Sztuka wojny. Sun Tzu, Sun Pin

Transkrypt

1 Sztuka wojny, Sun Pin Pojęcia wojny nie należy ograniczać tylko do zakresu militarnego. W rzeczywistości ludzie od zarania dziejów nieustannie toczą wiele wojen, zwi¹zanych zarówno z życiem osobistym, jak i zawodowym. Dlatego te zasady przygotowania i prowadzenia wojen, spisane ponad dwa i pół tysiąca lat temu przez dwóch chińskich strategów, i Sun Pina, nadal są aktualne. Mogą być wykorzystywane nie tylko w nauce wojskowości, ale równie w innych obszarach życia, jak kontakty międzyludzkie, zachowania związane z karierą lub biznes. Znaczenie i przygotowanie do wojny strona 2 Wojna jest sprawą najważniejszą z punktu widzenia istnienia państwa. Powinna być jednak wywoływana jedynie wtedy, gdy państwo znajduje się w obliczu zagrożenia. Wojny nie należy także bez potrzeby przedłużać, gdyż nawet dla wygranego wiąże się ona z pewnymi kosztami. Rozpoczęcie wojny powinny poprzedzać rozpoznanie i ocena terenu, na jakim będą prowadzone działania, a także rozpoznanie wroga. Na podstawie rozpoznania można dobrać odpowiednią metodę prowadzenia działań i sformułować strategię wojny. Zasady i metody prowadzenia wojny strona 6 Jedną z ważniejszych zasad prowadzenia wojny jest stosowanie podstępu i wprowadzanie przeciwnika w błąd. Nieprzyjacielem należy manipulować tak, aby nieświadomie odsłonił swoje słabości. Wtedy słabości te można wykorzystać. Działania wojenne można prowadzić wykorzystując wiele różnych metod i taktyk. Wybór taktyki jest uzależniony przede wszystkim od rodzaju terenu, na jakim ma być prowadzona wojna. Dowódcy i żołnierze strona 10 Jednym z czynników decydujących o przebiegu wojny są cechy dowódców armii. Ich sukces zależy zaś od tego, czy rozumieją filozofię wojny i zdają sobie sprawę z czynników, które decydują o wygranej lub przegranej. Dowódcy powinni tak przedstawić cele państwa oraz władcy, aby żołnierze się z tymi celami identyfikowali i przyjmowali za własne. Wojsko nie jest bezkształtną masą, której siła leży wyłącznie w liczebności, ale zwartymi szeregami wyszkolonych żołnierzy. Ich skuteczność zależy w dużym stopniu od odpowiedniej motywacji. W procesie motywacji bardzo ważną rolę odgrywają nagrody i kary. 1

2 Znaczenie i przygotowanie wojny Wojna jest sprawą najważniejszą z punktu widzenia istnienia państwa. Powinna być jednak wywoływana jedynie wtedy, gdy państwo znajduje się w obliczu zagrożenia. Wojny nie należy także bez potrzeby przedłużać, gdyż nawet dla wygranego wiąże się ona z pewnymi kosztami. Rozpoczęcie wojny powinny poprzedzać rozpoznanie i ocena terenu, na jakim będą prowadzone działania, a także rozpoznanie wroga. Na podstawie rozpoznania można dobrać odpowiednią metodę prowadzenia działań i sformułować strategię wojny. Przystąpienie do wojny powinniśmy poprzedzić działaniami prowadzonymi według określonego schematu (Rys. 1.). Rys. 1. Działania poprzedzające rozpoczęcie wojny Analiza zagrożenia bezpieczeństwa państwa Decyzja o przystąpieniu do wojny Zebranie informacji na temat nieprzyjaciela Zebranie informacji na temat obszaru, na jakim będą prowadzone działania wojenne Sformułowanie strategii prowadzenia wojny Rozpoczęcie działań wojennych Wojnę uważa się za podstawę przetrwania państwa, zwycięstwo w niej za warunek jego istnienia, a porażkę za jednoznaczną z jego zagładą. Jednakże należy pamiętać, że przystąpienie i prowadzenie wojny jest obwarowane wieloma ograniczeniami. Przede wszystkim, nie powinniśmy rozpoczynać wojny w innym przypadku niż stan bezpośredniego zagrożenia. Wojny nie należy także bez potrzeby przedłużać, gdyż nawet dla wygranego wiąże się ona z kosztami, zarówno w ludziach, jak i materiałach. W każdym przypadku wojna oznacza także poświęcenie wszystkich sfer działalności państwa na jej rzecz. Może się więc zdarzyć, że ponoszone koszty będą większe od korzyści, jakie wojna przyniesie. Kolejnym zagrożeniem, jakie niesie ze sobą przedłużająca się wojna, może być niespodziewany atak strony trzeciej, początkowo nie związanej bezpośrednio z konfliktem. W miarę trwania działań wojennych państwa, które biorą w nich udział, stają się coraz bardziej osłabione. Powoduje to, że stają się dla innych łatwym celem. 2

3 Prowadzenie wojny niesie więc ze sobą duże zagrożenie. Dlatego też, decyzji o przystąpieniu do niej nie powinniśmy podejmować z osobistych pobudek ani pod wpływem czynników o zabarwieniu emocjonalnym. Do takich czynników zaliczyć możemy: pośpiech Ze względu na zagrożenia i koszty, jakie wojna niesie ze sobą, decyzja o przystąpieniu do niej wymaga wnikliwej analizy. Powinniśmy ją przeprowadzić z rozwagą i dokładnie. Czasu wymaga nie tylko podjęcie decyzji, ale także samo przygotowanie do rozpoczęcia działań wojennych. Musimy starannie zaplanować ich przebieg oraz dokładnie przygotować naszą armię do kampanii wojennej. Armia, która nie została odpowiednio przygotowana, jest dla nas bezużyteczna. Dlatego też nie powinniśmy przystępować do wojny w pośpiechu, czyli bez przygotowania, gdyż może to zwiększać możliwość przegranej. strach przed uznaniem za tchórza Decyzji o rozpoczęciu wojny nie powinniśmy podejmować pochopnie, pod wpływem impulsu lub kierując się jedynie potrzebą chwili. Powinna ona zawsze mieć racjonalne i obiektywne przesłanki, które wskazują na bezpośrednie zagrożenie dla państwa. Za racjonalną przesłankę nie można uznać stwierdzenia doradców, że władca powinien przyłączyć się do wojny prowadzonej przez jego sojuszników, bo inaczej ich straci oraz zostanie uznany za tchórza. W takiej sytuacji władca nie powinien decydować się na rozpoczęcie wojny. emocje osobiste Władca jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo państwa i jego obywateli. Nie powinien ich więc bez potrzeby narażać na udział w wojnie wywołanej na podstawie nieracjonalnych przesłanek. Władca nie może się więc kierować emocjami ani uczuciami skierowanymi przeciwko potencjalnym wrogom. Do negatywnych emocji, które nie powinny być podstawą podjęcia decyzji o przystąpieniu do wojny, zaliczyć można przede wszystkim gniew i złość władcy. chęć zemsty W wojnę zaangażowane są wszystkie aspekty funkcjonowania państwa oraz wszyscy jego obywatele. Nie jest ona indywidualną sprawą władcy ani żadnego z doradców lub dowódców armii. Powody, dla których jest rozpoczynana, muszą więc dotyczyć ogółu obywateli. Takim powodem jest, na przykład, zagrożenie bezpieczeństwa państwa. Zemsta zaś jest sprawą indywidualną, związaną z krzywdą, której doznała jedna osoba. Dlatego też, chęć zemsty nie może być pobudką do podjęcia decyzji o przystąpieniu do wojny. chęć zysku Wojnę możemy rozpocząć jedynie po to, aby uniknąć realnego bądź potencjalnego zagrożenia. Wojna nie zawsze musi być więc jedynie działaniem defensywnym. Niekiedy zwyciężyć i pokonać zagrożenie można tylko atakując pierwszemu. Atak nie powinien być jednak spowodowany pobudkami materialnymi. Zysk, jaki możemy osiągnąć dzięki wojnie, czyli zdobyte łupy bądź podbite terytoria, jest jedynie elementem dodatkowym, który nie ma wpływu na decyzję o przystąpieniu do wojny. Przystąpienie do wojny to zawsze wynik racjonalnych rozważań opartych na obiektywnych przesłankach. 3

4 Przebieg wojny należy starannie zaplanować i przygotować. Zaangażowanie się w konflikt, którego nie poprzedziliśmy wnikliwymi analizami oraz nie prowadzimy zgodnie z przyjętą strategią, zwykle przynosi niepowodzenie. Wskazane jest także podejmowanie tylko takich działań, co do których poprzedzające analizy wykazały realne szanse powodzenia. Przygotowanie do rozpoczęcia wojny wiąże się z analizą informacji na temat wroga, zdobytych dzięki działalności szpiegów. Do najważniejszych informacji należą: dokładnie rozpoznane i określone rodzaje terenów, na jakich planuje się prowadzenie działań wojennych Rozpoczynanie działań na terenie, o którym nic nie wiemy, naraża armię na niepotrzebne straty oraz zwiększa koszty prowadzenia kampanii wojennej. Brak rozpoznania terenu przed przystąpieniem do wojny oznacza jednocześnie brak możliwości zaplanowania przebiegu działań. dane na temat liczebności armii nieprzyjaciela Informacje te pozwolą na zmobilizowanie armii na tyle licznej, abyśmy mogli przeciwstawić ją siłom wroga. Świadomość tego, jak liczna jest armia nieprzyjaciela umożliwia także takie zaprojektowanie przebiegu działań, które zwiększy szanse na zwycięstwo nawet wtedy, gdy nasza armia będzie znacznie mniej liczna od armii przeciwnika. cele, jakie mogą przyświecać działaniom nieprzyjaciela Znajomość celów nieprzyjaciela pozwala na opracowanie sposobu, w jaki będziemy prowadzić działania wojenne. Gdy znamy cele wroga, możemy także przewidzieć, gdzie skierowane będą jego ataki. Dzięki temu możemy zawczasu przygotować sposób obrony i zwiększyć jej skuteczność. charakterystyka dowódców nieprzyjacielskiej armii Jedną z najważniejszych zasad prowadzenia wojny jest atakowanie tam, gdzie jest to najbardziej niekorzystne dla nieprzyjaciela. Przygotowując się do wojny, musimy więc poznać wszystkie jego silne i słabe miejsca, w tym także zalety i słabości dowódców jego armii. W ten sposób będziemy mogli zaplanować działania tak, aby wykorzystać wady jego dowódców dla własnych celów. przygotowanie armii nieprzyjaciela do wojny Kiedy analizujemy przygotowanie armii nieprzyjaciela, oceniamy przede wszystkim stopień jej wyszkolenia, stopień przestrzegania dyscypliny oraz dokładność, z jaką wykonuje ona rozkazy przełożonych. Znajomość tych czynników pozwala przewidzieć, przeciw jak sprawnej i skutecznej armii będziemy toczyć kampanię. sposób dowodzenia armią Dobre poznanie nieprzyjaciela oznacza także konieczność poznania schematów, jakie stosuje on w procesie dowodzenia. Dzięki temu z większą pewnością będziemy mogli przewidzieć jego kolejne posunięcia. Zebrane informacje będą podstawą do określenia szans powodzenia planowanej kampanii wojennej. Pozwolą także na odpowiednie przygotowanie wojsk do starcia z armią nieprzyjaciela. Przygotowania powinniśmy zakończyć sformułowaniem strategii działań, w której wykorzystujemy wiedzę zdobytą w rozpoznaniu. Strategia zawiera, między innymi: opis celu strategicznego 4

5 Priorytetowym celem wojny powinno być pokonanie przeciwnika bez walki. W ten sposób osiągniemy korzyści, o jakich myśleliśmy przystępując do wojny. Jednocześnie unikniemy kosztów, jakie są związane z prowadzeniem wojny. Ogólny cel strategiczny powinniśmy sformułować w ten sposób, aby można było na jego podstawie określić cele szczegółowe. Są one podstawą do określenia dalszych planów działań. opis sposobu użycia i rozmieszczenia wojska Zaplanowanie i dokładne opisanie tych dwóch elementów pozwala zbudować i wykorzystać siłę strategiczną. Siła strategiczna opiera się bowiem nie na liczebności wojsk, ale na odpowiednim doborze ludzi do zadań i wykorzystaniu ich w odpowiedniej chwili. zaplanowany przebieg działań wojennych Opisanie w strategii przebiegu działań pozwala określić, jakiej siły będziemy potrzebowali w kolejnych etapach prowadzonej wojny. Jest on także punktem wyjścia dla dowódców do określenia sposobu dowodzenia wojskiem oraz stosowanych taktyk walki. W strategii powinniśmy także uwzględnić rodzaj terenu, na jakim będą prowadzone działania oraz taktyki, jakich użyjemy na każdym z terenów. charakterystykę systemu nagród i kar Jednym z ważnych elementów systemu dowodzenia armią jest sposób motywacji żołnierzy. Jego przejawem jest system nagród i kar. Zachowanie sprawiedliwości przyznawania nagród i wymierzania kar oraz ich przejrzystości uzyskamy wówczas, gdy z wyprzedzeniem zdefiniujemy i zapiszemy w strategii kryteria ich stosowania. Nie wyruszaj na wojnę, jeżeli nie ma zagrożenia.... sto zwycięstw w stu bitwach nie jest szczytem osiągnięć. Prawdziwym szczytem osiągnięć jest pobicie armii wroga bez walki. W wojnie ceni się zwycięstwo, a nie przedłużające się działania. A zatem, kto zna się na wojnie, podbija armie bez przystępowania do bitwy, zajmuje ufortyfikowane miasta bez oblegania ich i niszczy państwo przeciwnika bez przedłużających się walk. Musi walczyć pod Niebem, nie stawiając sobie za najwyższy cel wyłącznie niszczenia. Wtedy broń nie stępieje, a korzyści zostaną osiągnięte. Oto strategia planowania ofensywy....nigdy nie widziałem, aby jakieś korzyści przynosiła długa kampania. Żaden kraj nigdy nie skorzystał na przedłużającej się wojnie. 5

6 Kto zna wroga i zna siebie, temu nic nie grozi, choćby i w stu bitwach. A zatem, gdy dokonujesz poprzedzonego dokładnym rozpoznaniem porównania i określasz prawdziwą naturę poszczególnych elementów, zadaj pytania: Który władca posiada Tao? Który generał ma większe umiejętności? Kto zdobył przewagę Nieba i Ziemi? Czyje prawa i rozkazy są skuteczniej przestrzegane? Czyje siły są większe? Czyi oficerowie i żołnierze są lepiej wyszkoleni? Czyj system nagród i kar jest bardziej klarowny? Na podstawie tej wiedzy poznaję, kto zwycięży, a kto przegra! Ruszajcie na wojnę tylko wtedy, gdy zostały poczynione wszystkie przygotowania. Kto ma małe miasto warowne, lecz silną obronę, posiada zgromadzone środki. Kto ma niewielu żołnierzy, ale silną armię, jest przygotowany. Nikt pod Niebem, kto prowadzi obronę bez żadnego wsparcia lub staje do boju bez przygotowania, nie będzie niezdobyty ani twardy. Sun Pin Zasady i metody prowadzenia wojny Jedną z ważniejszych zasad prowadzenia wojny jest stosowanie podstępu i wprowadzanie przeciwnika w błąd. Nieprzyjacielem należy manipulować tak, aby nieświadomie odsłonił swoje słabości. Wtedy słabości te można wykorzystać. Działania wojenne można prowadzić wykorzystując wiele różnych metod i taktyk. Wybór taktyki jest uzależniony przede wszystkim od rodzaju terenu, na jakim ma być prowadzona wojna. Każda z taktyk, jakimi prowadzone są działania wojenne, może być realizowana za pomocą wybranej metody. Zarówno metody, jak i taktyki, powinniśmy stosować przestrzegając zasad prowadzenia wojny (Rys. 2.). 6

7 Rys. 2. Hierarchia zasad, metod i technik prowadzenia wojny Zasady prowadzenia wojny Metody prowadzenia wojny Metody klasyczne Metody nieklasyczne Taktyki prowadzenia wojny Zwycięstwo w wojnie można osiągnąć jedynie wtedy, gdy władca i dowódcy przestrzegają kilku podstawowych zasad. Zasady te wynikają z filozofii wojny. Regulują one sposób prowadzenia działań wojennych. Najważniejszymi z nich są: przestrzeganie sformułowanej strategii Strategia prowadzenia działań powinna powinniśmy sformułować na podstawie informacji zebranych w fazie przygotowań. Działania wojenne powinniśmy zaś prowadzić w kierunku i w sposób opisany w strategii. stosowanie podstępu Opieranie wojny na bezpośrednich starciach z nieprzyjacielem naraża nas na ryzyko. Znacznie większe szanse na zwycięstwo osiągamy prowadząc działania wojenne, których podstawą jest wprowadzanie przeciwnika w błąd. Stosowanie taktyk opartych na podstępie pozwala także ograniczyć straty, jakie możemy ponieść w czasie wojny. prowokowanie przeciwnika do ataku w miejscu, które jest łatwo obronić Przeciwnikiem należy manipulować w taki sposób, aby widział tylko to, co chcemy mu pokazać. Należy tak mu się prezentować, aby widział słabość w tym miejscu, gdzie faktycznie tkwi nasza siła. Wtedy sprowokujemy go do pozornie łatwego ataku. Dysponując niewidoczną dla niego, dużo większą siłą, łatwo obronimy pozycje i pokonamy go. wykorzystywanie słabości przeciwnika Analogicznie, powinniśmy atakować tak, aby wykorzystać słabe punkty wroga. Powinniśmy jednak zachować ostrożność i być świadomi, że przeciwnik także może opierać swoją strategię na podstępie i dążyć do wprowadzenia nas w błąd. Jednym z elementów rozpoznania, prowadzonego w fazie przygotowań, jest określenie rodzaju terenu, po jakim będzie się poruszało wojsko. Na każdym z wyodrębnionych terenów powinniśmy prowadzić wojsko z zastosowaniem innej taktyki. Dowódcy powinni dostosować taktykę i tempo prowadzenia działań do rodzaju terenu, aby w jak największym stopniu wyeliminować przeszkody, 7

8 jakie tworzy dany teren. Jednocześnie, powinniśmy także dążyć do wykorzystania cech terenu do uzyskania przewagi nad wrogiem. Przykładowo, wyróżnić można następujące rodzaje terenu i odpowiadające im taktyki: teren dostępny Teren dostępny to taki, na którym obie armie bez przeszkód mogą posuwać się naprzód. Na terenie dostępnym należy najpierw zająć obszary o strategicznym znaczeniu dla zwycięstwa, czyli wzniesienia. Bardzo ważne jest też zapewnienie bezpieczeństwa szlaków komunikacyjnych. teren impasowy Teren impasowy to taki, na którym, w razie starcia, żadna z armii nie odniosłaby żadnych korzyści. Na terenie impasowym należy więc unikać starcia i wycofać się nawet, gdy wróg próbuje sprowokować do walki. teren rozległy Teren rozległy to taki, na którym korzystnie jest podejmować walkę tylko wtedy, gdy nieprzyjaciel dysponuje znacznie mniejszą siłą. Ponieważ obie strony konfliktu są tego świadome, na terenie tym trudno doprowadzić do walki, gdy siły obu stron są wyrównane. teren zgubny Teren zgubny to taki, na którym przeżyć można jedynie dzięki ostrej walce. Jedynym sposobem przetrwania na nim jest bezpośrednia walka z wrogiem. Gdy dobrze rozpoznaliśmy rodzaj terenu, znamy rozmieszczenie na nim wojsk nieprzyjaciela oraz odpowiednio dobraliśmy taktykę prowadzenia działań do rodzaju terenu, wtedy pozornie nawet najbardziej niedogodny teren może stać się atutem dla naszej armii. W zależności od rodzaju terenu stosujemy różne taktyki prowadzenia działań i dowodzenia żołnierzami. Należy pamiętać o tym, że im trudniejszy teren i warunki, w jakich prowadzone są działania wojenne, tym bardziej zmobilizowani żołnierze, tym większa ich determinacja, posłuszeństwo i oddanie. Żołnierze są najbardziej skupieni, gdy mają przed sobą zadanie niemożliwe do wykonania. Niezależnie od przyjętej taktyki, dostosowanej do rodzaju terenu, stosowaną metodę prowadzenia działań wojennych możemy zaliczyć do jednej z dwóch grup: metod klasycznych Metody klasyczne polegają na prowadzeniu wojsk w normalny, konwencjonalny sposób. Działania prowadzone w sposób klasyczny są przemyślane i uporządkowane. Są one zgodne z ogólnie przyjętymi zasadami, w związku z czym są też w znacznym stopniu przewidywalne. Zwycięstwo w bitwie rozgrywanej zgodnie z metodami klasycznymi zależy od liczebności i przygotowania armii. Zastosowanie metod klasycznych przynosi najlepsze efekty przy nawiązaniu konfliktu i w początkowym etapie wojny. metod nieklasycznych Do metod nieklasycznych zaliczamy działania nietypowe i niespodziewane. Metody nieklasyczne wykorzystują kreatywność dowódców. Ich powodzenie zależy od tego, jak dużym zaskoczeniem będą dla przeciwnika. Jedną z zasad prowadzenia wojny, których przestrzeganie zwiększa szanse na zwycięstwo, jest stosowanie podstępu i wprowadzanie przeciwnika w błąd. Zasady te są również podstawą metod nieklasycznych. Dlatego też możemy uznać, że metody nieklasyczne, jako wykorzystujące element zaskoczenia, dają większą gwarancję na zwycięstwo w wojnie. Trzeba jednak pamiętać, iż, mimo że opierają 8

9 się w znacznym stopniu na podstępie, to stosowane nieuczciwie, mogą być przyczyną porażki. Podział na metody klasyczne i nieklasyczne jest płynny, a kategorie te mogą się wzajemnie przenikać. Nie można jednoznacznie określić, że dana metoda jest klasyczna bądź nieklasyczna. Przynależność do jednej z grup zależy, przede wszystkim, od okoliczności, w jakich rozgrywa się starcie oraz od tego, jakiego zachowania spodziewa się nieprzyjaciel. Metody nieklasyczne zawsze muszą zawierać element zaskoczenia. Metoda, zaliczana generalnie do klasycznych, może więc stać się nieklasyczna, jeśli wróg spodziewa się po nas zupełnie innego działania. Wojna jest to Tao wprowadzania w błąd. A zatem, gdy jesteś zdolny, udawaj przed nimi mało zdolnego. Gdy podrywasz swoje wojska do działania, udawaj bierność. Jeżeli twój cel jest bliski, sprawiaj wrażenie, jakby był odległy. A gdy jest odległy, udawaj, że jest bliski. Ukształtowanie terenu służy armii pomocą. Analiza pozycji nieprzyjaciela, przejęcie kontroli nad zwycięstwem, ocena wąwozów i przełęczy oraz dalszej i bliższej okolicy to Tao wyższego generała. Kto je pozna i zastosuje w walce, z pewnością odniesie zwycięstwo. Kto nie pozna ich albo poznawszy nie zastosuje w walce, na pewno zostanie pokonany. Kto nie zna planów panów feudalnych, nie może zawrzeć korzystnych przymierzy. Kto nie zna topografii gór i lasów, jarów i przełęczy, bagien i mokradeł, nie może manewrować armią. Kto nie zatrudnia miejscowych przewodników, nie może wykorzystać przewagi terenu. Rzeczy takie same nie nadają się, aby przy pomocy jednej zwalczać drugą; do tworzenia nieklasycznego stosuj więc odmienne. A zatem niech spokój będzie nieklasycznym podejściem do ruchu; lekkość nieklasycznym podejściem do znużenia; sytość nieklasycznym podejściem do głodu; porządek nieklasycznym podejściem do chaosu; liczne nieklasycznym podejściem do nielicznego. Działania podjęte stają się klasyczne. To, co jeszcze nie jest rozpoczęte, jest nieklasyczne. Kiedy nieklasyczne zostało zainicjowane i nie ma na nie reakcji, wtedy zostanie osiągnięte zwycięstwo. Kto ma w nadmiarze nieklasycznego, odniesie miażdżące zwycięstwo. Sun Pin Dowódcy i żołnierze Jednym z czynników decydujących o przebiegu wojny są cechy dowódców armii. Ich sukces zależy zaś od tego, czy rozumieją filozofię wojny i zdają sobie sprawę z czynników, które decydują o wygranej lub przegranej. Dowódcy powinni tak przedstawić cele państwa oraz władcy, aby żołnierze się z tymi celami identyfikowali i przyjmowali za własne. Wojsko nie jest bezkształtną masą, której siła leży wyłącznie w liczebności, ale zwartymi szeregami wyszkolonych żołnierzy. Ich skuteczność zależy w dużym stopniu od odpowiedniej motywacji. W procesie motywacji bardzo ważną rolę odgrywają nagrody i kary. Sukces wojny w znacznym stopniu zależy od cech, jakimi charakteryzują się dowódcy armii. Pożądane cechy są związane zarówno z intelektem i mądrością, jak i z emocjonalnym aspektem osobowości. Wśród najważniejszych wymienia się: 9

10 mądrość, wiarygodność, dobroduszność, odwagę, surowość, szeroką wiedzę, umiejętności analityczne, skrytość, uczciwość, zdyscyplinowanie, inteligencję, kreatywność. Dowódcy powinni także z oddaniem realizować politykę obraną przez władcę, choć w niektórych okolicznościach mogą mu się sprzeciwić. Żołnierzy powinni zaś traktować jak własne dzieci, być wobec nich łagodni, ale jednocześnie sprawiedliwi. Wtedy żołnierze będą posłuszni i, w razie konieczności, oddadzą za swoich dowódców życie. Idealny dowódca powinien także znać pięć elementów, które decydują o wygranej lub przegranej oraz rozumieć ich znaczenie. Są to: Tao Tao to filozofia, której zasadami kierujemy się w życiu. Jest ona oparta na rozumie, rozsądku i umiejętności dokonywania słusznego wyboru. Władca, który żyje zgodnie z zasadami Tao, zdobędzie posłuszeństwo swoich obywateli i sprawi, ze będą oni mu ufać. Wojna, na którą zdecyduje się taki władca, będzie więc rozsądną. Dowódca powinien wiedzieć, że ma szanse na zwycięstwo jedynie w wojnie, która została rozpoczęta przez władcę żyjącego zgodnie z Tao. Sam dowódca także powinien kierować się zasadami filozofii i zgodnie z nimi podejmować decyzje dotyczące wojny. W przeciwnym razie jest skazany na porażkę. Niebo Przez Niebo należy rozumieć warunki klimatyczne panujące na obszarze, na którym mają być prowadzone działania wojenne. Dowódca, który chce prawidłowo zaplanować działania wojenne oraz prowadzić je tak, aby zwiększyć szanse na zwycięstwo, powinien wiedzieć, na jakie warunki klimatyczne i pogodowe może napotkać w czasie kampanii. Tempo i taktykę prowadzonych działań trzeba bowiem dostosować do warunków pogodowych. Ziemia Poznanie i zrozumienie elementu Ziemi to rozpoznanie ukształtowania terenu oraz rozmieszczenia miast na terenach objętych działaniami wojennymi. Jest to konieczne do właściwego zaplanowania kierunku i przebiegu kampanii wojennej, a także zaplanowania stosowanych taktyk walki. Poznanie Ziemi daje także możliwość przewidywania posunięć wroga. Dzięki temu dowódca może tak prowadzić wojsko, aby unikać zagrożenia pułapkami zastawianymi przez armię nieprzyjaciela. Generałowie Aby zapewnić sobie szanse na wygranie wojny, dowódca powinien być świadomy cech swojego charakteru. Dzięki temu może dążyć do doskonalenia swojej osobowości, przede wszystkim poprzez wzmacnianie zalet oraz pracę nad eliminacją wad. Dowódca powinien także znać cechy i kompetencje innych generałów. 10

11 Prawa organizacji i dyscypliny wojskowej Dowódca musi doskonale znać regulaminy oraz sposób zorganizowania i dowodzenia armią. Powinien także posiadać wiedzę o zasadach logistyki działań wojennych. Dowódcy, którzy nie spełniają cech charakteryzujących dobrego dowódcę, są skazani na niepowodzenie i klęskę. Nie zdobędą oni posłuchu i szacunku u swoich żołnierzy, co niekorzystnie wpłynie na efekt prowadzonej wojny. Do najpoważniejszych wad dowódców możemy zaliczyć: nadmierną ambicję, arogancję, żądzę stanowisk, żądzę bogactw, beztroskę, tępotę, niewielką odwagę, słabość, małą wiarygodność, niezdecydowanie, powolność, lenistwo, despotyzm, brutalność, egoizm. Wady dowódców mogą niekiedy decydować o losach państwa. Im więcej wad ma dowódca, tym większe są szanse na niepowodzenie działań wojennych wynikłe z jego winy. Każda wada dowódcy zbliża więc armię do przegranej. Dlatego też należy analizować cechy nie tylko dowódców własnej armii, ale też wojsk nieprzyjaciela. W ten sposób można wykorzystać ich słabe punkty i odnieść zwycięstwo. Dowódcy powinni dokładnie znać podległą im armię i dążyć do jej doskonalenia. Powinni pamiętać, że wojsko to nie bezładny zbiór ludzi, ale zwarte formacje wyszkolonych żołnierzy. Doskonalenie żołnierzy jest wszechstronne, obejmuje trzy aspekty (Rys. 3.). 11

12 Rys. 3. Elementy szkolenia żołnierzy Szkolenie żołnierzy Aspekt fizyczny Aspekt duchowy Aspekt moralny aspekt fizyczny Żołnierze muszą być wytrzymali i odporni na niesprzyjające warunki, w jakich mogą się znaleźć w czasie trwania działań wojennych. Trening fizyczny jest więc niezbędny do przetrwania. Regularne wspólne ćwiczenia wzmacniają także dyscyplinę oraz jednoczą armię. aspekt duchowy Wzbudzanie i wzmacnianie ducha żołnierzy jest ważnym elementem motywacji do walki. Koncentracja na wzmacnianiu duchowej, czyli wewnętrznej, motywacji żołnierzy powinna być szczególnie silna tuż przed bitwą. Żołnierze powinni wówczas zostać odcięci od wszelkich czynników, które mogłyby mieć na nich rozpraszający wpływ. Do czynników tych można zaliczyć, między innymi, wiadomości od rodzin lub dostęp do dóbr materialnych. aspekt moralny Szkolenie żołnierzy musi także obejmować doskonalenie ich poziomu moralnego. Zadaniem żołnierza jest walka po stronie prawości, musi go więc motywować cnota. Musi także wyznawać system wartości oparty właśnie na prawości, a więc zgodny z filozofią władcy. Tylko wtedy będzie skuteczny, oddany i posłuszny rozkazom. Dowodzenie żołnierzami jest także związane z motywowaniem ich w taki sposób, aby odważnie stawali do walki i nie bali się oddać życia za zwycięstwo w wojnie. W procesie motywacji bardzo ważną rolę odgrywają nagrody i kary, które powinny być jasne, a przy tym stosowane sprawiedliwie i sumiennie. Nagrody Nagrody pełnią ważną funkcję motywacyjną. Sprawiają, że żołnierze zapominają o śmierci i z własnej woli stają do walki. Nie należy jednak przeceniać ich znaczenia - nie są najważniejszym spośród motywatorów. Nie powinny być stosowane w nadmiarze, bo ich nadmiar osłabia ich działanie. 12

13 Kary Kary skłaniają do posłuszeństwa ze strachu przed możliwościami dowódcy. Ich stosowanie niesie jednak ze sobą zagrożenie. Wymierzane nierozważnie, wobec niewłaściwych ludzi, zbyt często lub zbyt wcześnie mogą przynieść zupełnie odwrotny skutek. Stają się wtedy czynnikiem demotywującym i osłabiającym posłuszeństwo żołnierzy. Jednym z zadań dowódców, związanych z motywacją żołnierzy, jest także takie przedstawienie celów państwa oraz władcy, aby żołnierze się z tymi celami identyfikowali i przyjmowali je za własne. Dowódcy nie powinny jednak dopuścić, aby żołnierze znali wszystkie ich plany i zamiary. Tylko z ten sposób mogą bowiem ochronić się przed szpiegami wroga, którzy mogli przeniknąć do struktur armii. Dla zapewnienia zwycięstwa konieczne jest, aby żołnierze utożsamiali się z celami dowódcy i władcy. Nie mogą oni jednak aktywnie uczestniczyć w podejmowaniu decyzji. Władza dowódcy jest bowiem niepodzielna. Dowódca jest filarem podtrzymującym państwo. Jeżeli jest wszechstronnie utalentowany, państwo będzie silne. Jeżeli jednak w filarze pojawią się pęknięcia, państwo nieuchronnie staje się słabsze. Jeżeli wódz posiada jedną z tych wad, masy nie będą go słuchać. Jeżeli ma dwie z nich, w armii zapanuje nieporządek. Jeżeli ma trzy, podwładni go opuszczą. Jeżeli ma cztery, klęska dotknie całe królestwo. Sun Pin Jeżeli karzesz żołnierzy, którzy jeszcze nie są oddani, nie będą ci posłuszni. Jeśli nie są posłuszni, trudno wystawiać ich do walki. Jeżeli są oddani, a ty nie wymierzasz kar, są bezużyteczni. - Czy w wojsku najważniejsza jest metoda kar i nagród? zapytał T ien Chi. - Nie odrzekł Sun Pin. Udzielanie nagród jest sposobem uszczęśliwiania mas i powodem, dla którego żołnierze zapominają o śmierci. Kary są sposobem przywracania porządku w chaosie i powodują, że ludzie boją się zwierzchników. Metodą kar i nagród można ułatwić osiągnięcie zwycięstwa, ale nie jest to najważniejsza z metod stosowanych w wojsku. Sun Pin Tuż przed bitwą odetnij wszystkie wieści, aby odebrać nadzieję na życie. Niech z królestwa nie przybywają posłańcy, a oficerowie niech nie wydają rozkazów, aby wzmocnić w ten sposób chi (ducha) żołnierzy. Wódz niech wezwie dowódcę sił zabezpieczających obóz i niech mu powie: <<Ograniczcie ludziom jadło i napitek, aby wzmocnić ich chi.>>. Sun Pin Ten, kogo żołnierze wyżsi i niżsi stopniem mają te same pragnienia, odnosi zwycięstwo. n 13