Innowacja w rozwoju wsi. Problemy definicyjne a praktyka społeczna

Transkrypt

1 Konferencja: Innowacyjne wykorzystanie infrastruktury na obszarach wiejskich Innowacja w rozwoju wsi. Problemy definicyjne a praktyka społeczna Autorzy: dr Katarzyna Zajda, dr hab. Elżbieta Psyk-Piotrowska, prof. nadzw. UŁ Warszawa, 4 grudnia 2012 Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie. Projekt opracowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

2 WSTĘP: PROBLEMY Z DEFINIOWANIEM INNOWACJI W badaniach A. Tuziaka i B. Tuziak 2/5 mieszkańców Podkarpacia w ogóle nie udzieliło odpowiedzi na pytanie dotyczące znaczenia tego terminu. Pozostali: używali zwykle bardzo ogólnych wyrażeń i sformułowań [ ] W wypowiedziach respondentów pojawiały się też określenia, że innowacja to odnowa, ulepszenie, unowocześnienie istniejących produktów, urządzeń, rozwiązań technicznych itp. (2011:106, ).

3 INNOWACJE W OPINII LIDERÓW LOKALNYCH Są związane np. z nowoczesnymi technologiami informacyjnymi. To wyjątkowo kapitałochłonne inwestycje, zarezerwowane raczej dla dużych konsorcjów, klastrów, partnerstw publiczno-prywatnych, niż wiejskich społeczności lokalnych [Zajda 2012]

4 Jest to jedna z tych kategorii pojęciowych, o której wszyscy teoretycznie wiedzą i którą aprobują, od czasu do czasu wręcz muszą jej użyć (np. aplikując o środki z tzw. funduszy unijnych), ale tylko pozornie, ponieważ nikt nie wierzy w możliwość jej zastosowania. [Zajda 2012]

5 INNOWACJE A PROCEDURY KONKURSOWE W obliczu braku jasnych kryteriów definicyjnych najczęściej przyjmuje się, iż innowacyjna jest każda forma aktywności nieobecna do tej pory na danym terenie [Raport PSDB 2012:53].

6 INNOWACJE A PROCEDURY KONKURSOWE Innowacje nie zawsze wiążą się z osiąganiem spektakularnych wyników czy też z wynalazkami; mogą po prostu polegać na wprowadzaniu technologii i dobrych praktyk wykorzystywanych gdzie indziej i dostosowywaniu ich do określonych warunków i okoliczności panujących w nowym miejscu, albo na wprowadzaniu sprawdzonych koncepcji w nowy, bardziej efektywny sposób [Przegląd Obszarów Wiejskich UE 2009:8].

7 CZY JEDNAK KAŻDA NOWOŚĆ JEST INNOWACYJNA?

8 UJĘCIA INNOWACJI W NAUKACH SPOŁECZNYCH P. Drucker definiuje innowację jako szczególne narzędzie przedsiębiorców, za pomocą którego ze zmiany czynią okazję do podjęcia nowej działalności gospodarczej lub do świadczenia nowych usług [1992:39-40].

9 UJĘCIA INNOWACJI W NAUKACH SPOŁECZNYCH A. Francik innowację określa jako wszelką, z założenia korzystną zmianę w różnych obszarach działalności organizacji, wnoszącą postęp w stosunku do stanu istniejącego, powstałą w organizacji lub poza nią, będącą odpowiedzią na sygnalizowane potrzeby lub zaspokajającą potrzeby dotychczas nieujawnione [2003:24].

10 UJĘCIA INNOWACJI W NAUKACH SPOŁECZNYCH Jeszcze inną definicję proponują autorzy tzw. ujęcia terytorialnego rozwoju regionalnego, zwłaszcza autorzy francuskiej szkoły ekonomii bliskości [Pecqueur, Zimmermann 2004, Rallet, Torre 2005, 2007].

11 UJĘCIE TERYTORIALNE ROZWOJU REGIONALNEGO Terytorium nie jest przestrzenią wyodrębnioną według kryterium geograficzno-administracyjnego, ale przestrzenią ukształtowaną historycznie, w której powstał specyficzny układ instytucjonalnoorganizacyjny [Nowakowska 2011:14].

12 UJĘCIE TERYTORIALNE ROZWOJU REGIONALNEGO Terytorium jest (używając kategorii socjologicznych) miejscem, czyli obszarem dobrze znanym lokalnej społeczności, w którym jest ona zakorzeniona i które utożsamia ze swoją małą ojczyzną.

13 UJĘCIE TERYTORIALNE ROZWOJU REGIONALNEGO To miejsce jest nie tylko społecznie wytwarzane, ale również w różny sposób postrzegane, przyswajane i waloryzowane [Jałowiecki, Szczepański 2009:327].

14 UJĘCIE TERYTORIALNE ROZWOJU REGIONALNEGO Przedmiotem postrzegania jest zawsze określona rzeczywistość. Dostarcza ona różnego rodzaju informacji, które są filtrowane przez czynniki kulturowe i psychologiczne warunkujące daną postrzegającą jednostkę. W rezultacie przedmiotem oceny i waloryzacji [ ] jest nie tyle sama rzeczywistość, ile jej obraz w świadomości człowieka [Jałowiecki, Szczepański 2009:344].

15 UJĘCIE TERYTORIALNE ROZWOJU REGIONALNEGO Aktorzy społeczni dokonują waloryzacji przestrzeni za pomocą różnych kategorii pojęciowych. Dotyczą one jej: użyteczności (funkcjonalne/niefunkcjonalne; nowe/stare; wygodne/niewygodne), walorów estetycznych (ładne/brzydkie; czyste/brudne), przynależności do różnych kategorii społeczno-zawodowych (elitarne/egalitarne, dla wybranych/dla wszystkich) itp.

16 UJĘCIE TERYTORIALNE ROZWOJU REGIONALNEGO Waloryzacja sprawia, że cechy danego terytorium zostają zdefiniowane, jako jego zasoby, które mogą służyć wdrożeniu innowacji. Samo ich występowanie nie jest warunkiem wystarczającym rozwoju [Michalska, Zajda 2011:124, zob. Jewtuchowicz 2005:113, Nowakowska 2011:21, 37].

17 BARIERY ZASTOSOWANIA INNOWACJI Sposób percepcji przestrzeni Wady dokumentów strategicznych Niski poziom kapitału społecznego Polaków Myślenie linearne (taki rodzaj oglądu rzeczywistości społecznej, którego konsekwencją jest odrzucenie zmiany, zwłaszcza radykalnej, i nadmierny konserwatyzm)

18 BARIERY ZASTOSOWANIA INNOWACJI R. Putnam definiuje kapitał społeczny jako takie cechy organizacji społeczeństwa jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania [1995:258].

19 BARIERY ZASTOSOWANIA INNOWACJI Polacy cechują się niskim poziomem zaufania społecznego, są nieufni w stosunku do innych. Tylko niespełna jedna czwarta z nich (23%) wychodzi z założenia, że większości ludzi można ufać, blisko trzy czwarte zaś (74%) wyznaje zasadę zachowywania daleko idącej ostrożności w stosunkach z innymi [Cybulska 2012:1,2,4].

20 BARIERY ZASTOSOWANIA INNOWACJI Na pytanie o pozytywne nastawienie do nieznajomych, spotykanych w różnych sytuacjach życiowych, tylko jedna trzecia respondentów (34%) odpowiada, że odnosi się do nich z ufnością [Cybulska 2012:1,2,4].

21 BARIERY ZASTOSOWANIA INNOWACJI Polacy są ponadto wyraźnie podzieleni w opiniach na temat partnerów biznesowych. Prawie tyle samo wyznaje zasadę, że zaufanie w interesach na ogół się opłaca (38%), co opowiada się za zachowywaniem ostrożności i twierdzi, że zaufanie w tej dziedzinie na ogół źle się kończy (37%) [Cybulska 2012:2-3].

22 BARIERY ZASTOSOWANIA INNOWACJI Tylko około trzech piątych deklaruje zaufanie w stosunku do władz lokalnych swojego miasta lub gminy (58%), a zdecydowana większość nie jest zainteresowana pracą społeczną na rzecz dobra wspólnego [Cybulska 2012:12].

23 BARIERY ZASTOSOWANIA INNOWACJI Tylko co szósty Polak (16%) w 2011 r. poświęcił swój czas wolny na pracę w jakichś organizacjach i instytucjach. W prace społeczne na rzecz społeczności lokalnej czy środowiska naturalnego nigdy nie zaangażowało się aż 65% Polaków [Hipsz, Wądołowska 2011:8].

24 BARIERY ZASTOSOWANIA INNOWACJI Bez odpowiedzi pozostają na razie pytania o to, jak skłonić osoby obdarzone społecznikowskim potencjałem do pracy dla dobra publicznego oraz czy i jak można dotrzeć i zaktywizować tych, którzy często nie wierzą w sens działań zbiorowych, a więc osoby w wieku poprodukcyjnym, gorzej wykształcone i sytuowane, żyjące w mniejszych miejscowościach [Hipsz, Wądołowska 2011:14-15].

25 INNOWACJA NA WSI PROPONOWANE UJĘCIE TEORETYCZNE I PRAKTYKA SPOŁECZNA Typologia zasobów lokalnych autorstwa S. Michalskiej i K. Zajdy Kryterium 1: powszechność albo rzadkość ich występowania a) zasoby występujące często, typowe dla wielu układów lokalnych, b) zasoby rzadkie, specyficzne dla danego terytorium, układu lokalnego.

26 INNOWACJA NA WSI. PROPONOWANE UJĘCIE TEORETYCZNE I PRAKTYKA SPOŁECZNA Kryterium 2: zdolność mobilności zasobów: a) zasoby, które można transferować, b) zasoby, których ze względu na ich wpisanie w dane terytorium możliwość transferu jest ograniczona.

27 zasoby bez barier lokalizacji z barierami lokalizacji zastosowanie niespecyficzne (uniwersalne) zastosowanie specyficzne (unikatowe) zasoby występujące powszechnie o niespecyficznym zastosowaniu np. lasy (1) zasoby występujące powszechnie o specyficznym zastosowaniu (np. gospodarstwa agroturystyczne świadczące usługi powiązane z lokalną kulturą) (3) zasoby występujące w konkretnych lokalizacjach o niespecyficznym zastosowaniu (np. konkretny zbiornik wodny wykorzystywany podobnie jak wiele innych) (2) zasoby występujące w konkretnych lokalizacjach o specyficznym zastosowaniu (np. obiekty zabytkowe wpisane w lokalną specyfikę, wykorzystywane w sposób unikatowy, niestandardowy) (4) źródło: Michalska, Zajda 2011, s.124

28 TRAJEKTORIE WYKORZYSTANIA ZASOBÓW 1) specyficzna (zasoby unikatowe dla danego obszaru są wykorzystywane w sposób niestandardowy, w związku z lokalną tradycją, specyfiką), 2) ogólna (zasoby występujące powszechnie są wykorzystywane w sposób standardowy),

29 TRAJEKTORIE WYKORZYSTANIA ZASOBÓW 3) ogólna z rysami specyficznymi (zasoby powszechne, typowe dla wielu obszarów są wykorzystywane w sposób niestandardowy, unikatowy, związany z lokalną specyfiką), 4) banalizująca (zasoby unikatowe dla danego obszaru są wykorzystywane w sposób typowy, standardowy bez nawiązania do ich specyfiki) [Michalska, Zajda 2011:124].

30 Innowacyjne są te projekty, w których zasoby lokalne zostały wykorzystane zgodnie z trajektorią specyficzną oraz ogólną z rysami specyficznymi.

31 INNOWACJA O innowacyjności danego działania, projektu, przedsięwzięcia decyduje to, w jaki sposób wykorzystuje ono zasoby lokalne. Innowacyjne jest zarówno wykorzystanie zasobów unikatowych dla danego obszaru w sposób niestandardowy, jak i wykorzystanie zasobów powszechnych (typowych dla wielu obszarów), ale w sposób unikatowy.

32 PRZYKŁADY PROJEKTÓW INNOWACYJNYCH Trasy wśród koron drzew Skarby Maasland w przekazie ustnym Karp zatorski Oferta grupy partnerskiej Krzemiennego Kręg