest szczególny, bo pomimo osiągnięcia bardzo wysokiego PKB per capita, odnotowywany jest permanentny wzrost TFP w długim okresie. Sukces Irlandii tłumaczony jest na gruncie teorii spójności czasowej polityki gospodarczej (Finn Kynland, Nobel 2004) W krajach południa Europy wzrost TFP zatrzymał się na początku lat 90-tych, więc przystąpienie do strefy euro nie miało kluczowego znaczenia dla sukcesu/porażki polityki gospodarczej

10 Hiszpania Niemcy Produktywność czynników produkcji Miary wydajności gospodarczej Niemcy i Hiszpania Dynamika realna PKB, wydajność pracy, TFP, ICOR Niemcy: wydajność pracy rośnie wolniej, pogarsza się ICOR, TFP słabnie PKB spowalnia, a szybszy wzrost może być osiągany tylko przez przyrost nakładów pracy Hiszpania: wydajność pracy rośnie wolniej, pomimo redukcji zatrudnienia, bardzo niekorzystny ICOR, TFP słabnie PKB zerowy lub ujemny klasyczna pułapka średniego dochodu

11 Produktywność czynników produkcji Miary wydajności gospodarczej Polska Dynamika realna PKB, wydajność pracy, TFP, ICOR Poziom rozwoju i wydajność pracy w Niemczech i Hiszpanii ( ) oraz w Polsce ( ) PKB per capita USD (PPP 2010) PKB per godzina pracy w USD (PPP 2010) W 2014 r. Polska osiągnęła PKB per capita Niemiec w latach i Hiszpanii w latach Spowolnienie wydajności pracy w Polsce następuje zbyt szybko, co przy jej ograniczonych zasobach sprawia, że luka rozwojowa z Niemcami może nie zostać nigdy domknięta Polska ścieżka spowalniania przypomina hiszpańską, co jest wysoce niepokojące

12 Mikroekonomia prawdę powie Gdzie w gospodarce tkwią rezerwy wzrostu TFP 1 grupa sektorów: TFP rośnie z tendencją wznoszącą Sektory o małym znaczeniu dla gospodarki o łącznym udziale w wartości dodanej brutto na poziomie 10% 2 grupa sektorów: TFP stabilna dynamika lub słabnąca Sektory o średnim znaczeniu dla gospodarki o łącznym udziale w wartości dodanej brutto na poziomie 29% 3 grupa sektorów: TFP dynamika bliska zeru Sektory o średnim znaczeniu dla gospodarki o łącznym udziale w wartości dodanej brutto na poziomie 20%

13 Mikroekonomia prawdę powie, c.d. 4 grupa sektorów: TFP z dynamiką malejącą Sektory o bardzo dużym znaczeniu dla gospodarki o łącznym udziale w wartości dodanej brutto na poziomie 40% Wyniki analizy TFP i innych miar efektywności na poziomie sektorów gospodarki jednoznacznie wskazują na silną dychotomię część sektorów ciągnie polską gospodarkę w górę, a część w dół Szczegółowy bilans kosztów-korzyści dla polskiej gospodarki sektorów charakteryzujących się niekorzystnymi wskaźnikami ekonomicznymi powinien być wstępem do rozsądnej strategii ich restrukturyzacji Kluczem do podniesienia ogólnej dynamiki TFP w gospodarce i wyrwania się Polski z pułapki średniego dochodu jest usunięcie dychotomii w produktywności na poziomie sektorów. Tak właśnie postępowały kraje, którym to się udało

14 Podsumowanie Polska gospodarka wpadła w pułapkę średniego dochodu, na co wskazują dane makroekonomiczne i zachowanie TFP Zasoby pracy nie muszą być barierą dla rozwoju Polski, jeśli zostaną wykorzystane wszystkie rezerwy krajowe i będzie prowadzona rozsądna polityki imigracyjna, zwłaszcza wobec obywateli Ukrainy Zasoby kapitału krajowego są problemem dla rozwoju, który można rozwiązać poprzez oszczędności w sektorze publicznym i wzrost zysku i oszczędności w sektorze prywatnym tego pierwszego nie próbowaliśmy, ale to drugie miało już miejsce Produktywność czynników produkcji jest silnie dychotomiczna po sektorach gospodarki i jest to największy problem dla rozwoju Polski

15