Inne czasy, epoki w historii Polski

Transkrypt

1 Epoki historyczne PREHISTORIA (lub inaczej prahistoria, ok. 2 mln lat temu ok p.n.e.) od powiedzmy pojawienia się człowieka do wynalezienia pisma. Dzieli się na kilka podepok : paleolit, neolit, epoka miedzi, epoka brązu, epoka żelaza STAROŻYTNOŚĆ (epoka starożytna, ok p.n.e. do 476 r.) od wynalezienia pisma do upadku cesarstwa zachodniorzymskiego) ŚREDNIOWIECZE (476 r. do 1492 r.) od upadku cesarstwa zachodniorzymskiego do odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. Podaje się też jako datę końcową ok wynalazek druku, 1453 upadek Konstantynopola. NOWOŻYTNOŚĆ (od 1492 r. do 1914 lub 1918 r.) WSPÓŁCZESNOŚĆ (inaczej czasy współczesne, najnowsze, 1914 lub 1918 nadal trwa) Epoki w sztuce i literaturze SZTUKA STAROŻYTNA (ANTYK) SZTUKA ŚREDNIOWIECZNA (ROMAŃSKA, GOTYCKA) RENESANS wiek XV i XVI BAROK od końca XVI wieku do początków XVIII wieku OŚWIECENIE XVIII wiek ROMANTYZM pierwsza połowa XIX wieku POZYTYWIZM -druga połowa XIX wieku Dynastie panujące w Polsce Piastowie ( ) rodzima dynastia Przemyślidzi ( ) dynastia pochodząca z Czech Andegawenowie ( ) dynastia pochodząca z Węgier Jagiellonowie ( ) dynastia pochodząca z Litwy Wazowie ( ) dynastia pochodząca ze Szwecji Sasi (Wettynowie, czasy saskie ) dynastia pochodząca z Saksonii Inne czasy, epoki w historii Polski czasy zygmuntowskie ( ) panowanie Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta złoty wiek ( ) panowanie Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta i Stefana Batorego. srebrny wiek ( ) panowanie Zygmunta III Wazy, Władysława IV, Jana Kazimierza, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Jana III Sobieskiego. czasy saskie ( ) panowanie Augusta II Mocnego i Augusta III czasy stanisławowskie ( ) panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego Bliski Wschód

2 3500 p.n.e. Sumerowie wynaleźli pismo klinowe, pierwsze na świecie pismo obrazkowe 1200 p.n.e. Fenicjanie stworzyli pierwsze na świecie pismo alfabetyczne Grecja 776 p.n.e. pierwsze igrzyska w Olimpii (pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie 1896 r. Ateny) 490 p.n.e. Bitwa pod Maratonem (Grecja zaatakowana przez Persów, słynny bieg maratoński) 480 p.n.e. bitwa pod Termopilami (grecko-perska w wąwozie termopilskim, słynnych 300 Spartan króla Leonidasa) 429 p.n.e. śmierć Peryklesa (był filarem ateńskiej demokracji) 431 p.n.e. 404 p.n.e. Wojna Peloponeska między Spartą a Atenami (pisał o niej wspaniały historyk grecki Tukidydes) 333 p.n.e. początek wyprawy Aleksandra Macedońskiego przeciwko Persom Rzym 753 p.n.e. założenie miasta Rzym p.n.e. I Wojna Punicka (Rzym vs Kartagina) p.n.e. II Wojna Punicka (Rzym vs Kartagina, Hannibal przekroczył Alpy, 216 p.n.e. bitwa pod Kannami, 202 p.n.e. bitwa pod Zamą) p.n.e. III Wojna Punicka (Rzym vs Kartagina) p.n.e. powstanie Spartakusa 49 p.n.e. Juliusz Cezar przekroczył Rubikon i wkroczył z wojskami do Italii rozpoczynając wojnę domową 44 p.n.e. Juliusz Cezar został zamordowany (słynne słowa I ty Brutusie przeciwko mnie? ) 31 p.n.e. - bitwa morska pod Akcjum (flota Kleopatry i Marka Antoniusza pokonana przez flotę Oktawiana Augusta) 313 r. edykt mediolański (tolerancja dla chrześcijaństwa w imperium rzymskim) 380 r. chrześcijaństwo religią państwową w imperium rzymskim (wyznawanie innych staje się nielegalne) 395 r. podział w imperium rzymskiego na dwie części: cesarstwo zachodniorzymskie (stolica Rzym) i cesarstwo wschodniorzymskie (zwane bizantyjskim lub bizantyńskim stolica Konstantynopol, inaczej Bizancjum, dziś Istambuł) 476 r. upadek cesarstwa zachodniorzymskiego, koniec starożytności Europa i świat 529 r. św. Benedykt zakłada na Monte Cassino (Italia, Włochy) pierwszy klasztor benedyktynów 622 r. hidżra (ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny). Początek nowej ery muzułmańskiej 732 r. Karol Młot pokonał Arabów pod Poitiers 800 r. Karol Wielki, król Franków koronowany na cesarza (używa tytułu cesarza rzymskiego) 843 r. traktat w Verdun podział państwa Franków (Karola Wielkiego) na trzy części. Dały początek Niemcom, Francji i Włochom. 962 r. koronacja Ottona I na cesarza odnowionego cesarstwa rzymskiego (tak naprawdę niemieckiego)

3 1054 r. wielka schizma wschodnia (podział chrześcijaństwa na katolicyzm i prawosławie) 1095 r. synod w Clermont, wezwanie do wyprawy krzyżowej czyli krucjaty r. pierwsza krucjata (zdobycie Jerozolimy, powstanie w ziemi świętej państewek chrześcijańskich, m.in. Królestwo Jerozolimskie) 1122 r. ugoda cesarstwa z papiestwem w Wormacji 1204 r. złupienie Konstantynopola przez krzyżowców IV krucjaty 1291 r. upadek Akki (koniec wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej) 1450 r. wynalazek druku: Jan Gutenberg 1453 r. upadek Konstantynopola, stolicy cesarstwa bizantyjskiego. Zdobyte przez Turków staje się ich stolicą (zmieniają nazwę Konstantynopola na Stambuł/Istambuł) r. Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę (koniec średniowiecza) 1497 r. Vasco da Gama opłynął Afrykę i dotarł do właściwych Indii 1517 r. wystąpienie Marcina Lutra początek reformacji (powstanie wyznań protestanckich: Luteranizm, kalwinizm, anglikanizm, itd.) Ferdynand Magellan opłynął ziemię dookoła trwa sobór trydencki 1588 Anglia Elżbiety I pokonuje hiszpańską Niezwyciężoną Armadę (flotę) 1598 edykt nantejski rewolucja angielska (Oliver Cromwell) chwalebna (inaczej sławetna) rewolucja wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych (Jerzy Waszyngton) 1776, 4 lipca Deklaracja Niepodległości (USA) 4 lipca to ich największe święto, jak u nas 11 listopada 1787 konstytucja stanów Zjednoczonych (pierwsza na świecie), (druga na świecie a pierwsza w Europie będzie polska z 3 maja 1791) rewolucja francuska (lub do 1794) 1789, 14 lipca zdobycie Bastylii (14 lipca to ich największe święto, jak u nas 11 listopada), początek rewolucji francuskiej 1789 Deklaracja praw człowieka i obywatela (rewolucyjna Francja) 1792 Ludwik XVI ścięty na gilotynie, Francja republiką terror jakobinów Maksymiliana Robespierre a ( rewolucja zaczęła zjadać własne dzieci ) rządy Napoleona Bonaparte we Francji ( jako konsul, jako cesarz Francuzów), liczne wojny utworzenie Księstwa Warszawskiego 1812 wyprawa Napoleona na Moskwę 1813 bitwa narodów pod Lipskiem dni Napoleona i bitwa pod Waterloo KONGRES WIEDEŃSKI 1782 maszyna parowa James a Watt a 1825 lokomotywa Stephensona 1848 wiosna ludów wojna secesyjna (w Stanach Zjednoczonych, Abraham Lincoln) zjednoczenie Włoch (Camillo Cavour) 1871 zjednoczenie Niemiec (Otto von Bismarck) 1896 r. pierwsze igrzyska nowożytne w Atenach rewolucja w Rosji i Kongresówce 1914 zamach w Sarajewie, zabójstwo arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żony (był następcą na tron austro-węgierski, z dynastii Habsburgów). Bezpośrednia przyczyna wybuchu I

4 wojny światowej I wojna światowa rewolucja bolszewicka w Rosji (obalenie caratu, Włodzimierz Lenin, komuniści bolszewicy) 1917 USA przystąpiły do wojny po stronie Ententy a przeciwko państwom centralnym 1918, 11 listopada Koniec I wojny światowej. Odzyskanie niepodległości przez Polskę traktat wersalski. Pokój zawarty po I wojnie światowej. Polska Państwo pierwszych Piastów. Wieki X-XII do 1138 roku ok panowanie Mieszka I. 966 chrzest Polski. Ślub Mieszka I i czeskiej księżniczki Dobrawy. 972 bitwa pod Cedynią panowanie Bolesława Chrobrego. 997 Misja do pogańskich Prusów i męczeńska śmierć św. Wojciecha. 999 papież kanonizował (ogłosił świętym) Wojciecha zjazd gnieźnieński (czyli zjazd w Gnieźnie). Cesarz niemiecki Otton III przybył z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie i został wspaniale ugoszczony przez Bolesława Chrobrego. Wymieniono dary m.in. Bolesław otrzymał kopię włóczni św. Maurycego co symbolizowało zgodę cesarza na koronację królewską dla Bolesława. Utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie oraz trzech biskupstw (Kraków, Wrocław, Kołobrzeg) koronacja Bolesława Chrobrego, pierwszego króla Polski śmierć Bolesława Chrobrego panowanie Mieszka II Lamberta koronacja królewska Mieszka II najazd księcia czeskiego Brzetysława I (zniszczone i splądrowane grody Gniezno i Poznań) panowanie Kazimierza I Odnowiciela Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę Polski z Gniezna do Krakowa (Gniezno i Poznań zniszczone przez Brzetysława) panowanie Bolesława II Szczodrego (Śmiałego) zamordowanie biskupa Stanisława, bunt przeciwko Bolesławowi Śmiałemu, wygnanie króla na Węgry panowanie Władysława I Hermana panowanie Bolesława III Krzywoustego (od 1106 nad całym krajem po pozbyciu się brata Zbigniewa) powstanie kroniki Galla Anonima na dworze księcia Bolesława Krzywoustego śmierć Bolesława Krzywoustego. Początek dwuwiekowego rozbicia dzielnicowego Polski w wyniku postanowień testamentu (statutu) Krzywoustego. Rozbicie dzielnicowe. Wieki XII-XIV

5 od 1138 rządzą synowie Bolesława Krzywoustego a następnie ich synowie, itd. następuje rozdrobnienie dzielnicowe 1211 książę Henryk Brodaty dokonał lokacji na prawie magdeburskim Złotoryi. Była to pierwsza na ziemiach polskich lokacja na prawie niemieckim. ok powstała kronika Wincentego Kadłubka początek rokowań Konrada Mazowieckiego z Krzyżakami w sprawie ich osiedlenia na pograniczu mazowiecko-pruskim Konrad mazowiecki nadał Krzyżakom ziemię chełmińską bulla papieża potwierdzająca nadania i przywileje dla Krzyżaków, którzy osiedlają się nad Wisłą najazd Mongołów na Małopolskę i Śląsk, bitwa pod Legnicą. W bitwie zginął Henryk Pobożny papież kanonizował biskupa krakowskiego Stanisława ze Szczepanowa, zamordowanego w 1079 roku na rozkaz króla Bolesława Szczodrego (Śmiałego) król Czech Wacław II zajął Małopolskę z Krakowem i ziemię sandomierską. Wacław II wprowadził na zajętych ziemiach urząd starosty koronacja królewska Przemysła II koronacja, w Gnieźnie, króla czeskiego Wacława II na króla Polski śmierć Wacława II i koronacja jego syna Wacława III. Wybuch powstania przeciwko niemu Zabójstwo Wacława III w Ołomuńcu. Zakończyło się chwilowe panowanie dynastii Przemyślidów w Polsce (Wacława II i Wacława III) panowanie Władysława Łokietka Zajęcie przez Krzyżaków Pomorza Gdańskiego koronacja Władysława Łokietka po raz pierwszy w Krakowie (i odtąd zawsze tutaj oprócz koronacji Stanisława Augusta Poniatowskiego jego odbyła się w Warszawie). Ponowne zjednoczenie Polski i koniec rozbicia dzielnicowego Bitwa pod Płowcami Śmierć Władysława Łokietka. Wieki XIV-XVI do roku 1572 (koniec rządów Piastów oraz czasy Andegawenów i Jagiellonów) Panowanie Kazimierza Wielkiego (Podbój Rusi Halickiej, statuty Kazimierza Wielkiego dla Wielkopolski i Małopolski, zastał Polskę drewnianą a zostawił murowaną ) 1343 Pokój kaliski z Krzyżakami Założenie Akademii Krakowskiej (Uniwersytet Jagielloński) Uczta u Wierzynka. Zjazd monarchów w Krakowie z udziałem cesarza i króla Czech, króla Polski, króla Węgier, króla Cypru, króla Danii, księcia mazowieckiego, książąt śląskich i margrabiego brandenburskiego Śmierć Kazimierza Wielkiego (ostatniego z Piastów na polskim tronie) Panowanie Ludwika Węgierskiego (dynastia Andegawenów) Przywilej w Koszycach Jadwiga Andegaweńska na tronie polskim Unia polsko-litewska w Krewie.

6 Panowanie Władysława Jagiełły Chrzest, koronacja, ślub Władysława Jagiełły z Jadwigą Wielka wojna z Zakonem krzyżackim. 1410, 15 lipca Bitwa pod Grunwaldem Bezskuteczne oblężenie Malborka przez wojska Władysława Jagiełły I pokój toruński sobór w Konstancji, wystąpienie Pawła Włodkowica Panowanie Władysława III Jagiellończyka (inaczej Władysława Warneńczyka) Władysław III (Jagiellończyk lub Warneńczyk) królem Węgier (unia personalna Polski i Węgier) W bitwie pod Warną z Turkami zginął król Władysław III Warneńczyk Bezkrólewie Panowanie Kazimierza Jagiellończyka. XV w. Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego oraz inne dzieła tworzy Jan Długosz Wojna trzynastoletnia (zapoczątkowana inkorporacją, czyli włączeniem Prus do Korony, czyli Polski) 1454 Przywilej cerekwicko-nieszawski II pokój toruński (koniec wojny trzynastoletniej). Prusy Królewskie włączone do Polski Panowanie Jana Olbrachta pierwszy sejm walny (odbył się w Piotrkowie) Panowanie Aleksandra Jagiellończyka Przyjęcie przez sejm konstytucji Nihil novi (nic nowego w domyśle bez zgody szlachty) Panowanie Zygmunta Starego Wystąpienie Marcina Lutra w Niemczech Hołd pruski, traktat krakowski. Albrecht Hohenzollern na rynku krakowskim złożył hołd Zygmuntowi Staremu Panowanie Zygmunta II Augusta Zawarcie unii lubelskiej pomiędzy Polską i Litwą. Unia lubelska jest unią realną powstaje wspólne państwo, które nazywamy: Rzeczpospolita Obojga Narodów (I Rzeczpospolita , II Rzeczpospolita , III Rzeczpospolita 1989 trwa) 1572 Śmierć Zygmunta Augusta. Koniec dynastii Jagiellonów na tronie Polski. 1572, 23/24 sierpnia noc św. Bartłomieja we Francji. Królowie elekcyjni. XVI-XIX w uchwalenie konfederacji warszawskiej. Zapewnienie swobody wyznania dysydenckiej szlachcie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów pierwsza wolna elekcja w Polsce (pacta conventa, artykuły henrykowskie) Panowanie Henryka Walezego Panowanie Anny Jagiellonki Panowanie Stefana Batorego

7 1573 królem Polski wybrany został Henryk Walezy ucieczka Henryka Walezego z Polski do Francji. Zostaje zdetronizowany 1575 królową wybrana została Anna Jagiellonka ożenek i koronacja księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego i Anny Jagiellonki śmierć króla Stefana Batorego (Anna Jagiellonka abdykuje) Panowanie Zygmunta III Wazy 1595 założenie Akademii Zamojskiej przenosiny dworu królewskiego z Krakowa do Warszawy unia brzeska (część prawosławnych uznała zwierzchność papieża powstał tzw. kościół grekokatolicki [inaczej unicki - wyznawcy to unici lub grekokatolicy]) bitwa pod Kircholmem (Polacy vs Szwedzi) polska husaria Jana Karola Chodkiewicza zmiotła kilka razy liczniejsza armię szwedzką rokosz Zebrzydowskiego 1610 bitwa pod Kłuszynem (Polacy vs Moskale czyli Rosjanie) polska husaria Stanisława Żółkiewskiego odniosła świetne zwycięstwo, co pozwoliło niebawem zająć Moskwę bitwa pod Cecorą (Polacy vs Turcy) przegrana dla Polski, zginął hetman Stanisław Żółkiewski Panowanie Władysława IV Wazy Panowanie Jana Kazimierza Wazy powstanie Chmielnickiego (Bohdana) na Ukrainie ugoda w Perejasławiu 1652 pierwszy sejm zerwany za pomocą liberum veto przez posła z Upity Władysława Sicińskiego. Początki rządów oligarchii magnackiej w Polsce traktaty welawsko-bydgoskie Jan Kazimierz przyznaje całkowitą niezależność Prusom Książęcym ugoda (unia) hadziacka II wojna północna, czyli tzw. Potop szwedzki. Obrona Jasnej Góry (Częstochowy), pokój zawarto w Oliwie 1668 Jan Kazimierz abdykował Michał Korybut Wiśniowiecki 1672 pokój w Buczaczu (Polska traci na rzecz Turcji część Ukrainy i Podole) Panowanie Jana III Sobieskiego 1673 bitwa pod Chocimiem (Turków pokonuje Jan Sobieski) 1683 bitwa z Turkami pod Wiedniem. Osiecz wiedeńska wspaniałe zwycięstwo Jana III Sobieskiego i jego husarii nad armią turecką Panowanie Augusta II Sasa (Wettyna) zwanego Mocnym. Polska w unii personalnej z Saksonią pokój w Karłowicach (Polska odzyskuje od Turcji część Ukrainy i Podole zabrane pokojem z Buczacza) Panowanie Augusta III Sasa (Wettyna).

8 Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego konfederacja barska I rozbiór Polski powstaje Komisja Edukacji Narodowej (KEN) pierwsze na świecie ministerstwo edukacji Sejm Czteroletni (Wielki). 1791, 3 maja uchwalenie pierwszej polskiej konstytucji (Konstytucja 3 maja) wojna z Rosją w obronie konstytucji. Ustanowiono Order Virtuti Militari (łac. męstwu wojennemu) zawiązanie konfederacji targowickiej II rozbiór Polski insurekcja (czyli inaczej powstanie) kościuszkowska III rozbiór Polski. Polska pod zaborami 1797 utworzenie Legionów Polskich we Włoszech powstanie Księstwa Warszawskiego kongres wiedeński (w sprawie polski postanowiono: powstaje Królestwo Polskie (zwane Kongresowym) w związku z Rosją, Wielkie Księstwo Poznańskie oraz Rzeczpospolita Krakowska) 1830, 29 listopada na 30 listopada Noc Listopadowa, początek powstania listopadowego (trwa w l ) początek rzezi galicyjskiej (rabacja galicyjska). 1846, 21 lutego początek powstania krakowskiego. 1863, 22 stycznia początek powstania styczniowego (trwa w l ) rewolucja w Rosji i Kongresówce I wojna światowa. 1918, 11 listopada Koniec I wojny światowej. Odzyskanie niepodległości przez Polskę traktat wersalski. Pokój zawarty po I wojnie światowej. Lata (II Rzeczpospolita, XX-lecie międzywojenne) 1918 Powstanie wielkopolskie przyłączenie Wielkopolski do Polski 1919,1920,1921 I, II i III powstanie śląskie 1920 Gdańsk stał się Wolnym Miastem według postanowień traktatu wersalskiego gen. Józef Haller w Pucku dokonał zaślubin Polski z morzem Wojna polsko-bolszewicka. 1920, 15 sierpnia Bitwa warszawska, zwana cudem nad Wisłą. 1921, 17 marca Sejm ustawodawczy uchwalił konstytucję marcową Traktat ryski. Podpisany w Rydze traktat pokojowy kończył wojnę polsko-bolszewicką, ustalił przebieg wschodniej granicy Polski.