Szczecin, dnia stycznia 2009 r. NAJWYśSZA IZBA KONTROLI DELEGATURA w SZCZECINIE ul. Jacka OdrowąŜa Szczecin tel. (091) fax

Transkrypt

1 Szczecin, dnia stycznia 2009 r. NAJWYśSZA IZBA KONTROLI DELEGATURA w SZCZECINIE ul. Jacka OdrowąŜa Szczecin tel. (091) fax LSZ P/08/049 Pan Jerzy Kondratowicz Prezes Zarządu Dyrektor Naczelny PGE Zespół Elektrowni Dolna Odra w Nowym Czarnowie WYSTĄPIENIE POKONTROLNE NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Szczecinie, na podstawie art. 1 ust. 3 ustawy o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1, zwanej dalej ustawą o NIK, przeprowadziła kontrolę wdraŝania w latach (I półrocze) projektów racjonalizatorskich przez PGE Zespół Elektrowni Dolna Odra S.A. w Nowym Czarnowie (dalej ZEDO S.A.). W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokóle kontroli podpisanym 21 listopada 2008 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ust. 1 ustawy o NIK, przekazuje Panu Prezesowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie ocenia działalność ZEDO S.A. w badanym zakresie, mimo stwierdzonych nieprawidłowości i uchybień. 1. W latach (I półrocze) pracownicy ZEDO S.A. zgłosili 10 wniosków wynalazczych (7 w 2006 r., 2 w 2007 r. i 1 w I półroczu 2008 r.), z których 9 w tym okresie nie zostało rozpatrzonych 2, a zgłoszenie jednego zostało wycofane. Wszystkie 10 wniosków dotyczyło jednej (z trzech) elektrowni ZEDO S.A., tj. Elektrowni Dolna Odra w Nowym Czarnowie. Wraz z nierozpatrzonymi 12 zgłoszeniami sprzed 2006 r., w kontrolowanym okresie nie zostało rozpatrzonych ogółem 21 wniosków. Wyniki kontroli wskazują, Ŝe w latach (I półrocze) w ZEDO S.A. niepromowano działalności racjonalizatorskiej oraz nieprzewidywano i niewyodrębniano środków na taką działalność. W ZEDO S.A. nie organizowano konkursów, giełd wynalazczości lub innych form propagowania i promocji racjonalizacji. Zagadnienia dotyczące działalności racjonalizatorskiej nie były przedmiotem posiedzeń i uchwał Zarządu ZEDO S.A. PrzedłuŜające się rozpatrywa- 1 ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli (Dz. U. z 2007 r., Nr 231, poz ze zm.). 2 nierozpatrzone zgłoszenia wniosków wynalazczych - wnioski, dla których nie została podjęta przez dyrektora ds. technicznych ZEDO S.A. decyzja o uznaniu (lub nie) za wniosek racjonalizatorski i decyzja o przyjęciu projektu racjonalizatorskiego do wykorzystania w ZEDO S.A.

2 2 nie i wdraŝanie juŝ zgłoszonych wniosków wynalazczych - zdaniem NIK - nie sprzyjało rozwojowi tej działalności w ZEDO S.A. 2. Zagadnienia dotyczące projektów racjonalizatorskich od r. normuje Prawo własności przemysłowej 3 (zwane dalej prawem wp) stanowiące, Ŝe przedsiębiorcy mogą przewidzieć przyjmowanie projektów racjonalizatorskich na warunkach określonych w ustalanym przez siebie regulaminie racjonalizacji (art. 7 ust. 1), w którym przedsiębiorca określa co najmniej, jakie rozwiązanie i przez kogo dokonane uznaje się za projekt racjonalizatorski, sposób załatwiania zgłaszanych projektów i zasady wynagradzania twórców tych projektów (art. 7 ust. 3). Działalność racjonalizatorską w ZEDO S.A. do 1 września 2008 r. normował Regulamin postępowania z projektami wynalazczymi w Zespole Elektrowni Dolna Odra (zwany dalej regulaminem), obowiązujący (i niezmieniany) w Przedsiębiorstwie Państwowym Zespół Elektrowni Dolna Odra w Nowym Czarnowie 4 od dnia r. Podstawę prawną regulaminu stanowiła ustawa z 19 października 1972 r. o wynalazczości 5, która utraciła moc z dniem r. 6 Regulamin ten obejmował wprawdzie postanowienia mieszczące się w przepisach w art. 7 ust. 3 prawa wp, jednak - w ocenie NIK - nieregulował i nieprecyzował w dostatecznym stopniu szeregu istotnych dla racjonalizacji zagadnień. Przykładowo wymagał przedstawienia przez twórców w zgłoszeniu projektu wynalazczego efektów technicznych i ekonomicznych, nie definiując tych pojęć (w tym efektów brutto i netto 7 ), istotnych dla oceny efektów finansowych wdroŝenia wniosku racjonalizatorskiego; niedefiniował pierwszych korzyści z wdroŝenia wniosku, które wraz z potwierdzeniem zastosowania projektu racjonalizatorskiego stanowiły podstawę ustalenia propozycji wynagrodzenia twórcy; nieustalał procedury weryfikacji oceny punktowej projektu wynalazczego i propozycji wynagrodzenia twórcy, dokonanej przez Komisję Wynagrodzeń po upływie roku od uzyskania pierwszych korzyści; niewskazywał na obowiązek uzasadnienia i udokumentowania faktycznego wkładu pracy osób we wniosku Przewodniczącego Zakładowej Komisji Wynalazczości o przyznanie nagród osobom współdziałającym w sprawdzeniu, przygotowaniu i wdroŝeniu projektu wynalazczego lub które przyspieszyły jego stosowanie. Ponadto, regulamin nie zawierał postanowień antykorupcyjnych, w tym zakazujących twórcom, ich podwładnym i osobom powiązanym z twórcami (współmałŝonkowie, krewni i powinowaci) brania udziału w dokonywaniu czynności związanych z rozpatrywaniem zgłoszonych projektów wynalazczych, a takŝe uczestniczenia w podejmowaniu decyzji o uznaniu zgłoszonych rozwiązań za projekty racjonalizatorskie. 3 ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2003 r. Nr 119 poz ze zm.). 4 Po przekształceniu Przedsiębiorstwa Państwowego Zespół Elektrowni Dolna Odra z dniem r. w Zespół Elektrowni Dolna Odra S.A. 5 Dz. U. z 1993 r. Nr 26, poz. 117 oraz z 1997 r. Nr 88, poz. 554 i Nr 121, poz Na podstawie art. 326 pkt 1 prawa wp. 7 Efektem brutto są korzyści finansowe (przychody) z wdroŝenia projektu racjonalizatorskiego, bez uwzględnienia poniesionych kosztów. Natomiast efekt netto stanowi róŝnicę pomiędzy efektem brutto a całkowitymi kosztami zastosowania (realizacji) projektu.

3 3 3. Badania 11 projektów wynalazczych (z 12 zgłoszonych przed 30 czerwca 2008 r.) wykazały nieprzestrzeganie w ZEDO S.A. norm i procedur objętych regulaminem. Dla 9 projektów nie zostały podjęte decyzje o uznaniu i wdroŝeniu lub nieuznaniu rozwiązania za projekt racjonalizatorski, co naruszało postanowienia regulaminu, ustalającego termin 60 dni (od daty zgłoszenia wniosku) na podjęcie stosownej decyzji przez Zastępcę Dyrektora ds. Technicznych. Niepodjęte zostały takŝe decyzje o skierowaniu do prób i badań 2 pozostałych wniosków (zgłoszonych r. i r.), dla których regulamin nie ustalał terminu na podjęcie takich decyzji. Przyczyną tego było m.in. niepowołanie od r. w Elektrowni Dolna Odra zakładowej komisji wynalazczości, uprawnionej (zgodnie z regulaminem) do przedkładania Zastępcy Dyrektora ds. Technicznych propozycji dotyczących projektów racjonalizatorskich. W zgłoszeniach 6 projektów wynalazczych twórcy nie wykazali efektów technicznych i ekonomicznych wynikających z ich zastosowania - do czego byli zobowiązani regulaminem. RównieŜ ZEDO S.A. nie korzystało z uprawnień regulaminowych i nie występowało do twórców o uzupełnienie zgłoszenia w tym zakresie. Procedury postępowania w odniesieniu do wszystkich badanych projektów odbiegały od wskazanych w regulaminie. Np. w 10 przypadkach twórcy zgłosili projekty wynalazcze na formularzu zgłoszenia projektu racjonalizatorskiego, zamiast na formularzu zgłoszenia projektu wynalazczego. Komórka wynalazczości ZEDO S.A. (samodzielny technik ds. wynalazczości), zgodnie z regulaminem odpowiedzialna za przekazanie projektu do zaopiniowania właściwej komórce organizacyjnej, przekazywała te projekty do opiniowania takŝe zespołom technicznym nie wskazanym w regulaminie, jako zajmujących się opiniowaniem projektów racjonalizatorskich. Komórka wynalazczości Ŝądała opinii - oceny projektu przez głównego opiniującego i opinii dodatkowych od innych osób i zespołu technicznego mimo, Ŝe regulamin nie wprowadzał i nie definiował pojęcia opinii głównego opiniującego i opinii dodatkowych. Postępowanie takie, aczkolwiek nie posiadało podstawy prawnej w regulaminie, zmierzało - zdaniem NIK - do rzetelnego rozpatrzenia i oceny zgłoszonego projektu wynalazczego. Wyniki badania 11 zgłoszonych projektów wynalazczych wykazały, Ŝe wg stanu na r.: - główni opiniujących wyznaczeni dla 4 projektów wynalazczych nie przedstawili opinii i ocen, mimo upływu wyznaczonego terminu, - nie zostały sporządzone dwie opinie dodatkowe dla projektu nr 7/06, których termin upływał r. oraz przekroczony został wyznaczony termin sporządzenia opinii dodatkowej przez 3 osoby dla 2 projektów, - brakowało 5 opinii dodatkowych zespołów technicznych wyznaczonych do 5 projektów, mimo upływu ustalonego terminu.

4 4 Wyniki kontroli wskazują, Ŝe z 4 projektów wynalazczych (5/05, 6/05, 2/06 i 1/07) poddanych próbom i badaniom, 3 (2/06, 1/07 oraz 5/05 - w zakresie badań laboratoryjnych) skierowane zostały do prób i badań bez polecenia Zastępcy Dyrektora ds. Technicznych i bez określenia terminu ich zakończenia, wymaganego postanowieniami regulaminu. 4. Wszystkie (29 osób) wyznaczone do dokonania oceny i przedstawienia opinii dotyczących badanych projektów były pracownikami ZEDO S.A. Nie stwierdzono przypadku opiniowania projektów wynalazczych przez podwładnych i ich twórców. Wszystkie z 11 badanych projektów kierowane były do rozpatrzenia w kolejności wynikającej z terminów ich zgłoszenia w rejestrze projektów wynalazczych. 5. W latach (I półrocze) plany kontroli wewnętrznej w ZEDO S.A. nie obejmowały problematyki dotyczącej przyjmowania i wdraŝania projektów racjonalizatorskich. Komórka kontroli wewnętrznej ZEDO S.A. w ww. latach nie prowadziła kontroli w tym zakresie, równieŝ w ramach kontroli doraźnych. W 2006 r. przeprowadzona została kontrola doraźna wdroŝenia wniosku racjonalizatorskiego z dnia r., jako uzupełnienie wcześniejszej kontroli wewnętrznej przeprowadzonej w 2003 r. W wyniku tej kontroli, ZEDO S.A. w dniu r. powiadomiło Prokuraturę Rejonową w Gryfinie o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez twórcę wniosku, polegającym na: wyłudzeniu wynagrodzenia z tytułu stosowania wniosku racjonalizatorskiego; doprowadzeniu do uzyskania przez ZEDO S.A. patentu na wynalazek, mimo Ŝe rozwiązanie techniczne zaproponowane przez twórcę nie nosiło cech nowości i było wcześniej stosowane w innej elektrowni; wykorzystaniu pozycji słuŝbowej twórcy w ZEDO S.A. dla uzyskania autorstwa projektu racjonalizatorskiego, a następnie patentu. Sprawa karna, której ostateczny akt oskarŝenia wpłynął do Sądu Rejonowego w Gryfinie w czerwcu 2005 r., nie została dotychczas zakończona. 6. W związku z art. 7 prawa wp, z dniem 1 września 2008 r. wprowadzony został Regulamin postępowania z projektami wynalazczymi w Zespole Elektrowni Dolna Odra S.A.. Zarządzenie Prezesa Zarządu Dyrektora Naczelnego ZEDO S.A. uchylające poprzedni regulamin stanowiło, Ŝe pracownicze projekty wynalazcze zgłoszone w ZEDO S.A., co do których nie zostały podjęte stosowne decyzje, powinny być rozpatrywane w oparciu o postanowienia nowego regulaminu. Zdaniem NIK, takŝe ten regulamin nie obejmuje istotnych postanowień i regulacji. Np. w sprawach: nieprzekraczalnego terminu uzupełnienia zgłoszenia projektu przez jego twórcę; braku wymogu zawarcia w ocenie projektu wynalazczego uwagi, czy spełnia on wymagania dotyczące projektu racjonalizatorskiego; terminu rozpatrywania projektu wynalazczego (od dnia zgłoszenia projektu do podjęcia decyzji o jego uznaniu lub nieuznaniu za projekt racjonalizatorski); zastosowania efektów netto oraz brutto 8 do oceny przewidywanych 8 Patrz przypis 7.

5 5 (przez twórcę i opiniujących) oraz faktycznie osiągniętych efektów ekonomiczno - finansowych z zastosowania projektu racjonalizatorskiego; umoŝliwienia twórcy odwołanie się do Zarządu ZEDO S.A od decyzji Dyrektora ds. Technicznych w sprawie wypłaty wynagrodzenia; przeciwdziałania powstawaniu zjawisk korupcyjnych. Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi, NajwyŜsza Izba Kontroli wnioskuje o: 1. RozwaŜenie przez Zarząd dokonywania oceny stanu funkcjonowania wynalazczości w ZEDO S.A oraz podjęcia działań promujących taką działalność. 2. Zakończenie rozpatrywania i podjęcie decyzji w odniesieniu do 21 zgłoszonych projektów wynalazczych, nie rozpatrzonych do 30 czerwca 2008 r. 3. RozwaŜenie wprowadzenia zmian i uzupełnień w regulaminie obowiązującym od r., uwzględniających m.in. uwagi wynikające z nin. kontroli NIK. 4. Sprawowanie skutecznego nadzoru nad terminowym wywiązywaniem się osób i zespołów technicznych z obowiązku przedkładania opinii i ocen projektów wynalazczych.. NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, oczekuje od Pana Prezesa Dyrektora Naczelnego - w terminie miesięcznym od daty otrzymania wystąpienia pokontrolnego - informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków, bądź o podjętych działaniach na rzecz ich realizacji lub przyczynach niepodjęcia takich działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK - w terminie 7 dni od dnia otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego - przysługuje Panu prawo zgłoszenia na piśmie do dyrektora Delegatury NIK w Szczecinie umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK.