Zarząd PGE Elektrowni Opole S.A. w Brzeziu

Transkrypt

1 Tekst ujednolicony Opole, dnia 18 grudnia 2008 r. NAJWYśSZA IZBA KONTROLI DELEGATURA w OPOLU Opole, ul. Krakowska 28 (077) , fax (077) P/08/049 LOP Zarząd PGE Elektrowni Opole S.A. w Brzeziu W Y S TĄPIENIE P O K O N T R O L N E Na podstawie art. 2 ust. 3 pkt 4 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1, zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Opolu przeprowadziła w PGE Elektrowni Opole S.A. zs. w Brzeziu (zwanej dalej Elektrownią Opole ) kontrolę wdraŝania projektów racjonalizatorskich. Kontrolą objęto zgłoszenia projektów wynalazczych zarejestrowane w okresie od 1 stycznia 2006 r. do 30 czerwca 2008 r. z uwzględnieniem okresów poprzedzających mających wpływ na kontrolowaną działalność. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawiono w protokole kontroli podpisanym 27 października 2008 r. NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ust.1 i 2 ustawy o NIK, przekazuje Zarządowi Elektrowni Opole niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli ocenia pozytywnie realizację przez Zarząd Elektrowni Opole spraw objętych kontrolą, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości. 1 Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701

2 2 PowyŜszą ocenę uzasadniają następujące ustalenia kontroli i oceny cząstkowe: 1. W okresie objętym kontrolą NIK zadania dotyczące wynalazczości i racjonalizacji prowadził trzyosobowy Zespół Wynalazczości i Nadzoru Eksploatacji (dalej Zespół EBW ) w pionie Dyrektora Technicznego (będącego jednocześnie członkiem Zarządu), z których dwie osoby posiadały uprawnienia rzeczników patentowych. Ogólny zakres zadań dla Zespołu EBW, w tym związanych z racjonalizacją, ustalony był w regulaminie organizacyjnym Elektrowni Opole. Szczegółowy tryb postępowania ze zgłoszeniami projektów wynalazczych oraz zadania dla poszczególnych komórek organizacyjnych były w Elektrowni Opole prawidłowo unormowane w dwóch (z 2005 r. i z 2008 r.) regulaminach wynalazczości (obowiązujących odpowiednio: od r. do r. oraz aktualny od r.). W ocenie NIK kwalifikacje pracowników zatrudnionych w Zespole EBW oraz uregulowania zawarte w regulaminach wynalazczości z 2005 r. i 2008 r. umoŝliwiały poprawne realizowanie zadań związanych ze zgłoszonymi projektami wynalazczymi oraz eliminowanie ewentualnych mechanizmów korupcjogennych. 2. W badanym okresie w rejestrze prowadzonym w Zespole EBW ujęto 42 zgłoszenia projektów wynalazczych, z których: 15 po przeprowadzeniu postępowań wymaganych regulaminem wynalazczości (obowiązującym w danym okresie) uznano za projekty racjonalizatorskie, 17 odmówiono uznania za projekt wynalazczy, 6 skierowano do prób, a pozostałe 4 znajdowały się w trakcie rozpatrywania Kontrola dokumentacji 15 wniosków racjonalizatorskich i 17 zgłoszeń, którym odmówiono uznania za projekty wynalazcze wykazała, Ŝe dokumentacja była rzetelna, postępowania prowadzono zgodnie z wymaganiami regulaminów wynalazczości, a decyzje o uznaniu lub nieuznaniu wniosku za projekt racjonalizatorski podejmowane były w oparciu o kryteria ustalone w regulaminach (za wyjątkiem przypadku omówionego w pkt. 4) Uchybienia w powyŝszym zakresie polegały na: przekroczeniu ustalonego w pkt. 18 ppkt B regulaminów wynalazczości 14-dniowego terminu opiniowania zgłoszonych projektów wynalazczych przez specjalistów z komórek organizacyjnych bezpośrednio lub pośrednio związanych rodzajem działalności z tematyką projektu wynalazczego. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe opinie te miały zasadniczy wpływ na ocenę przydatności wnioskowanego rozwiązania w Elektrowni Opole, jego uznanie bądź nie uznanie za projekt racjonalizatorski oraz na

3 3 wyliczenie nakładów na wdroŝenie i uzyskanych efektów. Przekroczenie ww. terminu dotyczyło 75 (58 %) opinii, a opóźnienia w ich sporządzeniu wynosiły od 1 do 111 dni. Podejmowane przez pracowników Zespołu EBW działania dyscyplinujące (dotyczyło to 40 % przypadków) polegające na przekazywaniu za pośrednictwem poczty elektronicznej monitów, rozmów telefonicznych i bezpośrednich okazały się w mało skuteczne. W ocenie NIK, powyŝsze ustalenia wskazują, Ŝe wyznaczony regulaminem termin opiniowania wniosków jest zbyt krótki w przypadku rozpatrywania skomplikowanych kwestii technicznych. Kolejną przyczyną wydłuŝenia czasu opiniowania wniosków była konieczność realizacji przez pracowników w pierwszej kolejności zadań zawodowych związanych z obsługą i remontami bloków energetycznych oraz maszyn i urządzeń współtowarzyszących. Czas na rozpatrywanie zgłoszenia od dnia jego zarejestrowania do dnia podjęcia decyzji o uznaniu bądź nie uznaniu za projekt racjonalizatorski nie był uregulowany w regulaminach wynalazczości z 2005 r. i 2008 r. Średnio okres rozpatrywania trwał 140 dni, a w jednostkowych przypadkach wynosił od 4 do 260 dni. Tak duŝa rozpiętość czasowa wynikała m.in. ze stopnia złoŝoności rozwiązań oraz z konieczności zapewnienia czasu na zebranie opinii, a takŝe na przeprowadzenie prób i analiz efektywności rozwiązań. w odniesieniu do wdraŝania 13 z 15 rozwiązań (zawartych w zgłoszeniach projektów wynalazczych) uznanych za wnioski racjonalizatorskie uchybień nie stwierdzono, natomiast dwa rozwiązania, zawarte w zgłoszeniach projektów wynalazczych (nr 2/2006 i nr 6/2006) z 15 wdroŝonych w badanym okresie, wdroŝono przed podjęciem decyzji o ich uznaniu za projekty racjonalizatorskie, co stanowiło naruszenie uregulowań dotyczących toku postępowania zawartych w pkt 18 regulaminu wynalazczości z 2005 r. Decyzje o uznaniu tych rozwiązań za projekty racjonalizatorskie Dyrektor Techniczny podjął 25 września 2006 r., a rozwiązania wdroŝono odpowiednio 18 czerwca i 13 września 2006 r. Wg wyjaśnienia kierownika EBW wdroŝenie ww. rozwiązań przed wydaniem przez Dyrektora Technicznego decyzji, wynikało z konieczności wykonania prac wdroŝeniowych w trakcie planowanych remontów bloków energetycznych nr 1 i nr 3. NIK potwierdza zasadność działań podjętych w ww. przypadku, choć podkreślić naleŝy, Ŝe powyŝsze nie usprawiedliwia zaniechania działań ustalonych w Elektrowni regulacjami wewnętrznymi.

4 4 3. Uzyskane efekty netto z zastosowanych rozwiązań uznanych za racjonalizatorskie, wyniosły w badanym okresie 3 691,9 tys. zł (średnio z jednego projektu 246,1 tys. zł), z tego: w 2006 r ,7 tys. zł, w 2007 r ,7 tys. zł i w I półroczu 2008 r. 319,5 tys. zł. W odniesieniu do przychodów netto ze sprzedaŝy przez Elektrownię Opole, uzyskane efekty finansowe netto z zastosowania rozwiązań wg projektów racjonalizatorskich w kolejnych okresach takŝe zmniejszały się i stanowiły: w 2006 r. 0,130 %, w 2007 r. 0,058 % i w I półroczu 2008 r. 0,042 % tych przychodów. Wskaźnik oceny działalności racjonalizatorskiej (liczony jako stosunek efektów netto uzyskanych z zastosowanych projektów racjonalizatorskich do całkowitych kosztów poniesionych na ich zastosowanie) wynosił w badanym okresie 388 % (od 230 % - w 2007 r. do 841 % - w I półroczu 2008 r.) Koszty wdroŝenia ww. rozwiązań wyniosły 951,1 tys. zł., na co złoŝyły się: koszty bezpośrednie wdraŝania 675,7 tys. zł (71 % wszystkich kosztów), wynagrodzenia dla twórców 204,3 tys. zł (21,5 %), nagrody za racjonalizację - 68,3 tys. zł (7,2 %) i koszty sporządzania opinii 2,8 tys. zł (0,3 %). Poniesione koszty bezpośrednie na wdroŝenie poszczególnych rozwiązań były uwzględniane przy wyliczeniach uzyskanych efektów netto z ich zastosowania Wypłat wynagrodzeń po roku stosowania dokonano dla twórców 12 projektów racjonalizatorskich. Wysokość tych wynagrodzeń, zasady i terminy wypłat, we wszystkich przypadkach ustalane były w sposób zgodny z uregulowaniami zawartymi w pkt. 12 i 13 regulaminów wynalazczości oraz w umowach w sprawie wynagrodzenia twórców (według wzoru ustalonego w załączniku nr 20 do regulaminów) zawartych z autorami projektów. Wypłacone wynagrodzenia dla twórców w badanym okresie wyniosły 204,3 tys. zł, co stanowiło 5,5 % uzyskanych przez Elektrownię Opole efektów netto (3.691,9 tys. zł). Wynagrodzenia te - zgodnie z 2 ust. 1 pkt 1a rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe 2 - nie stanowiły podstawy wymienionych obciąŝeń, a takŝe podstawy naliczania składek na pozostałe ubezpieczenia społeczne (zdrowotne, chorobowe i wypadkowe). Nieprawidłowości w ustalaniu efektów ekonomicznych z tytułu zastosowania rozwiązań wg zastosowanych projektów racjonalizatorskich nie stwierdzono. 2 Dz. U. Nr 161, poz ze zm.

5 5 4. Przeprowadzono takŝe kontrolę postępowań w sprawie 3 zgłoszeń projektów wynalazczych nr 1/95, 2/99 i 1/00, w sprawie których okresy postępowań były wydłuŝone. W odniesieniu do poszczególnych zgłoszeń ustalono, Ŝe: 4.1. Zgłoszenie projektu wynalazczego nr 1/95 pn. Zmiana układu przepływowego turbiny i podniesienie mocy nominalnej do 370 MW (dalej projekt nr 1/95 ) zostało zarejestrowane 12 stycznia 1995 r. Wnioskodawcami byli urzędujący członek Zarządu Elektrowni Opole (a od 22 października 2004 r. do 29 czerwca 2005 r. Prezes Zarządu) oraz dyrektor ABB ZAMECH Elbląg - w którym to zakładzie turbozespół był produkowany. Istotą wniosku było wprowadzenie zmian konstrukcyjnych w turbozespole 18K360, umoŝliwiających uzyskanie wyŝszej o 10 MW maksymalnej mocy trwałej generatora i poprawę sprawności turbozespołu. Wskazywane (obliczone) przez wnioskodawców efekty ekonomiczne miały obejmować: efekty inwestycyjne i eksploatacyjne w wysokości zł oraz efekty dodatkowe: zwiększenie konkurencyjności bloku nr 4 w systemie energetycznym i zmniejszenie zuŝycia paliwa na produkcję energii elektrycznej (efekt ekologiczny). Z przedłoŝonych do kontroli faktur (np. faktury nr 96J05124 z 31 maja 1996 r., nr 96J06107 z dnia 26 czerwca 1996 r. nr 96J z dnia 23 września 1996 r.) wynika, Ŝe dostawa ww. turbozespołu 18K370 wraz z urządzeniami współtowarzyszącymi do Elektrowni Opole została dokonana przez ABB ZAMECH w okresie od maja do września 1996 r Zarząd Elektrowni Opole uchwałą nr 329/96 z 15 marca 1996 r. (podjętą bez udziału jednego ze zgłaszających projekt wynalazczy członka Zarządu) uznał zgłoszone rozwiązanie zarejestrowane pod nr 1/95 za projekt racjonalizatorski.. Dokumentem datowanym na dzień 7 października 1997 r., podpisanym przez Kierownika Wydziału Urządzeń Maszynowni, Zastępcę Dyrektora Technicznego ds. Inwestycji i Remontów oraz ówczesnego Prezesa Zarządu Elektrowni Opole stwierdzono zastosowanie (od dnia 29 sierpnia 1997 r.) projektu nr 1/95, co miało stanowić podstawę do wyliczenia efektów ekonomicznych ze stosowania i wypłaty wynagrodzenia jego autorom. Dokument ten był nierzetelny, poniewaŝ sporządzono go pomimo braku dowodów na fakt wdroŝenia rozwiązania wg projektu 1/95 w Elektrowni Opole (np. harmonogramu wdroŝenia, dowodów zakupu elementów wymienianych, protokołu prób i odbioru dokonanych zmian oraz wyliczeń kosztów wdroŝenia rozwiązania). Brak było takŝe

6 6 dowodów udostępnienia producentowi rozwiązania wg projektu 1/95 w celu wdroŝenia zmian w trakcie budowy turbozespołu oraz informacji producenta o wprowadzeniu zmian wg projektu. NIK ocenia, Ŝe nawet w przypadku wykorzystania przez producenta turbozespołu (ABB ZAMECH) zgłoszonego projektu wynalazczego to on byłby (a nie Elektrownia Opole) stosującym omawiane rozwiązanie - stosownie do powszechnie przyjętych zasad potwierdzonych wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu (I ACa 1141/05) z dnia 12 kwietnia 2006 r. W świetle powyŝszych faktów zarówno treść dokumentu pn. Stwierdzenie zastosowania projektu nr 1/95, datowanego na 7 października 1997 r., jak i dalsze działania na rzecz wypłaty autorom wniosku wynagrodzenia były nieuzasadnione. NIK ocenia, Ŝe istniejący stan faktyczny oraz dokumentacja pozwalają na stwierdzenie, Ŝe Elektrownia Opole jest jedynie podmiotem uŝytkującym turbozespół 18K370 wyprodukowany przez ABB ZAMECH w Elblągu Zgłoszenie projektu wynalazczego nr 2/99 pn. Optymalizacja obrotów układu mielącego młyna rolkowo-misowego na przykładzie młyna RP-1043x zarejestrowane 11 lutego 1999 r. Ze względu na istotę proponowanego rozwiązania konieczne było wykonanie prac projektowych związanych ze zmniejszeniem obrotów młyna. Twórcami projektu było 9 osób, w tym członek Zarządu Elektrowni Opole (który 27 września 2004 r. zrezygnował ze współautorstwa). Wniosek wdraŝany był na podstawie umowy przedwstępnej dotyczącej warunków przyjęcia rozwiązania do stosowania przez Elektrownię Opole na podstawie programu sprawdzenia zmian wynikających z projektu. Do dnia zakończenia kontroli NIK podejmowano działania mające na celu potwierdzenie przydatności rozwiązania dla Elektrowni Opole. Pomimo wysiłków, głównie ze strony wydziału wdraŝającego projekt (przeprowadzano próby, analizy i obliczenia efektywności) i Zespołu EBW nie doprowadzono do: - wypowiedzenia się Zakładowej Komisji Wynalazczości w sprawie uznania bądź nie uznania rozwiązania za projekt racjonalizatorski oraz akceptacji danych zawartych w arkuszu obliczenia efektów (sporządzonego 29 czerwca 2007 r.), w tym ustalenia załoŝeń do obliczenia efektów, - podjęcia ostatecznej decyzji o faktycznym uznaniu (bądź nie) rozwiązania za projekt racjonalizatorski,

7 7 - ewentualnego zawarcia umowy z twórcami o wynagrodzenie. W ocenie NIK prowadzenie nieskutecznych działań w odniesieniu do tego zgłoszenia skutkowało nadmiernym jego wydłuŝeniem do ponad 9 lat Zgłoszenie projektu wynalazczego nr 1/00 pn. Zabezpieczenie antykorozyjne dysz absorbera IOS 1-4 zarejestrowane 3 stycznia 2000 r. Rozwiązanie zawarte w tym projekcie wdroŝono, a twórcom wypłacono wynagrodzenie na podstawie umowy o wynagrodzenie. Postępowanie z tym projektem wypełniało postanowienia obowiązującej w okresie od 15 stycznia 1997 r. do 23 listopada 2003 r. Zakładowej Instrukcji Wynalazczości, zwanej dalej ZIW. NIK ocenia jako nieprawidłowość przyjęcie potwierdzenia spełnienia warunku ustalonego 3 pkt 3 umowy o wynagrodzenie wyrównawcze w wysokości zł podpisanego w dniu r. przez współtwórcę projektu pełniącego funkcję kierownika Wydziału Instalacji Odsiarczania Spalin (wydział wdraŝający projekt). Postanowienia ZIW nie określały w tym zakresie Ŝadnych wyłączeń. Rzecznik patentowy prowadzący tą sprawę wyjaśnił, Ŝe informację przedłoŝoną przez kierownika Wydziału Instalacji Odsiarczania Spalin przyjął jako wiarygodną, gdyŝ osoba ta pełniła funkcje gospodarza obiektu i wszelkie prace mogły być wykonywane wyłącznie za jego aprobatą i wiedzą. W ocenie NIK działanie we własnej sprawie, aczkolwiek nie naruszało Ŝadnej normy nie powinno wystąpić. Zagadnienia w tym zakresie obejmujące m.in. wyłączenia w wykonywania czynności słuŝbowych osób, których sprawy dotyczą pośrednio lub bezpośrednio, w tym związane z racjonalizacją, uregulował Dyrektor Naczelny Elektrowni Opole zarządzeniem nr 24/2006 w sprawie postępowania antykorupcyjnego, które obowiązuje od 26 kwietnia 2006 r. Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi, NajwyŜsza Izba Kontroli wnosi o: 1. Sprostowanie informacji o stosowaniu projektu racjonalizatorskiego nr 1/95 przez Elektrownię Opole, jako niezgodnej ze stanem faktycznym i poinformowanie zgłaszających projekt wynalazczy o braku podstaw do wypłacenia im wynagrodzenia z powodu jego nie stosowania przez Elektrownie Opole. 2. Podjęcie decyzji w sprawie projektu wynalazczego nr 2/ Podjęcie niezbędnych działań w celu niedopuszczenia do przewlekłego podejmowania decyzji dotyczących uznania zgłoszeń za projekty racjonalizatorskie, w tym przyśpieszenia opiniowania wniosków racjonalizatorskich.

8 8 4. Zapewnienie przestrzegania ustalonej w regulaminie wynalazczości kolejności procedur dotyczących przyjmowania, rozpatrywania i wdraŝania wniosków racjonalizatorskich. NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Opolu, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, zwraca się o przedstawienie przez Zarząd Elektrowni Opole w terminie 30 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków, bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub przyczynach niepodjęcia takich działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego przysługuje Zarządowi Elektrowni Opole prawo zgłoszenia na piśmie do dyrektora Delegatury NIK w Opolu umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały w sprawie ich rozpatrzenia przez właściwą komisję NIK.